Pjesa e Parë
Anita Susuri: Zonja Teutë, nëse mundeni me prezentu vetën, me tregu datën e lindjes, vendin, diçka për familjen, prejardhjen tuaj?
Teuta Bekteshi: Jam Teuta Bekteshi është mbiemri i vajzërisë, Ajeti mbiemri i burrit. Unë kam lindur më 16 nëntor të 1957-tës në ni fshat ktu afërt qytetit, nja katër kilometra në fshatin Llopat. Kam kry shkollën fillore aty, shkollën e mesme në gjimnazin, “Goce Dellçev” edhe sot quhet asisoj, të Kumanovës. Ku kanë qenë krejtësisht mësimi në gjuhën maqedone, përveç historisë edhe gjuhës shqipe. Më vonë edhe biologjia, disa landë na u bashkangjitën, ishin profesorët që i kishim shqiptarë. Domethonë, e kemi kryer kryesisht në gjuhën maqedone.
Fakultetin e kam kryer në Universitetin e Prishtinës dhe kam vazhduar… ka qenë ni kohë pak për shkak të situatës tjetër dhe lëvizjes time që më është vonuar, kam qenë absolvente po që më është vonuar diplomimi pastaj dhe në fund jam kthyer ktu. Punoj që nga ‘97-ta, udhëheq vet ordinancën time bashkë me laboratorin, “Doktor Teuta”, dhe mundësia për të punu në shëndetësinë publike ka qenë e pamundur për mu. Për arsye që unë kam patur ni histori timen që gjithmonë jam status si irredentiste, e rrezikshme për shtetin. Kështu që, asnjëherë nuk kam pasë qasje në shëndetësinë publike. Jam detyru pas ni kohe shumë të gjatë që unë të të filloj vet e pavarur.
Kur është mundësu në Maqedoni që të hapet sektori privat, domethonë ordinancat private në mjekësinë primare që do të kenë një, që kemi pasë një kontratë me Fodin Shëndetësor të Maqedonisë. Po kam pasë një problem serioz se nuk kam pasë shtetësi deri në 2001-shen. E lindur ktu, e shkolluar ktu. Familja ime ka patur, por mua më është mohuar ajo. Domethonë që nga ‘94-ta deri 2001-tën nuk kam pasur mundësi lëvizje askund. Kjo ka qenë problematike edhe për punën time. Kështu që, kjo është… pastaj kam vazhduar ndërkohë me aktivitete edhe joqeveritare edhe kështu. Por, deshta me thanë, kjo është një histori.
Rrjedh nga një familje arsimdashëse, baba im ka qenë mësues. Ne jemi të ardhun ktu nga rrethi i Bujanovcit, po të ardhun nga Shkodra, nga Malësia e Shkodrës, domethonë, nga Malësia e Madhe i bie se fisi Kastrat është edhe andej në Malësinë e Madhe. Ne jemi fis i tillë dhe kemi ardhë shumë gjenerata, domethonë muj me qenë gjenerata e njëmbëdhjetë ose dymbëdjetë unë në rrethin e Bujanovcit që janë lshu nga atje. Pastaj, që nga ‘52-ta, ‘53-ta janë vendosë, ktu janë. Po baba im ka qenë mësus dhe ka qenë ajo ma e mira e mundshme që, që mu më ka, më ka mësu shumë. Për arsye se në atë kohë vajzat nuk i kanë lanë të shkollohen, ka qenë shumë problematike shkollimi i vajzave.
Anita Susuri: Çfarë gjenerate ka qenë baba juj?
Teuta Bekteshi: Baba im ka qenë gjeneratë e ‘28-tës.
Anita Susuri: Si osht’ shkollu ai në atë kohë?
Teuta Bekteshi: Ai ka kryer, baba im ka kryer shkollimet ka qenë ato… ka qenë ushtar dhe pastaj ka vazhduar Shkollën Normale, i kanë kryer si me provime në atë kohë për t’u aftësu mësues për të punu me nxanës shqiptarë. Baba im ashtu e ka kryer. Masnej, Normalen në Gjilan në rrethana të atëhershme i kanë kryer kësisoj. Pastaj, kur ka ardhë ktu ka punuar ni kohë, ka filluar të punoj në ato fshatra andej të Bujanovcit dhe kur ka ardhë ktu ka filluar menjëherë. 30 vjet është në shkollën, sot quhet “Faik Konica”, atëherë ka qenë, “Jeta e Re”. Në atë fshat kemi jetu edhe ne disa vite, për arsye të lëvizjes se ka qenë ma e vështirë lëvizja.
Baba im deri në penzion ka punuar… pasi ka punuar në fshatin Llapak nja dy vite dhe pastaj është penzionu. Po them që në familjen tonë kemi has të gjitha gati profileve të artit, të profesionalist të shkrimeve, poezisë, domethonë kemi kompozitor, kemi aktor, kemi regjisor. E kemi Kushtrim Bekteshin, e kom djalin e vëllaut që është regjisor mjaft i suksesshëm. Vajza e vëllaut është aktore. Kështu që, në familjen tonë gati është krejt kjo anë që është një e mirë që gjeneratat që janë, janë të suksesshme dhe të vyeshme. Kjo veç të suksesshmem po edhe të dobishme për, për, për vetën dhe për të tjerët.
Anita Susuri: Çfarë kujtime keni prej fëmijërisë? Qysh është organizu familja për shembull ose rrethi çfare ka qenë ku keni jetu?
Teuta Bekteshi: Unë kam qenë ma e vogla nga vajzat dhe kam qenë ndoshta pak ma e lidhun me babën dhe… po baba im ka qenë mësues dhe unë që pesë vjet kom shku në shkollë. Domethonë më tregojnë ata se unë nuk mbaj mend, po që unë kam fjetë në shkollë po pastaj më kanë pru, në krah më kanë pru se afër ka qenë shkolla me shtëpinë. E kom pasë ni veti që e kom mush çantën shumë me libra, e kom mush aq sa kam mujtë sa s’kam mujtë me çu po kam mendu që duhet të kem shumë libra për të shku në shkollë. Aty ka fillu fëmijëria ime.
Baba im, familja ime në Llopat kemi qenë vetëm ato vllazën, ni familje që ka ardhë prej atjeshit, domethonë në atë fshat nuk ka pasë tjetër familje. Po jam lindë me ni familje ku e kom pasë gjyshën time. Gjyshja ime edhe ajo e ardhun por një gru shumë burrneshë. E ka pasun, ka qenë shumë… ka pasë nantë fëmi domethonë, pesë vajza e katër djem, tre të vdekun nja dymbëshjetë lindje. Ka qenë shumë, shumë atëdhetare dhe kangtë e para i kom mësu nga gjyshja ime.
Kangtë e para i kom këndu nga baba im edhe nga mixha im. Domethonë dhe ato sekuencat e para të fëmijërisë lënë përshtypje jashtëzakonisht, tek fmitë sidomos, gjatë rritjes të tij, gjatë formimit të identitetit të… thjeshtë të njeriut që ka shumë rëndësi familja e para, e pastaj shkollimi e rrugëtimi e të gjitha ato gjana. Por kjo ka qenë bazë për mua, për unë të pasë për të formu nifarë opinoni që nesër çfarëdo të jetë rrugëtimi im ndoshta, a din, që ka përcaktu thjeshtë e ka përcaktu jetën time edhe rrugëtimin tim. Sa i përket çashtjes së arsimit që ka qenë bazë te ne, po edhe çashtja e situatës vet të popullit…
Ni mixhë i im në atë kohë ka qenë në Ballin Kombëtar, po nuk flitej asnjëherë për arsye se ishte shumë e rrezikshme atëherë të flitej. Por, herë pas here dëgjoja unë që ka qenë në Shqipëri mixha im dhe tregonte ngjarje të ndryshme, por nuk flitej asnjëherë për ata. Pastaj babi im ka qenë edhe në këtë organizatën NDSH-në me Gjon Sereqin, po gjithmonë shumë pak [flitej]. Po kupton si, si të them, e di kur vet ceket diçka por jo që është veprim por që interesin e shtojke tek ne se nuk guxonin se ishim atëherë ne fëmi.
E dëgjojshin Radio Tiranën në atë kohë, nifarë radio të vogël. Unë ma e vogla, babi im më mbate mas vete dhe unë gjithë përbihesha në tërë kto. Më bënte përshtypje çfarë po dëgjojnë, s’e disha ç’po dëgjojnë po kisha përshtypjen që diçka do të jetë e msheftë derisa nuk i lanë fmitë të jenë aty prezentë. Të gjitha janë këto sende që kam plot gjana që kanë formu. Në ‘68-ën kur është ngritë, kur ishin demostratat dhe ‘68-ën dhe ni djalë i mixhës tim ishte, ai lëvizte më shumë në vende të ndryshme dhe ishte në Kosovë. Kur u kthye në Kosovë tregoi për demostratat që kish qenë edhe ai.
Na tregoi demostratat edhe kangën e demostratës ‘68-ës dhe ishte kjo ni informacion shtesë tek ne. Ne në atë rast ngritëm, që ka qenë shumë problematike, ngritëm flamurin, një flamur ka qenë jo shumë i madh. Unë kom qenë fmi dhjetë vjeç. E ngritëm flamurin tek ne, domethonë shpitë e tona kanë qenë dy shtëpi. Po kjo shtëpia përskej rrugës ka qenë një ahur, si të them, po jo ahur, po një që ka pasë edhe ushqim aty domethonë. E vunë nga rruga e vunë flamurin. Po ishte shumë rrezik i madh për shkak se ishte situatë shumë e rëndume, sidomos në Maqedoni.
Ne fmitë dolëm me rujtë edhe me kqyrë flamurin mos po vijnë policia që t’i lajmërojmë me kohë për ta tërheqë, se e kishim për ni kohë të shkurtë, se ti s’mujshe me majtë se ishte shumë e rrezikshme në atë kohë. Baba im ishte mësus, mixha im ishte ma i ri, mixha tjetër. Kështu që, ajo ka qenë, ajo që sot e kujtoj. Më duket sikur jam aty edhe dal nga dyrtë edhe dal aty në rrugën kryesore edhe e shikoj atë flamurin. Ka qenë, domethonë në rrugtimin tim kam pasë shumë situata që kanë ndiku, kanë ndiku. Kangën për Oso Kukën, për shembull në atë kohë e këndonte mixha im dhe baba im kur mblidheshim.
Unë s’kisha dëgju për Oso Kukën, nuk disha kush është, por kënga si e këndonin këta ishte e jashtëzakonshme. Edhe sot mbaj mend sendet të asaj që janë këndue, e di nga pjesët e asaj kange. Pastaj, zë Halil Garisë, gjyshja ime na pat’ mësue. Pastaj këngen e Sali Sylës, “Po thotë mori nanë, ni kangë tjetër”. Domethonë krejt kto i këndojnë në familjen tonë, gjithmonë është këndu. Domethonë, gjithmonë është këndu edhe gjithmonë është vallëzu. Ndoshta ajo në familje ka qenë ajo ndjenja e artit dhe kulturës edhe ne edhe sot e bëjmë të njejtën, të njëjten gja.
Pastaj vinin nipat, nipat, njëri i binte violinës, tjetri… të hallave të mija edhe ne dilshim te oborri edhe këndojshim në atë kohë. Na fmitë si ishim, ishim kurreshtar se ata të mdhej krejt. E di, sikur kur dojsh të bojsh si i madhi, ke modele. Në fakt për formimin e personalitetit të njeriut janë shumë të rëndësishme modelet. Jo ajo çfarë thuhet por ajo çka shihet dhe që e merr ti si, nji, si nesër formësohesh si personalitet. Mendoj që është shumë e rëndësishme familja.
Anita Susuri: Po, deshta me ju pytë gjithashtu për nanën e juj, çfarë familjes i ka taku? Si ka qenë ajo?
Teuta Bekteshi: Nana ime ka qenë ni gru shumë e urtë edhe shumë e dashur dhe shumë pozitive. Nëna ime ka kryer vetëm një katër vite shkollë. Baba im… po ka ditë të shkrujë edhe emrin e vet sa për të ditë… ajo ka qenë ni fshat mbi fshatin e prindërve të mi ku kanë ardhën. Por kanë ni familje jashtëzakonisht edhe ata atdhetare. Domethonë, ka qenë një, një, si të them, një njëzim edhe të familjeve në atë kohë, se edhe në atë kohë janë shiku njerëzit që janë marë që… po është martu shumë e re. Nëna ime 14 vjet është martuar, babi im 15 vjet. Kështu që, janë feju të ri po… 18 vjet se kanë shku ushtar pastaj, 18 vjet janë martu. Po dymbëdhjetë vjet e kanë feju nënën time t’u rujtë… thojke, “Kam qenë në mal kur më kanë feju. Më thanë, ‘Të kemi feju’. Unë s’kisha ide çka osht’ fejesa”.
Deshta me thanë, pra ka qenë një gru shumë e mençur që unë e kam pasë përballë. Babai im ka qenë ma energjik, ma temperament si person, ka qenë shumë i drejtë, ka lexu shumë në atë kohë. Se tash kur i analizoj që ai ka lexu shumë se atëherë nuk e kam kap atë gjë. Nëna ime ka qenë një grua që ka mbështetë shumë dhe që ajo me intuitën e saj i ka kuptu gjanat. Ajo kish me na nda neve librat krejt në bazë, e dijke secila libri i kujt është. Lajmet me të dëgjume ajo kish me i analizu sendet. Çka osht’ e rëndësishme edhe te babai im, gjithmonë e thirrte nënën time Shqipe. Nana ime e ka pasë emrin Selime po babai im gjithmonë i thonte Shqipe edhe gjithmonë më pëlqente si i thonte Shqipe. Disi ajo forma e thanjës më pëlqente, m’ka pëlqyer shumë.
Nëna ime ka jetuar 95 vite. Po ka qenë gjithmonë… ka pasur një energji të jashtëzakonshme pozitive dhe ka qenë e heshtur, nuk ka folë shumë po të ka mbështetë në gjithçka. Kështu që, me kënaqësi e kujtoj edhe edhe… babën tim në aspektin njërin aspekt po në aspektin tim edhe nanën, nanën time. Bile babai im ka qenë shumë korrekt se e kanë deshtë shumë fmitë dhe nxansat, se unë kam shku me të në shkollë, dhe ai i mirrke nxansat ua dhënte krejt lapsat. Kur ishte dimër gjithmonë i veshte mirë, i vishte ato teshat, ato rrobat që kemi pasë atëherë nuk kemi pasë edhe rroba… kanë qenë situata që njerëzit kanë, ka qenë varfëri ma e madhe.
I vishte të gjithë dhe dy nga dy i përcillte mirë në rrugë që ata nuk rrezikohen, se atëherë nuk ka pasë qarkullim shumë, trafik shumë, por megjithatë për shkak se të vegjël ka pasë… domethonë ka qenë klasor deri në katër vite. Dhe më pëlqente shumë ajo te baba im kjo formë e përkushtimit tij edhe me gjithë fmitë, jo veç me ne. Shpesh, bile kish shumë interesante se gjithmonë thonte, “Fmitë janë… si është koka e fmiut?” Na bënte neve, “Si një letër e bardhë”, thojke, “tabullarasë”, thojke, “edhe gjithçka regjistrohet aty dhe është shumë e rëndësishme si regjistrohet, si regjistrohet ajo. Dhe fmitë”, thojke, “nuk guxoni t’i frikësoni në asni mënyrë. Me kurgjo nuk guxoni t’i frikësoni”. Dhe shpesh…
Ish interesant se si lexonte. Ai kish drejtimin e trupit dhe qëndrimin dhe si ecte, kontrollojke, a e mban trupin drejtë. Domethonë, ka qenë gjithë aspektet i, i preokupum jo vetëm me ne po edhe me fmitë që është marrë. E kam pasë idol, e kam pasë idol. Unë kam dashtë të bëhem mësuese, kom pasë shumë dëshirë të jem mësuese. Por më vonë edhe pse kisha tendencë të bëhem mësuese, desha ta vë, veç një gjë ta them kësaj, kam pasë edukatën fizike se e kam dashur shumë sportin. Po vitin e tretë kam ndrru mendim përnjëherit për të marrë mjekësinë, për një shkak shumë… çka unë e kam përjetuar shumë randë.
Nana ime ish e sëmurë dhe kishte një problem gjinekologjik, gjakderdhje. Dhe e dërgova unë në spital në Kumanovë te një gjinekolog, po s’ka pasë shqiptarë domethonë kanë qenë të gjithë maqedonë. Mjeku u soll shumë keq, u soll aq keq sa unë u trondita shumë. Aty ish momenti që unë e ndrrova. Thashë, “Unë mjekësinë do ta marrë, gjithqysh mjekësinë do ta marrë dhe do të kthehem punoj edhe grave do të ju ndihmoj dhe do të kthehem do të punoj dhe do t’i them të njejtin mjek, se ti këso sjellje ke pasë me gra shqiptare”.
Ajo ka qenë shkaku që unë kam ndrru në vitin e tretë dhe e kam marrë mjekësinë. Nuk më vjen aspak keq që e kam marrë mjekësinë se e du shumë profesionin tim dhe i du njerëzit edhe gjithmonë du të ndihmoj sa kam mundësi të jap nga vetja dhe për të ndihmu. Kjo është ajo që mua… ka qenë vendimtare për shumë, shumë, shumë, shumë. Dhe ajo që kam shkuar në Prishtinë dhe ajo që kam vazhduar mjekësi edhe dhe që vazhdoj sot të punoj, dhe për mua njerëzit janë jashtëzakonisht të rëndësishëm.
Anita Susuri: E përmendet që keni vendosë flamurin ‘68-ën në rrugë…
Teuta Bekteshi: Po. Jo në rrugë po në shpi.
Anita Susuri: Po, po. Rruga ku ka qenë…
Teuta Bekteshi: Ka qenë për skej rruga kryesore.
Anita Susuri: Rruga ku keni jetu, fqinjësia çfare ka qenë? A ka pasë edhe tjerë shqiptarë që kanë qenë të njejtit mendim si ju apo si?
Teuta Bekteshi: Thom që jemi të ardhun, domethonë kemi ardhë. Jo ka qenë ni, ni mentalitet, ni injorancë e jashtëzakonshme. Nuk kemi pasë ne përkrahje në atë kohë të rrethit, por, por që me kohë ka ndryshu gjanat për atë kohë që nuk ka qenë, jo, jo nuk ka qenë. Ne kemi qenë shumë ma para në atë kuptim me hapave përpara sesa vet rrethi ku kemi qenë. Fshati jonë ka edhe maqedonë edhe shqiptarë. Domethonë, pjesa dërmuese është shqiptare po ka edhe maqedonë. Por, ajo lagjja që jemi ne aty, jemi gati të gjithë janë të ardhur. Prej fshatit tonë, prej fshatit të prindërve të mi, prej fshatit të nanës time. Domethonë, kanë migru dhe kanë ardhën, janë vendosë në këtë fshat. Afër qytetit, ni fshat i mirë. Është një fshat pjellor, ka ujë në tana anët është jashtëzakonisht i mirë dhe i thojnë fshat i bejlerëve, se ka pasë si duket në atë kohë hamame, ka pasë… po, po. Ka qenë edhe është ni fshat i jashtëzakonshëm edhe sot është fshati im.
Anita Susuri: Po ju si fmi por edhe kur jeni rritë çfarë ide keni pasë për vende tjera shqiptare? Për Kosovë për shembull? Për Shqipërinë? Si i keni paramendu këto vende?
Teuta Bekteshi: Për Shqipërinë edhe për Shqipërinë edhe për Kosovën është folë në familjen time. Shqipërinë e kemi adhuru. Tash ne të gjithë i adhurojmë, edhe sot e adhurojmë. Në atë kohë e kemi adhuru edhe pse kemi qenë, si të them, të copëzum në gjitha këto viset, domethonë territori shqiptar edhe kufijtë e saj. Kemi pasë shumë, se fliste shumë edhe mixha im që kish qenë në Shqipëri, se unë s’kisha qenë në Shqipëri në atë kohë. Baba im në atë kohë më kujtohet, pat’ iniciativë për të shkuar disa mësues në Shqipëri edhe shkun. Isha unë e re, kam qenë nxanëse e shkollës të mesme ndoshta, po nuk më kujtohet fillore ose mesme…
Anita Susuri: Keni qenë në Kumanovë a po?
Teuta Bekteshi: Po në fshat në Llopat, po, po.
Anita Susuri: Po keni mësu… ku ka qenë shkolla e mesme?
Teuta Bekteshi: Në Kumanovë shkolla, unë kom udhëtu. Kom udhëtu në shkollë të mesme tanë kohën kom udhëtu me bicikletë. Kemi qenë nja katër shoqe që kemi udhëtu me bicikletë, po unë kam udhëtu me bicikletë. Patën shku në Shqipëri edhe edhe ma u bonë knej, i lejun me shku. Si mësues në atë kohë ni grup e lejun. Kur u kthy baba im nga atje, prisnim me padurim çka po thotë për, për Shqipërinë. Më kujtohen qito dy sende që më ka thanë atëherë mu. Tha, “Në Shqipëri nuk guxon të ketë vrasje”, tha, “nuk po guxojke të ketë vrasje për arsye se vrasësin po e dënojshin në forma ma të rana. Vrasjet janë të ndalume rreptësisht”, në atë kohë them unë, “dhe vjedhje nuk kishte”, tha, “e lam ne, e harrum”, diçka kishin pasë harru, “dhe jemi kthy e kemi gjetë në qat’ vend. Domethonë vjedhje nuk kishte”, dhe ne, ishte ajo diçka e jashtëzakonshme. “Edhe flitej shqip”, a din si është.
Bile, ne kur vinte ndonjë, kur ndodhte të vinte ndonjë që kanë bajtë mallra, rrallë ka ndodhë ajo prej Shqipërisë, ne dilshim me taku atë gjithqysh. Dilshim me taku atë njeri, shoferin, atë vozitësin se na u doke njeri i jashtëzakonshëm, a din, se është nga Shqipëria. Për Kosovën ka qenë tjetër situatë se ato janë në kufi. Fshati ku është i prindërve të mi është në kufi me Kosovën dhe unë hallat i kam pasë krejt në Gjilan të martume, në Gjilan, në Prishtinë. Dajën e vëllaun e gjyshës time domethonë dajën e babës tim… Kosova nuk ka qenë, Kosova ka qenë shumë e njohur. Vëllau im ka qenë plus dhe student në Prishtinë para meje, nja tri vite para meje dhe të tjerët. Kështu që, për Kosovën kemi pasë shumë ma tepër informacione. Për Shqipërinë kanë qenë shumë të, të pakta informacionet. Po ne kemi hiperbolizu se e kemi dashur, se kemi pasë mbështetje që na ka motivu.
Bile në atë kohë në gjimnaz, po them unë për gjimnazin e Kumanovës, ne kemi qenë dy klasë krejtë në gjeneratë domethonë. Ka fillu me dy klasë dhe ka përfundu me dy klasë gjenerata ime. Po gjeneratat e mahershme nga ni klasë veç kanë qenë domethonë. Ka pasë shumë pak shqiptarë që… bile shumicën e rasteve nja dy herë edhe i kanë pasë rrahë edhe ka qenë ni situatë shumë e randë tek ne në Kumanovë. Se ktu ka… është një qytet me shumë nacionalitete po ka qenë shumë e shprehur shtypja dhe shumë e shprehur urrejtja për shqiptarët, se ka serbë, ka maqedonë, ka vllehë. Plot prej vllehëve e ktyne tjerëve, po sidomos prej serbëve. Dhe ka qenë gjithmonë ajo që nuk është leju.
Me emrat kemi pasë problem, të vëhen emrat. Kemi pasë problem gati për t’gjitha. Them që gjimnazin e kam kryer krejt gati në gjuhën maqedone. Në atë kohë ne kemi organizu, domethonë, ka qenë ajo fryma që pat’ fillu dhe ne organizohemi në, me nxansat këndonim na. E kemi pasë profesorin e historisë që thashë këtë profesorin tim, doktor Ramiz Abdylin dhe ai na ka motivu shumë. Domethonë, historia e popullit ka qenë e ndalume në gjimnazin, të flitet për historinë e popullit shqiptar. Por profesor Ramizi neve ne ka mësu historinë aq mirë që nuk ka pasë nxanësi ma i dobët që nuk e ka ditë historinë e popullit. Ka qenë ajo e domosdoshme. Ai e ka bo atë jashtë… bile, vitin e dytë kur kemi qenë në gjimnaz ka organizu, ka qenë 500 vjetori i lindjes së Skënderbeut, domethonë ‘74-ta i bie, ‘75 ose ‘76.
Ka organizu ni recital, profesori, i njejti profesor, domethonë i historisë. Ne kemi mbajtë edhe poezitë e Nolit, “O flamur gjak, o flamur shkamb”. E kisha unë me fillu edhe kaq shumë kisha pasë bërtitë unë në mikrofon, se me mikrofon s’kemi ditë ne të punojmë aq mirë. Unë kam bërtitë aq shumë sa e kam tejkalu atë… “O flamur”, kur kam bërtitë… edhe krejt më thojshin, “Ti shumë mirë ke recitu po shumë ke bërtitë”. Unë kom mendu që në atë formë ai emocioni e ka bo të vetën. Domethonë ka qenë një, një profesor që ne na ka motivu shumë. Ne kemi lexu aq shumë në atë kohë sa, “Kalorësi i Skënderbeut”, nuk e di a e keni lexu është një roman jashtëzakonisht i mirë. E patëm lexu ne dhe profesori, se na ipte për të lexu histori edhe romane.
Lexojshim shumë. Tha, “Do të dilni”, më tha mu, “do të dalësh ti ta vizatosh si ka ardhë kasneci me lajmëru Malet e Dibrës”, domethonë nga Dibra, “edhe qysh e ke pa ti, qysh e mendon me vizatu në drrasë të zezë”. Unë s’kisha, nuk disha vizatim mirë. O Zot i madh kurrë në jetë ma zor s’kisha… kam qenë në vitin e dytë gjimnaz, po flas për vitin e dytë. Dola i bona do male, s’disha me vizatu mirë, kalin e kasnecin e krejt. Domethonë aq shumë ka qenë ajo, ajo frymë e historisë e popullit, e shtypjes, e ballafaqimit edhe njohjes të asaj shtypje edhe çka duhet të bëjmë. Çka ne duhet ndoshta të ndryshojmë si të ri. Kemi organizu… organizime të mira kemi bërë në atë kohë në gjimnaz vitin e dytë.
Kemi këndu. Patëm organizu vitin e katërt, paramendo ti, ishin shkolla që e ndalun me këndu në shkollë dhe me lëshu mësimet në shkollë. Kemi qenë klasa e dytë prej maqedonëve për sukses. Kemi qenë shumë kemi pasë, 20 e sa shembullor në klasë. Kemi pasë 40 vet në klasë ne se klasat kanë qenë shumë të ngarkume. Ne e thym, e kishim kujdestarin e klasës maqedon dhe ne e thym ktë. Ne dolëm në koridor edhe shkum poshtë, ka qenë ni furrë buke, e blejtëm ni bukë se s’kishim. Atë bukën e ndamë krejt copa-copa edhe u ulëm në shkallë. Në katin e dytë ishim ne dhe në shkallë. U alarmu shkolla.
Na ia nisëm me këndu edhe e këndojshim, “Trim i madh o Skënderbe”, e kemi pasë shumë qef këtë kangën. E kemi këndu shumë. “Fryn murlani me stuhi, trim o Skënderbe”, është një kangë jashtëzakonisht e mirë. U alarmu shkolla. Na e lëshum shkollën edhe shkolla dolëm në rrugë edhe him nëpërmes qytetit, nga katër jemi rënditë, klasa jonë. Edhe shkum te ni vend përmendore, domethonë e luftës edhe kemi shku në kambë. Policia na ka shoqëru anash. Paramendo, na kemi bo atë hap që ka qenë e pakapshme një hap i tillë. Por nuk është përdorë dhunë në atë kohë, nuk është përdorë dhunë. Kanë qenë kto kangë por nuk është përdorë ndonjë dhunë e caktume në atë kohë.
Neve për atë arsye na thyn sjelljen nga pesë në njësh. Klasa jonë e dyta në shkollë me sjelljen në njësh. Ne fundin e kemi pasë domethonë klasa e katërta shatë me sjelljen njësh për shkak të ktyne aktiviteteve. Po ne nuk mërziteshim shumë për atë. Ne e bom atë që donim në qytet e kangë e valle, ksisoj. Pastaj ka vazhdu ajo çashtja, çashtja e tjetër jetës time. Them, them, po nuk ka qenë ajo rastësi. Them që familja, familja është shumë e rëndësishme për formimin e identitetit të personit, qoftë identitet personal apo edhe identitetit kombëtar. Se ti duhesh, si të them, mbjell, të frymosh, frymon në bazë të asaj dhe si është familja dhe pastaj rrethi shoqnor është ajo jashta shpisë që dalësh, shkollimi e… ajo është faza formimi i identitetit. Edhe identitetit femëror besa.
Për mu ka ndiku jashtëzakonisht familja në formimin e identitetit tim femëror, femëror. Për arsye se gjithmonë është folë se femra duhet të jetë shumë e rëndësishme, femra duhet ta ketë vendimin e vet, të dëgjohet fjala e femrës. Është dëgju në familjen time fjala e femrës, e grusë edhe e femrës, domethonë është çmu. Babai im gjithmonë na thoshte, “Do të krysh diçka nga shkollimi që të mos ta kesh kërkond përmi vete, po ti të vendosësh vet për lëvizjen tane. Jo të të shtypi dikush po ti të kesh, vet të kesh atë lirinë tane edhe të punës edhe të lëvizjes edhe gjithçka”. Kështu që, ajo ka qenë për mua, për mua e jashtëzakonshme. Edhe sot i falënderoj shumë, diqysh kanë një respekt se kanë qenë kohë shumë të vështira seriozisht për, aq më tepër për femra.
Anita Susuri: Po kur ka ndodhë, për shembull kjo rasti që e përmendet me shokët e shoqet e shkollës a i kanë njoftu edhe prindërit? Qysh ka qenë reagimi i prindërve të juj për shembull për këtë?
Teuta Bekteshi: Ne e kemi bërë atë pavarësisht prej prindërve. Ne gjithmonë të ritë jo gjithmonë pyten prindërit. Po ta ndërlidhi këtë me një rast. Djali im, unë i kam dy djem, po ta ndërlidhi me këtë që s’pyten prindërit. Dhe i kam dy djem, njëri është informatikën, tjetri e ka ekonominë por kanë fmi e kanë familje. Kam tre nipa edhe një mbesë edhe është knaqësi të kesh edhe fmi se është shumë me rëndësi fmitë si do t’i kesh nesër. Unë kam insistu që fmitë e mi ma s’pari të kenë njerëzoren. Gjithmonë kam insistu që ata të jenë të njerëzishëm, me virtyte të atilla që të ndihmojnë me aq sa kanë mundësi, por që të dëgjojnë fjalë të mira për ty që janë të sjellshëm, janë të…
Po desha me thanë me këtë çashtjen ta ndërlidhi me çashtjen që s’pytet familja. Unë… djali donte të shkonte në Afganistan me punu për arsye se tek ne për punë shumë e vështirë ka qenë. Edhe pse student shumë i mirë por nuk i kanë pranuar në punë ose kanë marrë studenta që… tash po dihet edhe si është edhe politizimi i të gjitha gjanave. Ai kërkoi me shku në Afganistan me shku me punu, po unë isha kundër shumë se ishte e pakapshme për mu çashtja e shkuarjes në Afganistan dhe isha kundër. Tash unë nuk mundem, unë kam bo aq shumë, aq shumë. Jom mundu me ba, se mos të them aq shumë, se nuk është shumë kurrë, po gjithmonë është pak. Po jom mundu që gjeneratat…
Nuk kam mendu që do të formoj familje, se ne kemi mendu se jeta jonë do të jetë krejtësisht ndryshe, se kemi mendu që do të vritemi, do… domethonë nuk kemi mendu bile për fmi, [për] të familjes, por kemi mendu për gjeneratat pas nesh. As nuk e kemi ditë që do ta presim këtë kohë, por për gjeneratat pas nesh që ata ta kenë një jetë më dinjitoze, të jenë të lirë, të vendosin për jetën e tyre, të vendosin për punën e tyre, të vendosin për aktivitetet e tyre por të jenë të lirë si personalitete. Ka qenë shumë e rëndësishme edhe kjo si ka qenë baza e shumë gjanave që çashtja e lirisë, e kauzës lirisë, qoftë për lirinë personale, qoftë lirinë e popullit tandë, qoftë lirinë e njerëzimit, është një kauzë e çdo njeriut, se lindë me lirinë, çdo kauzë lindë me lirinë dhe i lirë lindë, po rrethanat pastaj janë tjera.
Dhe isha kundër kësaj. Djali më tha… njëherësh thashë, “Unë jam kundër dhe nuk kisha dashtë që ti të shkosh atje”, tha, “A bon me të bo ni pytje”, tha, “nanë ty”, thashë, tha, “Ti”, tha, “kur ke qenë në lëvizje”, tha, “i ke pytë ndonjëherë prindtë e tu, i ke pytë për atë lëvizje prindtë e tu?” Thashë, “Jo, ajo ka qenë çashtje e rëndësishme, çashtje e popullit”. Na s’e kemi marrë parasysh as familjen as kurgjë, s’ka ekzistu kurgjë. Ka qenë vetëm ajo para nesh. Çka po i ndodhë familjes? Gjithë ato persekutime në familje tona që kanë, që kanë kalu nëpër gjithë ato vështirësi, ne nuk i kemi menduar, se i riu nuk e mendon. I riu mendon atë jetë prioritet dhe ai nuk ka ma, te ai domethonë nuk ka ma te ai.
Thashë, “Ajo ka qenë çashtje shumë e rëndësishme, çashtje e popullit”, thashë, “çashtje”, tha, “edhe e burgjeve”, tha, “Po ti nanë mirë që ke qenë burgjeve”, tha, “unë jam për ty se nanë të kam edhe krejt, po çka prej burgjeve nanë? Pozita jote”, tha, “ti me gjithë këto halle, me gjithë këto derte, me gjithë këto mospranime, domethonë vend as atje, as atje”, do të thotë ai në atë kuptimin, jo a ia ka vlejtë? Por, çka? “Unë do të shkoj”, tha, “atje do të punoj dy vjet siguroj jetën time kthehem përsëri. Ky”, tha, “është vendimi im”. Dhe unë atëherë u dorëzova. Po dy vjet dhe unë kam insistu që të kthehet, të kthehet se kam pasë ni periudhë shumë të ranë të asaj periudhe. Se s’ka mujtë kurqysh me u pajtu fmitë… po kjo është. Dashta me thanë që vendimet i riu i merr, nuk i sfidon rreziqet. Domethonë nuk i merr parasysh rreziqet.
Anita Susuri: Po du me thanë që ju kanë dhanë përkrahje edhe familja në këtë drejtim?
Teuta Bekteshi: Po, po. Familja ime ka qenë jashtëzakonisht përkrahëse e madhe e imja. Pse? Baba im më ka marrë mu vet, mu më ka marrë në koncerte kur vishin në Gjilan. Ai më ka frymëzu në atë. Baba im, po nuk e ka ditë baba im, kërkush s’e ka ditë familjes time. Ne e kemi pasë qëllim që të familjes të mos i inkuadrojmë në rrethin e ngushtë tonin, në asni mënyrë për shkak të rreziqeve të mëdha. Ne kemi vepru veçmas. Domethonë ka vepru vëllai im, po ka vepru me tjerë. Domethonë, jo ne direkt në ato celulat në asni mënyrë. Me asni anëtar të familjes nuk jemi fut në celula. Ata i kanë pasë celulat e tyne, po na s’kemi pasë njohuri as për të atij as s’ka pasë… në rast arrestimit të dhanunat mbeten aty. Varet qysh i qëndron burgut, torturave, po me mbetë në atë vend.
Unë kam shku në këtë drejtim. Baba im, kur jam arrestu bile herën e parë në izolim kur kam qenë. Nana ime s’e ka ditë fare që unë jam në izolim. Ka pytë për mu, pse s’po vi, pse s’po vi, “Ka provime”. Nuk i kanë tregu nanës time fare që kam qenë në izolim. Unë u lëshova në izolim pas ni muji për shkak se nuk kishin fakte tjera dhe më lshunë në përcjellje. Tash ata kanë përcjellë. Po unë mas, ajo ishte qershori unë në tetor rash përsëri, u arrestova për së dyti në Suharekë dhe atëherit veç u pa që edhe nana ime, e kanë informu nanën time që kjo është krejtësisht diçka tjetër. Do të thotë, që duhet ta lajmërojmë. Po kam pasë mbështetjen jashtëzakonisht të familjes time, të gjithëve, të babës, të nanës, të vllazënve.
Ndërkohë që kam qenë unë në burg, ka qenë edhe vëllai im tjetri në burg. Domethonë ne kemi qenë ndërkohë dy veta, dy veta në burg. Bile, vëllai im i madhi punonte në Televizionin e Prishtinës edhe kur kam qenë në izolim ka ardhë me pytë, se s’e kanë leju me më pa. Po ka pasë edhe mrena burgut ka pasë gardianë të mirë që kanë qenë të sensibilizum, anipse nuk janë shfaqë. Po ka pasë momente e momente edhe kur e kanë shfaqë atë, atë simpatinë ndaj nesh. Dhe i ka thënë njëri gardian i ka thënë, i ka dhënë, ni faculetë ia ka dhënë vëllai im edhe diçka tjetër ka qenë e vogël, “Veç çoja dërgoja motrës ta dijë që kam ardhë deri te burgu se ajo nuk është vet”. Domethonë, aty ishte një tjetër mbështetje që veç ta dijë që domethonë.
Kështu që, unë kam pasë plotësisht… bile herën e dytë kur jam dalë, se herën e fundit jam arrestu në Kumanovë domethonë. Edhe dy, ka pasë dy javë që u lirova prej burgut, domethonë prej arrestimit të dytë me dy vjet që kisha. Kishte dy javë, ne kishim caktu martesën, dasmën. Unë isha e fejume që nga viti, domethonë vitin e katërt në fakultet jam feju dhe ishte ni lidhje imja e shkollës të mesme, kishim fillu na si fmi, si nxanës të ni klase me me shokun tim. Ishim feju shumë vonë. Ishte ni lidhje shumë e gjatë. Bonëm… për arsye se u lshova dy vjet, hajt ta bëjmë martesën që, se ishte shumë gjatë. E kishin ni djalë familja e burrit edhe… dhe e bom. I bom me fustana me… mua bile më qepshin.
Qitu është qitu është ni osht’ ni podrum këtu afër edhe hyn poshtë, ishte verë, jo ishte verë, nëntori ishte po këtu punonin ato. Më bonë mu krejt gati edhe në kry të dy jave unë u arrestova përsëri. Domethonë, dasma dështoi. Deshta me thanë që nuk ish çashtja e dasmës, po du me thanë që në atë rast mu më arrestunë në fshat dhe e rrethunë shkollën tonë, atë shpinë tonë. Shkolla është afër dhe nusja e vëllaut dhe baba im ishin mësus aty dhe i kanë vetë, edhe në shkollë kanë shku i kanë thanë, “Ne kemi ardhë për vajzën tande”. Po ishte problemi se ni natë përpara unë isha në Prishtinë dhe shkova se desha të takoj disa, sa kisha dalë prej burgut. Shkova në Prishtinë.
Në Prishtinë u takova me ni motër të ni shoqes time, shkova atje dhe e takova. Dhe shkova në ni familje që kishin qenë, kanë qenë mbështetës jashtëzakonisht të mëdhej të mi gjatë kohës, lëvizjes dhe time. Edhe shkova dhe t’i takoj ata. Aty unë mora informacion se ka ra ni grup i të rive, i Naimes dhe i grupit të saj. Po ishin 15 ditë, thanë që kanë ra dhe unë isha e sigurtë se nuk kanë mujtë me bo ndonjë lëshim. Masi 15 ditë kanë kalu. Unë u ktheva. Ndërkohë ata kanë ardhë, kanë bastisë tek ne qat’ natë, domethonë që kam shku unë qat’ natë kanë bastisë në shtëpi tonë, kanë kërku materiale. Ma e kanë bastisë me shpi e me krejt po që unë s’kisha informacione.
Ju ka thanë baba im, [ata kanë pyet] kanë thanë, “Ku është?” Ju ka thënë, “Ka shku në Prishtinë”. Unë vërtetë kisha shku në Prishtinë. “Ku ka shku në Prishtinë?” Po ne e kishim që thashë ni dajë, ni dajë mësus, dajë të babës tim. Ka thanë ka shku, se baba im s’ka ditë as ku kam shku unë, ka thanë, “Ka shku te ai daja sigurisht”. Paramendo çka ka ndodhë, ka bo bastisje te na ktu krejt, kanë shku në Prishtinë te ky daja. Ai ka qenë në Dragodan, ajo pjesa, se di tash qysh thirret. A thirret…
Anita Susuri: Dragodan.
Teuta Bekteshi: E kanë pasë shpinë. E kanë pasë, ai nanën e ka pasë të smutë plakë në krevat. E kanë tërheqë edhe nanën e vet e kanë nxjerrë e kanë kërku, s’kanë lanë sen. Njeriu pa pasë ide çka po ndodhë, e kanë bastisë. Po unë jam kthy të nesërmen, se s’kanë ditë atëherë lëvizjen time kah po shkoj unë. Jam kthy po jam kthy në mramje në Kumanovë dhe kam marrë me hy te shpija e… kjo shpi që është ta shoh shokun tim të fejumin po ai s’kish qenë këtu. Ndërkohë, na telefonin e patëm vu n’atë kohë, sa patën fillu telefonat fiks dhe kemi pasë edhe në shpi edhe këtu. Baba im, unë lajmërohna që kam mrri. Thashë, “Jom këtu”, po tregoj. Baba im tha, “Jo rri aty, mos lëviz”. Nuk disha çka ka ndodhë veç tha, “Rri aty mos lëviz”.
Ai u ngrit, në kamë ka ardhë katër kilometra e ka prej këtu. Në kambë edhe tha baba, “Kanë bastisë”. Unë e kapa, e kuptova se nuk ishte hera e parë që ka ndodhë ni gja e tillë. Domethonë, ishte hera e tretë kjo. Shkum na në shtëpi, “Po ja më thanë që veç një kontrollë rutinë”. Unë e disha që nuk është kontrollë, e disha se këtu do të dali diçka. Po të nesërmen në mëngjes kanë shku në shkollë. Kanë shku në shkollë edhe babës tim i kishin bo presion. E kishin rrethu shpinë tonë edhe babës tim i kanë thanë, “Ti duhesh me dorëzu vajzën se e kemi urdhër prej Prishtinës”, domethonë Sekretari i Punëve të Brendshme, “që me arrestu edhe me çu në Prishtinë”.
Babi im u ndodhë shumë keq. Paramendo tash fëminë sapo ka dalë nga burgu edhe përsëri ta arrestojnë edhe e ka ditë çka ndodhë masanej. I kanë thanë babës tim, “Nuk është problem”, i kanë thanë, “ne e marrim po edhe ty të marrim deri në Prishtinë”. Babi im erdh në shpi edhe ish nxi, e di si është për prindin. Nana ime ma kish bo një mëngjes herët, isha shumë e dobët unë. Edhe burgu edhe mos ushqyerja isha shumë e dobët, kam qenë shumë e dobët. Nana ime m’kish bo diçka për mëngjes, jo që më hahej mua po ende s’un e ktheja… po megjithatë u ula unë.
Baba im në qat’ moment erdhi edhe i erdhi shumë keq që unë… tha, “Shiko”, tha, “çika jeme, mu, kanë ardhë na kanë rrethu”, tha, “edhe presioni për me të arrestu”. Mendimi i parë i imi thashë, “Unë nuk dorëzohem”, se e disha çka më pret. Thashë, “Unë nuk do të dorëzohem”. Dhe baba im po më lutë mu, po më thotë, “Ti”, po thotë, “nuk dorëzohesh po të mysin dikund edhe s’mund ta gjejmë as as trupin as kurgjo s’do të gjejmë”, edhe atëherit i thashë, “Jo, nuk dorëzohem”. Po mendoj unë kah të dalë, thashë kah të iki, kah të shkoj? Motra ime ishte nja ni pjesë të asaj lagje, po pak ma larg. Po thashë nëpër mure, kah mixha im e te motra ime.
Baba im tha, “E rrethume është shpija, nuk ka shansë”, tha, “ti me po”, tha, “edhe me ikë kanë me të mytë dikund”, tha, “në burg bile e dijmë që je gjallë dikund edhe të kërkojmë, e dijmë që je dikund. Kështu s’un të gjejmë as trup as kurgjo”. Më lutë baba im, më lutë e bjer, “Edhe kësaj here dëgjom”, unë jo t’i them e disha çka më gjen, “Jo”. Lutë e bjer baba jem dhe unë më erdhi shumë randë prej prindërve edhe unë qashtu jam dorëzu. Nana ime kur dola prej oborrit, te dyrtë e oborrit tha, “E”, tha, “bija ime”, tha, “qysh ke qëndru nanës”, tha, “qëndro përsëri”, tha, “hiç”, tha, “mos u mërzit”. Edhe diqysh dolëm ne. Kur erdhëm ktu në, na prunë te Sekretariati këtu ku është policia.
Më hypën me ni dhomë… s’e disha ku se s’kisha qenë asnjëherë në pytje në Kumanovë unë të gjitha i kom mbajtë gati në Kosovë, në Prishitnë edhe në Mitrovicë e në Suharekë. E nejse, por po du me thonë që në Kumanovë jo. Ai pyetësi ni shqiptar tha, se s’kisha pa kurrë, s’i njifsha. Mue më tha, “Ti”, tha, “çka ke ba?” Mue bash qisijoj me ashpërsi. Edhe unë kemi pasë atë pak a din atë s’po di qysh me thanë…
Anita Susuri: Krenarinë.
Teuta Bekteshi: Krenarinë edhe disi thashë, “A çka kam mujtë me ba”, po ia boj atij. Ai e pa që s’më kish pa asniherë as ai. Kur dola unë tha, “Për Prishtinë do të çojmë”, tha, “kemi urdhër me të çu në Prishtinë”, edhe tha, t’u dalë ma bëri mu, tha, “Dikush”, tha, “ka folë”, qita ma bëri mua. Asgjë tjetër s’më tha veç tha, “Dikush ka folë”. Unë… përskitazi më tha t’u ecë po mu, po unë e disha që diçka ka ndodhë se nuk mujnë me të arrestu pa pasë ni… Megjithatë, unë isha tri herë recidiviste dhe atë për mu për pak edhe pa thënë kërkush kishin me më arrestu. Ni dyshim ma i vogël kishin me më arrestu. Më çunë për Prishtinë me katër policë me një Zastavë. Dy policë [në ulësën] pas, unë në mes. Një polic përpara, tjetri vozitësi. Babës tim, baba im kur po dal po përshëndetët me mu tha, “O bre, shumë randë”. Pastaj i kishte thanë nanës, “Shumë randë kur ia dorëzova, shumë”, i ka ardhë vështirë. Edhe në Prishtinë edhe vazhdoj masandej radha e tretë e hetimeve edhe dënimeve dhe ja kështu.