Janjeva atëherë në fëmijërinë time si më kujtohet mua ka qenë me të vërtetë në një lulëzim të madh apo në rilindje. Kështu që ne kemi pasur çdo gjë në Janjevë. Ka qenë një qytezë e vogël, e cila i ka pasur të gjitha që i nevojiten njerëzve, qytetarëve për jetë. Do të thotë të gjitha llojet e dyqaneve, të gjitha llojet e shitoreve. Jo vetëm ne që kemi punuar por ka pasur edhe në qendër në të ashtuquajturën Çarshia, ku është zhvilluar ajo jeta tregtare.
Do të thotë prej mëngjesit, mëngjesit të hershëm kur nga kisha dëgjoheshin këmbanat përshëndetëse, njerëzit zgjoheshin dhe përgaditeshin për punën e tyre, ata të cilët shkonin nëpër dyqane, të cilët shkonin për tregti apo për prodhim, dikush bujqësi. Kryesorja gjithë ditën punohej. Në mbrëmje këmbana prapë kumbonte dhe kjo ishte shenja që duhet të ndalohej puna sepse fillon shërbesa në kishë dhe atëherë e ndalonin punën. Dhe pas kësaj meshkujt, burrat, të zotët e shtëpive dilnin në Çarshi, në qendër dhe aty dakordoheshin për punët, bizneset, tregtinë, shitjen, shkëmbimin e artikujve.
Historia e vendbanimit të Janjevës lidhet me traditën minerare të Novobërdës dhe Kopaonikut, të cilat kishin depozita të plumbit dhe argjendit që nxitën zhvillimin dhe rritjen ekonomike. Historia e komunitetit kroat në Kosovë daton që nga shekulli i XII-të. Edhe pse minierat janë mbyllur që nga shekulli i XVI-të, ky komunitet vazhdoi të gjejë domethënie dhe arsye për të mbetur aty. Duke realizuar intervista të historisë gojore me pjesëtarë të komuniteteve të ndryshme, ne përpiqemi të rrisim kuptueshmërinë e identitetit kulturor dhe ekonomik të vendbanimit të Janjevës.
Projekti i Janjevës është pjesë e projektit „Dialogu ndërmjet komuniteteve përmes ruajtjes gjithëpërfshirëse të trashëgimisë kulturore” i financuar nga Instrumenti i Bashkimit Evropian që kontribuon për Paqe dhe Stabilitet (IcSP) dhe zbatuar nga Programi për Zhvilim i Kombeve të Bashkuara (UNDP) në Kosovë.
Don Matej Palliq
FamullitarFranjo Gollome
BujkÇarshia ka qenë përplot me njerëz. Aty ka pasur njerëz dhe njerëz qesharak të cilët kanë ditur të tallen dhe të bëjnë shaka dhe të flasin. E sot unë kam frikë, këto dy vite më ka hyrë në mendje që fëmijët tonë do të harrojnë të flasin. Ata në telefon. Unë mendoj 24 orë po t’i lësh, do të thotë do të harrojnë edhe të flasin.
Njerëzit kanë ditur të flasin dhe të shpikin tregime. Dhe si fëmijë më kujtohet cigare bleja por edhe kur jam rritur pak më i madh, dilnim. Pastaj diku ‘86-tën, ‘87-tën kur janë hapur kafenetë, unë djalosh ashtu. Pastaj e ‘88-ta, e ‘89-ta, ajo ka qenë, ku ta di atë nuk mund ta përshkruaj askush. Bukur ka qenë, ka pasur shoqërime. Edhe me shqiptarët jemi shoqëruar, edhe futboll kemi luajtur. Edhe sot shoqërohemi.
A kanë dalur nëpër kafene vetëm meshkujt apo? Si ka qenë me vajzat?
Jo, jo kanë filluar të dalin vajzat. Do të thotë ‘88-tën, ‘89-tën kanë filluar edhe vajzat të dalin. Do të thotë aty njoftoheshim, aty martoheshim, në kafene.
Nikolla Brkiq
BujkTë vjetrit tonë i kanë pasur rreth 300 hektarë me hardhi të rrushit. Ne themi se ato janë gërmuar me dorë, rrëmim është thënë atëherë, e dini thoshin të rrëmosh. Duhej të gërmosh së paku gjysmë metër thellësi që ta mbjellësh hardhinë. Dhe në vitin e tretë vinte hardhia. E në ndërkohë, aty është vendosur qepa. Ne i themi karamid, qepa është mbjellur aty, do të thotë për të mbirë hardhia.
Dhe tani, po bjen fjala kishte edhe bodrume të rakisë dhe verërave. Bodrumet e njohura. Rahoveci pastaj është ndërtuar. Në këto kodrat tona kanë qenë romakët. Ata kanë pasur vreshta pastaj ashtu, është bërë shkretëtirë kur janë tërhequr ata. Tonët kanë ardhur dhe kanë filluar prapë gërmimin. Mendoj kanë gërmuar kanë mbjellur hardhi, hardhi. Kemi pasur rrush të zi, të bardhë, hamburg. I kemi pasur të gjitha llojet e rrushit që ekzistonin në ish Jugosllavi. Dhe të gjitha llojet e qershive i kemi pasur, kajsia, molla, dardha.
Dhe tonët kanë qenë atëherë që themi ne tregtarë shëtitës. Ashtu i quanim ne skitači. Dhe ata ku do që shkonin në Maqedoni apo në Slloveni apo në Kroaci, Bosnje, ku do që shihnin ndonjë pemë e merrnin fidanin dhe e vendosnin në patate që të mos thahet. Dhe kur vinin i shartonin. Dhe nuk ka pemë që nuk ka pasur kjo tokë e Janjevës.
Lubica Berishiq
MësimdhënëseE kemi pasur atë ditë është quajtur Rifana tek ne. Në mbrëmjen e asaj feste, Shëngjergjit, aty mblidhej shoqëria kush dëshironte në shtëpi. Por më shumë ka qenë në Gllamë. E vendosnin tendën, dhe aty përgadisin, e ndezin zjarrin, pjekin qengj, dele kush çka dëshiron. Ka pije, këndim. Por ke mundur edhe të shkosh diçka të vjedhësh. Vetëm se, mendoj nuk ka qenë pastaj ka kaluar në shprehi që edhe diçka kështu ta marrësh. Por prej ushqimit që është përgaditur kush mund të vjedh, e han dhe përfundoi puna. Dhe këtë e kemi pasur zakon, fore kinse diçka të përmendet. Por shumë ka qenë, gjithë…
Kështu ka qenë çdo vit?
Çdo vit. Gjithë natën është kënduar deri në mëngjes, dikush po them në shtëpi. Pastaj i vendosnin ato luhatëset në kulm. Tani kemi ulluqe nuk bën. Ashtu në atë shtyllën e drurit dhe e vendosin litarin e lidhin, jastëkun dhe luhatet gjithë natën.
Emin Bikliqi
SociologKa qenë rregull, sidomos t’flas drejtë te kroatët, ata e kanë pasë obligim të premteve në mbramje secili para derës t’vet me marr me pastrue kalldërmën edhe mos me lanë kun… për bërllog mos t’flasim po as pluhur as kurgjo. Me marrë me ujë edhe t’shtuneve rrugtë e… ato rrugicat e Janjevës kanë qenë të pastra. Ata që e mbaj në mend. Me fjalë të tjera, ajo osht’ ni vlerë materiale, osht’ kulturë a osht’ qashtu?
E pse ka ndodhë bash t’premteve?
Po t’premten për t’shtunën se t’shtunën edhe t’dillën… t’shtunën ata punonin mirëpo të dieleve nuk punojnë kroatët, katolik. Edhe ata, nëse ke shku diçka me të kry ndonjë punë kanë thanë, ‘M’fal une e kom ditë pushimi, e kom festë’. Ata e konsiderojnë festë edhe i kom pytë sikur ju që po m’pytni, ‘Pse të premten?’ Se prifti të shtunën del rrugëve të Janjevës në kohën e caktuar edhe shëtitë. Edhe kur kalon prifti, kur ka kaluar në të vërtetë prifti… tash nuk e di. Kur ka kalua prifti kroatët kanë dalë të gjithë para derës me përshëndet.
Dragutin Ivanoviq
KomercialistMë kujtohet atëherë më duket në fund të ‘60-tave kur u ndërtua Shtëpia e Kulturës. Dhe e kemi fituar një sallë të kinemasë dhe pastaj ajo ka qenë, ka qenë ideja që ne mund ta shikojmë Din Martinin apo jo dhe disa filma me kauboj dhe kështu. Pastaj e kemi pasur më të lehtë dhe më simpatike. Çdo të diel mblidheshim në atë Shtëpi. Kanë qenë ato ballot kombëtare, vallzimet, muzika e gjallë. Normalisht të cilën e kemi bërë vet, e kemi financuar dhe kështu me radhë.
Më kujtohet rasti kur nuk kishim para për të blerë më shumë kitare, më shumë daulle, më shumë instrumente që do të na lehtësonin dhe përmirësonin kualitetin e atyre ballove. Dhe pastaj nëse mund të shprehem ashtu i mërzisnim ata njerëzit në komunë na jepni investoni pak në rini. ‘Jepni investoni, na nevojiten më shumë para, për atë për këtë’. Kështu që më kujtohet sa herë që kishim momente të tilla e na jepnin pak para dhe pastaj ne mblidhnim dhe më kujtohet se atëherë e kemi formuar orkestrën.
Më shumë është luajtur romanca e lehtë vendore, këngët e vjetra qytetare të bukura. E për besë i pranishëm ka qenë edhe Tom Jones, kanë qenë të pranishëm edhe Beatles. Kështu që kemi luajtur edhe njërën edhe tjetrën. Fatkeqësisht shumë pak kemi… ose nuk i kemi ditur apo ku ta di unë… Këngë popullore kemi pasur shumë pak, më shumë jemi orientuar në atë muzikën e cila ka qenë më moderne në atë kohë. Janë ato, për shembull Misha Kovaç apo ku ta di unë Jevremoviqi. Madje edhe disa këngë tona të vjetra prizrenase, dhe kështu me radhë.
Ollga Guciq
PedagogeShumë jemi shoqëruar, ka qenë me të vërtetë, kanë pasur edhe dasma edhe pagëzime dhe e gjithë kjo ka qenë një gëzim i veçantë. Përgaditesh nga një festë në tjetrën. Gjithmonë, rrugët kanë qenë gjithmonë të pastërta, çdo të shtunë, çdo njëri ka pastruar para shtëpisë së vet. Kanë kënduar, nuk e di. Çdo të dielë ka qenë korzoja e cila ka qenë kodra mbi Janjevë – Gllama. Pasdite aty kanë qenë vetëm të rinjtë. E kemi pasur atë Shëngjergjin poashtu edhe aty kanë qenë përgaditjet e veçanta për Shënjgjergj. Tek ne nata e Shëngjergjit, ka qenë rifana që zakonisht e ka përgaditur vajza që ka qenë e fejuar dhe i ka ftuar shoqet e veta dhe gjithë këtë, familjen e saj.
Omer Shkrijeli
MjekPo e tregoj një anekdotë nga ajo kohë. Aty kanë shkuar kamionët pas kamionëve, aty për shembull është shtëpia e atyre kroatëve që tani janë më të fuqishmit, të cilët kanë mbetur, është lart diku dyqind metra që këtu e deri te posta kanë qenë të renditur kamionët dhe i ngarkonin. Ka qenë shpërngulje masive, unë ashtu, vështirë tejkalohet ajo, për atë që nuk është janjevas. Dhe tani, po vjen një grua e moshuar në vizitë dhe ashtu, si zakonisht, nuk ka ndonjë vështirësi të veçantë.
Dhe unë i thashë, ‘Gjyshe, në çka po ankohesh, çka po të dhemb?’ Thotë, ‘Po më dhembin kamionët’. Thashë, ‘Të gjithëve na dhemb’. Do të thotë ka qenë, ka qenë atëherë edhe ajo diagnoza, po më dhembin kamionët. Dhemb me të vërtetë, kjo shkonte, kjo shkonte, vetëm qëndroni në mbrëmje me ta, pini, shoqëroheni, nesër e shihni që nuk janë aty. Sepse vendimet janë marrë mbrenda natës. Thonë ata sot, ‘Nuk dojmë, neve nuk na nevojitet të shkojmë’. Dhe pastaj, ndodh diçka brenda natës, me siguri shkon një fqinj, shkon tjetri, pse të mbes unë, po shkoj edhe unë. Dhe kështu…
