Pjesa e Tretë
Erëmirë Krasniqi: Kur filloi qekjo prezenca e Millosheviqit në Kosovë?
Kaqusha Jashari: Çashtja e Millosheviqin nuk osht’ e lidhun vetëm me Kosovën. Në kryesi të Jugosllavisë, në kryesi të partisë kemi qenë të gjithë kryetarët e republikave edhe të krahinave, kanë qenë edhe tjerë, edhe ka ni ose ka dy, varet qysh e kanë përcaktu. Aty ka qenë, pos meje si kryetare edhe Kolë Shiroka anëtarë i kryesisë. E problemi kur ka fillu, ka qenë problemi që ka nxitë nacionalizmin sërb ky Millosheviqi.
Por, jo vetëm sërbëve në Kosovë, ai ka deshtë me Kosovën tash me tregu që osht’ situata e vështirë edhe ka dashtë me i nxitë krejt sërbët me u çu edhe me i mbrojt sërbët e Kosovës edhe aty ka dalë ai problem që dojshin këta të Fushë Kosovës me shku në Bosne, me shku në Kroaci, me shku në Slloveni. Por, nuk kanë mrri me realizu ato, ato e kanë realizu në Vojvodinë edhe në Novi Sad e kanë organizu ni tubim shumë të madh, prej këtuhit s’e di sa kanë shku. Edhe ka ra ajo struktura, dhanë dorëheqje, shkunë krejt.
Përndryshe, kanë fillu me mitingje me organizu si ni e drejtë e moskënaqësisë. Sikur tash që po thojnë demonstrata ka drejtë me u organizu, me paraqit, se osht’ e drejta demokratike me demonstru. E në atë kohë kanë deshtë edhe mitingjet me i legalizu si mënyra e [shprehjes së] moskënaqësisë, a faktikisht ka qenë me tema nacionaliste, jo moskënaqësisë për jetë normale, po nacionaliste.
Këtu kur kanë fillu folshin që Universiteti i Prishtinës osht’ bastioni i nacionalizmit shqiptarë. Shqiptarët, katunarët jonë shqiptarë të mirë, po profesorat janë nacionalistë. Ajo osht’ nji, nji absurd, ku munet me qenë nacionalist ni njeri intelektual, a ai që nuk din, nuk osht’ i shkollum ai osht’ i mirë. Domethonë, ti munesh me manipulu edhe lyp me manipulu me ni strukturë jo të shkollume, të padijshme, a nuk don me u kap me strukturë të dijshme e cila është për nji jetë të barabartë edhe çka osht’ kërku në atë kohë, osht’ kërku ni jetë e barabartë për të gjithë edhe shiptarët, mos me qenë në rendin e dytë.
Edhe për këtë temë kam pasë në Kryesi shumë diskutime, shumë probleme. Kur kom cekë atje edhe me argument, kjo ka ndodhë këtu kështu {numëron në gishta}, kanë kërku këto, këto ka ndodhë këtu, në këtë miting kanë kërku këto. Do ekcese ata vet i kanë bo për me fajësu shqiptarë, a vet kanë skenu, osht’ ni strategji e tynve. Qashtu që në fillim pata une kritikë, qysh po thom qashtu. E niherë kur ka folë kryetari i Sërbisë nifarë Joviqi, në Zubin Potok, kur kanë qenë ndryshimet e kushtetutës si aktivitet, po ajo ka qenë kërkesa për reforma, po jo ndryshime për me marrë autonominë e Kosovës ose Vojvodinës, po ka qenë krejt qëllimi tjetër.
Ai ka folë aty edhe ato fjalët e tij i kom prezentu në kryesi se tha, “Sërbia, jo me qenë prej tri pjesëve, po Sërbia me qenë ni pjesë”. Domethonë, mos me pasë kurrfarë autorizim, as policinë e vet Kosova, as Vojvodina, as mos me pasë, asni sen me vendos, as në kuvend, po krejt në Sërbi. E nuk besojshin. Tha, “Jo” tha, “s’osht’ e mundur që ka folë ai”. A për fat qat ditë në “Politikë” në listën, në gazetën beogradase, krejt fjala e tij aty {përplas dorën mbi dorë}. Edhe kur e pashë, thashë, “Në qoftë se nuk më besoni mue ato çka kom ni, merrni gazetën e sodit ‘Politikën’ edhe lexoni, qe fjalimi i tij”.
Uh {onomatope} edhe ke ngat meje nji malazez, nji Vidoje Zharkoviq, ai ka pasë bajagi shumë ndikim në kryesi edhe ni malazez tjetër Marko Orllandiqi edhe ai. I thashë atina Zharkoviqit, thashë, “Merre lexo ti këto”, kur e ka pa, {lëviz dorën horizontalisht} “Pushim po du, edhe stenogramin çka ka folë Kaqusha po du me pa”. Edhe ata pushim, i nxerrën ata, i shkepën, ai po merr ato çka kom folë une {shikon dy pëllëmbat e dorës}, po merr gazetën aty. Tha, “Qysh osht’ e mundun ky me folë qashtu”, thashë, “Une po ju thom që ky është rrezik shumë i madh”.
Kërkojshin miting në Fushë Kosovë këta sërbët. Edhe me ardhë dikush prej Beogradit. Une normal që shkoj, kush me shku, kush me shku? Jo me shku filan-filani, jo filan-filani, jo kërkush nuk deshti. Une e propozova qat Marko Orllandiqin. Thashë, “Unë e propozoj, se ai ka ndikim shumë atje”. “Ani”. “Jo, une nuk muj se shumë smutë jom” edhe përnime ka qenë i smutë, tempëraturë ka pasë, me temperaturë ka ardhë në Kryesi. “Une mendoj se ti duhesh me ardhë”, “E qysh une, po i smutë jom”. {ngrit supet} “Po më vjen keq, po atje nuk mundet gjithkush me shku”. “Ani”. Edhe ai me mue në kerr e në Fushë Kosovë. Shkumë atje. E kishin pasë bo binën ku me u çu me folë, tubim, njerëzit u tubun aty krejt. Sa kemi fillu…
Anita Susuri: Të ‘90-tën më doket ka qenë kjo?
Kaqusha Jashari: Jo, jo, me ‘88-tën kur më kanë hekë. Tubim i madh, sa u hypëm na, “Hajde me folë. Kush me folë i pari?” I thashë atina Orllandiqit, thashë, “Ma së mirti fol ti e masandej une e përshëndeti, une jom këtu” thashë, “ma mirë ti me folë”. “Ani”. Sa filloi me folë, njerëzit e kthyn shpinën {lëviz trupin anash} edhe fillun me shku tjetërkah, ka stacioni. Ai po kqyrë, po më kqyrë mue, {shikon përreth} po i kqyrë ata nejrëz aty, po çuditet, po folë, po s’po e dëgjon kërkush.
Kur njoni prej Fushë Kosovës po vjen te une, po thotë, “Duhesh ti me u lëshu poshtë se po të bojkotojnë, ty po ta kthejnë shpinën e jo këtijna”. Edhe une thashë, “Mirë”. Edhe une po nisna, ky po më kap për dore tha, “Ku po shkon?” Ky Orllandiqi. Thashë, “Unë po shkoj se po e kthejnë shpinën se jom une, vetëm ti me mujt me folë”. “Kush po thotë?” Thashë, “Qe, ky” {kthehet dhe tregon me gisht majtas}. Tha, “Qysh guxon ti kryetaren tonde me e zhdryp poshtë? Ajo osht’ edhe kryetare naltë e Kryesisë Jugosllavisë, sa jom une bashkë me to edhe plus e ki kryetare. Edhe kjo ka me dalë prej këtuhit kur dal une”. Edhe nuk më la. Shkunë. Edhe na metëm, as une me folë, çka me bo?
Hajde po shkojmë në Prishtinë në Komitet Komunal, hinëm aty. Edhe ky, “Ama informatën, ku kanë shku ata njerëz që jonë kthy? Kur, ku kanë shku?” Këta të Sërbisë janë ardhë grupi me kerr edhe janë shku atje edhe i kanë thirrë njerëzit në stacion të hekurudhës. A bina jonë ka qenë knej te ni shkollë. A nuk kom ditë, ky Orllandiqi tha, “Kur jom nisë kom thonë, ‘a po vini me neve?’ Kanë thonë, ‘Jo na s’po vijmë hiç, po ti shko!’” E kanë mashtru. Eh, edhe tha, “Po shkojmë,” tha, “në Beograd po shkojmë”. Shkumë në Beograd, u tubun ata që kanë qenë në punë profesionale aty, jo krejt kryetarët po ata që punojshin aty (qeshë). Edhe ky Orllandiqi tha, “Qetashti une flas e ti shuj” mu.
Edhe ai tha, “A din çka?” Tha, “Ato çka kom pa osht’ ma keq se ato Kaqa [Kaqusha] çka ka folë në kryesi. Shokë të dashtur na jemi vonu. Jo, ky që është nacionalizëm, po edhe ma zi se nacionalizmi serb. Kjo osht’ katastrofë. Na shkoi vendi, na shkoi Jugosllavia!” Nisi me folë njeri {prekë kokën me dorë}, tha, “Ato krejt çka kom folë fshini përpara, këto çka flas tani merrni se une ashtu mendoj. A ato çka Kaqusha ka folë e pranoj edhe e nënshkruj. Se” tha, “ky është nacionalizmi sërb edhe s’kemi me shpëtu prej tij”. E masandej fillun ata me mitingje, jo me shku në Bosne, jo kanë deshtë me shku në Kroaci, Slloveni, po ata i kthynë, sllovenët i kthyn këta. A në Mal të Zi e kanë majt edhe e kanë majt në Vojvodinë e kanë rrëzu strukturën edhe në Mal të Zi edhe në Vojvodinë.
Erëmirë Krasniqi: Për me i rrëxu strukturat u mbajshin këto mitingje, a për çka u flitke në to?
Kaqusha Jashari: U flitke se sërbët e Kosovës janë në rrezik prej shiptarëve, krejt tema e rrezikut sërb këtu. Por çka deshta me thonë, për këtë nacionalizmin sërb nuk e kanë marrë këta as në Jugosllavi qaq serioz, se edhe kur kom folë nuk kom ni une qaq ni përkrahje, a dëshirën për me na ndihmu. Po krejt kom pa që ata po pajtohen, osht’ ajo po, i kanë kqyrë punët e veta, kanë deshtë diqysh me shpëtu vendin e vet. Kroatët kanë kqyrë qysh me u pavarësu, sllovenët kanë kqyrë qysh me u pavarësu, të gjithë. Bosna ka qenë shumë e koklavitun. Edhe kjo shpëtoi edhe Maqedonia me veprimin e atij kryetarit. Qashtu që na s’patëm mundësi, na s’kem… s’patëm as ushtri, as kurgjo {çon duart lartë}, durëthatë s’munësh me dalë me, me luftu. A këtë ushtrinë e kanë pasë në dorë mas vdekjes Titos sërbët. E kanë marrë edhe punët të brendshme edhe, edhe ushtrinë. E qashtu, edhe në fund kujt i dul keq? Sërbëve.
Erëmirë Krasniqi: Qysh ju shkarkun? A mundesh me na tregu për qat moment, për presionet politike që i ke pasë?
Kaqusha Jashari: Une, mas krejt kësaj që ka ndodhë, une që kom kundërshtu shumë me Millosheviqin, jonë ulë këta në Sërbi edhe kanë thonë që duhet… me shkrim e kanë çu Komiteti Qendror i Kryesisë që une nuk jom e aftë me majt [nën kontroll] situatën në Kosovë edhe që une duhet me dhonë dorëheqje, edhe ato e ka nënshkru Millosheviqi. Une kur kom shku në mledhje ka thonë ky Shuvari ka qenë kryetar, ka thonë, “Hajde pak ma herët se po du me bisedu me ty”. Kom shku ma herët edhe tha, “Ta dish që ka mrri letra, qe ku osht’, lexo. Po kërkojnë dorëheqjen tonde”. Thashë, “Nuk, nuk du me dhonë dorëheqje. Ato meniherë po të tregoj se dorëheqjen nuk muj me dhonë se nuk kom faj une. Me pasë faj une po. Me majt situatën s’e di a munet dikush me majt se te na vepron nacionalizmi sërb edhe aty osht’ shumë fshtirë”. Se krejt përshkruhet sikur që osht’ faji te shiptarët, a faktikisht te ata. “Qashtu që une nuk muj. Nuk du”.
Mu Millosheviqi më thojke, tha, “Krejt, krejt muj me thonë për tjerë, po vetëm për ty s’muj me thonë që je nacionaliste, irredentiste shqiptarë s’muj me thonë”. “Jo” thashë, “ato s’munesh me thonë kurrë, se une nuk jom. Me pasë nevojë me mbrojt të drejtën sërbe kisha mbrojt. Kushdo që osht’ i shkelun” thashë, “i kom mbrojt të drejtat e punëtorëve në sindikatë, kisha mbrojt çdo të drejte. Po kësi hovi” thashë, “çka jeni tu bo, ku dona qaty kufinin kemi me qitë”. “Uuu” {onomatope} .
Qe në libër e kom qat tituj, kufini. Thashë, “Drejtat nuk munësh m’i shkelë. Qysh univerziteti ka faj për kuadrat shiptarë? Qysh drejtat tona… m’i fajësu shiptarët për çdo sen, ja-a”, “Organet s’funksionojnë në Kosovë, organet kështu…”, “E çka me bo?” “Ti s’je e aftë duhesh me dhonë dorëheqje” “Jo” thashë, “une dorëheqje nuk jepi. Munët vetëm struktura e cila më ka zgedhë mu me më hekë”. “Jo, na kemi me iniciu, une kom me iniciu” thashë, “E di, e kom pa atë letrën. Edhe në kryesi të Jugosllavisë u shqyrtue ajo. Une” thashë, “nuk jepi dorëheqje”.
Këta sllovenët, ky Millan Kuçani tha, “Une s’po du me u përzi në çashtjet e Kosovës, ajo osht’ çashtja e tynve”. Edhe kroatët qashtu, “Nuk du me u përzi”. Po me thonë që kom drejtë une, kërkush s’ka thonë. Edhe e formun grupin, erdh grupi këtu në Kryesi kërkun une me u largu, kërkun edhe Azem Vllasi me u liru prej antarit të Komitetit Qendror, se ka qenë vetëm anëtar i kryesisë se mandati i ka kalu, une kesh e para. Edhe u përhap nëpër gazeta, sulm, sulm, sulm mo… Edhe minatorët kanë vendos atje me…
Erëmirë Krasniqi: Me bo marshin.
Kaqusha Jashari: Me bojkotu, mbështetje. Më thirri në telefon drejtori Aziz Abrashi në zyre qat ditë para mledhjes. Tha, “Mos gaboni me dhonë dorëheqje se po vijnë minatorët. Kanë vendos me ardhë”. “Jo” thashë, “me dhonë une jo, vetëm a më lirojnë prej detyrës, a më hekin nuk muj me garantu. Çka di une kur hapët diskutimi, po me dhonë jo”.
Jo s’ja u ka ni hiç, ata u nisën para se që ka fillu mledhja e Komitetit. Une tu e majtë mledhjen, tu e hapë diskutimin, do shiptarë na mbrojshin neve, sërbët na akuzojshin, aty mrena anëtarët. Edhe u bo situatë e ndame, kështu shiptarët me ni anë, sërbët në tjetër anë. Sërbët krejt me politikën e Millosheviqit. Edhe kur mrrinën minatorët qysh kanë mrri, s’besoj që krejt në komë prej Mitrovicës, nashta edhe me autobusa. Kur mrrinën këtu, hinën në Pallatin e Rinisë.
[Këtu ndërprehet intervista]
Kaqusha Jashari: Kur lajmërun që minatorët kanë mrri në Pallatin aty, atëhere u murrëm vesh aty në Kryesi, që kemi udhëheqë mledhjen me ndërpre edhe atje me shku se po më kërkojnë. Edhe shkova atje, po më dokët që ka qenë me mu edhe Remzi Kolgeci, s’e di edhe kush edhe ata nisoj ato, mos me dhonë dorëheqje. Ato kërkesa që i kanë bo ma vonë kur ka qenë greva, ato nuk kanë qenë atëhere. Po vetëm kanë qenë në lidhje me dorëheqjet tona, une thashë, “Nuk jepi dorëheqje”. Po ndërkohë kur jom kthy, Kryesia osht’ ndalë me diskutu për gjendjen, une ju tregova sa punëtorë jonë, plot salla edhe kështu kërkojnë.
Këta të Sërbisë kenë tre-katër, edhe këta të gjithë funksionarët tonë që jonë në Beograd në punë kenë aty, Kolë Shiroka, Sinan Hasani, Ali Shukriu. Edhe këta të Sërbisë aty, kërkojshin une me… këta të Sërbisë kërkojshin une me, me dhonë dorëheqje, une thashë, “Jo”. A në atë materialin që është pregaditë prej kryesisë jonë aprovu disa dorëheqje që kanë dhonë ma herët disa, Ekrem Arifi, Rrahman Dedaj, të gjithë shiptarë po edhe sërbë kanë dhonë. Faktikisht kryesia ka qenë me shumë njerëz që kanë dhonë dorëheqje.
Edhe me aprovu ato, edhe propozimi që unë të lirohem nga detyra, se unë dorëheqje s’kom dhonë, po të lirohem nga detyra. A lirim nga detyra nuk ka në statut të partisë, ose e ki shkarkim, kur ki faj ose dorëheqje kur jep vet, a lirimi nuk ekziston. Po qashtu kanë formulu këta në kryesi që unë të lirohem, kërkojshin aty. Thashë, “Une m’u liru jo”, po thanë, “Kryesia po propozon që Komiteti me votu komplet atë propozim. Domethonë, jo veça veç, po komplet edhe ka qenë detyra që ma kanë dhonë mue aty. Edhe une kur kom fillu Komitetin me majt thashë, “Duhet me ma aprovu komplet këtë, këto propozime”.
Edhe me ato propozime edhe une u lirova prej detyrës, kom majt fjalën që dorëheqje s’kom dhonë. Po mu më ka ardhë shumë, shumë keq që kolegët e mi shiptarë jonë pajtu me ato. Jonë pajtu se zaher e kanë pa që nuk ka rrugëdalje edhe jonë pajtu me qat propozim. E tashti u bisedu meniherë këtu para se që filloi Komiteti, nëse aprovohet kush me më zavendësu, kush me vazhdu. Edhe ni prej atynve anëtarëve, Husamedin Azemi, tha, “Hajde mo çohu prej asaj karrike”, thashë, “Une po e shoh që s’kom qare pa u çu, po vallahi ti me u ulë kurrë jo”. Ato i thashë aty, se kom ni une në Beograd kush kish mujt me më zavendësu edhe përmenke pak emri tij. Thashë, “Ti me u ulë kurrë jo”.
Do thanë, “Hajde Remzi, ti je kryetar i Kryesisë kishe mujt deri sa zgjedhet kryetari i ri ti me vazhdu. Nuk kundërshtoi ai, edhe ke aty nifarë mendimi që ma së mirti osht’… edhe une mendova që osht’ ma mirë ai, se e kemi pasë ni bashkëpunim të mire me to, se tjetërkush prej atynve, se kanë dhonë të gjithë dorëheqje s’ka pasë kush. Azemi [Vllasi] s’kish mujt, s’ka pasë drejta. Ekrem Arifi ka dhonë dorëheqje, Rrahman Morina dorëheqje, tashti s’po më kujtohet kush osht’ hala prej shiptarëve anëtarë të Kryesisë krejt kanë dhonë dorëheqje. Edhe atëherë dola para Komitetit edhe thashë, “Duhet me votu komplet, qashtu ka vendosë Kryesia”.
Do pytshin, “E çka u bo me ty, e çka?” Thashë, “Komplet duhet me votu”. Edhe në votime u aprovu qai propozimi komplet edhe une u lirova prej detyrës. E masandej, nesër ditën fillun prej krejt Kosovës me ardhë në Prishtinë. Shumë kanë qenë, në komë e në autobusa, me… qaq shumë njerëz që une, une jom tutë, me ju tregu të vërtetën. Thashë, “Çka ka me ndodhë?” E kur erdhën kaq shumë këtu në Prishtinë, i orientum ka stadioni, që aty me u mush stadioni a jo me nejt nëpër rrugë. Po në stadion hinën shumë. U dufke edhe atje me shku, u dufke atje me fol. Nuk po thom që kom rrejt, po edhe bash të vërtetën nuk kom mujt me fol, se u tutsha.
Anita Susuri: Cilat kanë qenë fjalët e juja, ma konkretisht?
Kaqusha Jashari: Ma konkretisht aty ka qenë që duhet me e rujt qetësinë mos me ardhë deri te përlamja mes kombeve, sërbëve, shiptarëve, me rujt ni unitet kombëtarë për të mirën. Me i pranu reformat për mos me acaru situatën. Krejt në atë kuptim të qetësimit, të bashkëjetesës. Po s’ka mujt ndryshe me u bo se ka qenë, ashtu ka qenë atmosfera. Qashtu ka qenë edhe kërkesa prej Komitetit Qendror. Vetëm ka qenë shumë e dukshme që ky nacionalizmi ka me i kushtu vendit komplet. Edhe qashtu ka ndodhë, qashtu ka ndodhë. Po tashti kujt i ka dalë ma së keqi? Sërbëve.
Erëmirë Krasniqi: A munësh pak ma shumë me na folë për qat takimin me minatorë këtu…
Anita Susuri: Në sallë.
Kaqusha Jashari: Në Pallat aty, po në Pallat osht’… kanë hi, kanë hi mrenda, kanë folë, kanë qenë të organizum. Kush me folë e, krejt kanë folë në atë kuptimin e mbrojtjes të kombit. Se nuk e kom ni une aty mbrojtjen personale, po kom ni nifarë mbrojtjen e vendit, mbrojtjen e Kosovës që mu më ka ardhë mirë. Po me ju bashkangjitë atynve, tani kundër kujt jom? Nuk muj me qenë në krahë bashkë me moskënaqësinë të cilën e kanë shpreh nëpër mitingje që jonë nacionaliste. Domethonë, ka qenë ni situatë shumë e fshtirë edhe me u paraqitë qysh me folë.
Po pajtohesh me moskënaqësinë, a knej kundër kujt je, kundër nacionalizmit sërb? Edhe une ato e kom shprehë. Edhe niherë masi që ka ndodhë kjo, ni shoqja jeme, ajo ka ndërru jetë para disa vite, në Gjakovë ka qenë drejtoresha, arhitekte e Dukagjinit. Edhe u anku diçka për vendin e saj, se ka pasë me shku në Ent të Projektimit, tha, “Qysh s’po më pranojnë e qysh, e çka?” Thashë, “Behije” thashë, “une kryetare e partisë kesh edhe meta gjallë, punë e madhe për ni vend atje, ajde allahile, aiii {onomatope}”. “Po, more” tha, “ty të kanë përkrah njerëzit shumë”.
“Po, pse më kanë përkrah? as vet nuk e di për çka, përnime nuk di për çka”. “A din pse? Ti folshe, une u zbrazsha”. Ai osht’ ai ndikimi te njërëzit, që domethonë kur kom folë e kom qëllu mendimin e masës, e për qato masa ka reagu. Edhe po ju tregoj të vërtetën kur osht’ qetësu, e kom pasë nifarë shprese që niveli i Jugosllavisë do ta merr diçka në dorë ma shumë, a jo me lonë veprimin e Jugosllavisë edhe Millosheviqit. Po nuk kanë ndërmarrë. Kur s’po flasin për veprimin e tyre… une mendoj që Raif Dizdareviqi, boshnjak i cili ka qenë kryetar i Kryesisë së Jugosllavisë në kohën e Millosheviqit, ka shumë faj. Se ai dilke me Millosheviqin me mbrojt Jugosllavinë.
Po me kon po don me e mbrojt, me Millosheviqin? A une, mu më ka ra në mend ni rast, jom taku në Budvë, në pushim me gruan e djalit të Sinan Hasanit. Ajo ka qenë vajza Senka, e Xhavit Xhabirit nji funksionar të Mitrovicës. E ajo mu më thojke për Millosheviqin, se ka qenë situatë shumë e acarume, tha, “A din çka” tha, “çka më ka thonë vëllau i tij?” “Po?” Se ka punu në Ministri të Punëve të Jashtme në Beograd, kjo Senka më vëllaun e Millosheviqit. Edhe kur e kanë zgedhë Millosheviqin për kryetar në Sërbi, i ka thonë asaj, “A di çka” tha, “po të tregoj, ai nuk e ka apetitin kaq pak” tha, “në Sërbi. Kur ka qenë fëmi kur i japshin ato detyrat me shkru ni tekst gjuhës” për shembull, ta jepshin ni titull edhe ti e shkrun, e ka qenë titull “Çka kom me qenë kur të rritem?”
Edhe ai ka shkru për veti çka ka qef me u bo. “Kur rritem” tha, “une në Jugosllavi kom me qenë Tito”. Se Tito ka qenë i pari me shumë ndikim, e tha, “Kur të rritem une kom me qenë Tito”. Ajo po tregon se kur ka qenë i vogël, ai ka mendu me qenë i pari në Jugosllavi edhe ajo më ka thonë, kjo Senka për to. Si njeri ka qenë njeri që nuk ka ndëgju çka kush folë, po vetëm po mendon atë çka ai ka me thonë, a s’osht’ me rëndësi çka dikush. Une hiç se ma në mend që Millosheviqin e kom pa me fletore ose me laps, ja-a, kurrë s’ka pasë ato. Ai vetëm folke, dëgjojke se s’pat qare, vetëm sa për me dhonë përgjegjen, sa për me ndiku.
Anita Susuri: Na tregut edhe për ni mledhje që keni fol ju, që ka dalë jashtë.
Kaqusha Jashari: Ah po, po shumë raste kom une me Millosheviqin. Kështu ka qenë situatë e fshtirë në Jugosllavi edhe në kryesi të Jugosllavisë na kemi diskutu për gjendjen. Edhe niherë kur ka qenë në lidhje me këto mitingje që kanë fillu me ecë herë ka Sërbia, herë ka Vojvodina, herë dojshin me shku në Bosnje, me shku në Jajce se ka qenë ni vend historik i ish Jugosllavisë edhe në Slloveni planifikojshin. Edhe na mledhjen qysh osht’ situata e sidomos ju interesojke në Jugosllavi çka po bojnë këta sërbët këtu në Kosovë.
Edhe na kanë bo rendin qysh kush me raportu, une kom qenë para Millosheviqit, ai ka qenë jo meniherë mas meje po ka qenë edhe ai mas tjerëve. Ajo nuk osht’ edhe e rastësishme se gjithmonë ka qenë problem me sërbë e kanë deshtë me ni qysh o situata me sërbë gjithkund e në fund Millosheviqi. Edhe unë kam qenë diku e katërta sa po më kujtohet, e kryjtën do para meje e ai para meje i fundit që ke, Millosheviqi u çu ka dalë edhe une kom mendu që… bash e kom përcjellë se kom mendu që kthehet deri sa filloj une. Ai nuk u kthy edhe mu ma dha fjalën, atëhere Shuvari ka qenë kryetar, “Vazhdo ti”.
Thashë, “Unë ju kisha lut me pranu kërkesën teme, kur vjen Millosheviqi une me folë se une shumëçka osht’ e lidhun me situatën me Sërbinë” {tregon me gisht përballë}. “Me vend”, edhe fillun tjerët. E mas nja ni ore a s’e di sa, ai u kthy edhe u ulë, kur u ulë pytke, “Ku ka mrri kjo procedura krejt?” Edhe thanë që e kanë njoftu, s’e di kush ke afër tina, që une s’kom folë. Edhe kur e kryjti diskutimin e fundit mu ma dha fjalën ky Shuvari, une fillova. Sa kom fillu prej nervozës u çu edhe filloi me ecë rreth e rrotull. Edhe p’e shoh po ecë, ai duhet me u ulë edhe më ndëgju.
Une u nala edhe mu po më thotë Shuvari, tha, “Pse je nalë?” Tha, “A je mirë ti?” Thashë, “Jo, une mirë, po une u nala se derisa Millosheviqi shëtitë s’muj me folë, duhet me u ulë dikun me ndëgju”. Edhe ai tashti s’dike ç’a me bo {shikon herë në njërën anë, herë në tjetrën}, a me u kthy te vendi vet, a me vazhdu? A ka qenë bash mrapa kryetarit edhe e gjeti ni karrikë të zhbrazët u ulë aty me Shërbimin e Komitetit Qendror. Edhe une vazhdova e kreva, po nisën njerëzit mes veti me folë edhe me keshë ka pak.
Se Millosheviqin me mashtru edhe me ndiku, pak për tjerë ka qenë edhe e guximshme edhe nuk kishin vepru qashtu, se kanë pasë kujdes ndaj tij mos me u kapë. Se i ikshin përlamjes me to, thojnë që nuk ka të drejtë po me hi me to rrallë kush ka guxu. Edhe (qeshë) e ndërprejtëm, pushim ke, e ni slloven Franc Shetinc u afru tha, “Valla çka e ke bo këtë shtos” tha, “me pasë planifiku s’kishe mujt me realizu tha, “Shumë, shumë e qëllume”, e më lavdoi ky slloveni. Po, po thom në veti masanej tu mendu, po ti po lavdron kështu, po pse në mledhje nuk folë?. Qashtu edhe ky kroati Raçani, “Au sa mirë ke”, po pse s’po folë në mledhje? Çka po më vyn mu me më tregu në pushim që jom me ty, kur ti nuk më përkrah atje.
A i vetmi njeri që ka folë kundër Millosheviqit osht’ i Vojvodinës Boshko Kruniqi, anëtar i kryesisë. Domethonë, kanë ni problemin e Vojvodinës që autonomia do të shkon sikur që ka ndodhë, po na bile e fitum shtetin, na s’jemi dorëzu, a Vojvodina u dorëzu komplet. Komplet, tash osht’ pjesë e Sërbisë pa kurrnifarë kompetenca. Qashtu që une kom nejt në kryesi hala, mu më kanë hekë prej vendit si kryetare, po në Kryesi jo. Por kur kanë fillu vlerësimet për ngjarjet s’kom mujt me u pajtu me shumëçka aty, me vlerësimet hiç s’kom mujt me u pajtu. Edhe kom pa që jom gjithmonë në kundërshtim tashti, jo sikur përpara me politikën e Beogradit po kom ardhë në situatë me vlerësimin i cili ipet aty në Kryesi të Partisë edhe vlerësimi jonë edhe jom edhe pjesë e asaj. E kur e pashë ato atëherë dhashë dorëheqje {çon dorën lartë} thashë, “Nuk muj mo me…”.
Erëmirë Krasniqi: U tërhekët krejt?
Kaqusha Jashari: U tërheka prej Kryesisë, erdha në shpi kom nejt nja ni mujë a s’di sa. Zakonisht interesohen për vazhdimin e punës jo vetëm për mu. Po zakonisht kur kalon mandati pysin, “Çka po bojmë ma tutje?” Edhe une kom pasë kështu ni orientim ka ekonomia. Edhe atëherë deri sa kom nejt në shpi më ka ardhë në shpi ni shok i gjeneratës babës tem, nifarë Qerim, Qerimi i Vitisë, ka thonë, “Ti çka ki me bo ma tutje?” Thashë, “Nuk e di ose në Odë Ekonomike ose dikun që osht’ e lidhun me ekonominë. Si inzhinjer kom punu në prodhim” thashë, “dikun”.
Tha, “A bon ti me ardhë në vendin tem?” “Ku bre?” “Në Drejtori të Rrugëve, une kom me shku në penzion edhe gjashtë mujë. Une gjashtë mujë rri aty si këshilltar. Lypi me ardhë ti, aty osht’ vendi për inzhinjer”. Thashë, “Mu po më vjen shumë keq, ti je aty, qysh me lypë?” “Hiç, të thashë une, edhe gjashtë mujë në penzion po shkoj”, i vjetër. Edhe kom shku te Jusuf Zejnullahu, ka qenë atëhere kryetar i Këshillit Ekzekutiv, Jusufi. Thashë, “Jusuf, kështu, kështu në Drejtori të rrugëve kisha shku”. “Jo” tha, “s’ka problem hiç”. Pa procedurë më kanë emëru atje, nuk ka qenë drejtoria po ka qenë BVI-ja. Atëherë BVI kemi pasë, BVI-ja e rrugëve.
Edhe u zgjedha aty, deri sa kom ardhë une, ky Qerimi blejti kerrin e ri. Thashë, “Pse?” Se hala s’kom fillu, po kom ditë. Tha, “Me bo me ble ti, meniherë thojnë, ‘Qe ka ble, ka ardhë edhe meniherë ka ble’”. A pare ka pasë drejtoria shumë për ndërtimin e rrugëve, se nuk ka shku prej buxhetit si tashti, po ka qenë përqindja e caktume prej shitjes benzinit. Edhe çdo pumpë, firmat që mirren me naftë përqindjen e shitjes pesë përqind, a s’e di sa në llogarinë e drejtorisë. Edhe drejtoria masandej me ato pare ka majtë, ka ndërtu rrugë, ka mirëmbajt rrugë e krejt, ka pasë pare shumë edhe ai e blejti kerrin. E tashti, une e kom pasë ni tjetër qasje në punë, une kom deshtë me ndërtu qaq sa ka pare. A përpara këta që kanë qenë para meje kanë ndërtu aty ku duhet, po jo sa kanë pare.
Qashtu që drejtoria gjithmonë ka pasë shumë pare, ma shumë pare se sa ka qenë puna. Edhe kom nejt aty ni vjet, jo ma shumë. Ke greva e sindikatës edhe na bisedum çka me bo, a me bo qat ditë grevën apo mos me bo? Sikur sindikata që ka lyp prej krejt punëtorëve, se kanë fillu me i ndrru drejtorat krejt me rend, edhe me siguri e kom ditë që vjen rendi edhe te une. Thashë, “Po marrmi pjesë po e pashë une, çka po rri në parti kur nuk po pajtona me Rrahman Morinën e punën e tij. Edhe bisedum edhe e dhamë krejt librezën, krejt drejtoria e partisë dulëm. Në Komitet e çoi ai sekretari i partisë ni inzhinjer, i çoi librezat edhe kom dalë prej partisë.
Kom kajtë për me hi në parti, a e kom dhonë vet [librezën]. Këtë detaj që kom kajt nuk ju kom thonë qysh jom pranu. Tashti po ju thom, në shkollë të mesme në vitin e katërt zakonisht i marrin disa nxanës të mirë për partinë, e pranon organizata. Edhe atëhere une kom qenë Kryetare e Rinisë e mu s’më kanë propozu i kanë propozu do shoqe të mia, tre shoqet edhe dy shokë, me i pranu a mu mos me më pranu në parti. Edhe kom reagu, kom shku te drejtori, “Qysh mu mos me më pranu?” “Po na për shkak rastit që e patëm”. E kemi pasë ni rast disa mujë ma herët, ni grup, dy-tre vetë prej shkollës kishe kanë qenë anëtarë grupit ilegal në Podujevë e kanë qit flamurin {ngrit dorën sikur mban diçka} në xhami, kuq e zi.
Edhe ata nxanës i kanë shënu edhe po dojnë me i përjashtu prej shkollës. E në atë grup kush me qenë, ni shok i jemi, ni shok i ngushtë. “Qysh bre ti Shemsi, çka ki bo ti këto?” “Hiçu more ktynve, çfare!” “Kuku”. Edhe unë e kom mbrojt ato, “Këto s’guxoni me përjashtu, ky osht’ nxanës i mirë, aktivist i mirë, anëtar i Rinisë, anëtari te na në kryesi të shkollave, qysh me përjashtu?” Edhe kom kajt në mledhje edhe ata për shkak gjestit tem, pse me kajtë për këto, nuk më kanë propozu në parti. Edhe shkova te drejtori, ka qenë njëfarë sërbi, Saviqi. Thashë, “Direktore, drejtor” thashë, “une mos me qenë anëtare e partisë a me pranu tjetërkon, a une kryetare” thashë, “nuk osht’ në rregull. Ta dijsh” thashë, “rregulloni këtë punë”. E kur kom dalë t’i kom mshu derës ka kërsitë shkolla.
E më ka pa ni mësuse, ni arsimtare sërbe, më ka dhonë ekonominë politike, “Çka ka Kaqa? Çka osht’ bo këtu? Çka po bërtet ti?” “Qysh mos me bërtitë” thashë, “s’më kanë pranu në parti, e kanë pranu tjerë, a une kryetare e partisë, rinisë”. “Kush s’të ka pranu? Te na në shkollë? S’jom konë une në mledhje, s’munët qashtu, hiç mos u mërzit une e rregulloj këtë punë”. Përnime, në mledhjen e ardhshme ajo më ka propozu edhe më kanë pranu në parti. Edhe në shpi i thashë babës për rastin e Shemsijës e kështu. Tha, “Oh, qy çka po të thom” tha, “këto senet kanë me shku edhe ku me ditë çka ka me ndodhë hala po kurrnifarë, asnji individ s’munët kurgjo me bo. Mos mendo që ti mundesh me bo diçka për kolegun tond në shkollë. Në qoftë se e ka kap institucioni s’ka” tha, “aty shpëtim”. E qashtu që kom kajt, po kur e kom dhonë librezën s’ma ka ni. S’po pajtona edhe në rregull.
Erëmirë Krasniqi: A ka qenë e zakonshme me dorëzu librezën?
Kaqusha Jashari: Po, atëhere po të gjithë, aaa {onomatope} ka qenë në mënyrë masive dorëzimi i librezës, sikur kur ka qenë anëtarësimi masiv në LDK. Edhe a din qysh ka bo anëtarësim LDK-ja, krejt organizatat themelore të Lidhjes Socialiste nëpër katune që kemi pasë gjithkun, jonë shëndërru në LDK, eh. Une vet këtu para Pallatit të Rinisë, kur ka qenë regjistrimi për LDK-në, une aty jom regjistru. Kur kom dhonë këtë librezën, aty jom regjistru. S’e di a ekzistojnë ato libra dikun, aty jom regjistru. Po nuk kom qenë aktiviste e LDK-së, se mas formimit të Partisë Social-Demokrate, ajo ka qenë shumë shpejt, me ‘90-tën.