Pjesa e Katërt
Anita Susuri: Vitin ‘90-të a ju ka ra edhe juve me lanë punën?
Skender Muçolli: ‘90-ten po.
Anita Susuri: Qysh ka ndodhë?
Skender Muçolli: Ka ndodhë asisoji, Serbia e suprimoj autonominë ‘89-ten. Tani ‘90-ten, ‘91 deri në ‘92 ka zgjatë ajo procedurë. Format ishin asisoji që u dufke me pranue sindikatën, thjeshtë me pranue pushtetin e aplikum të Serbisë. Ne s’u largum se e konsideronim largimin vullnetar po pritëm ni largim me dhunë. Se e konsideronim se na jem në vend tonë, në shpi tonë edhe s’pranojmë kurfar’ forme tjetër. Erdhën drejtorët e dhunshëm. Më kujtohet se kom punu me Igballe Novosellën kom punue në qat’ resor, 14 herë kanë pasë ardhë policia me largu me dhunë Igballen, 18 here. Nashta ka tregue nëse e keni pasë në intervistë, për këtë detal a din, s’e di a ka tregu a jo.
Nuk e pranum atë formën, s’e pranum pushtetin edhe shkum në shpi. E lam ni djalë aty me i pranue ato masa me qëllim që t’kem qasje në dokumenta. Dokumenta të projektit t’rrugëve. Se rruga ish siguria shtetnore. E din projektin e rrugës, e din projektin, naj rast na vyn ato letra. Çka u vërtetu ma vonë që na vyjtën. Për m’u mbrojtë ti duhet me ditë kah e sjell armikun rruga, cilat janë ato koridore, cilat janë ato rrugët lokale si rrugë të regjionit edhe rrugët kryesore. Po kryesore qat’ inxhinieri, qat’ teknikë në kohë të luftës ajo teknikë ka qenë shumë e aplikueshme për mbrojtje edhe për veprimtari tjera. S’mujti ai ma tepër se ni vjet po ni vjet na ka pasë furnizu me pjesë të arkivit.
Anita Susuri: Ai ka pasë presion e ka lanë pastaj?
Skender Muçolli: Tani ka pasë presione të ndryshme edhe me miratimin tonë, “Nuk ka nevojë ma tepër, s’po munësh me nejt mos rri. Ke dhanë kontributin ton”. Ai djalë tash osht’ dikun në perëndim ka shku, u punësu meniherë atje në perëndim edhe s’ka nejt në Kosovë se s’ka pasë gjendjen familjare, t’ligë [e ka pasur] atëherë.
Anita Susuri: Po si shumë n’atë kohë…
Skender Muçolli: Po. Ai e ka pasë të theksune, e ka pasë të theksune.
Anita Susuri: Ju ndërkohë keni kriju familjen sigurisht…
Skender Muçolli: Po.
Anita Susuri: Keni pasë fmi…
Skender Muçolli: Po.
Anita Susuri: Edhe keni pasë përgjegjësi me mbajtë familjen…
Skender Muçolli: Po.
Anita Susuri: Me çka jeni marrë n’atë kohë?
Skender Muçolli: Po jom marrë unë me bujqësi jom marrë e djemtë e axhës, t’mixhës në fshat edhe ata tetë vllazën edhe ata janë marrë me bujqësi tani edhe unë me ata bashkë. Kem bo do mjete bujqësore, traktora, kombaja qisi sene jemi marrë direkt. Familja gjatë dhjetë vjetshit deri në ‘99-ten të ardhurat i ka pasë prej bujqësisë. Hala i kom unë ato qashtu, ekzistojnë ato maqina. Po qaty kom mujtë me ekzistu me to.
Anita Susuri: Sa fmi i keni?
Skender Muçolli: Dy vajza edhe ni djalë.
Anita Susuri: Kanë qenë të rritun në atë kohë ma merr menja?
Skender Muçolli: Jo, jo, jo. T’ri në atë kohë. 30 vjeçar janë dikun ata.
Anita Susuri: E bashkëshortja a ka punu edhe ajo?
Skender Muçolli: Ajo ka punu në Televizion të Kosovës.
Anita Susuri: Edhe ajo ka mbetë pa punë.
Skender Muçolli: Edhe ajo kohën e fundit ka mbetë pa punë sikur tanë tjerët. Deri në momentin e mram e ka shfrytëzue, momentin e mram s’ki ku shkon.
Anita Susuri: Po. Po më intereson tash në kohën kur ka fillu me u kriju këto, domethonë, UÇK-ja me u kriju e grupet e para, a keni qenë në rrjedha të kësaj, a keni ditë që po krijohet diçka?
Skender Muçolli: Po të gjitha grupet politike në agjendën e vet i kanë pasë këto forma. Tash kush cilit grup i ka taku ajo ka qenë pak ma e theksune, ma shumë a ma pak.
Anita Susuri: Po.
Skender Muçolli: Në vitet ‘96-’97 aktiviteti ka qenë ma i intesifikum. ‘97-ten veç u paraqit nevoja e organizimit ushtarak. Unë personalisht jam sistemu në atë pjesën e logjistikës me anë të këshillit për emergjencë në nivel të Kosovës. Aty ishte Zaim Kurti prej partive politike se ka pasë edhe këshillin e partive politike prej partisë parlamentare. Unë e kam zëvendësu ndërkohë Zaimin për shkaqe shëndetësore ni kohë edhe direkt jam kyç edhe në operativën e kësaj veprimtarie të Këshillit të Emergjencës.
Ajo kupton format e ndihmës, pjesës ushtarake në zonë të Llapit, të Shalës, Drenicës. Ma vonë edhe Karadakut. Krejt koha na ka shkue nëpër qito zona, sidomos në zonën e Karadakut edhe të Llapit. Po edhe pjesa e Drenicës me Shalë të Bajgorës. Kem pasë depërtu deri te Gjakova me anë të ni motrës medicionale, Ajmana emrin, po më kujtohet edhe Mevlude Saraçi në Gjakovë ni aktiviste në atë kohë LDK më duket ka qenë në parti politike. Krejt koha na ka shku nëpër qito zona.
Kem qenë, kem pasë ekipin operativ me profesor nga Drenica, profesor në Fakultetin e Mjekësisë, se s’po më kujtohet ndërkohë. Mustaf Gara ka qenë në Medrese në Alaudin. Shaban Hoxha… e tjerë. Ka pasë plot tjerë që vazhdimisht kurrë s’janë nalë. Çdo ditë nëpër zona të luftës o’ në Drenicë, o’ në Shalë të Bajgorës në Llap. Qe profesori m’u kujtue, profesor i pandalshëm ka qenë Imer Halimi i Kozhicës të Skenderajit, tash në penzion është. Ai fakultetin e maqinerisë e ka pasë fillu, elektroteknikën, maqinerinë më doket në atë kohën e ‘68-ta. Ai e ka pasë këtë burimin nga ‘68-ta nga ana e teknikës, inxhinieria. Kontributi me këta persona. Diçka lloji tjetër…
Anita Susuri: Qysh ka qenë m’i vizitu qito vende në qat’ kohë? Rrezikshmëria?
Skender Muçolli: Po ka pasë nevojë. Këshilli i Emergjencës si në të holla si në pjesë tjera… t’hollat kuptohet, ka pasë nevojë për t’holla janë dërgu të hollat, janë dërgu ushqimet, veshmbathja, janë dërgu shtofna të ndryshëm për uniforma. Janë dërgu uniforma, barna edhe armatimi kuptohet. Pjesëmarrja në armatim, dërgesa e armëve të caktune, pjesa financiare për blerjen e tyre, koordinimet me zona ose me komandant të zonave.
Komandant Remin po e zo personalisht për këtë qashtje osht’ kontaktu edhe osht’ vepru. Në zonë të Drenicës kta kolegët Imer Halimi me Sami Lushtakun në kontakt ka qenë. Shaban Hoxha me Sulejman Selimin. Mustaf Gara me Fatmir Limën. Isë Kastrati u pat’ angazhu tani direkt në luftë me pjesën e Karadakut. Ahmet Isufi… edhe me neve kuptohet. Ai kur kaloj në uniformë krejt na lidhshim qytet edhe komanda. Të rrezikun kuptohet në çdo formë të rrezikun po ashtu po formojke njeri, ashtu s’po dishe çka osht’. Në qoftëse veç u rrezikojshe ashtu u dufshe me u sistemu në komandë ose pjesë të komandës ose brikadave.
Anita Susuri: Po m’intereson për metodat, për shembull, që keni përdorë për me qenë domethonë të kamuflun me thanë ose mos me u… organizmi me qenë sa ma diskret?
Skender Muçolli: Po këto pjesët, armatimi ka qenë të mshefta. Ato u dufke m’i mshefë. Kurse këtë pjesën tjetër u munojshim në ilegale. Po gjithmonë t’u u rujtë. Mos me hupë aty shansën palidhje po pak m’u rujtë e çka s’mun m’u rujtë shko edhe direkt. Me letra u plotësojshim. Mallin që e dërgojshim në filan firma, po e çon në magazinë ose dyqan, venin e caktun. Aty tani vishin ushtarët e ushtrisë çlirimtare e marrshin nëpër ato punkte ose naj përfaqësues i tyne në atë dyqan e dike kujt po i dërgohet.
Ose direkt shkojshim deri në vendin e caktun patëm depërtu me kamiona deri në komandën kryesore. U çuditshin thojshin, “Kah erdhët ju? Kah i gjetët rrugët?” Unë i disha ato koridoret prej punës. E disha ku ka rrugë e ku s’ka e cila rrugë është e cila s’osht’, ku ka urë e ku s’ka urë. E qisi sene. Ka pasë me kamiona do vullnetar, ka pasë familja, familja e Mehmet Hërticës ka dhanë kontribut. Drejt ka pasë mundësi, kamiona… ka dhanë djem shumë. Kanë marrë pjesë shumë ata direkt po edhe këtë pjesën e furnizimit të ushtrisë për nevoja, kanë dhanë kontribut të madh.
Anita Susuri: Deshta me ju pytë edhe për përvojën e luftës, domethonë, veç në mars kanë fillu bombardimet, ku keni qenë ju në atë moment?
Skender Muçolli: Bombardimet na kanë zanë n’shpi. Na kanë zanë n’shpi edhe e kom pasë dikun kah 40 që ju thojshim n’atë kohë refugjat n’shpinë teme…
Anita Susuri: Në Prishtinë a?
Skender Muçolli: Po. Ata u shpërngulën prej lagjeve periferike. Filloj dhuna, mas bombardimeve kjo, filloj dhuna t’u i kallë shpitë edhe t’u vra aty këtu, me qëllim frikësimi. Të nesrit në mëngjes ka qenë lagja e rrethune. Ish ni lagje gjysëm periferike i bijke n’atë far’ kuptimi me qendër. Aty kanë ardhë policia edhe në mahallë e kanë vra ni person i cili shprehet thotë, “A muj me marrë traktorin?” A dinë, na me dalë po dalim po p’e marrë edhe traktorin. I thotë, “Merre”. Si e kthen shpinën, e vret. Kështu që na qitën prej shpijave krejt.
Ni natë para, pat’ ni organizim për rezistim të armatosun. Do armë te Medresja me rezistu, ni automatik po nuk u rezistu se rrethanat erdhën asisoji nuk u rezistu në atë formë, met’ me aq. Kështu që na… na qitën prej shpijave edhe unë vazhdova te familja e Ibrahim Gashi. Po përmenda emrin këtu. Te ai aty nuk kish pasë naj asi dhune. Thotë Ibrahimi thotë, “Vendosu te na qitu, çka të bohet me neve tanve, bohet edhe me juve”, thom, “Ibrahim jo se po shkoj në Breg të Diellit. Qaty e kom ni banesë”, edhe u përshëndetëm me Ibrahimin.
Më kujtohet Ibrahimi, nata e bombardimeve e thrras në telefon. “Ibrahim, qysh osht’ situata anej?” Thotë, “Kanë fillu bombardimet edhe”, thotë, “kjo osht’ shenjë që fitum”. Qy tash Ibrahim Gashi thotë, “Shenjë fort e mirë”, thotë, “fitum”. M’kujtohet si detal. Shkova në Breg të Diellit bujta ni natë, të nesrit prapë lagja e rrethune. Lagja e rrethune prapë. Na qitën prej banesave. Vazhdum nja 200 metra, 300 metra ni banesë tjetër. U vendosëm në atë banesë. Tamon jena vendosë në banesë ia kanë qit’ shiritin banesës. Sikur policia që i ka këto trakat, shirit.
“Hajde me dalë prej ktuhit”, edhe prej asaj baneses. Që m’u bonë mu tri vena, njo, dy, tre. I katërti, ku me shku të katërtin. Hajde tash me hyp në kerr. N’kerrin, kerrin e kom pasë lanë temin, n’oborr kerrin. S’provova me lyp kerrin sikur ai traktorin. Ik gjej zgjidhje vetit. Hypim n’atë kerr, nantë vet. Qyteti ish shkret. Do bllokada ishin, s’bon me kalu kah Veterniku, do kah qyteti me ardhë kah kisha sot ku osht’ kah drejtimi i Fushë Kosovës. As drejtim të Fushë Kosovës jo, po dikun te [rruga] “Bill Clinton”, ni bllokadë anej, policia krejt po në koridor tjetër s’dishim kah po shkojmë.
Kur jom dalë kah Termokosi edhe kjo pjesa tjetër aty ish ni koridor tjetër kah rrethi ku osht’ për Veternik. Jo rrethi prej Bregut të Diellit, edhe ai bllokadë ka pasë. Aty i kom pa unë kerret, traktorat e mlum me najllon, kolonë Veternikut përpjetë. Qaty policia, ushtria na kanë qit’ na kanë lanë ni koridor m’u kapë për Veternik. Qaty kem shku t’u mos ditë ku po shkon as katuneve, as hiç. Deri te udhëkryqi i Fushës të Pajtimit ose si i thonë sot te Dardha. Në atë moment u blloku rruga për Han të Elezit, për Kaçanik dhe vetëm u la e Brezovicës.
Rrugës të Brezovicës kolona e gat’ menojshim që dikund po na çojnë naj llogor koncentrim, dikun naj lug t’maleve qaty. Sikur lufta e Bosnjës, qasi far’ formash i ka pa, ato llogoret e përqendrimit i ka pa bo Serbia. Aty kolona u ndërpre tri-katër herë. Na kishim frikën hajt tash qitu na sistemojnë, na ndajnë femrat knej, fmija knena, burrat knenaj. Po ato ndërprime ishin bo vetëvetiu për pushime, ni kerr u nalë tjetri s’ka guxu me vazhdu. A din, n’atë far’ kuptimi se pse u nalë ky hajt po nalëm edhe na se s’po mujmë me tejkalu, e majmë ni disiplinë.
Qashtu deri katër kilometra pa mrri në kufi ka ana e Sharrit për Tetovë. Katër kilometra e gjatë edhe s’ka pasë kolonë, na po presim në kufi. Qaty na ka nxan nata. Qaty na ka nxan nata. Aty kom taku unë pjesë t’familjes, t’axhallarëve kom taku. Tani dikush ka pasë naj polic që ka pasë komunikim me to. Bile erdh forma kush don m’u kthy po kthehem se kaloj kjo. Kjo formë kaloj. A bon m’u kthy, s’bon m’u kthy. Vendosëm gjysa e familjes m’u kthy. Axhallarët, ni axhë e kom pasë aty me çika të veta. Na djemt ni vlla s’disha kah ka shku hiç tjetri s’ka qenë këtu hiç. Na e pritëm me dalë në Tetovë. Kjo pjesa tjetër u kthy.
U kthyn në pjesën e qytetit, pjesa në qendër ku nuk u largu popullata në atë formë të dhunshme. Aty kanë nejtë, e kanë pritë luftën, përfundimin e luftës e kanë pritë. Na e kem pritë në Tetovë e prej Tetove me 12-tin nëpër Sharr jena kthye në shpi. Aty tana e kem pritë edhe forcat e KFOR-it kur kanë hy, e qishtu.
Anita Susuri: A keni pasë ma problem kur jeni kthy?
Skender Muçolli: Jo, gjendje lufte, atmosferë lufte po po msojke njeri me atë far’ forme, s’po dike çka osht’ frika. E mbaj mend në oborr, kur jom kthy në oborr, qikaq {shpjegon me duar të lartë rreth një metër} e kom gjetë barin në beton. Që ka ujitë se kërkush u rrit bari, rrin n’guri.
Anita Susuri: Qysh ka fillu pastaj rimëkëmbja? Kthimi n’jetë? Keni vazhdu punën?
Skender Muçolli: Jo punën kena vazhdu meniherë me 17 kena vazhdu punën, me 17 mars. Jo mars po qershor. Katër-pesë ditë përmas. Jena shku në punë e kena gjetë ato zyre të mbyllta. Menojshim që ka aty naj minim, ka naj ekspoziv e kanë menu… ishte organizimi ushtarak, kishte edhe n’qytet. Ish bo komanda e policisë sot ku osht’ aleanca aty. Aty tani i njifsha ata personat. Persona i njifsha. Kështu që i mora edhe dy ushtar me veti edhe i çelëm dyrtë. I çelëm dyrtë e hym n’punë.
Anita Susuri: Keni vazhdu pastaj punën?
Skender Muçolli: Po, kem vazhdu pastaj punën. Tani ndërkohë u organizu edhe pushteti i komunës komanda e zonës ishte në, në Kolovicë. Aty u formu grupi për me reprezentu pushtetin e ri. Në krye të grupit ishte Mexhid Syla, advokat sot osht’. Ishte Selatin Novosella, nënkryetar i qatij grupi. Unë e kisha resonin e organizimit në urbanizëm, e kisha shërbime publike, në inspeksion. Tri a katër drejtori i kom pasë qat’ kohë.
Fehmi Avolli ka pasë kadastrin, gjeodezinë. Akif Sheholli koordinimin me drejtori… rahmetli Rexhep Luci e ka pasë zhvillimin urban me… Agim Baca ka pasë ekonominë. Arsimin e ka pasë Mustafë Sopi, ai është rahmetli Mustafë Sopi. Ni luftëtar i njësisit Bija. Edhe ai advokat Selman Bogiqi ka pasë shërbimin e administratës. Të Drenicës janë edhe Bogiqët. Skender Boshnjaku ka pasë mjekësinë, shëndetësinë. Kontaktet e para grupi i boni nja katër-pesë vet në fillim tani masanej janë kompletue struktura e udhëheqjes së komunës ma vonë.
Paralelisht me BritKforin kena hy n’komunë. BritKfori ka qenë njësi, njësi e NATO-s angleze. Gurkat e para në Prishtinë kanë ardhë. M’kujtohet ai anglezi, kolonel Millt, njësia speciale britaneze. Ai merrke pjesë. Na dha do kartela të identifikimit, hala e kom atë kartelë unë të identifikimit. Si ia kallxojsha… se u mbledhshim çdo ditë vishin punëtortë me hi n’punë me kqyrë çka po bohet. U bojke aty ni masë e njerëzve edhe tash ata në derë të komunës s’kishin ushatarkët… ky majori Millti me ekipën e vet armatimi deri në dhom kuptohet. Veç ia qitsha kartelën tani hishim aty mrena.
Majshim kontakte me ta komplet ekipi jonë. Tani u kompletu ekipi jonë tani na prun edhe serbët na prun. Ashtu ish politika. Tash edhe aty i gjetëm ata… osht’ interesant çka kem gjetë na aty kur kem hy nëpër zyre. Krejt t’çelne zyret të pa prekne. Gotat me raki deri n’gjystë raki, shishe po, dollapa po. Armatim kem gjetë. Atë armatim, çdo zyre ka pasë armatim, kuptohet. Ato nuk ia kem tregu ktyne anglezëve po anglezët veç te dera rrishin na kishe nëpër zyre po i pastrojmë, po kqyrim çka ka, çka s’ka. Po pregatitim për fillimin e punës normale në atë far’ kuptimi. Ato i dërgojshim tjetër kah. Kah dritaret dytësore nëpër dritare poshtë kah pjesa përdhesë…
Anita Susuri: E pse? Për m’i marrë…
Skender Muçolli: Kish aty sistemi ushtarak hala ishte prezente. U dufke m’i hjekë ato me ia dhanë personave, s’u dike çka po bohet. E kështu fillum, startum. E majshim parimin me përqindje të punësumt, kush janë të punësumt. 70 me 30, 70 shqiptarë, 30 serb kishe. Ia fillun ata, ni ditë erdhën, ni ditë me thanë erdhën. T’dytën ditë ni serb, ni prej drejtorave në tregun e identifikon dikush në treg e gjakosin. Pshton ai diqysh edhe drejt në komunë vjen. Aty i ka pasë ushtartë. Anglezët i jepin strehim atina. Thotë, “Unë jom punëtor i komunës”, qishtu, qishtu bon vaki.
Fillon aty meniherë ni trishtim i serbëve që ishin, që kishin fillu me ardhë n’punë. Të nesrit asnjo s’i kena pa, s’kanë ardhë asnjo. Jom prezentu unë para stafit, ma shumë me shqiptarë u dijke po me serb. Thashë, “Dje e keni pasë ni drejtor sot e keni njo tjetër. S’ka lidhje na punojmë normalisht”. E kështu filloj jeta në Komunën e Prishtinës. Tani ia fillum aty s’kishim çka s’ka pasë zhvillim, s’ka pasë, veç identifikim të ndërtesave, të kallne. Bom aty nifar’ organizimi m’i identifiku ato ndërtesa. Filloj tregtia, filloja kapak qisi senësh. Tregu pat’ fillue, tregu.
Fillum edhe me mbledhë t’holla. Pjesën administrative e ka pasë ni amerikan si zëdhëndës. Ai na pat’ propozu, “Qysh punoni ju? Çka punoni? Tregu po merr t’holla na duhet m’i marrë si komunë t’holla”, “Qysh?” Tha, “Hajde p’e jepim”, na dha shembullin, “unë i kom 150 hekter i kom në Teksas, 75 janë t’ni vllau 75 t’mijat. E 75”, tha, “ia kom dhanë me qire”, thashë, “Edhe te na jepim”, “Ai e punon tokën, i pagun do pare qishtu”, tha, “po ia bojmë na me tregun në Prishtinë”.
Qaty janë konë startet e para, mbledhja e të ardhurave. E thojke, “Tregu fiton e tregu na jep pare edhe na e kena ni dollap qitu i shtijmë edhe çka t’na vyjnë për komunë punojmë”, ky amerikani. S’po më kujtohet emri. Ai ndërkohë kish qenë sekretar i katërt a i pestë a i dhetë i Ambasadës Amerikane në Beograd. Në kohë të luftës kish pasë ardhë me OSBE si civil për m’i pa, me pa pjesën e Kleçkës. Dy-tri herë na tregojke detale kur ka ardhë ai. Gjeneral amerikan. Ai ka pasë vazhdu deri nja ni vjet gati.
Tani ka pasë shku në Haiti, ai amerikani Haiti ka pasë shku tani erdh ni gjerman. Veç amerikani këtu na ka përmbajtë, na ka rujtë, na ka këshillu si osht’ ma mirë. Gjermani ish konë i pjesës lindore. Ai pak ma ndryshe, jo si gjerman po ma tepër si pjesa komuniste e Gjermanisë lindore. Ai ndikimi rus, ndikimi… nuk, nuk ishte sikur ky amerikani. A n’krye e ka pasë meksikanin, po formalisht ai meksikani. Qatëherë fillun tani partitë politike. LDK-ja, Edita Tahiri, edhe ata me participu. Se thojshin nuk osht’ sistemi i UÇK-së është ma tepër i jo partive politike.
Aty bohet nifar’ informimi ka pasë ardhë Zijadin Gashi për arsim, ka pasë për arsim. Shefki Gashi ka pasë ardhë përfaqësojke ai LDK-në dikond aty. Tani partitë social-demokrate u bon si ni këshill i partive politike me ekzekutimin ku e udhëheqke Mexhid Syla me neve bashkë. Qaty deri janë bo zgjedhjet e para. Zgjedhjet e para. Tani s’di valla kush ka pa ardhë, ka ardhë ni Gashi, ni profesor ka ardhë si kryetar komune. Tani janë vazhdu ato. Ismet Beqiri e tjerë, e tjerë me vite kështu. Qe n’pika t’shkurta sa m’kujtohet mu me vite pak. Tani unë u ktheva 2001-ten u ktheva në veprimtarinë e rrugëve.
Anita Susuri: Deri 2014-ten.
Skender Muçolli: Deri 2014-ten. Niherë si qajo formë tani morën kompetenca shkun në nivel ma të naltë. Deri në ministri shkum e qashtu veprum edhe sot vepron. Nuk e aplikun në drejtori të rrugëve po bon ni far’ forme tjetër.
Anita Susuri: Mirë zotëri Skender, ju falënderoj shumë!
Skender Muçolli: Me nder kofshi!
