Pjesa e Tretë
Anita Susuri: Qysh ka vazhdu edhe aktiviteti juj kto vite në Ilegale?
Igballe Novosella Mehmeti: Unë e ndërpreva aktivitetin, me ikjen e Sabrisë, unë s’kisha kontakte as nuk disha mo kurgjo.
Anita Susuri: Atëherë e keni ndërpre?
Igballe Novosella Mehmeti: Po, mbyllja e fundit ka qenë “Sabriu e lshoi Kosovën” parolla, edhe ma s’kom pasë asni lidhje kurgjo.
Anita Susuri: Cili, domethënë qaj vit ka qenë kur ka…
Igballe Novosella Mehmeti: ‘79-ta ka qenë, fundi i ‘79-tës.
Anita Susuri: Pastaj kanë qenë demonstratat e vitit ‘81.
Igballe Novosella Mehmeti: E po, masanej demonstratat e ‘81-tës. Mas demonstratave të ‘81-tës… Për demonstrata të ‘81-tës Selatinin e rrehën, e nxojnë në rrugë. Nuk ishin këta asnjoni në burg. Mas demonstratave të ‘81-tës, e burgosin Ilirin, Iliri djali i vllaut, i moshës jo madhore. Ndërkohë, ia çon Fadili grunë me fëmi Sabrisë, dy. Fëmija të mdhaj metën në shpi, e çon. Edhe a din qysh, pashaportën e hujë për Safetin, Safeti osht’ gruja e vllaut. Fëminë, djalin tem, pashaportën e dy djemve. Masanej, na i dhanë neve mas ‘75-tës, na i lejunë pashaportat. Sikur u lëshu ni fije autonomie e Kosovës e neve na i lejunë mas ‘75-tës. Jo ‘75-tës jo. Mas ‘80-ës. Se në ‘79-tën Sabria ka dalë prej Kosovës, se s’kom pasë pasosh, jom shku me pashaportë të hujë. Domethanë, mas ‘79-tës, mas… po mas ‘80-ës, mas ‘80-ës.
Atëhere, Fadili e qet grunë e Sabrisë me gjithë djalë, e marrin njanin pashaport të vetin, njanin të djalit. E çon Safetin te Sabria në Suedi. Masanej i çon dy çikat edhe ato te dyjat me pashaporta të huja. Se Fadili gjithmonë tu e rreziku veten e tu e rreziku venin e punës, masanej ish kryeredaktor i gazetës, domethënë ish goxha në pozitë. Po, e pajke…
Anita Susuri: Në cilën gazetë ka qenë kryeredaktor?
Igballe Novosella Mehmeti: Deri kur na kanë largu, atëherë kur e kanë largu prej punës, kur na largunë të gjithëve.
Anita Susuri: Në cilën gazetë?
Igballe Novosella Mehmeti: Urdhno?
Anita Susuri: Në cilën gazetë ka qenë?
Igballe Novosella Mehmeti: Gazeta “Tribuna”, atëherë e kanë pasë një gazetë të mrenshme, gazeta “Tribuna”, ky ishte kryeredaktor i saj.
Anita Susuri: Deshta me ju vetë edhe për kto pasaportat, qysh e kanë… qysh kanë arritë ashtu me të huja, atëherë kanë qenë edhe fotot po m’duket në pasaportë, i kanë ndryshu fotot?
Igballe Novosella Mehmeti: Kanë qenë fotot, po kontrollat nuk ishin shumë. Se e kanë ditë që nuk… nuk guxon kërkush. Plus, pasaportë, e ngjashme fotografia, e ngjashme mosha, a po din. Edhe s’ishin, po, s’ishin kontrollat shumë të mdhaja. Ja çon krejt fëminë, i mbesin dy fëmitë e mdhaj në shpi. Ilirin e ka çu Fadili mas dymdhetë vjetëve te Sabria. E kish lonë të vogël, kah rritet, të martumë, me nuse edhe me dy fëmijë.
Anita Susuri: Kur ka shku?
Igballe Novosella Mehmeti: Kur ka shku, po, ju ka shku prindve në Suedi. Tash e kish marrë pashaportin, Iliri me pashaportë të burrit të motrës Nazmisë. E në pashaportë i ka pasë dy fëminë. I ka pasë dy djem motra, a ky djalë e çikë. Po, s’kanë dyshu, s’ju ka shku mendja që guxojnë me bo qashtu diçka (qesh). Lirjani më kujtohet si sot. Thotë Fadili, thojke, “Sa e kalojshim kufinin”, ai ish Krenari, Krenari djali i vllaut, e tha, “Sa e kalojshim kufinin, ‘E axha Fadil qitash kush jam unë?’” A po din, “Unë qitash kush jam?” Thotë, “O ja kom çu Ilirin, kur o dalë Sabria osht’ përshëndetë me ta, burrë i martumë me dy fëmijë, që e kish lonë të vogël ky.
Anita Susuri: A kanë pasë edhe vllaznia tjerë e motrat probleme? Sigurisht kanë pasë me polici e me roje…
Igballe Novosella Mehmeti: Kanë pasë të tonë kanë qenë të burgosun, te tonë kanë qenë të burgosun, secili. Po, për fat të mirë neve fort nëpër puna, nuk na kanë… s’na kanë ngucë. Motra mas meje e ka kry shkollën e medicinës, osht’ punësu në spital. Motra e vogël ka punu, e ka kry shkollën teknike, ka punu në Dardani. Vllau e ka kry Fakultetin Ekonomik edhe fillimisht ka hi në punë në shkollë ekonomike. Masanej osht’ bo drejtor komercial në Fabrikën e Tjegullave. Edhe ai i ka pasë punët mirë, ai o kujdesë për të gjithë neve edhe për motrat edhe për vllazninë edhe për të gjithë. Ish vllau i vogël, se ai ish në punë, domethënë neve familjarëve tjerë nuk na kanë ngucë shumë.
Anita Susuri: Sa ka vazhdu ky persekutimi i vllaznive, prej vitit…
Igballe Novosella Mehmeti: Gjithë deri me çlirimin e Kosovës, deri në fund. Deri, deri masi… edhe izolimi kur ishte atëherë. Mas, domethënë, vllau Bedriu u izolu me 350 intelektualë të Kosovës, u burgosën për të njejtën ditë. Ishte e tmerrshme.
[Këtu ndërprehet intervista]
Igballe Novosella Mehmeti: Kështu që në ‘89-tën, kur iu murr autonomia Kosovës, kur u murr gjithçka prej Kosovës, atëhere u burgosën 350 intelektualë të Kosovës. Të gjithë drejtora të organizatave, njerëz, profesora, doktora. Ndër të tjerët, u burgos edhe Bedriu. Na erdh çudi. Thotë Donika, ish e vogël atëherë, thotë, “Babi u përshëndet me neve, na përqafi edhe thotë, ‘Mos u mërzitni për mu, po m’vijnë… kanë me m’pytë diçka’”. Menon që veç kanë me e pytë, menon që, Bedriu, po e burgosin Selatinin. Ata e kishin rrethu shpinë edhe shumica shqiptarë. Kur del, thotë, “Jo e kishin marrë Bedrinë”. Edhe më kujtohet si sot, s’e di me cilën burgosje, Ibush Kllokoqi, nana jem e kapi, thotë, “Lshom ta kapi për qafe djalin tu dalë”, i lidhun me pranga. Thotë [ajo], “Më shtyu sa qatje, ‘Largohu, ti s’je nana jeme’”. Kur del poshtë, thotë, “Jo e kanë marrë Bedrinë”. Na erdh çudi, qysh Bedria, ma pak ish burgosë, kta tjerët, Selatini…
Kur marrum vesh atë natë, lajmërojnë që i kanë burgosë 350 intelektualë të Kosovës, në mesin e tyne osht’ edhe Bedria. Kuuuh! {onomatope} Ai ish pa qef në atë kohë diçka prej ishijasit. Unë meniherë me ni tubë ilaçe, me ni kese, te dera e burgut, “Amon, veç t’ia jepi ilaçet, s’po du me e pa”, veç dojsha me e ditë a osht’ aty a jo. “Jo”, thotë, “ata nuk janë ktu”. “Qysh?” Thotë, “I kanë çu në Leskovc”. Kuku, u tranumë! Tash qysh me ja bo? “Fadil, po shkojna në Leskovc”. Selatinin s’guxojshim me e lonë me shku, Sabria ish n’mërgim, kush me shku? Thom, “Fadil, unë edhe ti”. Xheva, nusja e Bedrisë edhe Magbulja, motra mas meje, erdhën me mu. Sa jena shku te Xhamia e Llapit, Fadili e nali kerrin, thotë, “Igball, nalu ti”. Thotë, “Mos po na ndodhë diçka”, ish ‘89-ta, ish tmerri, “nalu se me na gjetë diçka, mos t’na mesin fëmija pa asnjonin”. “Unë s’nalna”, thom, “kurrë, pa shku me e pa Bedrinë”.
Ish e tmerrshme, jemi shku në burg të… cokasim në derë. “As rastësisht thashë nuk janë ktu”. “Qysh more s’jonë?” “Jo, në Prishtinë jonë”. Ai na rrejti, ata ishin konë në tortura, se masanej kur e kemi pa vllaun mas ni mujë dite, ish dobësu, ish bo… “Çka u bo?” “Nashtë”, thotë, “shyqyr që m’kanë burgosë mu se baci s’kish mujtë me i përballu torturat”. Ai ka qenë ma i shnoshë edhe ma i ri pak. Thotë, “Nashtë, shyqyr që m’kanë burgosë mu, se baci s’kish mujtë me i përballu torturat”. U kthymë prej Leskovcit, e njani prej tyne më tha, “Shpejt kthenu, qysh keni guxoftë, a po e shihni çfarë tmerri osht’, kthenu në shpi”. U kthymë në shpi, Bedria i majti dy mujë ditë. Dul, kish hupë peshë, kish pasë tortura të mdhaja. Po ju erdh diçka ni vendim, nga jashtë, ndërhyni dikush edhe ata i lirunë prej burgut.
Anita Susuri: Qysh ka vazhdu tani vitet ‘90, në punë keni qenë m’doket ende…
Igballe Novosella Mehmeti: Po, po në ‘90-tën kom qenë në punë si rëndomtë. Në ‘91-tën e linda edhe ni djalë. Vendosa, kisha dëshirë mos po m’bohet çikë, kom pasë tre djem edhe djalin e vogël edhe Taulantin. Isha në pushim të lindjes kur fillunë spastrimet etnike, me u largu njerëzit prej pune. Kur u mor qëndrim me i lshu vendet e punës. Unë e kisha shfrytëzu pushimin e lindjes. Ata i kishin largu fillimisht, drejtorat, udhëheqësat, po ndër ta edhe mu. Referente në administratë kam qenë. Edhe Kaqusha Jashari ishte drejtor me neve atëhere. Unë isha në pushim të lindjes. Ishin gjashtë mujë pushim të lindjes edhe gjashtë mujë me orar të shkurtumë. Unë vendosa me dalë me orar të shkurtumë, se më konvenojke ma mirë Atëhere burrin e kisha të papunë në shpi, le të rrin ai me djalë, unë po shkoj në punë.
Kur shkoj në punë, më thojnë, “Ty të kanë largu prej pune”. “Ja”, thashë, “mu, unë s’kom marrë vendim”. Ata, naj i kishin lshu vendimet. Tash ky drejtori i ri që kish ardhë, kishe burrë i mirë, s’kish lshu asni vendim tjetër, po me qata vendime që jonë kanë s’e lejke kërkon me hi në punë. E kemi pasë nifarë liste që u nënshkrujshim kur hishum në punë. Më thotë, Latif Krasniqi, referent për marrëdhanie atëhere, thotë, “Igballe, ti s’bon me u nënshkru”. “Çka? Bima more letrën aty, kush po të vetë”. Nënshkruhna. Ai sigurisht i tregon drejtorit, thotë, “Unë, ajo s’po dëgjon”. Thotë, çka bon ai, thotë, “Unë, le të vijnë le të nënshkruhën ktu”.
Po unë s’shkojsha vetë, shkojshim kah tre a katër kolegë bashkë. Unë n’mes të tyne jau marrsha letrën e nënshkrujsha edhe… edhe më thotë, “Ti, ti je e largume prej punës”. “N’ma dhafshi vendimin, unë jom e largume, përndryshe unë jom n’punë. Unë e kom shfrytëzu pushimin e lindjes”. Se ata u thirrshin sikur m’kanë qitë prej punës para se me e shfrytëzu pushimin e lindjes. Unë duhet me i kthy krejt paret që i kom marrë edhe thom, “Unë nuk po du me u largu prej punës. Ju po thoni me vetëdëshirë po i lëshoni e unë s’po du [me u largu]”, a din. Thashë, “Edhe ti mos harro, unë i kom pesë kunetë”, se burri jem osht’ vetë i pesti (qesh), “edhe katër vllazën edhe katër djem”. Thashë, ti mos harro, qeshtu me gisht, {drejton gishtin tregues}. Ma boni, tha, “Ti mi pretiš” [Srb.: Ti po më kërcënon]. Thashë, “Jo, unë s’po të kërcnohna veç po të kallxoj drejt”.
Kur shkoj në zyre, ma kanë zanë venin tem në punës, e kanë pru njo tjetër edhe s’lshohet më. Nuk ma lshon venin. Ajo sa dilke në mëngjes, unë u ulsha në karrigë temen, ku kom qenë gjithë (qesh). Edhe dy-tri herë vijnë, më thotë drejtori, “Duhet me e lshu punën, a din, osht’ keq, vjen policia të merr”. Jo, në fakt s’pari më thirri në zyre. Më thotë, “Po ti jepim për tri vjet rrogën”. Ka prej shoqeve të mija që i kanë marrë. Ka prej shoqeve të mija që i kanë marrë për tri vjet. Thashë, “Unë s’po du me e shitë venin tem të punës. Ju po thoni me vetëdëshirë shqiptarët po i lshojnë venet e punës. Unë po du me punu edhe nuk e shes venin tem me pare”. “Po vijnë të marrin me polici”. Ju thom, “S’ka problem, le t’më marrin”.
Të nesërmen në mëngjes vjen policia te dera, m’qet në kerr edhe drejt në stacion policor. “Edhe mos gabo me ardhë ma”. Unë prapë veshna, mathna, të nesërmen në mëngjes [aty]. 15 herë me kerr m’kanë marrë të policisë. Edhe ka shkru dy herë gazeta, po s’po… për çudi s’po muj me i gjetë ata artikuj. Nuk e di niherë “Bujku”, atëhere ishte “Bujku” në vend të “Rilindjes” kur… s’kom mujtë me i gjetë ata artikuj. Edhe prapë të nesërmen vjen policia me m’marrë. Më thirrin tash, më kërcnojnë në zyre të drejtorit. Thotë “Ti duhesh me…” “Po pse bre unë me e lshu venin e punës? Po unë s’po du me e lshu, unë s’po du me e shitë venin e punës”. Edhe ia boj me gisht qeshtu drejtorit {drejton gishtin tregues}, thashë, “Kqyre”, ishin dy me uniforma të policisë, thashë, “qeky po don me m’i lonë katër fëmi pa bukë, ishalla këtij Zoti ia len pa durë e pa kamë”. M’qitën në kerr të policisë, prapë në polici (qesh).
Apet të nesërmen më qesin, “Mos shko!” Unë thojsha, “S’kom qare pa ardhë. Amani vendimin që po m’qitni prej punës, unë po e lshoj punën. Unë e kom shfrytëzu pushimin e lindjes edhe s’kom qare tash pa punu. E une duhna me e kthy” thojsha, “nëse une e lshoj punën, duhna me e kthy që e kom shfrytëzu pushimin e lindjes”. Faktikisht qashtu ishte, se ata vendimin ma kishin shkru mu para se me e çelë pushimin e lindjes. Shumë here, ni here poshtë te shkallët. Tash kishin marrë vendim me më rujtë para dere, mos me më lanë me hi mrena hiç. Thashë… “S’bon me hi mrena!” “O unë e kom tensionin shumë të ulët”, thom, “nëse s’hi me e pi ni kafe, qetash rrzohna” (qesh). Edhe e thirri ato në bufe e kemi pasë, “Të lutna”, thom, “ama ni kafe”. Ma ka qitë qeshtu për dritare. Edhe dy policë po m’rujnë, unë p’e pi kafen, (qesh) unë p’e pi kafen.
Dulë, jo drejtori gjeneral, ni drejtor teknik, shka. “Šta čekate, udrite” [Srb.: Çfarë po prisni, godisni], “mshojani”. Unë qysh e kom pasë jaknen veç e kom çelë {hap setrën}, thashë, “Mshomani, çka po pritni?” Ai njoni tha, “Nikad na ženske nisam udarao”, a po din, “Kurrë femna unë s’kom gjutjë”. Edhe disa herë, disa herë, shumë herë, unë shkojsha në zyre, ata m’thirrshin. Ish ni serbe që unë i kisha nimu kur u punësu aty, ish daktilografe. U dashke me e pranu njo edhe nejse lidhje mas lidhje, isha anëtare e Pleqësisë, e pranumë.
Pak diçka me m’pa, ajo ma thirrke policinë. “Qysh moj”, i thom, “s’po të vjen keq, po a e din që unë ty t’kom pru këtu?” “Eh, došlo je moje vreme sad, e…” [Srb.: Eh, ka ardhur koha ime tani…] a gjithë ma bojke, “Moja Igbala, moja Igbala. E do…” [Srb.: Igballja ime, Igballja ime] domethanë, “Tash është ardhë dita jeme edhe duhet me të thirrë”. Dej asaj serbes që ish ulë n’ven tem, i thom, “Unë ty s’kom çka me t’bo, ti je ardhë ma ke zanë venin tem të punës. Po unë ty e di kush je, e di ku e ki shpinë, e di kon e ki burrë, e di dhomën tane ku flen ti, unë e di sa fëmijë i ki”. A në fakt s’ja disha kurgjo, në fakt nuk ja disha asnjo (qesh) veç për inati ta tmerroj.
Niherë tjetër erdhën apet m’murrën në stacionin e… faktikisht te burgu ku osht’. Edhe më thotë njani, “A e din që të burgosim?” Thashë, “S’ka problem, burgosnëm. Bile, ha bukë pa pare” (qesh). “Fminë po m’i leni pa bukë. Bile, unë n’shkofsha në burg, unë ha bukë pa pare”. Deri në fund, unë prapë mas qasaj bisede, apet në sabah në punë. U tmerrojshin goxha kolegët, se ishin tutë s’ishin mësu ashtu me pa me polici, po unë isha rritë nëpër polici edhe s’më çojke peshë. Nuk u tutsha, pse hypsha vetë në kerr të policisë e pse më çojshin.
Herën e fundit m’çunë në stacion, nuk e di cilin stacion, te shkolla, te parku është stacioni i katërt më doket është përtej shpisë të Veli Devës është ni stacion policor aty. Edhe tash është stacion policor. “Çka është problemi?” Se veç m’bishin. Thashë, “A di çka? Unë s’po di qysh, unë veç po lypi me ma shkru ata vendimin që po m’largojnë prej pune. Merre me men”, thashë, “sikur ti je n’vend tand të punës, po vjen dikush për krahi edhe po t’qet jashtë, qysh kishe me reagu?” “Unë i kom katër fëmijë, burrin e kom të papunë, po më lojnë pa, pa…” “A din çka”, tha, “unë tjetër s’muj kurgjo me bo veç prej qetij stacioni kurrë ma kërkush s’ka me ardhë me t’marrë”. Edhe vërtet doli, mo nuk erdh kërkush me m’marrë.
Masanej gjashtë mujë shkova pa rrogë, pa kurgjo, tu u shty, tu më përbuzë. Po unë kisha vendosë mos me dalë prej punës se kështu ashtu thojshin, “Ju me vetëdëshirë po i lshoni venet e punës”. Edhe në fund bana ankesë Minstrisë të Rrugëve, se ajo deri vonë ish Drejtoria e Rrugëve të Kosovës, po ma vonë masanej kur i murrë të gjitha kompetencat Serbia, ish e Beogradit, unë bona shumë herë ankesa edhe fitova, m’i kompenzunë qato mujtë. Edhe në fund na largunë krejtve, nuk u bo shumë kohë kur na largunë të gjithve.
Anita Susuri: Në ‘91-tën ju kanë largu a po?
Igballe Novosella Mehmeti: Urdhno?
Anita Susuri: Në ‘91-tën ju kanë largu?
Igballe Novosella Mehmeti: Po, po, po në ‘91-tën. Në ‘91-tën masanej na largunë të gjithve.
Anita Susuri: Pastaj as bashkëshorti juj s’ka punu as ju a po?
Igballe Novosella Mehmeti: Urdhno?
Anita Susuri: As bashkëshorti juj s’ka punu as ju?
Igballe Novosella Mehmeti: Jo, burrin ma kanë qitë ma herët, bashkëshortin. Unë them në gjendje ekonomike, keq, me katër fëmijë të vogël. U munojshim me e bo najfarë tregtie, me shku najherë në Turqi me ble naj diçka qashtu, si shumica e shqiptarëve të Kosovës që metën n’atë kohë.
Anita Susuri: Në këto vite ka fillu edhe sistemi paralel…
Igballe Novosella Mehmeti: Po, po, po…
Anita Susuri: U formunë partitë, LDK-ja e…
Igballe Novosella Mehmeti: U formu LDK-ja e n’dash me ditë meniherë Selatini masanej u bo anëtar i partisë edhe m’jepke me krah letra. E unë jom shku e para nëpër krejt lagjen tonë, jom hi, me fletore nër krah se thojsha gru e nashta nuk ju bjen në sy. Jom hi te Bajram Kelmendi edhe i kom shti me nënshkru për me u anëtarësu. Të gjithë ren edhe në punë edhe ku kom nejt, se atëherë ish veç partia… veç Lidhja Demokratike. Edhe i kom shti të gjithë ren m’u nënshkru e me dengë të nënshkrume masanej i çojsha te shoqata, te zyrja e LDK-së ku osht’ edhe tash. Domethanë, jom mundu në çdo mënyrë, çdo… me bo diçka për Kosovën edhe atëherë edhe ma vonë edhe gjithëherë.
Anita Susuri: Qysh kanë vazhdu vitet e ‘90-ta për juve? A keni qenë edhe në këto aktivitetet e grave që jonë bo…
Igballe Novosella Mehmeti: Gjithkun, gjithkun, e para. Ku osht’ bo naj aktivitet, unë kom qenë në të. Edhe në demonstrata edhe në protesta edhe në demonstrata edhe sa herë jom la me ujë të nxehtë që na kanë qitë rrugëve. Sa herë jemi shku me ka ni bukë nër sqetull, jemi nisë deri në Mitrovicë deri te ura e Ibrit, jom shku në kamë prej Prishtinës. Edhe pse jom kanë nanë, edhe pse kom pasë fëmi edhe…
Anita Susuri: A ju kujtohen ma me detaje qeto demonstratat, për shembull të grave këto që kanë qenë, me bukë në dorë ose me çelësa, me letra të bardha?
Igballe Novosella Mehmeti: Me çelësa, me gjithçka. Edhe me çelsa edhe me bukë edhe me kërsitje edhe në mramje nëpër shpia edhe gjithkun çka ka ndodhë edhe çka o bo diçka, jom kanë në mesin e të gjitha grave të Kosovës. Domethanë, jena munu gjithkush n’atë mënyrën e vet me e kundërshtu armikun prej kohësh. Ni kohë, masanej kur u bo lufta, unë jom kanë tu punu në Kryq të Kuq, në Kryq të Kuq të Kosovës. Mledha nëpër krejt mahallën tonë tesha, batanije e sene edhe i dorëzumë në Kryq të Kuq. Kryqi i Kuq i Kosovës ka qenë, jo te Kryqi, nifarë zyre si e vogël, si mrapa Muzeut të Kosovës.
Edhe aty i kom njoftë gjithë kta, e kom njoftë doktorin që u myt, që ra n’mina, Shpëtim Rrobajn. Aty kom punu me Jusuf Dedushajn, kena shpërnda rroba, kena shpërnda tesha. Se lufta në Drenicë u kall. Metën pa shpija. Erdhën po, fillunë me ardhë ndihma nga jashtë. Qaty kena shpërnda ndihma, tanë kohën kom punu nja dy-tre mujë derisa ka krisë lufta. Edhe atë ditë që ish bo tmerri, unë hala po shkoj. Unë po shkoj në punë, thotë dikush, “Ik, shko në shpi! Çfarë pune ma, s’ka puna kurgjo!” Deri masanej kur kanë fillu bombardimet.
Anita Susuri: Po du edhe pak me dëgju prej juve vitet e ‘90-ta qysh kanë qenë, qysh ka qenë atmosfera. Në qytet a është vrejtë ajo, se për shembull në Drenicë e në këto zonat luftës shumë ma…
Igballe Novosella Mehmeti: Drejt me të thanë deri vonë jo. Qaq m’ka brengosë, deri vonë nuk u ni kurgjo, plot restoranet e Prishtinës kanë qenë. Lufta në Drenicë u kallke, unë gjithë ditën punojsha në Kryq të Kuq. Isha në kontakt me ata njerëz. Vishin gratë me fëmijë të vegjël, “Kom lonë çka kom pasë gjallë”, tash lypke ni litër qumësht për fëmiun. Kurse kah qyteti nëpër Prishtinë, thu ti s’ka ndodhë asgja. Është e vërtetë edhe shumë mirë e maj mend qat’ punë. Deri i rroku për veti secilin e atëhere tani…
Anita Susuri: A ju kujtohet dita, faktikisht nata, kur kanë fillu bombardimet?
Igballe Novosella Mehmeti: Po qysh jo. Se ne, vllaznia mi ikën prej shpijave të tyne. Unë i thirri do thom, “Hajdeni te shpija”. Vllau ish në mërgim, Sabriun s’e kishim pa hala, ai ish në Shqip… në Turq… në Suedi me familje t’vet me krejt. Masanej, prej Suedisë shkoi në Shqipni. Në Shqipni filloi me ndërtu edhe veç ishim në kontakte telefonike. Dikush shkoi drejt te ai atë natë të bombardimeve, Bedria me fëmijë t’vet, vllau ma i vogël. Selatini ish shku. Na pashaporta s’kishim, që s’kishe qysh me ikë, qysh me dalë jashtë. Edhe thojsha, “S’e lshoj Kosovën, po nuk e lshoj Kosovën kurrë. Veç po rrejnë”.
Kishim ble, ushqime, gjana i kishim mshelë edhe nëse ndodh diçka na po rrijna n’shpi. Atë natë të bombardimeve, Kushtrimi… tanë natën nejtën nëpër ballkona, [ai] edhe Bedria edhe dulën. U bombardu këtu policia. “Dajë, kqyre! S’ki me pasë kurrë rast mo me pa kto skena”. Ish gëzim i madh për neve. Na lajmrojke prej Shqipnisë djali i vllaut, “U nis [aeroplani]” Se si duket bombardimet u shihshin ma përpara prej atjehit. “Priti qikaq se po t’i bijmë”. Ish gëzim i madh për krejt shqiptarët, pritshim shpëtimtarët.
Ma herët unë kisha folë me vllaun. Me Sabrinë kah komunikojsha, kur shkova me pashaportë të hujë te ai, “Çka kom me bo bre, kur shlirohet Kosova bre, kallxom a ka shans me u shliru?” “A din çka, kur t’i nijshë tenkat e gjermanit që jonë hi nëpër Kosovë, atëherë Kosova shlirohet”. “Po me serbë çka bohet?” “Me serbë? Ka me t’ardhë gjynah prej tyne edhe ki me kajtë”. “Ja”, thashë “me kajtë kurrë, nashta gjynah m’vjen”(qesh). Thashë, “Nashta kam me m’ardh gjynah”, e që osht’ e vërtetë masanej që m’erdhi gjynah. Kur u kthymë masanej prej luftës, për njërën m’erdh gjynah. Kur u kthymë më thotë, “A ma blen ni bukë?” A beson që m’erdh gjynah prej saj. Edhe m’ranë n’men fjalt e vllaut, thashë, “Me kajtë s’po kaj, po gjynah po m’vjen”. S’guxojke me dalë, “A po ma blen ni bukë?”
Kështu që, gëzim i madh ishte për të gjithë shqiptarët kur bombardoi Serbia. Edhe vendosa mos me dalë prej shpisë edhe s’kom me dalë edhe kom me nejtë në shpi. Vllau i vogël Bedriu dulë në mëngjes. I murrë fëminë e vet n’kerr edhe shkoi. Thashë, “Merrma djalin, njanin”. Jashari, ai i dyti u tutke shumë. Tha, “Mos m’thuj motër, krejt fëminë e mdhaj i kom. Po m’ndodhë diçka me fmijë t’mi, s’kom çka me t’bo, s’muj me ta marr! Me m’ndodhë diçka edhe me fëmijë tond”. Kështu që, metëm na, me krejt fëminë, metëm te shpia. “Kthenu”, thojsha, “nëpër shpia”. U vra…
Anita Susuri: Bajram Kelmendi.
Igballe Novosella Mehmeti: Bajram Kelmendi, e në vorrim të tina murrën pjesë familja jeme. Djemtë me shtatë-tetë vetë shkunë e vorrosën. Na ishim në Dragodan e ishim ma afër aty. Edhe kur u kthymë prej varrimit, thashë, “Rrini!” U tmerrunë krejt qyteti, ish problem ku me ble bukë. Policia, maxhuptë e mahallave qata shpërndajshin bukën. Bajram, për drekë të Bajramit, unë i nala te shpia. Në shpi teme ishum njëzetë vetë. Edhe tash po vijnë me turma, prej poshtit, prej rrugës, “Kthenu!” Tha, “Të kallxoj sa ta shtinë automatin n’gojë, ki me e pa ti qysh ki me u kthy”.
U ninë krismat edhe kah shpia jonë, gati ma rrokën Kushtrimin, djalin e madh. Ai disa herë kish tentu me shku në luftë. Me shokë ni natë u vonu shumë, unë u bona marak, desh u tranova. Thotë, “Na kanë thanë ‘S’kem armë, bukë s’kena m’ju dhanë. Rrini n’gatishmëri, nëse ndodh diçka, na ju lajmërojna’”. Edhe u detyrumë me e lshu shpinë, me dalë me fëmi, me dy-tre kerre me kon kem. “S’po du me e lshu Kosovën, s’po du me dalë jashtë, prej atyhit”.
Anita Susuri: A ju ka përzanë policia, ushtria, apo vetë e keni lanë?
Igballe Novosella Mehmeti: Ja na përzunën policia, ushtria, qata po të thom de edhe me krisma të pushkëve gati na rrokën. Se unë ju bërtita, “Kthehnu!” Prej fundit të Dragodanit, vijshin ka na. Edhe me gra, me fëmi, “Kthehnu!” Thojsha ku po shkoni. Më thojnë ni tubë gra, “Të kallxojmë deri sa të vijnë”. Edhe vishin, tu ardhë knena, knena kah na. Kur u ninë krismat tu gju ka shpia jonë. Atëherë, hinëm i madh e i vogël edhe thashë, “Ku? Hajde po shkojmë te vllaznia mi”. Çfare shkumi, në Dodonë atje ish bo tmerri. Hymë në ni shpi të ni kojshisë. U ninë krismat, sigurisht tu vra. Ata familjarët e mi nuk ish metë asnjo aty. Kanë ikë kush qysh kanë mujtë. Prej atyhit, shkojmë te shpia e kunatit, të njanit.
Anita Susuri: Në Prishtinë apo?
Igballe Novosella Mehmeti: Në Prishtinë, në tre-katër vena jemi enë, se në Prishtinë jonë kunetët, tre shpia. Jemi shku në Breg të Diellit, te ai, edhe prej atyhit na kanë… aty bujtëm, u bomë edhe fëmija e kunatit tjetër, u bomë shumë anëtarë të familjes. Merre men, ë ’nesërmen na i len dikush ni letër te dera. “Largonu”, thotë, “se ju largojmë na”. “S’po largohem”, thojshim, “s’po dojna me shku”. Po shkumë masanej te tjetri kunat edhe te tjetri atë natë ish tmerr. Na rrethunë policia mrena edhe Kushtrimi me gjithë djalin e kunatit, ata e kishin pasë një revole edhe thojnë, “Po dojna, kena me gjujtë”.
E niva që osht’ ardhë, vijnë policia mrena, unë e vnoj shpinën e qasaj dere që s’dojsha me i lonë me hi mrena. Dikush thojke, “Qetu jonë”. “S’jonë, qat’ tjetrën anë shkunë fëmija”. Ata dalin për dritare, për katin e parë, u gjunë për dritare, kcej Kushtrimi me gjithë djalin e kunatit. Ai djali i kunatit ma i shnoshë, u vra, s’kish mujtë. Ky, del mas shpie, u ninë krismat që gjujtën, na iku dikush. U bo tmerri, u shashtrisa. Këta shkunë të tonë, na pritshim te dera. “Ikni!” Ia murrën Fadilit kerrin. Menxi që na e kthynë, unë u shashtrisa, Kushtrimi nuk osht’. Lyp në tjetrën anë s’ka, dil në tjetrën anë, deri të kojshive dikush na bojnë me gisht, “Ikni!’
Shkumë te kunati, tash tjetri, në Breg të Diellit edhe ai osht’ te banesa, e në banesë të tina hinëm. U shashtrisëm. U ktheva edhe niherë rreth e rreth, çka u bo, mos u metë dikah i vramë. Për fat të tina, ish konë e bllokume, ish djegë ni kerr edhe ata s’kanë mujtë me i ra, jonë kthy në tjetrën anë. Na jemi shku te shpia, kanë nisë me m’thonë, “Mos u mërzit”. Unë u shashtrisa, “Qysh po m’thoni ‘mos u mërzit?’” Kur pak ma vonë e shoh Kushtrimin prej poshtit tu ardhë. Ata ia kishin hapë derën, kojshitë përballë, e kishin majtë deri o qetësu situata. I kish mathë ni parë këpucë të tyne, se dathun o dalë, s’ka pasë çka me mathë. Edhe këta kanë piskatë për dritare, ai veç na e ka bo me dorë, “Shuni!” {bën sikur e qep gojën} prej poshtë se mos po m’nin dikush. Ish gzim, kur hini në derë. Me thonë qe ai po më smuhet masanej (qanë). Edhe vendosëm me dalë edhe na. S’ka mo çka, s’kem çka me pritë, vendosëm me dalë edhe na.
