Pjesa e Tretë
Anita Susuri: Zoti Gani, ju thatë që me 26 mars të vitit ‘81 jeni burgosë, në zyre te ju kanë ardhë. Po qysh ka ndodhë krejt kjo? Çka kujtoni prej kësaj?
Gani Krasniqi: E thashë edhe më parë, po du të kthehemi, do të thotë unë edhe pse kom qenë tri vjet i shkëputur nga bankat universitetit, kom qenë në punë, aktiviteti ynë ka qenë atëherë në kulmin e asaj. Do të thotë, me shokët dhe shoqe kemi qenë vazhdimisht në lidhje. Me kond tash varësisht me dikond ma pak, me dikond ma shumë aq sa ka qenë. Njëmbëdhjetëshi [mars] ka qenë do të thotë i provuar, gjithsesi prapaskena ka qenë po nga studentët, ka qenë protestë e studentëve. Me 11 marsin unë kom qenë në pjesën e… në pjesën e profesorëve dhe isha ngase ky ishte roli im i vetëcaktuar, jo se e kisha të caktuar. Për të parë, ngase unë njihesha me profesorët, me të gjithë. Ky ka qenë edhe detyrë e jonja për t’u njohur, për të parë, ku, çka, qysh, tek. Për ta njoftë mënyrën ma pak, mënyrën më shumë mirë po najnjo që ka patur edhe të pa mirë, të mos thom të keq.
Në mesin e tyre unë kisha edhe njeriun tjetër që ishte koleg i imi që ka diplomu në afat rekord dhe kurrë s’e kam pa t’u hi në provime, ka dekë gjyna osht’. Por unë i kom rujtë ato raporte edhe i kom hy edhe në shtëpi, Fatos Hamza, djali i Xhevdet Hamzës. Po edhe jo vetëm Xhevdet Hamzës, po unë kom hy edhe në familje, kom gjetë djalin, vajzën, nipin, dajën për të hy se kështu ka qenë ai atëherë për t’i hy brenda. Unë rrisha me të, kështu që unë veç vëzhgojsha. Kur kemi shkuar, ka fillu kolona ktu në rrugën kah Grandi, te semaforat kryesor është kthyer atje. Kur kanë shkuar te semaforat para menzës [së studentëve], s’di a kanë qenë semaforat, më doket s’kanë qenë atëherë, nuk e di, s’po më kujtohet. Janë grumbulluar. Unë isha me pjesën e këtyre.
Aty kish njerëz edhe të politikës, të Lidhjes Komuniste, profesorëve. Një ndër ata bënin plan për t’i çuar në “1 Tetor”, [atëherë] “25 maj” dhe për t’i dëgjuar. Natyrisht për të ardhë dikush nga Komiteti për t’i dëgju kërkesat e tyre sociale. Unë marrë informacion, tash kisha lidhjen edhe kisha ku me çu me thanë, “Gaboni, mos hyni atje në ‘1 Tetor’. Aty naluni”, edhe janë ndalë. Ka marrë fjalën Aliu, ka majtë fjalën Pajazit Nushi, ka qenë kryetar më duket i qeverisë a i kuvendit nuk e di, Pajazit Nushi. Aty osht’ shpërnda. Tani në ato ditë kanë qenë ditë të punës intezive për t’mos ta lanë për të heshtë dhe për ta kapë për ta kthyer, jo karakterin social. I përplasën pjatat e sene, qita Bajram Kosuma, krejt kta, kto kanë qenë të vërteta. Por, për t’i dhanë karakter politik.
Do të thotë, lëvizja është aktivizuar, unë kom qenë në lëvizje, kom ardhë në punë në mëngjes me 26 [mars]. Puna e parë e kom marrë ni fiqë të shokut aty për të shikuar, a din, si po shkon puna, jom sillë rreth konviktit. Pak edhe na të ri, e din ti. Se mu m’ka ndodhë dy-tri herë m’kanë çuar, se po duhet m’u kthy, dy-tri herë m’kanë çuar në shtëpi, se atëherë ka qenë ni kohë me vetura, tek që mbaron me tek edhe e parë, për shkak të mungesës së benzinës që ish çmimi shtrejt shka po di une. Sot me kto me tek ni ditë ato me pare, e kështu. Ni kusheri që visha unë në punë me të, ai e kish, për shembull, tash e kish ni ditë vijke, ni ditë s’vijke u dashke me shku me autobus.
Këta ishin konë t’u më përcjellë. Kur jom dalë, ku osht’ ai Ibër Lepenci, jo, po, Ibër Lepenci, aty t’u shku në stacion të autobusave aty dikund. Bile stacioni ka qenë atëherë ktu më duket, po qaty dikund më kanë nalë, në veturë më kanë nalë. Targat e Gjakovës i ka pasë, “Për Gjakovë?” Thashë, “Mirë je”. “Ku je t’u shku?” Thashë, “Te autobusat”. “Po, hajde”. Hyna në veturë të tina. Këta janë konë punëtorë të Sigurimit, masanej e kom marrë [vesh], s’e kom ditë. Po atë ditë s’e kom ditë, po masanej tani e kom marrë vesh. Kjo kish qenë pas 11-shit [mars] a din, se kta ishin t’u më përcjellë. Tash t’u shku m’tha, “Nga je ti?” Thashë, “Po i Carrallukës të Malishevës”, “Po”, tha, “unë jom t’u shku në Gjakovë a po vjen?” “Po more, po vi”. Më lëshon këngë të Radio Tiranës.
Po unë edhe isha i lodhshëm diçka, se a din, jo që mendojsha provokim po të bohem shumë i sinqertë, po diqysh s’di as vet ta shpjegoj. Nuk i binte… m’ka çuar deri, e ka thy rrugën e zgjatur, s’ka qenë asfalt, e ka thy rrugën po më duket edhe s’ka pasë rrugë, jo, po paska qenë kjo për Pejë. U ardhë deri në Malishevë, Carrallukë s’hyke vetura. Më tha, “Po më vjen keq, s’muj të çoj”. “Jo bre”. Tani kur u përsërit kjo këto ditë tani e kom hetuar që janë… mos me çu gjatë. Edhe tash më kanë përcjellë edhe kanë ardhë dy në uniformë, katër civilë në “Avalle”, ku osht’, p’e dini? P’e dini ku është “Avallja”?
Anita Susuri: Po.
Gani Krasniqi: Kati i parë aty kemi qenë, zyrja numër gjashtë kur fillon nga atje me ardhë knena janë rrasë brenda. Kam patur katër praktikat, kishin ardhur s’i pranojke kërkush. “Hajde”, ju thashë, “hyni bacit ktu”, (qeshë). Njani kishte qenë i Lëvizjes, nuk e kom ditë masanej ai e ka majtë mend. Djali i Rifat Kukës, si Migjen e kom majtë mend, a din. Mos me çu gjatë janë ardhë më kanë arrestuar në emër të popullit. Më kanë majtë… domethonë ka qenë dikund rreth orës 10:00. Atë ditë ishte stafeta, kalonte nëpër Prishtinë. Ne kishim detyrë, secili tash aty, që me dështuar, me përzi hesapi. Po mu më arrestuan. Mu më kanë konsideru koka. Unë s’kom qenë koka, se kështu edhe në burg m’u kanë drejtuar, m’kanë majtë ma së shumti, s’di pse sinqerisht. Po kom pasë lidhje edhe me shtetin shqiptar e kanë bo. Po, sidoqoftë, sidoqoftë, më futën në burg, jo në burg. Niherë më çunë në Sekretariat, m’i lanë dy vetë aty. Ka qenë ni Hamit, shofer thojke jom, llapjon kishte qenë. Njeri i mirë kishte qenë. Bile në kohë të bukës rrike jashtë, se atëherë ishte përzimje e madhe. Pijsha duhanin, m’ka dhanë cigare ai. S’më lanë me marrë asgjë. Edhe kur janë kthy, janë qetësu pak janë ardhë m’kanë marrë. Nga aty kanë filluar ato, m’kanë çu, une 52 ditë…
Anita Susuri: Ishit t’u na tregu për, për arrestimin. Ju kanë sjellë…
Gani Krasniqi: Po, po. 52 ditë, se atëherë burgu ka patur, atë ditë që kem, 1-shi ka qenë qelia. E vetmja qeli e ka pasur, 1-shi. Nejse tash doket, tash doket modern. Ata e kom zanë unë, 52 ditë kom qenë [aty]. Unë nuk e kom ditë çka po bëhet edhe te 1-ishi nuk i ka pasë ato banjo e sene. Asnjo nuk i ka pasë ato banjo. Janë konë do farë çypa që ju thojshin, kiblla çka u thojshin. Niherë qitke në mëngjes, kur të qitke kishe me shëtitë edhe m’i la sytë edhe ke pasë, se ata… ka patur ni llamarinë me vrima, nuk dishe çka o ka bohet. Atëherë ishin, kuptohet, ishin malltretimet shtazarake. Po kur ki motiv, njeri i ri, sa ma shumë të malltretojshin e dijshe që atje po zihet. E dijshim.
52, pas 52 ditësh më kanë ngritur lartë me ni dhomë, s’ka pasur shtretër. Se tash i kishin bërë t’mdheja për shkak vonë kanë qenë dhomat ma të vogla, si thasë të qymentit. Aty Milaim Zeka, ky Milaim Zeka më ka borxh. I ri ka qenë, gjimnazist, djalë shumë i kfjelltë. Ky më ka njoftë mu, unë nuk e kom njoftë atë. Ky ka qenë i organizuar me grupin e Drenicës atje. Jakupin profesor, Azem Sylën e këta. Ky m’ka pa mu me kta, po kur jom hy tash u pak. Çohet më përqafë, “Ku je Gani, Baci Gan”, anej-knej. Po për tregu mos ta çu gjatë, se në burg as s’jemi të partë, as s’kemi qenë.
Po për të tregu ku ka qenë ai 50 e sa ditëshi, kisha një vizitë. Po më thotë njëri punëtor i [ndërmarrjes] Ramiz Sadikut, Zeneli, Zeneli, Zeneli e ka patur, ktu i Orlloviqit, Nysret Zeneli. Thashë, “Po ta marrë qit’ setër”, më tha, “T’bjen e madhe”, po m’thotë ai mu, a din, për me dalë në vizitë. “Po more, merre po të bjen e madhe”. Tash unë e shikojsha atë, unë nuk e shisha vetën qysh jam. Unë e disha qysh jam. Thashë, a osht’ në terezi ky. “Hajt bre”, thashë. Kur e kom veshë m’rrijke setra kështu {shpjegon me duar gjerësinë}, p’e din. Atëherë e kom pasë. Tash kjo osht’ ajo që ju tregon cilat kanë qenë, jo për mu po për secilin malltretimet.
Anita Susuri: Keni ra në peshë shumë?
Gani Krasniqi: Po, po, po. Ndëgjo bre, setra më rrijke kështu {shpjegon me duar sa e gjërë i ka rënë} sikur, sikur ta shtish në krane. Mos me çuar gjatë kom qenë i ngarkuar, pos asaj për organizim, përmbysjen e shtetit kom patur edhe ni nen, ka qenë për bashkëpunim me shtetin e huj, Shqipninë demek.
Anita Susuri: A i kanë shfrytëzu edhe vizitat si lloj preteksti?
Gani Krasniqi: [nuk dëgjon].
Anita Susuri: Vizitat që i keni pasë në Shqipni, a i kanë shfrytëzu si lloj preteksti?
Gani Krasniqi: Po vizita ka patur përditë. Po e mora vesh tani që edhe më kishin pasë në zyre m’kishin pasë inxhizu. Unë nuk flitsha në zyre se unë e disha se kom pasë telefonin në zyre, po vijsha në postë me ta. Ni insert e kom gjetë që e kom marrë vesh. Ishte Titoja para vdekjes, ishte në ato, në ato spitalet sllovene edhe ishte koha diqysh si e ftohtë ka qenë, nuk e di. Unë bisedoj me të them, “Si po mban koha atje? Mban acar?” “Jo, jo”, në Beograd. Thom, “Në Slloveni acar, ngrin gishti dhe këmbët”, a din, se ia patën pre. Aty e kom marrë vesh që më kishin pasë inxhizu. Tani e disha edhe kur kanë ardhë me më inxhizuar, a din. E disha masanej. Po më kanë përcjellë, ato kanë qenë në përcjellje. Je shpërfaq ti. Kanë pasë atje ambasadë, kanë pasë njerëz. Po, s’osht’ me rëndësi. Me rëndësi është që ktu më kanë dënuar. Kur më kanë dënuar, do të thotë, dihet. Orhan Rakathati ka qenë i Prizrenit që m’ka dënuar…
Anita Susuri: A ju kanë dënu si grup apo si individ?
Gani Krasniqi: Jo, jo, jo. Te unë nga grupi s’kanë patur veç që m’i kanë bërë, veç që kanë lidhë, unë, Jakupi, a din, që jemi konë të pandashëm. Ky me ndonjë literaturë naj sene edhe një Thaçi. Përndryshe, s’osht’ zbulu grup po që kemi… tani Jakupi osht’ zbulu prapë që ka dalë me Grupin Marksist-Leninist. Unë kom qenë me ta, po a din që thashë, nuk i kom dhanë randësi. Unë gjithë kam qëndruar kështu. Më dënunë 17 vjet, dhjetë për këtë, shtatë për atë, do të thotë bashkëpunim me shtetin. Po atëherë dënimi kapital ishte 15 vjet në bashkim të veprës. 15 më dënun mu, 14 Jakupin, njëmbëdhjetë Hisniun, Hisni Thaçi. Kur jom taku me Milaimin, po kthehna edhe niherë pas 52 dite. Aty tash Milaimi ishte në gjendje për t’i thënë të gjitha komentet e “Zërit të Popullit” që kishte dëgjuar thurjen e tij, aty duke… inspektorët e atëhershit. Ka qenë shumë inteligjent edhe osht’. Osht’ i mrapsht po edhe osht’… i ri, sene. Mora vesh kush osht’ edhe mos me çu gjatë, kjo ishte me randësi. Unë atëherë kom ditë se çka osht’ duke u bërë. Tani i kishim vizitat. Na dënunë…
Anita Susuri: A keni qenë në Prishtinë apo ju kanë transferu?
Gani Krasniqi: Në Prishtinë do të thotë e grupi i parë i transferuar prap aty. Çka po di une. Mu me ni ksi, kanë qenë do farë s’di çka ju thojshin, njësi speciale [me vetura] si Land Rovera. Mu, Bajram Kosumin… mu ma s’pari. Ka qenë ditë me diell po ftohtë. Do të thotë shtatë-tetë muj me dënim e me këtë. E kanë pru Bajram Kosumin edhe Januz Jonuzin. Bajrami si m’ka pa, tha, “Baci Gan, a je ti?” Se kta m’kanë njoftë mu, sikur tash, krejt të ritë më njohin. Po masi e lam tash, a din, nga përshkrimi i shokëve. “Po”. Edhe na kanë çu në Beograd.
Kur jemi shku në Beograd, natën nuk e dishim ku jemi. Na kqyrshin si majmuna. Na futën me ni, secilin nga ni dhomë. Tri ditë na mbajtën në dhoma të spitalit të Beogradit, po nuk e dishim ne. Po na qitshin me shëtitë në mëngjes, s’dishim. Po ata nuk folshin, i pytshim, “Ku jem?” Ditën e tretë e kom parë në këllef të jastakut shkrunte KPT [Klinika plućne bolesti i tuberkuloze srb.: Klinika per sëmundje të mushkërive dhe tuberkuloz] Bolnica Beograd edhe tani ju tregova. Ju thashë, “Jemi ktu…” tani na qitën. Aty do të thotë prapë kemi qenë aty diku shtatë-tetë muj edhe aty. Secili kemi qenë veç e veç në dhoma. Dhomë…
Anita Susuri: A spital, a si burg?
Gani Krasniqi: Ja, ja spitali ishte për burgun. Jo, ishte, atje a din sa pavijonet ishin? Do të thotë, ishin nja 30-40 metra distancë, shtatë-tetë kat përpjetë. S’disha as me dalë. Tash shëtitjen e bëjshim mes qatyne, veç qielli e shihshe. Po tani na qitën në dhoma. Dhoma, vetmi qashtu ish e ndërtume. Kishin ato, se a din, kemi lexu masanena. Ishte burgu që e ka ndërtuar Krali [Srb.: Mbreti] për komunistët, edhe m’i lidhë me ato kllapa. Për ata shtatë-tetë muj dikund nja pesë muj unë kom patur rihetime nga… aty kom vrejtë. S’du tash ta tregoj atë historijen, po du veç… është me rëndësi, e vlerësoj. Jom shumë i sinqertë. Aty kom bisedu sikur jom duke biseduar me ju. Inspektori atëherë ka qenë 60 vjeçar, s’mujshe me thanë që i ka 30 vjet, serb. Kemi bisedu shtruar. Unë kom mbrojtë të gjitha pikëpamjet e mia tu, tu, tu, tu {onomotope} të gjitha.
Kur ka ardhë puna, do të thotë, pesë ditë të javës vetëm të premtën edhe të dilen jo. Të premten kishim radhën për t’u pastruar, të pestën, të dilën pushim. Nga tri-katër orë, pesë-gjashtë orë. Por, nuk ka patur asni, kështu… aty e kom vrejt se ai, se mu hetimet m’i ka udhëheq inspektorët e krahinës dhe inspektorët federativ për këtë pjesën shqiptare. Ka qenë ni serb edhe ni Xhevdet Shushka. Ai kish qenë inspektor federativ për këtë pjesën shqiptare. Tash e kom parë. Unë e kom ditë që Beogradi, do të thotë, Sekretariati i Serbijes nuk i beson Kosovës. Por, unë e kom pa që ata nuk i besonin as atij federal. Nga pytjet, nga të gjitha ato.
Kemi bisedu shumë shtruar. Aty e kom vrejtë, ka qenë njeri shumë i ngritur, shumë njerëzor, shumë profesionalist, shumë nacionalist, shumë komunist, fanatik, ortodoks. Por, tri herë ka qenë i provokuar prej meje, niherë e humbi toruan. Jo që asi… po ai më bijke aty unë i tregojsha realisht. “Bio si član partije?” [Srb.: Ke qenë anëtar i partisë?] Thashë, “Po”, “A je kanë anëtar”, m’fal se, “A je kanë anëtar?” Më tha, “Po”, thashë, “Si e ke ndier vetën?” “Do”, thashë, “sinqerisht ta them?” “Po”, tha. “Unë”, thashë, “kom qenë në studime”, kish kërku për freskim edhe kështu ishte realisht, kishte kohë për freskim Lidhja Komuniste atje.
Thashë, “Ai kryetari që ka qenë në katun atje e ka dhanë emrin tim. Duke qenë student, unë nuk kom ditë”, thashë, “më ka ardhë ni ftesë të shkoj. Më thirrën, kur shkoj nuk e di a shkoj në shkollë, je anëtar”, “Kush të ka thanë?” “Ka qenë ni mësus”, tha, “Po”, kështu, kështu. Thashë, “E kom ndi vetën i fyer”, beso isha shumë i sinqertë. Tha, “Si ashtu?” E pashë që u prek. Thashë, “Se”, thashë, “atje ata të cilët kanë qenë anëtarë të Lidhjes Komuniste janë konë do lahpera, do kështu njerëz të pa bam, të pa vlerësuar edhe kom thanë që edhe unë bohna si ta”. U prek po nuk u dha.
S’po di… tash ia nisi po thotë, “Kur jom konë unë u bo kështu, ka qenë me konë kandidat…” se edhe më pyti, i thashë, “Nuk e di, veç e di këtë”. U ndje i fym. Herën tjetër që ka qenë i fyer në këtë bisedë po edhe ktu nuk u dha. Pak u dha ma shumë, po jo. Duke u mbrojtë thashë, “Ne jemi”, thashë, “populli i tretë”, ndër tjera. Bisedojshim shlirë bre, miqësisht bisedojshim. Tash u kriju ajo, ishte i ngritur. Thashë, “Ne jemi popull i tretë. Ni Mal i Zi”, thashë, “nuk i ka 70-80 mijë”, a i kish njiqind mijë atëherë banorë, po unë tash qëllimisht pak ma… tha, “Ai ka derdh gjak”, a din, mënyrën qysh e tha e pashë që… thashë, “Edhe ne kemi derdhë gjak, po që ka nevojë do të derdhim gjak prapë”. E pashë aty, do të thotë nuk i erdh mirë.
E treta ka qenë që u nxu ngusht, aty u nxu ngusht, por prapë u nxjerrë. Duke bisedu, duke bisedu te mujin e fundit ku dojshin kta, e shoh më shkon rreth asaj ofertës, po them kështu, ashtu ka qenë, për bashkëpunim. Po shumë lehtë, shumë… tash. “Megjithatë, e ki babën plak e fmitë e këtë, anej, e ndryshe është me majtë këtë”, a din, krejt shkoi, “ndryshe, 15”, tha, “po thom”, tha, “s’ki me i majtë po dhjetë të sigurta i ki”. Hala nuk e kishim… pernime tani vet i hjekshin ata dhjetë, me rëndësi me bo kërkesë. “Ju jeni idealist e ndryshe me konë në Kosovë e ktu”. Shkoi ajo, erdh dita tjetër.
Po vjen, erdh dita tjetër, vjen çdo herë, “Qe për shembull ju jeni idealist, për shembull ktu ka lloj-lloj krimineli. Don” tha, “ktu dikush, për shembull me mytë ni njeri atje. Ty nuk ta banë, duheni me tregu me pshtu njerin”. Ke ti parasysh, vijke çdo herë. Kur erdh puna, “Jo, po tani a din, do të thotë që dhjetë ki me i majtë, 15 jo, po dhjetë po. Me kenë kështu mbahet shumë edhe mund të shkosh ta bojsh vizitën në shtëpi”, vijke çdo herë duke kështu kështu.
Kur e pashë që atje më erdh thashë, “Shoku Mishë”, tha, “Urdhëro!” “Unë”, thashë, “do të shkoj në shpi një. Unë” thashë, “dhe ne do ta fitojmë të drejtën tonë dy. Kta”, thashë, “kom bindje. Po unë”, thashë, “kur të shkoj”, thashë, “du ta them të drejtën time për ta parë secilin në sy. Kjo është liria ime”, thashë, “po m’vjen keq”, edhe sinqerisht ia thashë këtë. Ia thashë, “Unë të kom çmu edhe të çmoj shumë si njeri”, se vërtetë më krijoi këtë përshtypje njerëzore, “të kom çmu edhe të çmoj si intelektual, të kom çmuar”, thashë, “edhe si zanat, profesionalist”. Thashë, “Këtu” thashë, “të gjitha i kemi biseduar haptas”, thashë, “ti veç merri analizoj ato bisedat, qysh mendojshe ti”.
Tash u nxu, po prapë u nxirrë. “Kqyre”, tha, “shoku Gani Krasniqi. Kjo”, tha, “osht’ detyra ime. Jo”, tha, “në vitin e fundit, në mujin e fundit, jo”, tha, “në ditën po edhe në sekondin e fundit duke përcjellë, detyra ime”, tha, “osht’ me të ofru bashkëpunim”. “Ani”, thashë, “gjoje ata”. Do të thotë u nxirrë prapë. E tash kjo ka bë prej atyhi pas shtatë-tetë muje na kanë çu në Beograd. Kjo ka bë që në Beograd, në Nish, prej Beogradit na kanë çu në Nish. Po, se e thashë. Kjo ka bë që deri në ‘86-tën nuk m’qitshin mu atje në izolim. Kish edhe tjerë po mu diqysh. Prej krejt dhjetë vjetve janë, 19 muj, pak pa i mbush 20 ma shumë se 19 muj që kom nejt te të burgosurit, ku rrijnë të burgosurit në izolim. Atje pa i llogaritë ato qeli e sene, ato janë tjetër sen.
Në ‘86-ten, atëherë e kom marrë vesh se më treguan te ky Mishoviqi. Në Burgun e Nishit ka qenë ni inspektor, Debi, državni, inspektor shtetëror. Do të thotë që është marrë me të burgosurit politikë. Ai ka marrë të gjithë të burgosurit, i ka marrë, i ka pytë. Unë ata e njihsha Nishoviq, veç e njihsha si emër prej shokve tregojshin, “Kesh te Nisha, te Nisha”. Mu hiç s’më merrke. Unë jo që kisha qef po… edhe tash te ‘86-ten burgoset ni grup. Kanë qenë dy edhe gjykatës. Njëni ka qenë i Pejës, i Vuthaj, po në Pejë i dalun, i Klinës. E ata kanë qenë, kanë marrë literaturë prej meje. Edhe thashë me siguri edhe kishim thanë, “Ju nxojnë literaturë, ju nxojnë sene. Gjuni te ne që jemi në burg, çka kanë me të bo”.
Ka ardhë Ibush Kllokoqi, se Ibush Kllokoqin e kom pasë inspektor kryesor ktu. Ni Nura ka qenë, që ia harrova tash emrin, s’ia harroj e kom të shkrum, i Vushtrrisë. Ka qenë Adem Goga i Ferizajit. Kanë qenë edhe tjertë, po kta kanë qenë që janë sjellë poshtërsisht. Ai Nura jo. Çka, ku kesh? Po ka ardhë Ibushi me ni Nimanin, Nimani osht’ i ktyne i “Bananev” më doket, i Pejës, a din i kom shkru. Kom pytë, jom interesu, s’e kom njoftë ma përpara. Kanë ardhë edhe po më thirrin mu. E disha, vizitë s’kom, te mjeku s’kisha me shkue. Prej izolimit… kur shkoj, “Unë” tha jom, “Nishoviq”. E tash unë Nishoviqin e dijsha, ia jep dorën, ia japë dorën edhe atij Nimanit që nuk e njihsha. Ibushit nuk ia jap dorën ngase e njihsha. U ndi i prekun. Thashë, “Jo kjo dorë”, thashë, “më ka ra…”
Jemi ulë, Nishoviqi po më kqyrë. Më tha, “A po i njeh?” Tha. Thashë, “Po, kta po e njoh, kta jo”, thashë, “Koleg i ktina”, tha, “osht’ Nimani”. S’di qysh e pat’ emrin. I kom shkru të gjitha këto. “Në rregull”, tha, “Gani Krasniqi”, tha, “unë s’të kom thirrë ty”, tha, “te ai”, tha, “ngase”, tha, “Mishoviq më ka thanë, ‘S’ke çka’”. Tasht e mora pse mu nuk më ka thirrë ky edhe pse mu më kanë mbajtë ma shumë gjatë. Do të thotë, “Ai osht’ njeri i mirë i mirë po as nuk lëvizë prej pozicionit të tinaj”, qashtu ka qenë. Tash, Ganisë, Ibushi, serbisht i thotë, “Ne kemi ardhë”, thotë, “po ka qenë mirë, kemi ni punë po ka qenë mirë”, thotë, “masi ne jemi të tre shqiptarë, ky aso, ti e din serbishten, ne e dijmë me folë serbisht”. Serbisht po thotë ai.
Unë po i thom shqip, unë po i thom, “Të drejtën time e kam të garantuar me kushtetutë, por”, thashë, “thirreni përkthyesin, jo nuk flas serbisht. Me kto [Nishoviq]”, thashë, “flas, po me juve”, thashë, “nuk flas serbisht”. “Eh”, tha, “Gani Krasniqi”, Ibushi, “shifet”, thotë, “na keni helmuar”, thotë, “jo atëherë po edhe sot helmimi juj”. Thotë, “Kemi njerëzit”, thotë, “të ri, doni me i helmu rininë nëpër burgje t’u ra edhe pas pesë vjete”, kështu thotë Ibushi. Ia kom nisë i kom folë serbisht. Thashë, “Shoku Nishoviq”, se kështu u dashke me thanë, sikur tash zotëri. Edhe pak, nuk e përdori kta zotëri po kur po je me dikond, a din, pak për mos me thanë koke katunar, a din që thojnë (qeshë).
Thashë, “Ky më tha, ‘Je kështu, kështu i papërmirësueshëm, nacionalist veç sa s’më tha fashist’”, thashë, “Unë”, thashë, “në të vërtetë jom nacionalist. Unë”, thashë, “jom nacionalist i vërtetë”, thashë, “edhe unë e du popullin tim, e du lirinë e popullit tim. Unë i du të gjithë popujt, por”, thashë, “nuk e du lirinë në dom të tjerëve. E për mu”, thashë, “populli serb nuk osht’ armik, osht’ ai që më mban ktu në burg, është regjimi, ai që ma ka bërë këtë këtë. Po unë”, thashë, “jom i sinqertë, kta”, thashë, “nuk janë të sinqertë”. Serbisht ia kom thanë. “Le të bohet i sinqertë ky”, thashë, “le të thotë, a ma mirë do të ndihej të kishte thënë, jom republički, inspektor i republikës apo pokrajinski inspektor [Srb.: inspektor krahinor]. T’ia ka nisë me kesh ai. Aty tani më tha, u nxi, t’ia ka nisë me keshë. Tha, “Shikoje”, tha, “se vërtetë”, tha, “ka qenë, kështu më ka shpjeguar Mishoviqi për ty”, tha, “ka thanë është njeri i mirë, është i ngritur, është kështu është ashtu, idealist edhe si ai s’ka. Nuk ndrron pozicionet”. Natyrisht pas, dhjetë vjet, kemi nejtë aty. Jemi, aty…
Anita Susuri: Në Burgun e Nishit e keni kalu?
Gani Krasniqi: Në Burgun e Nishit, krejt do të thotë pjesën ma të madhe. Do të thotë ni vit e gjysmë ktu dhe në Beograd, shtatë-tetë muj. Nga shtatë-tetë muj e gjysë, tash nuk e di. Unë i kom ato të shënume i kom. Aty tani jemi takuar edhe me shokët që i kemi njoftë njëni-tjetrin, po s’e kemi pa kurrë njëni-tjetrin. Aty tani natyrisht kemi shfrytëzuar burgun, kemi lexuar. Unë klasikët i kom lexu e do të thotë 80 përqind të klasikëve i kom lexu serbisht se s’kisha. Kisha naj literaturë po s’kish kumeditë. Jo unë po edhe shokët.
Natyrisht edhe aty nuk e kemi ndalë ne veprimtarinë, nuk i kemi ndalë lidhjet edhe me jashtë. Por edhe me brenda, ne plot kemi bindur serbët, të burgosur ordiner. Dhunues, [që kanë] vra nanën, babën, gruan, çka s’ka pasë. Tjerët te shqiptarë ke pasë, po jo në atë masë. Po duke qenë idealist, duke pasur ti me shqiptarë jo vetëm me të burgosur politikë, po edhe, tash edhe aty na ka formuar. Dëgjo, ne jemi njerëz, që thojnë, “Unë jom konë kështu”. “Jo, jo s’je konë kështu”. Kjo osht’ ashtu.
Duke parë… o s’ka bre me kombin shqiptar. Qy, ky e ka mytë babën, ky e ka mytë nanën, ky e ka mytë kta, ky e ka mytë ata. Po, po edhe aty edhe zyrtarët na kanë trajtuar… kish edhe malltretime e sene, kish… ne nuk i kemi bajtë ato, do që kanë qenë palidhje me i mbajtë durtë mrapa. Na çojnë në qeli punë e madhe. Nuk kemi lejuar. Ne kemi arritur pastaj për të organizuar protestë, grevë. Mbi 90 përqind të burosurve politikë, të burgosurve serbë që kanë qenë të burgosur në krejt burgun janë konsultu. Se ne kishim, a din, lidhje me ta në katër pavione.
Fillunë me ardhë ernat e reja, që fillunë me ardhë Sllovenia, Kroacia e kta hiç. Filloi edhe Bosnja tash ne i shfrytëzojshim. Ata janë konsultu, “Po keni të drejtë”, “A keni të drejtë?” “Po”, “A na mbështetni?” “Ju mbështetim”, “Veç ne ju mbështetim po ne nuk kërkojmë”, “Po”. Në katër pavijonet u merrshim vesh mes veti. Kur jemi shku të nesërmit… po në mramje kanë shpallë kta grevën, kur i kanë mbyllë dyrtë, ne ishim marrë vesh nga secili pavion shqiptarë, kemi, ia kemi drejtu drejtorisë letrën në zarf. “Ne të burgosurit politikë shqiptarë plotësisht solidarizohem me kërkesë të burgosurve ordinerë, por ne nuk kërkojmë falje, nuk kërkojmë”.
Po a din çka ishte për ta bre? Kur jemi dalë jashtë të nesrit me shkuar, e kishim mëngjesin me shku në punë, zi. Jo që erdh te unë, po qëlloi komandanti burgut afër meje. Ishin çmendë. “Erdh Krasniqi, a din ai Krasniqi”, veç kur kanë dalë tre vetë, serbë i kanë dalë përpara. A din, po e tregoj këtë që edhe ata na kanë trajtuar tani. Tha, “Jo, krejt çka…”, “Jo bre”, tha, “veç po du me pytë”, tha, “Ani”, tha, “pyte”. I dulën të burgosurit përpara mendun që… po jo, qëlloi afër edhe m’u drejtu, a din. Tha, “Kur nuk hahet edhe nuk punohet… natyrisht nuk punohet”, tha, “në pavijon”. Shkum krejt në pavijona.
Po du të them, kemi arritur… unë kom dëgjuar me vesht e mi zyrtarë t’u thanë, “O Hysni, ky Hysni”, për Hidajetin, “vërtetë”, thojshin, “osht’ kapacitet”. Unë e kom dëgju. Atëherë, po kështu ka qenë do të thotë. Edhe te të burgosurit e tjerë na respektojshin haptazi thojshin, “Mos me kanë kta nuk vjen era njeri”, kta janë kështu, kta janë kha. Kjo osht’ ajo pjesa e burgut kur…
Anita Susuri: Ju keni pasë edhe punë aty me bo apo?
Gani Krasniqi: Po de, po. Ama mu pak më ka ra, mu pak më ka ra. Do të thotë, mu më ka ra qata 19 muj. Më lëshun niherë, më lëshun pak, më lshun pak nja dy muj po s’di, hiç nuk e di pse. Në qatë 19 mujshin më lëshun nja dy muj. Erdhën… po me siguri ajo porosia që ka qenë. Po ktu ka qenë pak interesant për të besu, se erdhën masi u mbyllën ato, vijmë nga puna. Erdhën thanë, “Dojmë me të bastisë se dyshojmë diçka”. “Bastisni!” Kqyrën në dollap, tash kqyrsha aty mos po më lojnë naj sen po edhe dollapin që e kisha tash mujke me të shti diçka. Po unë nuk e lejojsha.
Nëse osht’ diçka që nuk osht’ e imja thojsha, “Mos e prekni”, po në dollap s’kisha pasë. Kur shkun në shtrat e kishin shti ni copë të metalt, a din, pak si të mbrehtë në shtrat. Kur e çunë dyshekun, bërr {onomotope} ra, thashë, “Mos e prekni. Mos e prekni!” Thashë, “Ka mundësi le të vjen”, thashë, “në gjurmë e sene, këta e ka lanë dikush”. “Jo more”. “E prekni”, thashë, “në përgjegjësinë e juj. Kjo nuk është e imja”. Prej aty kalun në dhomë të atij Muslim Dobrunës, i Gjakovës. Kur shkum aty i kishin pasë bo po pak, bile aty u përzina po ai… i kishin pasë bo a din kjo teli, armatora që osht’ tetshe a dhetshe nuk e di e ia kanë kthy kështu edhe kha ia kishin pre majën pak a din ma moderne. Njejtë e kanë lanë, ku ta di unë.
Kur ka ra bërr {onomotope}, “O”, thashë, “ti i Gjakovës paske”, serbisht unë p’i thom… ky nuk e dijke serbishten hiç, ky i Gjakovës (buzëqeshë) ky shoku. Thashë, “Paske avancu”, thashë, “në armatim”. Atyne ju erdh inati, tash ki parasysh. Na thanë edhe diçka edhe “Kemi urdhër me ju çu”. Na çunë. Na çunë, jo në qeli po drejt në izolim edhe atë nuk e di pse. Ku ta di çka ju ka marrë menja…
Anita Susuri: E kontaktet me familje…
Gani Krasniqi: Me familje i kemi patur kontaktet do të thotë kanë qenë vizitat mujore. E vizitat kanë qenë të… kemi pasë do të thotë veç, mbikëqyrës edhe zëri i inxhizum po edhe polici që ka folë, që ka ditë shqipen. Janë konë me origjinë nga Kosova, i kanë pasë pru edhe do që i njifshim qita gardianët. Kështu ka qenë. Natyrisht pritja kur na kanë çu ka qenë shumë e ashpër, shumë e poshtër, do të thotë pa asni motiv, se kur më kanë çu mu ma s’pari… edhe aty kom qenë i pari, kumeditë qysh i ka ra bre dreqi… mu, Hyzdri Gegën i ndjeri tash e ka me 22 i bon ni vit që ka vdekë, i Sallagrazhdës, i Suharekës ka qenë. Të rrallë janë ata njerëz si ai, të rrallë. Edhe Muhamet Rugovën profesorin e Gjakovës. E aty na kanë, na kanë çu në izolim drejt. Por, aty s’kanë vetë. Të kanë fyer sikur… po kush e bojke llaf, punë e madhe. Ishim të ri. Deri sapo, aty osht’ punua, osht’ punu po osht’ punu ata të cilët kanë punuar. Mu më ka ra fare pak për të punuar, të jem shumë i sinqertë…
Anita Susuri: Çfarë punë janë bo, për shembull?
Gani Krasniqi: Po aty ka patur, ka patur, kanë prodhuar ksi shporet Deligrad. A e din do shporeta që kanë qenë Deligrad? Deligrad quhet të rrymës a të druve çka ta di unë. Po aty ke mujtë edhe armë. Po kanë prodhuar bojlera, kanë prodhuar të gjitha. Kanë prodhuar, tashti të ambalazhit për to, kanë prodhu shaha dekorativ. Për shembull, mu aty me m’çu… edhe nuk na ngucshin tani. Lexojshim. Po mora atë shah dekorativ. Ishte modeli tani unë e bona ni zbulim, ajo ishte vjedhë, nuk ishte zbulim po ata nuk e morën vesh.
Kur shkojsha në mramje e merrsha ni rub. A i ke pa ato leckat që janë të buta përdoren për tavolinë e sene a din? Edhe qashtu diqysh, e merrsha e lagsha ata edhe ia qitsha drunit, kornizës së drunit. E tash ajo e thithke ujin. Aty janë konë të gjitha llojet e brisqeve. Tash kur shkojsha unë veç e qitsha atë shabllonin, a din qysh shkojke briski, edhe e bojsha shpejt trrak {onomotope}. Ata nuk e dishin. Atëherë thojsha, “Unë jom mjeshtër”. Edhe nuk ju tregojsha. Nuk ju kom tregu atë nuk e merrshin vesh. Po kështu ka qenë ajo do të thotë. Dalja pas burgut…
Anita Susuri: Qysh jeni kthy? A ka ardhë dikush me ju marrë a?
Gani Krasniqi: Jo, jo, s’ka ardhë me më marrë se na kanë lshu pak ditë para se me… p’e din ti, o bre kta janë… kur jemi ardhë në shtëpi…
Anita Susuri: E qysh? Jeni shku vet?
Gani Krasniqi: Me autobus. Me autobus, po. Po na lëshun katër vetë, erdhëm aty bashkë. Tani kur erdhëm, erdhëm në Bujanovc. Tani kishim aty shokë edhe tani me vetura. Na prunën në shtëpi, u shpërndamë. Ne na kanë pritë si hero atëherë…
Anita Susuri: Ka qenë viti ‘90-të apo?
Gani Krasniqi: ‘91-ta.
Anita Susuri: ‘91-ta.
Gani Krasniqi: Po. Jemi pritë si hero, do të thotë, osht’ shkul kombi atëherë të na lirosh. Edhe ktu tani osht’ bërë sikur që është bërë me UÇK. Njerëzit e UÇK-së që u prit UÇK-ja tani, tani, a din, dikush prej shokëve, kadale bre… tash, unë kujtojsha që pa mu ky popull s’po mujka me jetu edhe kemi ba gabime edhe te… se populli të ka respektu, të ka çmu, ta ka respektu sakrificën. E ktu nga pak shoktë kanë rrshitë unë t’u nejtë, se ky pa mu, paska nevojë. A din, dikush-dikush, se jo të gjithë. Natyrisht kemi gjetë realitetin e ri. Atëherë kemi gjetë kur dje ishim jashtë, figurativisht po thom, para ‘81-ten vetëm nëse thojshe, “Kosova Republikë”, hijshe në burg. E sot mujshe të punojsh për to, po natyrisht me mjete tjera. Këshilli i Pajtimit kishte bërë punën e vet, ishte çdo gjë kishte shkuar. Filloi ndërkombëtarëzimi, bota për të marrë vesh ku jemi. U organizu referendumi edhe ai bëri ni trandje. U bonë ato zgjedhjet, p’e din ato zgjedhjet e lira ‘92-tën…
Anita Susuri: Po.
Gani Krasniqi: Atëherë unë u pata bo pjesë. Bile jom konë… se ata janë konë zona, në secilnë komunë. E në proporcionalitet me popullatë kom qenë në mesin e pesë-gjashtë ma të votuar. Po atëherë na votojshin neve, ne të burgosur. Natyrisht, kom marrë Këshillin e Financimit, atë organizimin që e përmenda, paralelisht me të do të thotë s’jom shkëputë kurrë nga qytetari, kom njoftë qytetarin tim, çdo herë kom menduar. Ia kemi nisë. Kështu që, kur janë mbajtë zgjedhjet me 21 a 22 mars të ‘98-ës pas rastit Jasharaj, përkundër që kishim bisedu në forume edhe me Rugovën që s’bon.
Dega e Malishevës, se unë i merrsha të gjitha votat, po nuk u bojsha kryetar, e shfrytëzojsha këtë. Dega e Malishevës ka dalë botërisht. Krejt materialet unë ju kom dhonë. Ai o marrë me [shoqatën] Nënën Terezë, krejt bre ia kom kry puntë. Nëse ka dikush të drejtë në Malishevë, po edhe pa modesti se kjo nuk është për me thanë, se me LDK-në ka bo diçka, jom unë ai. Po jo për LDK-në, jo për Vetëvendosjen, jo për PDK-në, s’po di tash shumë po për mjete.
Ne jemi dalë botërisht, prej 15 vetëve anëtarë të kryesisë që kanë qenë, nantë janë konë të rreshtuar në UÇK. Ne jemi dalë botërisht. Krejt materialet ia kemi çu e sene, kemi dalë botërisht kemi thanë, “Lidhja”, e ki me shtyp, “Lidhja Demokratike e Kosovës, Dega në Malishevë, në kohën kur ne ni pjesë të Kosovës terrorizohet, masakrohet po edhe rezistohet”. Thu kjo është çmenduri, a din, janë këto çështje të cilat janë të gjitha për publikun.
Kur ka ndodhë rasti i, para kësaj, kur ka ndodhë rasti i Likoshanit, ne atëherë kem pasë jo njerëz të vullnetit të mirë çlirimtar po njerëz të ngritur 33 nën fallak që thojnë me gjuhën shqipe që kanë qenë. Dy autoblindat e policisë kanë kaluar nëpër Malishevë. Njëra kishte qenë, masanena e kom marrë vesh, e policisë së Gjakovës, tjetra e policisë së Prizrenit. Ne kemi mendu te Jasharajt. Atëherë nuk e kishim mënyrën e komunikimit sikur tash, por ishte marrëveshja me Shaban Shalën, Jakup Krasniqin, a din, kështu për të shku fizikisht. Atë natë unë, si kanë shku ata, se mendojshim te Jasharajt, menojshim që kthehem kurora ku osht’ kur shkojsh për Rahovec. P’i din ato kurorat? Ata gurtë e mëdhej? Aty i kom pozicionuar deri nesër ora 10:30. Mendojsha që vijnë për të shkuar.
Do të thotë, paralelisht me punën legale, Këshillin e Financimit, Solidaritetit e të gjitha këto për ta majtë, për të kenë me qytetarin, ne kemi përgatitur. Dhe Brigada Imer Krasniqi që ka qenë Njësiti Operativ “Lumi” në Malishevë, një, dy, tre. Brigada një, dy, katër dhe një, dy, pesë e Rahovecit edhe e Therandës që ka qenë Njësiti Operativ “Lisi”, Blerim Kuqi ka qenë. Ismet Tara ka qenë si njësite atëherë kanë filluar i Rahovecit. Ato janë brigada të dala nga jo unë, po ne. Unë kom qenë në krye të atij. Ne në ato ditë, unë kom shfrytëzuar Prizrenin, kom shfrytëzu Gjakovën, Rahovecin. Ato ditë ngase kom patur lidhje, kom shfrytëzu njerëzit.
Të gjithë ata tregtarë që tani u bonë Shtab të Prizrenit, do Liman Asllana, do, janë konë, do s’janë gjallë. Të gjithë ata, na jem, ata kanë kry punën veç kishim njerin, kishim njerin që mbante lidhjen, kërkesat, “Duhet kjo, duhet kjo”. Ne kemi filluar prodhimin e uniformave në Malishevë në atë kohë në Malishevë, në kooperativën… uniforma jo për ushtarë të Malishevës, po uniforma, në bashkëpunim edhe me njerëz, ekipin e rrobaqepësisë e kemi pasë nga Gjakova në krye me ni mësuese të rrobaqepësisë, Dritë Vula. Aty ka qenë komplet ekipi.
Kemi filluar prodhimin e emblemave tipike origjinale, i kom të shkrume. Ni njeri nga Prizreni na ka pru atë si vegël çka po di e gjatë diqysh {shpjegon me duar formën e shkopit}. Tipike e Prizrenit, prej Turqisë na ka pru. Ne Malisheva kemi filluar prodhimin e këpucve “Solidi” në Suharekë. Ka pru Blerimi, Blerim Kuqi e ka pru atë pronarin e “Solidit”. “A ka mundësi?” “Po”, më tha. Më thojke, “Duhet kallapët”. “Ti tregom shoq a ka mundësi?” “Po”. “Çka duhet ti i bën, kjo një, edhe tregoma sa osht’ çmimi i prodhimit i këpucëve tipike ushtarake?” Çmimi i këpucëve tipike ushtarake ka qenë 26 marka. Thashë, “Fillo”. Kur i kom thanë, fillo, ai ka menduar, “Qysh me fillu, duhen lekët, ata kallapët”, çka po di, “materiali”. “E dëgjo”, thashë, “ky të rrin mrapa me lekë”, Blerimi, “çka duhet ti i tregon”.
