Historia e vendbanimit të Janjevës lidhet me traditën minerare të Novobërdës dhe Kopaonikut, të cilat kishin depozita të plumbit dhe argjendit që nxitën zhvillimin dhe rritjen ekonomike. Historia e komunitetit kroat në Kosovë daton që nga shekulli i XII-të. Edhe pse minierat janë mbyllur që nga shekulli i XVI-të, ky komunitet vazhdoi të gjejë domethënie dhe arsye për të mbetur aty. Duke realizuar intervista të historisë gojore me pjesëtarë të komuniteteve të ndryshme, ne përpiqemi të rrisim kuptueshmërinë e identitetit kulturor dhe ekonomik të vendbanimit të Janjevës.

Projekti i Janjevës është pjesë e projektit „Dialogu ndërmjet komuniteteve përmes ruajtjes gjithëpërfshirëse të trashëgimisë kulturore” i financuar nga Instrumenti i Bashkimit Evropian që kontribuon për Paqe dhe Stabilitet (IcSP) dhe zbatuar nga Programi për Zhvilim i Kombeve të Bashkuara (UNDP) në Kosovë.

Lubica Berishiq

 Mësimdhënëse

E kemi pasur atë ditë është quajtur Rifana tek ne. Në mbrëmjen e asaj feste, Shëngjergjit, aty mblidhej shoqëria kush dëshironte në shtëpi. Por më shumë ka qenë në Gllamë. E vendosnin tendën, dhe aty përgadisin, e ndezin zjarrin, pjekin qengj, dele kush çka dëshiron. Ka pije, këndim. Por ke mundur edhe të shkosh diçka të vjedhësh. Vetëm se, mendoj nuk ka qenë pastaj ka kaluar në shprehi që edhe diçka kështu ta marrësh. Por prej ushqimit që është përgaditur kush mund të vjedh, e han dhe përfundoi puna. Dhe këtë e kemi pasur zakon, fore kinse diçka të përmendet. Por shumë ka qenë, gjithë…

Kështu ka qenë çdo vit?

Çdo vit. Gjithë natën është kënduar deri në mëngjes, dikush po them në shtëpi. Pastaj i vendosnin ato luhatëset në kulm. Tani kemi ulluqe nuk bën. Ashtu në atë shtyllën e drurit dhe e vendosin litarin e lidhin, jastëkun dhe luhatet gjithë natën.

Emin Bikliqi

 Sociolog

Ka qenë rregull, sidomos t’flas drejtë te kroatët, ata e kanë pasë obligim të premteve në mbramje secili para derës t’vet me marr me pastrue kalldërmën edhe mos me lanë kun… për bërllog mos t’flasim po as pluhur as kurgjo. Me marrë me ujë edhe t’shtuneve rrugtë e… ato rrugicat e Janjevës kanë qenë të pastra. Ata që e mbaj në mend. Me fjalë të tjera, ajo osht’ ni vlerë materiale, osht’ kulturë a osht’ qashtu?

E pse ka ndodhë bash t’premteve? 

Po t’premten për t’shtunën se t’shtunën edhe t’dillën… t’shtunën ata punonin mirëpo të dieleve nuk punojnë kroatët, katolik. Edhe ata, nëse ke shku diçka me të kry ndonjë punë kanë thanë, ‘M’fal une e kom ditë pushimi, e kom festë’. Ata e konsiderojnë festë edhe i kom pytë sikur ju që po m’pytni, ‘Pse të premten?’ Se prifti të shtunën del rrugëve të Janjevës në kohën e caktuar edhe shëtitë. Edhe kur kalon prifti, kur ka kaluar në të vërtetë prifti… tash nuk e di. Kur ka kalua prifti kroatët kanë dalë të gjithë para derës me përshëndet.

Dragutin Ivanoviq

 Komercialist

Më kujtohet atëherë më duket në fund të ‘60-tave kur u ndërtua Shtëpia e Kulturës. Dhe e kemi fituar një sallë të kinemasë dhe pastaj ajo ka qenë, ka qenë ideja që ne mund ta shikojmë Din Martinin apo jo dhe disa filma me kauboj dhe kështu. Pastaj e kemi pasur më të lehtë dhe më simpatike. Çdo të diel mblidheshim në atë Shtëpi. Kanë qenë ato ballot kombëtare, vallzimet, muzika e gjallë. Normalisht të cilën e kemi bërë vet, e kemi financuar dhe kështu me radhë.  

Më kujtohet rasti kur nuk kishim para për të blerë më shumë kitare, më shumë daulle, më shumë instrumente që do të na lehtësonin dhe përmirësonin kualitetin e atyre ballove. Dhe pastaj nëse mund të shprehem ashtu i mërzisnim ata njerëzit në komunë na jepni investoni pak në rini. ‘Jepni investoni, na nevojiten më shumë para, për atë për këtë’. Kështu që më kujtohet sa herë që kishim momente të tilla e na jepnin pak para dhe pastaj ne mblidhnim dhe më kujtohet se atëherë e kemi formuar orkestrën.

Më shumë është luajtur romanca e lehtë vendore, këngët e vjetra qytetare të bukura. E për besë i pranishëm ka qenë edhe Tom Jones, kanë qenë të pranishëm edhe Beatles. Kështu që kemi luajtur edhe njërën edhe tjetrën. Fatkeqësisht shumë pak kemi… ose nuk i kemi ditur apo ku ta di unë… Këngë popullore kemi pasur shumë pak, më shumë jemi orientuar në atë muzikën e cila ka qenë më moderne në atë kohë. Janë ato, për shembull Misha Kovaç apo ku ta di unë Jevremoviqi. Madje edhe disa këngë tona të vjetra prizrenase, dhe kështu me radhë.

Ollga Guciq

 Pedagoge

Shumë jemi shoqëruar, ka qenë me të vërtetë, kanë pasur edhe dasma edhe pagëzime dhe e gjithë kjo ka qenë një gëzim i veçantë. Përgaditesh nga një festë në tjetrën. Gjithmonë, rrugët kanë qenë gjithmonë të pastërta, çdo të shtunë, çdo njëri ka pastruar para shtëpisë së vet. Kanë kënduar, nuk e di. Çdo të dielë ka qenë korzoja e cila ka qenë kodra mbi Janjevë – Gllama. Pasdite aty kanë qenë vetëm të rinjtë. E kemi pasur atë Shëngjergjin poashtu edhe aty kanë qenë përgaditjet e veçanta për Shënjgjergj. Tek ne nata e Shëngjergjit, ka qenë rifana që zakonisht e ka përgaditur vajza që ka qenë e fejuar dhe i ka ftuar shoqet e veta dhe gjithë këtë, familjen e saj.

Omer Shkrijeli

 Mjek

Po e tregoj një anekdotë nga ajo kohë. Aty kanë shkuar kamionët pas kamionëve, aty për shembull është shtëpia e atyre kroatëve që tani janë më të fuqishmit, të cilët kanë mbetur, është lart diku dyqind metra që këtu e deri te posta kanë qenë të renditur kamionët dhe i ngarkonin. Ka qenë shpërngulje masive, unë ashtu, vështirë tejkalohet ajo, për atë që nuk është janjevas. Dhe tani, po vjen një grua e moshuar në vizitë dhe ashtu, si zakonisht, nuk ka ndonjë vështirësi të veçantë.

Dhe unë i thashë, ‘Gjyshe, në çka po ankohesh, çka po të dhemb?’ Thotë, ‘Po më dhembin kamionët’. Thashë, ‘Të gjithëve na dhemb’. Do të thotë ka qenë, ka qenë atëherë edhe ajo diagnoza, po më dhembin kamionët. Dhemb me të vërtetë, kjo shkonte, kjo shkonte, vetëm qëndroni në mbrëmje me ta, pini, shoqëroheni, nesër e shihni që nuk janë aty. Sepse vendimet janë marrë mbrenda natës. Thonë ata sot, ‘Nuk dojmë, neve nuk na nevojitet të shkojmë’. Dhe pastaj, ndodh diçka brenda natës, me siguri shkon një fqinj, shkon tjetri, pse të mbes unë, po shkoj edhe unë. Dhe kështu…