U nisëm nga nocioni i të “huajit” nga George Simmel “i cili vjen sot dhe qëndron nesër”, kërkuesi potencial, i cili, “edhepse nuk ka shkuar tutje, nuk e ka lirinë e plotë e të shkuarit dhe qëndruarit” – për t’i identifikuar më mirë këta vendas të shteteve tjera të cilët erdhën në Kosovë posaçërisht pas 1999, dhe jetuan në Kosovë për një kohë të gjatë, dhe jetojnë tani në Kosovë. Ata janë zyrtarë të institucioneve ndërkombëtare, të punësuar në organizata jo-qeveritare, njerëz nga biznesi, gazetarë, mësues, etj. Ata njihen si “ndërkombëtarët”. Ata nuk janë thjeshtë të huaj, ata janë pjesë e vetë Kosovës: ata marrin pjesë në jetën e vendit në fusha të ndryshme dhe në pozicione të ndryshme të pushtetit, dhe ata poashtu janë bashkëprodhues, së bashku me kosovarët, të një hapësire transnacionale e cila është kulturore, shoqërore dhe politike. Me fjalët e Simmelit, ata janë ndryshe nga “armiqtë e brendshëm”, pjesëmarrja e të cilëve përbrenda shoqërisë kosovare nënkupton të dyja, të qenit jashtë saj dhe konfrontuarit me të. Duke i mbledhur historitë e tyre jetësore, kemi për qëllim të vëjmë në pah këtë status të komplikuar brenda/jashtë dhe çfarë e konstrukton këtë vijë ndarëse.

Mark Baskin

Profesor i shkencave politike

Përmenda Sérgio Vieira de Mello, ai ishte zyrtari i KB i cili u vra në Irak në vitin 2003. Dhe Sérgio ishte drejtues i çështjeve civile që nga kohërat e vjetra, dhe unë bashkëpunoja ngushtë me të në Gorazhdë. […] Dhe unë… ai e dinte që unë kisha njohuri mbi Kosovën. Dhe ai erdhi në [Kosovë], ai ishte emëruar Përfaqësues Special i Përkohshëm i Sekretarit Gjeneral. Ai përpiqej të krijonte një ekip, dhe ishte një ekip i shkëlqyer dhe ai dëshironte që unë të isha në ekip. […] Shkova ditën e nesërme, takova Sérgion dhe të tjerët. Dhe ai më dërgoi në Prizren, mua dhe disa njerëz të tjerë pjesë të misionit. 

[…] raportohej që Prizreni ishte shkatërruar apo që kishte pasur shumë bombardime aty. Kishte pasur në vendet si Zhuri dhe Krusha e Madhe dhe Krusha e Vogël. Por në Prizren, nuk kishte pasur shumë. Gjermanët [forcat paqeruajtëse] ishin aty tanimë. Ishin shumë gazetarë që i kam njohur nga kohët e vjetra, gazetarë amerikan. Roy Gutman, ishte ai që i zbuloi kampet në Bosnje në vitin 1992. Roy ishte aty. […]

Dhe asokohe ishte shumë anarki. Dhe njerëzit po vinin, dhe KB ose… mendoj që ishte KB që e lajmëroi këtë, por nuk e di… u munduam shumë të krijojmë një situatë ku refugjatët nuk do të ktheheshin për një muaj ose dy deri sa të i zgjidhnim disa gjëra, e di, derisa të vendoseshim pak. Ata, sigurisht, u kthyen menjëhere. Deri sa unë po hyja, po i shihnim këto kolona, supozoj, të Serbëve duke shkuar. Kishte shqiptarë që vinin nga Kukësi dhe Shkupi. Dhe… dhe ditët e para ishin shumë, shumë të vështira.

Christopher Dell

Diplomat

Kur kam ardhur për herë të parë në Kosovë, ishte përvoja ime e parë ku kisha sigurim të detajuar. Ka qenë vendi i parë që kam jetuar ku kjo ishte e nevojshme, dhe këta ishin profesionistë të nivelit shumë të lartë, njësitë ushtarake që kanë vazhduar të bëhen mjaft të famshme për arsye të tjera. Por kurrë nuk u ndjeva, mbase për shkak të pranisë së tyre, nuk u ndjeva kurrë i pasigurt. Unë mendoj se ekzistonte rreziku i mundshëm që dikush mund të provonte diçka, e dini, kjo është arsyeja që ata ishin atje. Por, sa i përket popullit shqiptar, ata do të më mbronin shumë përpara se të vinin forcat e mia të sigurisë. Asnjëherë nuk u ndjeva i pasigurt në atë mënyrë. Ekzistonte një rrezik prej minave, mjetet e pashpërthyera dhe e gjithë kjo, kështu që ju e dinit se duhet të kishit kujdes ku ecni dhe të dilni në livadhe të panjohura nuk ishte diçka shumë e këshillueshme. Jo, por në përgjithësi, më pëlqeu që nga fillimi. Ndihesha mirë duke qenë atje. Ne ishim të mirëpritur, padyshim, ndjeja se puna ishte shpërblyese. Zoti e di se ishte sfiduese. Sidomos në fillim, ishte si të jetosh në këtë dhomë të vetme. [..] Ishte e shkëlqyeshme, ishte emocionuese, ishte e rëndësishme, kishte përparësi dhe ishte qendra e vëmendjes së Uashingtonit. Dua të them, kështu që për një diplomat profesional, në karrierë, nuk kishte vend më të mirë për të qenë.

Masimo D’Alema

Kryetar i Fondazione Italianieuropei

…në një mënyrë ndërhyrja e NATO-s ishte e drejtë sepse u dha fund atyre luftrave, edhe pse rezultati ishte një ekuilibër delikat. Ishte një veprim ushtarak që i dha fund luftës, nuk shpalli luftë, lufta ishte aty, kishte të vdekur, ne ndërhym në një konflikt që ishte aty, ishte politikisht e drejtë. Ishte legjitime. […] Kam menduar atëherë dhe vazhdoj të mendoj tani që është legjitim edhe pse veprimi i NATO-s nuk kishte gjetur autorizimin e Këshillit të Sigurimit të Kombëve të Bashkuara, rrënjësisht për shkak të vetos ruse, megjithatë BE-ja si e tillë kishte pranuar, le të themi, arsyet për veprimin ushtarak të NATO-s dhe ka shprehur mbështetjen për këtë veprim ushtarak, mbështetjen e saj politike.

Sreten Gjuroviq

Ndërmarrës

Baba për koincidencë ka vdekur më 4 maj, në të njëjtën ditë kur është varrosur Tito, edhe ai është varrosur në të njëjtën ditë. Kjo ishte gati, më shumë se njëmijë njerëz kanë qenë në varrimin e babës tim të ndjerë, dhe ndër tjerash ka pasur edhe shumë shqiptarë dhe hoxha i fshatit tonë ishte aty.

Dhe erdhën kusherinjtë, përndryshe nëna, ata të anës së saj kanë ardhë nga Vrbasi dhe ata erdhën këtu, në këtë ditë kishte pasur demostrata të mëdha me 4 maj, ‘92, ka pasur demostrata të mëdha në Prishtinë. Edhe ata erdhën me menxi me shumë probleme deri në fshat, deri tek ne, kur e kanë pa sa njeri ishte mbledhë, sa populli, fqinjët tonë thanë, ‘Çka është kjo?’

Dhe tash këta nuk e kuptonin këta që kishin ardhur nga ana e nanës, nuk mundnin me e kuptu që shqiptarët kishin ardhur në varrimin e babës tim. Dhe një Miftari i cili ka punuar në komunë me babën tim të ndjerë po e mbanë fjalimin dhe po qanë. Dhe kjo bash po u dukej e pakjartë njerëzve. Mirëpo shihej që ky mjedis në të cilin kemi jetuar, këta njerëz, nuk janë marrë me gjëra politike. Ata punonin në ndonjë fshat, në fushë, në Kombinat në Obiliq, këtu ishte Bellaqevci. Shumë njerëz kanë qenë këtu të frikësuar dhe filloi të tensionohej situata.

Po ndodh, po ndodh, dhe në ‘90-tat e disa vite, atëherë djalli i mori gjërat në duart e veta dhe ne flluam të urrejmë njëri tjetrin pa asnjë arsye.

Elizabeth Gowing

Shkrimtare

Pra, quhet ‘Udhëtime në gjak e mjaltë. Të bëhesh bletar në Kosovë’. Ky [libër] tregon historinë prej kur unë kam ardhur në Kosovë për herë të parë në vitin 2006 deri më 2008 kur jemi larguar nga Kosova, kapitulli i fundit flet për kohën kur jemi larguar nga Kosova. Kur kemi menduar, e dini, Robi kishte një punë në Angli dhe mendonim se kohës sonë në Kosovë po i vinte fundi. Shumë pak kemi ditur (qeshë) se ai ishte vetëm fillimi. Por… ky libër jep një ndjesi krejt tjetër sipas mendimit tim sepse flet për atë se si është të bëhesh bletare por gjithashtu rreth të mësuarit e jo vetëm bletarisë. Por, për të mësuarit e historisë dhe traditave e ushqimeve të Kosovës. E dini, në libër ka receta për ushqimet që mund të gatuhen me mjaltë.

Është një libër shumë i ëmbël dhe lirik. Mendoj se disi flet shumë për peizazhin, periferitë, fshatrat dhe disi është një tregim dashurie për mua, e dini, rënie në dashuri me Kosovën. Dhe, po, e dini, e dua atë libër sepse me të vërtetë flet për atë, udhëtimin. Por, më kujtohet se kishte një recension që thoshte se ishte shumë jokritik ndaj Kosovës dhe mendoj se kjo është e vërtetë, po mendoj, nuk kam dashur të jem kritike por gjithashtu nuk kisha hyrë shumë thellë, nuk kisha takuar ende komunitetin në Fushë Kosovë në mënyrë që të shihja disa nga problemet dhe frustrimet. Kështu që, po, është një tregim dashurie, kur dashurohesh në dikë, nuk je kritike (qeshë).

Cristina Marí

Gazetare

Këtu jam një e huaj. Jam expat […] edhepse kam pesë vjet qe jetoj këtu, e kam mësuar gjuhën […] partneri im është nga këtu […] Dhe nuk e shoh veten si expat apo si të huaj, gjithmonë e kuptoj fjalën expat si të ngarkuar me status dhe privilegje […] sidomos këtu në Kosovë ku ka një komunitet shumë të madh ndërkombëtar […] shpesh më pyesin, ‘A punon në EULEX?’ apo, ‘A punon në KFOR?’ është ose njëra ose tjetra. Kurrë nuk mendojnë se mund të punoj në një organizatë të shoqërisë civile […]

Dhe kjo vjen me ideologji, sepse këto institucione kanë politika apo kanë implementuar këtu një punë që ka pasur pasoja ose edhe nuk i kanë përmbushur pritjet e shoqërisë së këtushme. Kështuqë po kthehemi tek ajo si ndihem këtu […] gjithmonë ndihem sikur duhet të jem më e kujdesshme sepse nuk përceptohem si njeri nga këtu […] Dhe gjithmonë mendoj, nëse njerëzit më njohin, do ta kuptojnë atë që jam duke bërë ose nuk do ta shohin si diçka, ose shpresoj se nuk do ta shohin atë si qasje patronizuese. Apo si një e huaj që mundohet t’iu tregojë atyre si funksionojnë gjërat, ‘Meqenëse kjo është një e huaj, në shtetin e saj gjërat janë ndryshe, gjërat funksionojnë dhe ajo mund të…’ Jo, në fakt, as në vendin tim gjërat nuk funksionojnë aq mirë (qeshë).

Seda Pumpyanskaya

Ish-zyrtare e UNMIK-ut për informimin publik në Kosovë

Ndjenja e parë shumë fizike në Kosovë, për shkak të mënyrës si u zhvillua konflikti, ishte një mur. Ky është një mur, dhe komuniteti ndërkombëtar nuk do të mund ta tejkalojë. Dhe ajo ishte ndjenjë politikisht ndryshe, sepse ti punon në rrethana tepër të vështira, por disi provon, por këttu e kupton se ai është një mur dhe ti nuk mund të bësh asgjë, po flas për marrëdhëniet në mes shqiptarëve dhe serbëve, sinqerisht. Dhe kjo gjë ka deerminuar shumë prej botës dhe punës politike. Sidoqoftë, siguria, për t’u kthyer tek siguria. Nuk isha e sigurtë se si do të përceptohesha si ruse, për shkak të të gjithë njëanshmërive. Epo, disi mendoja, në rregull, shqiptarët do të thonë, ‘Kjo është ruse, kjo është ruse’. A jam e sigurtë? A do të më pranojnë? A do të kem mundësi ta bëj punën time? Çfarë? Çfarë? Këto janë pyetjet, të cilat të sillen në kokë, dhe janë njerëzore.

Kështu që, reagimi im ishte qesharak, sepse duke qëndruar, kontrolluar, nuk e di, diku, nuk e di, ishte një varg i shkurtër, mendoj se e ktheva kokën dhe prapa meje po qëndronte një djalë që më pyeti, ‘A do të vish edhe ti?’ I thashë, ‘Po’. ‘Ku do të rrish në Prishtinë?’ I thashë, ‘Pse nuk jetojmë së bashku?’ Nuk po mendoj të jetojmë së bashku në asnjë mënyrë, por më duket se ishte ana ime mbrojtëse, domethënë, pse jo, nuk e di, të jem çift me dikë. Ishte ndjenjë shumë e mirë, sepse ndodhi në një komunitet shumë të papritur, dhe do të flas për këtë komunitet ndërkombëtar në Kosovë. Djali, shoku im Antonio, ishte nga Brazili. Ai po punonte me IT dhe me uebfaqen e cila po zhvillohej. Epo, iu thashë në Bosnjë se ajo ishte uebfaqja e parë që kemi krijuar. Po, në fakt erdha në Kosovë sepse dikush që kisha takuar në Bosnjë, Simon Haselock, i cili ishte zëdhënës, udhëheqës i informacionit publik për Zyrën e Përfaqësuesit të lartë, u zhvendos atje dhe më thirri dhe kështu ndodhi transferi. […] Kam prapavijë spanjolle në kuptim të gjuhës, flas gjashtë gjuhë dhe kam studiuar shumë letërsi spanjolle. Përfundova në shoqëri të këndshme të tre djemve nga Amerika Latine. Shumë qejf, njëri ishte peruvian, tjetri kilian, Antoni ishte nga Brazili, dhe unë.

Jolyon Naegele

Gazetar/Zyrtar i OKB

Cfarë m’u duk më interesant se gjithçka tjetër, të gjitha këto ishin përvoja shumë interesante. Por ajo që më ka gllabëruar më së shumti deri më tani, çfarë më ndjek sot e asaj dite është kur isha në qafmalin e Morinës në Vërmicë në anën shqiptare, por goxha larg nga kufiri dhe e shihja masën e njerzve që vinin. […] Kisha dalë herët në mëngjes dhe vendi ishte i zbrazët, një oficer shqiptar ishte mbështetur në mbajtëset e kufirit disi duke shikuar nga Kosova dhe natyrisht, nuk kishte trafik nga asnjëra anë, natyrisht unë isha aty me një shofer dhe një interpretues dhe thashë, ‘Pra, ku janë të gjithë?’ Ai tha, ‘A e sheh tymin atje lartë?’ {shpjegon me duar} thashë, ‘Po,’ ai tha, ‘Ai ishte kamp ushtarak i ushtrisë serbe deri para dy orësh por një grup luftëtarësh amerikanë e asgjësuan.’ Thashë, ‘Pra, supozoj se njerëzit tuaj tani po fshihen?’ Ai tha, ‘Po, të gjithë janë poshtë në bunker.’ Dhe unë thashë, ‘As ne nuk duhet të jemi këtu nën këto rrethana, me të vërtetë nuk duhet të jemi këtu sepse mund të ketë zjarr hakmarrje në secilën minutë.’ Dhe kështu u kthyem në Kukës ku na tha, ‘Shikoni, ata nuk, serbët nuk e lënë askënd të dalë deri pas orës 10:00 në mëngjes, kështuqë kthehuni në orën 11:00 dhe do t’I shihni skenat,’ dhe natyrisht ashtu ndodhi, siç u pa edhe në ‘BBC’, ‘SKY’ apo ‘CNN’. Një linjë makinash deri në Prizren duke gjarpëruar dëri në kufi dhe njerëzit në makina, makinat ishin të mbushura plot me njerëz, deri në maksimum saqë njerëzit brenda tyre shtypeshin dhe këta njerëz ishin tërësisht të traumatizuar, kjo ishte e qartë që në shikim të parë. Ishte një grua më e moshuar nga Kryqi i Kuq Zviceran e veshur me uniformë ajo që iu afrua secilës makinë dhe e godiste në krahë secilin person brenda makinës dhe në shqip i siguronte se ishin të sigurtë, se nuk ishin më në Serbi, Jugosllavi, se ishin në Shqipëri dhe ishin të sigurtë.

[…] Ato ishin gjithashtu të traumatizuara, kishin parë copa të trupave, njerëz të vdekur, jashtë, anës rrugës ku policia serbe kishte marrë njerëzit, ushtarët, paramilitarët kishin nxjerrë njerëzit nga makinat, autobusët, burrat e rinj, dhe thjesht i kishin qëlluar ata për vdekje. […] Këta njerëz pastaj erdhën në anën tjetër dhe disi filluan, disi prisnin që të afërmit e tyre që kishin ikur tashmë nga Kosova do të ishin duke i pritur atje.

Ishin të paorientuar, më kujtohen vetëm disa gra duke i lënë çantat e tyre në mes të fushës dhe duke shikuar përreth e duke mos ditur në të vërtetë ku të shkojnë, çfarë do të vinte më pas, nuk kishte një qendër pritje, asgjë. Të tjetrë kishin kaluar kufirin me traktor, një tjetër më tha se kishte menduar se do të mund të qëndronte në Gjakovë me familjen por atë mëngjes, në orën 3:00 të mëngjesit forcat serbe kishin shkuar në shtëpinë afër të tyres dhe kishin nxjerrë komshiun në oborr ku e kishin qëlluar dhe ai tha, ‘Kaq, nuk mund të duroj më shumë,’ kishte paketuar çantat, ishin futur në makinë dhe kishin ikur brenda minutash.

Antonella Giorgioni

Pronare Restauranti

Dhe në vitin 2000 [2004], kur ata e dogjën kishën? Unë isha këtu. Ai ishte një tjetër biznis i pistë. Më falni, më duhet ta them këtë. Në orën 7:30 në mbrëmje dëgjova disa granata, të gjithë të rinjët, askush nuk ishte në shtëpi, ata të gjithë ishin jashtë. Në orën 7:30 vendosa ta mbyllja restaurantin, t’i dërgoja të gjithë fëmijët në shtëpi, deri rreth mesnatës qëndrova këtu. Në orën 2 e morra një telefonatë nga ambasada italiane, tek thoshte, ‘Atonella, vrapo, vrapo ka zjarrë të madh, ka zjarrë të madh afër restaurantit tënd.’ Para se të kthehesha në shtëpi, para mesnate, e pashë priftin tek ikte duke vrapuar me vajzën e tij, fatmirësisht policia i morri dhe i largoi. Në orën 2 në mëngjes thërret ambasada në telefon, ‘Vrapo, vrapo, ka një zjarrë të madh.’ Unë vij këtu vetëm, marr gjithë koshat e plehërave, i mbushë me ujë sepse përderisa sorra fluturon, kjo është një shtëpi e vjetër, përderisa sorra fluturon është 200 metra nga kisha, dhe kulla e këmbanës ishte në zjarrë, ishte një zjarrë i madh.