Pjesa e Dytë
Anita Susuri: Pas disa muajve për shkak që situata nuk u rregullu, situata politike…
Nexhmi Zeqiri: Ashtu osht’.
Anita Susuri: Fillon edhe greva. Po më intereson tash këndvështrimi juj edhe krejt ngjarja qysh ka ndodhë, ashtu si e keni pa ju nëse mundeni me përshkru?
Nexhmi Zeqiri: Po greva e minatorëve nëse s’kam harrue, ka kalu kohë e gjatë, ka fillu dikun me 20 shkurt të vitit ‘89 dhe ka zgjatë dikun deri me 28 shkurt të vitit ‘89. Shumë gjëra kanë ndodhë mrena tetë ditëve, saqë s’muj për ni kohë kaq të shkurtë me i spjegue. Më kujtohet shkëlqyeshëm se si ka rrjedhë ngjarja. Kam qenë protagonist, kam qenë mjeku kryesor aty. Kam punu aty në Stari Tërg dhe atë ditë kur ka fillu greva kam qenë në ndrrimin e parë.
Rreth orës 8:00 vjen një informacion, se ambulanca afër minierës osht’ aty, thotë, “Minatortë kanë hy në grevë”. Babën e kisha gjallë, nanën edhe krejt familjartë. Në Mitrovicë jetojshin ata. Edhe thojnë, “Ka fillu greva e minatorëve. Minatorët janë të pakënaqun. Prej sotit kanë hy në grevë edhe kanë dhanë fjalën që nuk dalin pa u realizu disa kërkesa të tyne”. Rreth orës 8:00 kanë fillu. Unë rreth orës 8:00 kam marrë lajmin që kjo ka ndodhë.
Fillimisht ne vazhdum punën në ambulancë që ishte aty në Stantërg edhe gradualisht u imponu nevoja që të jemi pjesë, se disa minatorë vishin përmes ni kohe, kish edhe të smutë. Njëri prej tyre, ishte ni inxhinier me epilepsi dhe erdh naltë. Se inxhinieri e mbikqyrke punën e minatorëve, minatorët s’dojshin me punu, në grevë. Ai inxhinier, nuk e di a osht’ gjallë apo jo, erdh, me epilepsi ishte kanë edhe ne i dhamë ndihmën e parë në ambulancë në Stantërg.
Ma vonë u imponu nevoja me zbritë poshtë, me kqyrë ku janë minatortë. Ishin nëpër horizonte të ndryshme të vendosun edhe me kqyrë a janë në gjendje të mirë. Fillunë mos me marrë ushqim, mos me marrë me pi kurgjo. Ni lloj greve urie, paknaqësie me kërkesa të tyre. U alarmu Kosova, u alarmu Jugosllavia, Serbia edhe opinioni i gjërë evropian e botëror që ka fillu ni grevë e madhe e minatorëve në Stantërg. Ne si mjekë iu bashkangjitëm, se aty ishim edhe me detyrë me i ndihmue minatortë çka ka nevojë.
Fillimisht ishin të lodhun, të rraskapitun. Ni natë, dy, fillojnë, fillon m’u keqësu situata edhe gjendja e tyre shëndetësore. Ne disa i dërguam në Mitrovicë, po nuk dojshin me shku në Mitrovicë. Dojshin me nejtë aty çka ishin ma të sëmurë. Në mënyrë spontane e formuam një stacionar në menzën, restaurantin e minatorëve. Aty fillojnë m’i hjekë ato karrika edhe me i shtrue pacientë në disa batanije, disa sene me iu dhanë, ndonjë infuzion, ndonjë ingjeksion, ndonjë ndihmë çka të ka nevojë. Kjo u formu stacionari spontanisht, sepse fluksi filloi m’u rritë.
Ne jepshim ndihmë edhe [brenda] në minierë. Ka ndodhë aty se s’dojke me ardhë naltë në stacionar. Thotë, “Jo, unë nuk ndahna prej shokëve! Me ardhë naltë me u shtri komod, kurse shoktë e mi me nejtë [poshtë]”. Bile, bile disa e formun stacionarin diku me 20, 30, 40 shtretër. Nuk dojke kërkush me shku në Mitrovicë, sepse atje ishin do mjekë shqiptarë, do mjekë serbë të ciltë ishin kundër grevës të minatorëve edhe kundër… edhe i keqtrajtojshin. Ma nuk shkoj, asnja prej tyre.
Me ndihmën që u kemi dhanë ne, doktorat që ishim t’u punu aty edhe motrat edhe infermiertë tjerë, ma vonë erdh edhe ndihmë prej Prishtinës, prej Fakultetit të Mjekësisë edhe disa prej Mitrovicës, por barrën kryesore e kemi bajtë ne. Aty kishte edhe shpihun, doktora shqiptarë, ka, që sot janë në Beograd jetojnë, shqiptarë, ka. Sot janë në Beograd që kanë punu edhe kanë veprue në kundërshtim me vlerat tona që i kem pasë. Mirëpo, ne vazhdum me ndihmu procesin.
Dikur edhe do shtretër i sigurum prej këtyre bllokut të vetmumve ku kanë banue. Pacientët me infuzione me të gjitha aty i kanë marrë, aty i kanë marrë. Bile, nji, ndoshta ka vdekë, nji minatori ia dhamë ni banane me hangër, tha, “Une s’jom majmun”, tha, “une s’jom majmun. As portokall”, (qeshë) tha, “mos m’jepni këso. Une po shkoj poshtë, s’du me nejtë këtu ma, poshtë”. I sëmurë shkoj u kthy atje poshtë. Domethonë, kjo ka qenë ni periudhë shtatë-tetë ditore ku kemi referue për gjendjen alarmante si mjekë nëpër konferenca që i kem majtë atje poshtë në minierë.
Ni periudhë pastaj erdhën edhe këta, disa prej Serbie me vizitu Trepçën me vizitu atje, ministri i shëndetësisë në atë kohë i Jugosllavisë ka qenë ni maqedon, ni Janko Oboçki1. Në Kosovë ka qenë Skender Boshnjaku, i cili osht’ gjallë edhe sot edhe punon edhe vepron. Me të i kemi korespondu situatën, e kemi akceptu gjendjen, me ndihmën e tyre. Kanë qenë njerëz, ka qenë ministri i shëndetësisë të Kosovës. Kem kalu mirë me të, jashtëzakonisht, edhe prej kësaj dite e falënderoj, ni burrë i mirë. Bashkarisht e kemi organizu punën.
Anita Susuri: Po m’duket që ka pasë shumë, për shembull, edhe prej Sllovenisë, Kroacisë që kanë ofru ndihmë.
Nexhmi Zeqiri: Po, kanë ofru, bile ministri i Kroacisë, për fat t’keq e kom harru emrin e tina, edhe prej Sllovenisë kanë ardhë me ofrue ndihmë, domethonë ministri i shëndetësisë. Kanë ardhë edhe ekipe të cilat, të gazetarisë me alarmue situatën prej Sllovenie e ma tepër, prej Serbie jo. Kem pasë presione prej njerëzve mos me ju dhanë ndihmë aty, po me shku me u vizitu ata në Mitrovicë m’i çu. Mirëpo, ne edhe përkundër presioneve që i kishim prej drejtorëve tonë edhe prej… nuk jemi nalë, kem vazhdu punën aty me minatorë.
Shtatë ditë, me ni vajzën, Nitën, vajzën time, isha t’u e dëgju se m’thotë gruja… banojshim në Stantërg, m’thotë, “E kemi Nitën smutë”. M’u më kanë thirrë prej miniere e kom lshu statoskopin edhe jom shku drejtë poshtë. Domethonë, pa e vizitue meta vajzën teme për arsye se poshtë më thirrën, “Hajde me urgjencë”. Kjo ka qenë ni periudhë shumë shumë që e përjetoj sot, bajagi në mënyrë të veçantë. Kohë, kohë, kohë e randë.
Sot osht’ lehtë me dalë në protesta e me iu kundërvu sistemit tonë, po me iu kundërvu sistemit serb ka qenë… se i kem pasë automatat, e rrethune u kanë Kosova. Osht’ lehtë sot me dalë në protestë me gju kryeministrin, shumë e lehtë. Kështu. Shumë ka qenë ni situatë alarmante, se pacientët, minatorët nuk dojshin me hangër me pi, të revoltumë. Po në fund u mashtru klasa politike kosovare me të Jugosllavisë, i mashtroi minatorët me dalë. Jo po të hiqet ky prej funksionit, jo po hiqet ky prej funksioni.
Minatorët u burgosën, greva u krye. Minatorët nëpër burgje, minatorët nëpër procese gjyqësore, pa punë, në skamje. Kjo ka qenë periudha e ‘89-ës edhe e grevës. Nëse kam mujtë me elaboru pak a shumë kjo ka qenë.
Anita Susuri: Po, por po më interesojnë edhe do detaje, se për shembull, secili, secili, muj me thanë secili minatorë e ka përmend që kur kanë dalë me fasha…
Nexhmi Zeqiri: Ashtu, në sy po. Po poshtë osht’ terr me drita shumë të dobta të ndriçimit. Ata njerëzit menjëherë kur kanë dalë u dashtë me fasha. Menjëherë në bashkëpunim me ministrin e shëndetësisë, tonin edhe disa kroatë e tjerë, thonë, “Ma mirë osht’ me, m’u mbrojtë prej dritës se munet m’i dëmtu sytë”. Gjithë kanë dalë me fasha mbrojtëse, për arsye se tetë ditë e tetë netë ka ndodhë që ai s’ka pa. Terr osht’ në minierë, thuja drita të neonit, janë ato të dobta. Mandej ka qenë ni periudhë që gradualisht shumicën i kanë marrë i kanë burgosë edhe i kanë keqtrajtu edhe nëpër spitale edhe… periudhë e errët e ligë e jona. Kjo e vërtetë është çka po e potencon. Me fasha u duftë me dalë jashtë dhe me i mbrojtë sytë.
Anita Susuri: A ju kujtohet sa ka zgjatë qikjo dalja? Se kanë qenë 1300 minatorë.
Nexhmi Zeqiri: Po, vallai me të thanë të drejtën dikun shtatë, tetë orë, dhetë orë ka zgjatë, ka zgjatë. Po kemi qenë të organizum mirë. Për fat të mirë asni njeri nuk na ka dekë në minierë. Ka pasë minatorë që i ka vdekë ni anëtar i familjes, nuk ka dashtë me shku me varrosë, nuk ka dashtë m’i lanë shoktë. Ka qenë ni fjalë, ni besë ka qenë aty, a kupton? Sot s’ke ashtu. Minatortë me qenë ma të organizum sot se klasat politike e jonë. Sot kjo osht’ çudi e madhe, çudi e madhe! Se s’ka pasë interes personal aty askush, aty ka qenë interesi kombëtar. Dhe kjo e dallon atë periudhë me të sotit.
Anita Susuri: Po m’intereson edhe ju si mjek, qysh e keni pa ndryshimin e gjendjes të minatorëve prej ditës në ditë? Edhe gjendjen psiqike, po edhe fizike.
Nexhmi Zeqiri: Gjendja psiqike edhe fizike ka qenë për ditë t’u u rëndue, domethonë ne në atë kohë, po ta foli veç ni çashtje që fjalimet që i kanë majtë minatortë në minierë kur kanë qenë udhëheqësit jugosllavë m’i vizitu minatortë, ato sot asni politikan i joni s’munet me t’i majtë. Asni shkresë, vetëm me fjalë të veta.
Saqë ni moment, ni prej, ni Mursel Haziri ka qenë osht’ jashtë dikun besoj edhe e pyet ni Radisha Gaciqi ka qenë, ish në funksion kroat, thotë, “Edhe baba jem ka qenë minatorë”, thotë, “ti a je minatorë që po elaboron kaq mirë”, atij, “Po, po”, thotë, “edhe baba jem ka qenë minatorë, po une di shkrim, lexim dhe lexoj”, thotë, “S’po të besoj që je minator”. Thotë, “Jo, besom se minator jom”. Ata nuk kanë mujtë m’u bindë që ka minatorë kaq të meçëm edhe të zot. Kanë kujtu që janë krejt analfabetë.
Anita Susuri: A keni qenë aty kur ka ardhë ndonjëherë ndonjë delegacion?
Nexhmi Zeqiri: Po, po. I kemi përcjellë, për shembull, me ashensor. Kanë hy bashkë me Radisha Gaciqin dhe Stipe Shuvari, kroat. Në atë kohë Stipe Shuvari, ni funksioner. Edhe kemi shku në lift, në ashensor bashkë. Edhe njani p’i thotë, “Vallahi, s’kanë me na lanë me dalë minatortë”, thotë, “Me t’vërtetë?” U friku ai Stipe Shuvari edhe Radisha Gaciqi edhe do tjerë që kanë qenë.
Shkum në minierë majtën fjalim dy-tre minatorë. Ata qaq shumë u emocionunë, a për të mirë, a për të keq, a janë këta minatorë. Aq fjalime në nivel mbahen, saqë ni moment njëri prej minatorëve u rrxue, i ra të fliktë. I dhamë ndihmën aty, aty i kom rianimu une vet. Isa Qosja i ka pasë këto fotografi gjatë rianimimit, a ia kanë marrë ndërkohë gjatë masanej, Isa Qosja regjisor ka qenë. Ka qenë aty prezent se u xhirojke ajo, ai moment që m’u përcjellë pastaj që erdhën udhëheqësit e Jugosllavisë me i vizitu minatortë.
Mirëpo ata thanë, “Nuk dalim”. Ai Stipe Shuvari thotë, “Me të vërtetë këta e kanë fjalën, se baba im”, thotë, “ka qenë minator dhe minatortë janë dora e parë e njerëzve që i shohin sendet”. Kjo ka qenë ajo periudha. Ne pastaj vazhduam punën edhe pak. Na largunë prej pune, diku…
Anita Susuri: Çka keni mendu ju që ka me ndodhë tash? E keni pa krejt pasojat e grevës, e keni pa…
Nexhmi Zeqiri: Po, neve, neve, minatortë edhe disa udhëheqës i murrën në burg edhe i dënun me disa muaj burg. Neve bashkë me disa kolegë, kishim, na murrën edhe ne policia edhe na thanë, “Kush ju ka shti me formu stacionarin aty? Pse ju jepshi ndihmë atje e nuk i çojshi [në spital të Mitrovicës]?” Ne ju spjegum që ka qenë kjo spontanisht e imponune, jo me planifikim.
U dufke disa kohë, disa ditë kemi shku rresht me dy-tri shokë në stacion policor në pyetje, “Si ka ndodhë ngjarja?” Por, ne për fat të mirë, ndoshta na ka shpëtu edhe prezenca e ministrit të Jugosllavisë në atë kohë që ishte, edhe ai ishte ardhë aty me vizitu ato, edhe e ministrit tonë Skender Boshnjakut edhe ishim ne si mjek aty të punësum. Aty kem pasë detyrë me dhanë ndihmën. Kështu që, ni aspekt në atë sferë nuk na dënunë, në atë aspektin me burg apo me diçka. Po kur erdh pastaj koha e këtyne largimit prej pune, ne na largunë prej pune, na largunë prej pune dhe mbetëm pa punë.
Anita Susuri: A keni qenë ju edhe kur ka ndodhë greva e dytë? Ka qenë edhe ni grevë e dytë?
Nexhmi Zeqiri: Po, po. Kom qenë, aty kom qenë…
Anita Susuri: Që dhunshëm i kanë hjekë.
Nexhmi Zeqiri: Dhunshëm i kanë largue, janë hi me polici edhe i kanë hekë njerztë prej miniere i kanë marrë.
Anita Susuri: Ata nuk kanë pasë as ndihmë, as kurgjo…
Nexhmi Zeqiri: Jo, jo, jo, jo. Vet i kanë marrë i kanë çu në polici. Ish sistemi ma ndryshe, se ishin ma pak herën e dytë.
Anita Susuri: Ka qenë edhe ni drejtor i dhunshëm atëherë?
Nexhmi Zeqiri: Po, po, e di. Shala nëse s’gaboj. Shala, po emrin ia kom harru. Ti paske njohuri se e ke hulumtu procesin (qeshë). E di drejtor i dhunshëm.
Anita Susuri: Jo, po m’duket deri n’vitin ‘90 ka funksionu…
Nexhmi Zeqiri: Qashtu osht’.
Anita Susuri: Po, po, më intereson se shumica na kanë tregu që pas ksaj grevës mo puna nuk ka vazhdu në normalitet.
Nexhmi Zeqiri: Jo, normalitet ma s’ka pasë. Këta puntortë të dhunshëm, puntorë kështu, drejtor servil. Ajo bërthama ma u shkapërderdh. Neve na ofrunë disa dokumentacione, “A e njihni shtetin serb?” Ne e informum edhe sindikatën tonë të pavarur, isha kryetar i saj. E kemi, në Bajgorë e kemi formue sindikatën. Ishin do mjekë ma të vjetër se unë, ju ofrova, “Jo ne s’po guxojmë, s’po mujmë”. Edhe në Bajgorë në një shtëpi të një infermieri e formumë Sindikatën e Pavarur të Entit të Mjekësisë të Punës Trepça. Ia dërgum drejtorit, edhe drejtori maqedon ka qenë i jonë, tha, “More, ma kështu se Serbia është e fortë”, thashë, “Në rregull ne nuk do të jem pjesë e sindikatës”.
Për fat të keq nja dy doktoresha shqiptare nuk u antarësuan në sindikatën tonë. E formuam sindikatën tonë e cila funksionoi, na largunë shumicën prej punës, disa mbetën në punë. Ishte detyrë që a e pranojmë ne Serbinë si, ishte në kontradiktë me vendin e punës. Mbetëm pa punë, vazhdumë aktivitetin tonë sindikal, politik edhe ka pasë njerëz shumë besnik që s’u përkulën. Të gjitha i kanë lonë për me vazhdu misionin e për m’u largu prej Serbie, kjo ka qenë ni periudhë…
Anita Susuri: Po më intereson tash vitet e ‘90-ta qysh ka vazhdu për juve? Pa punë…
Nexhmi Zeqiri: Po, shumë problematike. U organizum rreth sindikatës, unë isha edhe pjesë e Sindikatës të Pavarur të Shëndetësisë, në Kryesi të Kosovës, me të ndjerin doktor Bajram Rexhepin edhe me disa tjerë kolegë e formumë sindikatën në nivel të Kosovës, të pavarur të shëndetësisë. U mundojshim me organizu edhe me i ndihmu disa kolegë. Ne pastaj u organizum dhe hapëm një ambulancë që quhej ambulanca humanitare. Doktor Bajrami Rexhepi, ish kryeministri…
Anita Susuri: Në Mitrovicë apo?
Nexhmi Zeqiri: Në Mitrovicë, në Mitrovicë jetojshim. Ishim njerëzit që lishin, i largunë prej spitalit edhe prej qendrave tjera dhe formum ni spital që u qujke [Spitali] Humanitar-Popullor. E formum aty në Tavnik dikund, në Tavnik ni lagje në Mitrovicë. Aty punojshim 24 orë. E formumë edhe jepshim ndihmë. Punojke laboratori, të gjithë mjektë u angazhunë, ditë e natë 24 orë. Kemi bo punë të madhe në atë kohë. Plus përmes sindikatës i kemi ndihmu disa mjekë për familjet e tyre që s’kishin mundësi me…
Une punojsha aty në atë ambulancë, besa kom punu edhe në ni… isha specialist edhe punojsha, shitsha barna në ni barnatore për me mbajtë familjen. Kjo ka qenë ni periudhë pa punë me vështirësi. Ma vonë u hap edhe ambulanca “Nëna Terezë”. Aty kom qenë pjesë aktive edhe kam qenë drejtor i tri ambulancave: njo në Koshtovë, nji në Mitrovicë dhe nji në, dy në Mitrovicë në Bair. Tri ambulanca ku përmes shoqatës që ishte baza në Prishtinë, dega në Mitrovicë dhe jepshim shërbime shëndetësore. Kjo ka ndodhë n’vitin ‘93-’94-’95.
Kemi punu në mënyrë aktive në ambulanca të “Nënës Terezë”. Une edhe gruja ime u aktivizu. Ajo është mjeke edhe kolegë të tjerë. Të gjithë kemi punu në ambulancat e “Nënës Terezë” dhe në ambulancën popullore në Mitrovicë pa pagesë. Vetëm, po, ndihma merrshim makarona, pasul e disa gjësende tjera ushqimore që na ofroje shoqata e “Nënës Terezë”. Por rroga s’kena pasë.
Anita Susuri: E qysh keni mujtë me jetu në atë mënyrë?
Nexhmi Zeqiri: Po, në atë kohë shumë me vështirësi. Jeta osht’ gjithçfare, por me qito gjërat ushqimore që i merrshim prej “Nënës Terezë” kemi mbijetu. Unë thashë, kom punu edhe me ni barnatore, e kisha ni rrogë 300 marka nëse nuk gaboj. Te disa djem që kishin hapë ni barnatore me ato edhe me qito ndihma tjera kem jetue, kem punue. Fëmitë e vegjël i kom pasë, jetojshim në veri të Mitrovicës.
Besa unë edhe gruja kem punu edhe në shkollën e mesme të mjeksisë të Mitrovicës, që nëpër shpija i kem majtë mësimin. Jem pjesë aktive edhe e arsimit. Kemi punue shumë edhe në këtë. Domethonë, në ambulancën popullore në Mitrovicë, në ambulancën “Nëna Terezë” edhe në arsim. Këto kanë qenë tri gjërat që kemi punue gjatë kësaj kohe.
Anita Susuri: Qysh ka qenë me punu në shtëpitë shkolla?
Nexhmi Zeqiri: Shumë e randë. Kushte jo të mira. Vullnet i madh, por policia rrike te dritarja. Na nxirrke, “Çka po boni ktu?” Qe qishtu me qito farë problemesh jemi ballafaqu. Sa dush telashe.
Anita Susuri: A ka mujtë me qenë proces normal i mësimit?
Nexhmi Zeqiri: Deri diku po. Deri diku po. Nuk mund të them që kemi bo kumeditë sa, por procesin s’e kemi ndalë kurrë. Nëpër shtëpija kemi mbajtë mësimin, në shkolla. Po foli për shkollën e mjekësisë të Mitrovicës, aty ku kam punu. Kjo ka qenë.
Anita Susuri: Qysh kanë qenë vitet, ‘98-ën veç, qysh me thanë, prej vrasjes së Jasharajve veç kemi bo ni luftë…
Nexhmi Zeqiri: Qashtu.
Anita Susuri: U bo ni intensitet ma i madh i luftës. Qysh kanë qenë për juve?
Nexhmi Zeqiri: Vite të randa, shumë të randa. Ishte ni erë e luftës. Në vitin ‘98 filloi ai procesi, ndoshta, ‘97-ën s’më kujtohet bash mirë. Filluan këto njësitë guerile në krye me Zahir Pajazitin edhe shoktë e tij, nëpër stacionet policore të ndryshme të Kosovës, ma tepër që ata serbtë që kanë qenë policë ma të vrazhdë me shku edhe me i sulmue. Pra, Zahir Pajaziti me shokë. Dhe filloi m’u acaru situata, filloi puna m’u rreziku jeta.
Mirëpo, ne vazhdum aktivitetin tonë, vazhdum jetën tonë. Nuk kem dalë jashtë shtetit edhe pse kem mujtë, na u ka ofrue që ishim, po nuk e kem ni vetën shpirtnisht mirë me lshu Kosovën n’atë kohë edhe pse ka qenë kohë e randë. Unë edhe gruja kem mujtë dytë me shku jashtë me dy fëmitë. Komod na u kanë ofru mundësitë si mjekë që ishim të largum prej pune dhunshëm, por jo nejtëm në Kosovë. Fillunë proceset e kundërvënies të armatosur të njerëzve tanë edhe ne ishim pjesë aktive edhe e këtij procesi, me gjithë gruan.
Gjatë luftës meniherë fillunë problemet në vitin ‘98-‘99, lufta. Gjatë kësaj kohe ne ende ishim në Mitrovicë me dy fëmi banojshim, besa me qira se banesat nuk na i dhanë ma, mbetëm pa banesa. Dulëm me qira ni pjesë, në veriore, po në pjesën veriore. Aty zhvillojshim aktivitetin për çdo ditë me shokë, kishim takime, kishim… edhe filloi lufta e madhe. Në Drenicë ka fillu ma herët se çdokund edhe Mitrovica ia ka ni atë erën.
Ne u angazhumë me doktor Bajramin edhe me disa kolegë tjerë që të jemi pjesë aktive dhe filluam shkuarjen në Shalë, shkojshim me radhë, shkojshim me radhë. Ma tepër kirurgët edhe ortopedët e këta, por edhe ne si specialistë kemi shku në Shalë, në regjion me kujdestari. Gjatë luftës…
Anita Susuri: Keni shku me iu ofru ushtarëve…
Nexhmi Zeqiri: Po, po, ndihmë, po. Po edhe gjatë luftës kur filloi bombardimi i NATO-s, diku ka filluar me datë 24 mars. Ne atë kohë kemi qenë në veri të rrezikum sa të dush. Afër spitalit kem banu, në pjesën veriore kanë qenë edhe prindtë. Atë natë është vra Latif Berisha, shkrimtari i njohur dhe aktivisti i LDK-së, Agim Hajrizi me djalin e vet, që ka qenë shok me djalin tem ni klasë. Janë vra edhe disa tjerë me 24 mars natën kanë qenë bombardime, vrasje shqiptarëve.
Atë natë kemi nejtë në veri. I kom marrë edhe prindtë që kanë qenë në banese edhe kanë nejtë me neve në qat’ shpi ku kam qenë me qira. Të nesërmen kemi shku poshtë, i lamë ato çka ka me do valigje të vogla edhe u largum në pjesën jugore. Atje dikun kemi shku në Tavnik, osht’ ni lagje te do të afërm. Pastaj kemi shku në Zhegrovë te do të afërm, që baba i grusë i ka pasë të afërm, shokë. Edhe na kanë majtë nja ni javë aty.
Gjatë kësaj kohe u kanë ambulanca aty, doktor Bajrami që ka organizue me disa kolegë tjerë. Unë edhe gruja, gruja i vizitonte fëmitë, unë i asistojsha doktor Bajramit në ni ambulancë një pesë-gjashtë ditë. Ka ndodhë kjo ni javë me rreziqe, lëvizje herë prej ni shpie ni shpi. Kjo ka qenë gjatë kësaj periudhe. Dhe ne vendosëm, të rrezikum, çka me ba? S’kishim kah me ia majtë. Thjeshtë isha me dy fëmi, me prindtë, me vllaun.
Vazhduam me lëvizë diku kah, thotë doktor Bajrami, “Kah 2:00 ora të natës ma nuk jemi në këtë ambulancë, kqyr ti je me fëmi e me prindër e me grue bone zgjidhjen kah t’munësh, qysh t’munësh. Unë grujen s’e kom këtu, vajzën s’e kom këtu në Kosovë. E kam revolën, kam dy bomba, kam eksploziv n’dorë atyne nuk iu bi. E kom ma lehtë”, doktor Bajrami. Ka qenë ni njeri i madh, ni patriot i madh që pak ka shokë, pak ka shokë.
Ne u shkapërderdhëm, u përshëndetëm. Mora Agnesën shkum deri në stacion unë me pa a ka lëvizje për dikah, po kishe për Maqedoni autobus. Mora vendim bashkë me familjarë me ecë me ikë për me shku për Maqedoni. Gruja shkoi, nanën e ka pasë në veri ende. E luti, “Hajde bre, hajde!” Ajo ka vdekë pas luftës këtu në Prishtinë. “Jo”, tha, “i kom edhe do fëmi në Prishtinë, nuk muj m’i lanë as ata”. Të shkapërderdhun.
Dulëm në Maqedoni ni natë, dy edhe vazhdum për Gjermani. U vendosëm të merakosun, të mërzitun me familje me… pas dy-tri jave une, ma dhanë ni pashaportë me u kthye me e pa çka ka mundësi. Met gruja me fëmi edhe me familjartë e tjerë. Unë ma nuk u ktheva në Gjermani. Meniherë u kyçëm, ishin franqezët në veri të Mitrovicës, filloi me punue edhe shqiptartë në këto institucione, ne si mjekë. Dhe unë hyra me ni banesë të serbëve, s’kishim në veri ku me hy. Po foli në pjesën jugore, afër shtëpisë së shëndetit sot ku osht’ në Mitrovicë. Edhe i thashë gruas, “Merri fëmitë e hypi aeroplanit e eja”, edhe ajo mas tri jave erdh.
Fillum bashkë punën në Spitalin e Mitrovicës. Me autobusa shkojshim se s’kishe ndryshe qysh. Me ndihmën e këtyre të UNMIK-ut na çojshin, me siguri shumë të brishtë. Zoti na ka shpëtu pa na vra serbtë n’atë kohë, se ishim hala kujtojshim që e kemi marrë krejt Kosovën. Edhe vazhdum me punue, erdh koha me protesta me probleme të serbëve, u mshel Spitali i Mitrovicës. Dhe mas nja katër-pesë dite vendosa me ardhë në Prishtinë me vazhdu punën edhe jetën.
Nja dy vjet kam udhëtue prapë prej Mitrovicës për Prishtinë dhe pas saj kohe u vendosa me familje në Prishtinë, ku edhe sot vazhdoj jetën dhe punën në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës bashkë me gruan e cila osht’ profesoreshë e doktoreshë e fiziatrisë, fizioterapisë. Me dy fëmi.
Anita Susuri: Po m’intereson edhe diçka me luftën…
Nexhmi Zeqiri: Urdhno.
Anita Susuri: Do kolona që kanë qenë në Mitrovicë që i kanë detyru njerëzit me dalë prej shpijave të veta…
Nexhmi Zeqiri: Po.
Anita Susuri: Juve nuk ju ka ndodhë kjo?
Nexhmi Zeqiri: Une kom dalë herët prej vendit ku kam qenë, se kam qenë non stop i rrethumë prej serbëve aty. Si kolonë jo, unë kom dalë menjëherë prej shpisë, domethonë me 25 mars, 26. Kam shku në pjesën jugore iu kam bashkangjitë doktor Bajramit edhe mjekimit të sëmurëve.
Anita Susuri: E ky rrugëtim deri në Maqedoni qysh ka qenë? Qysh ka qenë rruga?
Nexhmi Zeqiri: Rrugë mos e përjetoftë njeri. Po foli nga frika, s’na ka ndodhë asgja. Mirëpo, na nalshin policia edhe ata paramilitartë u frikojsha për vajzën e vogël e kishte njerzë tjerë, plot ka qenë autobusi. Edhe ni situatë jo e këndshme. Kisha edhe vllaun me gruan e me fëmi, po vajzën e kisha pak ma të zhvilluar, u frikësojshim se t’merrshin të nxjerrshin prej autobusit edhe ma si pajshin familjartë. Deri në Shkup, po mendoj deri në Han të Elezit me njiqind peripeti, njiqind peripeti. Për fat të mirë shpëtum ma të keqës, për fat të mirë.
Anita Susuri: Po kur jeni kthy prej Gjermanisë, qysh e keni gjetë vendin? Në çfarë gjendje?
Nexhmi Zeqiri: Ni gjendje, po e thom, era shkrum i vinte në atë zhargonin popullor me përmend, aromë e djegies, aromë e pluhurit, shumë sene të rrënume. Me 5 korrik [1999] po m’duket kom ardhë këtu në Prishtinë edhe jam kthy në Mitrovicë te motra me e pa qaty në pjesën jugore. Ni natë kom flejtë te halla në Prishtinë, të nesërmen te motra edhe pastaj e kom vizitu edhe vjehrrën në veri. Ajo e ndjera aty ka qëndru shumë stoike, s’ka dashtë me lshu shpinë kurrë. Aty ka nejtë gjatë gjithë luftës, në veri në mesin e serbëve. Por fati e ka shpëtue, fati e ka shpëtu.
Anita Susuri: Ju thatë që sot jetoni në Prishtinë edhe po e vazhdoni këtu punën…
Nexhmi Zeqiri: Po.
Anita Susuri: Keni edhe fëmitë e juj…
Nexhmi Zeqiri: Ashtu osht’.
Anita Susuri: Qysh po ju kalon tash jeta?
Nexhmi Zeqiri: Po ni jetë deri diku e knaqshme për arsye se klasa politike në Kosovë nuk osht’ t’u punu marë e mirë qysh duhet. Janë t’u e shiqu interesin personal e interesin e partive të veta. Nuk i kem menu kështu këtë gjendje. Unë jom kthy shumë me vullnet prej Gjermanisë me ni makinë Golf 2-sh. Jam nisë prej Gjermanisë përmes Italisë me ardhë shumë i lumtur këtu. Ka qenë kolonë e madhe e njerëzve. Kam bo 10-15 orë 20 deri jom ardhë në Prishtinë prej Durrësit, dhe në këtë gjendje s’e ke menu, unë s’e kam menu, as shumica e njerëzve. Vet fjalori i njerëzve që janë në parlament është nën çdo nivel.
Ni minator sot iu jep leksion këtyne njerëzve. Po ta them me sinqeritetin ma të madh. Osht’ e turpshme, e dhimbshme me u marrë me vetë vetën Parlamenti i Kosovës, e për inati të njani tjetit mos me ecë ligjet e mos m’i miratu ligjet çka janë të Kosovës. Kjo osht’. Partitë politike sikur janë formu me i rregullu puntë e veta, puntë e veta. Saqë sot po e shihni ekzodin e të rinjëve kosovar që osht’ për me qajtë që lëvizin çdo ditë për kah Europa me mundësi të lloj-llojshme vetëm të hiqem prej Kosovës. Pa rend, pa rregull, pa ligj, pa punësim meritor, jo përmes njerëzve, klaneve. Ky osht’ problemi që ka me na kushtu ni ditë shtrejtë, po qishtu qenka jeta.
Anita Susuri: Zotni Nexhmi, nëse doni edhe diçka me shtu për fund.
Nexhmi Zeqiri: Unë nuk kom çka shtoj veç ishalla këndellet klasa politike e punon për shtet e jo për pushtet. Me pushtu popullin e vet është shumë lehtë, për çdo pushtet. Por për shtet me e ngritë nivelin e cilësinë e me çu amanetin e atyre që kanë dhanë jetën, duhet me punu pak ma ndryshe. Ishalla këndellet kjo klasë politike edhe krejt ata që nesër merren me politikë.
Anita Susuri: Faleminderit shumë për kohën.
Nexhmi Zeqiri: Faleminderit juve m’kthytë me ni kohë shumë interesante, ju falënderoj nga zemra.
