Pjesa e Dytë
Anita Susuri: Thatë për punën e juj që jeni marrë edhe me llogaritjen e dameve që u bo, për shembull dëmtimet që i kanë pasë nëpër trup e prej aksidenteve minatortë. Çfarë aksidente, për shembull ka pasë edhe sa shpesh kanë ndodhë këto?
Alije Gashi Tmava: Ato aksidentet kanë qenë se kushtet kanë qenë t’vështira, makineria e vjetërsume edhe mos kujdesi n’punë osht’ ardhë deri te dëmtimi trupor, qoftë lëndim trupor, n’kamë, n’dorë. Kem pasë edhe vdekje, [aksidente] me fatalitet kur, për shembull janë punësu bijtë ose bijat e minatorëve ka ndodhë qisi raste.
Anita Susuri: Domethonë njerëz që nuk e kanë njoftë mirë punën apo?
Alije Gashi Tmava: Po jo, ndodhin ato gjana se aty n’minierë thuhet, “Me fat!” Kështu që, aty nuk ka siguri, se mvaret tashti n’minierë une kom hy ni javë ditë kom qenë aty, po mvaret te minimet e qysh puntortë i punojnë e i përgatisin vendet. Po ndodhin edhe ato shpërthimet që nuk e presin.
Korab Krasniqi: A na shpjegoni procesin e vlerësimit, qysh e vlerëson, për shembull, ni aksident për kompenzim invalidor për shembull? Qysh u dukë ai proces?
Alije Gashi Tmava: Atëherë ka qenë proçesi po tash, tash mas luftës nuk kena, nuk e kem këta. Osht’ mjerim që nuk osht’, se kem t’lëndumë edhe tash, osht’ mjerim që ky ligj nuk osht’ aprovu në kuvend, shumë osht’ mjerim. Atëherë osht’ përcjellë se, osht’ përcjellë, osht’ përcjellë vendi i punës i atij punëtori, osht’ marrë ni mesatare e pagës mandena iu ka bo kompenzimi i damit sa osht’ lëndu, çfarë dami, sa përqind të damit. Atëherë ka qenë, mund t’them, se ai sistem, ato t’mirat duhet m’i marrë edhe tash edhe pse jem sistem demokratik, po te çështja e punëtorëve duhet me pasë shumë kujdes, ata janë të shkelun, nuk e kanë këta. Nuk e kanë.
Korab Krasniqi: E qysh vlerësohen damet, për shembull lëndimet nëse po supozojmë…
Alije Gashi Tmava: Lëndimin ia jep mjeku, komisioni mjekësor e cakton damin, mandena bohet në bazë të dokumentacionit, në bazë të mjekut që e cakton a tash, tash nuk kem.
Anita Susuri: Thatë për grevën, po paraprakisht ka ndodhë marshi dhe ka fillu…
Alije Gashi Tmava: Marshi, 17 nëntori.
Anita Susuri: Qat’ kryengritjen nëse muj m’i thonë. Qysh ka qenë situata në Trepçë qato ditë? A osht’ ditë që po organizohet diçka?
Alije Gashi Tmava: Thashë, minatortë nuk kanë qenë t’pavetëdishëm as nuk… e rastësishme nuk ka qenë ajo, se kur Millosheviqi dilke nëpër mitingje nëpër Fushë Kosova edhe haptazi u shprehke që do ta cënon kushtetutën e ‘74-shit, të drejtat e shqiptarëve. Atëherë një për t’gjithë, t’gjithë për një. Edhe minatortë e kanë diskutu këtë çështje, janë mbledhë edhe e kanë fillu marshin për Prishtinë. Sikurse ata që i bojshin marshet nëpër Kosovë. M’i tregu që stop ktyne, kësaj dhunës.
Anita Susuri: A ju kujtohet juve qajo ditë?
Alije Gashi Tmava: Shumë mirë u konë 17 nëntori, shi ka qenë. Mandej, tërë Kosova u solidarizu me minatortë prej t’gjitha vendeve të Kosovës e jashtë Kosovës fillunë njerëzit diku s’di sa mijë kanë qenë veç ktu në qendër, atëherë i thojshin Boro Ramiz. Mandej fillunë qishtu krejt Kosova me ardhë në Prishtinë, m’i stopu këto, m’i kërku ktyne liderëve tanë që kanë qenë atëherë në udhëheqësi m’i pengu këto gjana.
Minatortë kur u mbyllën në zgafellë, unë isha në zyre. Atëherë vazhdova edhe unë u sulidarizova me minatortë. Edhe t’u i pa, kaloi ni ditë, kaloi e dyta ditë, minatortë nuk deshtën me dalë. I kërkojshin udhëheqësitë, udhëheqsinë në atë kohë në Krahinën e Kosovës. Atëherë puntortë që ishin jashtë miniere, jashtë zgafelle fillunë sallën e prodhimit me shndërru në ni spital improvizues. Filloi gjendja e minatorëve t’ju keqësohet. Protestojshin me pi, me hangër derisa të realizohen kërkesat që ata i kishin parashtru.
Atëherë filloi numri t’rritet, fillon gjendja e minatorëve të keqësohet edhe u hapë me thanë spitali i improvizum. Aty kem pasë ni rol, kem lujtë rolin e motrave medicinale. I kishim mjekët tanë që kanë qenë mjekët e punës. Motrat u angazhunë, po kish nevojë me u angazhu numër ma i madh. Aty prej 20 shkurtit gjerë me 28 shkurt kur jonë dalë kom qenë aty natë e ditë që s’kom shku kurrë niherë n’shpi. Derisa atë ditë kur kanë dalë, unë kom shku m’u pastru edhe ata dulën.
Masi që kanë dalë kanë mbetë minatortë me gjendje t’randë shëndetësore aty edhe disa prej tyne i kanë transferu në spitalin e Mitrovicës. Mandena kanë hy me dhunë i kanë keqtrajtu edhe qashtu pse kanë qenë t’lëndumë i kanë keqtrajtu organet e sigurisë serbe n’atë kohë, mandena gjithçka përfundoi. Fillunë masat e dhunshme, fillunë me na marrë n’pytje. Gjithçka ishte e errët masi minatorët dulën nga zgafella.
Korab Krasniqi: Qysh vendosët ju me shku me ndihmu motrat medicinale? A ju thirri dikush apo vet vendosët me shku me ndihmu?
Alije Gashi Tmava: Ne u solidarizum me minatorë, me popullin tonë.
Anita Susuri: Po fillimisht qysh e morët lajmin që jonë mbyllë në zgafellë?
Alije Gashi Tmava: Po, ne nuk ka qenë problem. Kjo kolegia në centrallë që janë bo lidhjet, “U mbyllën minatortë, s’do t’dalin derisa të realizohen kërkesat”, edhe po na e kem vendin aty. Unë e thashë prej ‘81-shit mo atë problem s’e kom pasë edhe iu bashkangjitëm minatorëve.
Anita Susuri: A keni shku poshtë?
Alije Gashi Tmava: Po, e përshëndes Ramiz Preshevën, Kadriu përndryshe. Ai ka qenë inxhinier edhe ka qenë si udhëheqës se kush mundet me shku m’i vizitu minatortë në të pestin edhe të tetin horizont. Kështu që, i kena përcjellë grupet e njerëzve që kanë ardhë prej Kosove edhe jashtë Kosove, m’i vizitu që dëshirojshin gazetarë e kushdo. Po qysh tha edhe Ganiu, gjithçka ka qenë në vëzhgim, në përcjellje prej portës atje kush vjen, kush s’vjen. Edhe jem shku iu kem bashkangjitë grupit vizitues që kanë ardhë.
Anita Susuri: Domethonë, secili grup vizitues që ka qenë keni shku edhe ju me ta?
Alije Gashi Tmava: Po, po.
Anita Susuri: Kush, a ju kujtohet kush ka ardhë? Me kond keni shku ju poshtë?
Alije Gashi Tmava: Kanë ardhë delegacione anekand Kosove, anekand, kanë ardhë prej Sllovenie, Kroacie, kur nga shteti slloven kem pasë t’mira, kem pasë shtretër m’i furnizu spitalin, jastek, jorgana t’gjithë i kanë pru në Stantërg. Kem pasë ndërtesë aty që i kena vendosë edhe, po ndoshta shumë pak na ra m’i përdorë mandej i murrën, spitali i murrën, organet e sigurisë i dërgun në spitalin e Mitrovicës.
Anita Susuri: A ju kujtohet minatortë n’çfarë gjendje kanë qenë?
Alije Gashi Tmava: Kanë qenë shumë t’vështirë. E kom ni rast që e kom n’kokë ni Xhylazim Sumiçi i Reshanit, fshati Reshan, ai ishte n’gjendje t’randë. Ndonjëherë na bojke ni shaka se nuk e dishim si osht’ koha. Ajo koha e pranverës nuk ka qenë si tash ftohtë, ka qenë pak ma e nxehtë edhe qashtu natë e ditë, shtatë ditë aty kom qëndru bashkë me shoqe, nuk kom qenë e vetmja.
Anita Susuri: E ju që thatë si motër medicinale, a keni qenë në spitalin e improvizumë apo edhe poshtë?
Alije Gashi Tmava: Jo, në spitalin e improvizumë aty. Ndihmë kanë qenë ekipa mjekësore me motra që kanë qenë me mjekë, por ne e lujshim atë rol me iu dalë ndihmë, “Jo iu keqësu gjendja. Thirre tash mjekun”. A po kupton? Qishtu.
Anita Susuri: E që thatë me delegacionet keni qenë, çka kanë bisedu ata? A ju kujtohet ndonjë bisedë e tyre?
Alije Gashi Tmava: Ka qenë edhe shumë zhurmë. Puntortë i kërkojshin këta udhëheqësit tanë që kanë qenë n’atë kohë me dhanë dorëheqje, “Përderisa nuk na përkrahni në aspektin kombëtar”, domethonë, kjo grevë e minatorëve ka qenë çështje kombëtare, nuk ka qenë e rastësishme. I lypshin edhe domethonë, Stipe Shuvarin. Mos t’i ceki me emra këta krejt, deri në realizimin e kërkesave.
Anita Susuri: Po m’intereson edhe jashtë minierës familjartë, për shembull, a i keni taku? A kanë ardhë aty?
Alije Gashi Tmava: Jo, na. Kanë qenë njerëz tjerë që janë taku, se kanë ardhë aty te rrethoja kanë thonë, “Qe prej nesh i ki dy lopë për me bo ushqim”, apo, “ E ki qet’ arë, e ki nga kjo familje”. Kanë ardhë prej anekand Kosovës, “Une po du me i dalë Zot për me hangër për me pi”, se çashtja alarmante ishte se nuk ka me honger me pi edhe ata protestojshin. Kështu që, ka pasë njerëz shumë shpirtë bardhë e zemërhapur që thojnë, që jonë solidarizu me këtë grevën e minatorëve.
Anita Susuri: Spitalin e improvizum qysh e di une e kanë hjekë shumë shpejt forcat policore. A ju kujtohet ndoshta?
Alije Gashi Tmava: Po, une thashë kam shku n’shpi m’u pastru e n’atë moment nuk kom qenë se i thashë nanës i thashë, “Qysh bre dulën ata?” Se mo ni javë ditë hiç pa shku n’shpi, paramendo. Po ka qenë tmerr, ka qenë, gjithçka ka qenë. Mandej kur ke shku n’punë gjithçka ka qenë e zymtë. Une kur u ktheva në drejtori, aty në zyre tha ni person. Tha, “Ti s’ke qenë, zero-zero i ki meditjet”. Thashë, “S’ka problem”, thashë, “kur ia hiqsh kësaj serbës që ka shku në Gazimestan Bitka na Kosovu [Beteja e Kosovës]”, thashë, “m’i hekë edhe mu, s’e kom atë problem”. Mandena m’qitën n’listë të parën n’largim prej pune, qishtu.
Korab Krasniqi: A t’kujtohet, masi që e përmendët Gazimestanin, a t’kujtohet disa muj ma vonë masi që ka ndodhë greva, Milosheviqi në 600 vjetorin e Betejës së Kosovës vjen e mban fjalim. A t’kujtohet qajo qysh ka qenë?
Alije Gashi Tmava: Po qajo ka qenë edhe që fillunë këto marshi ‘88-ën ka qenë ‘88. Mandej që filloi marshi me 17 nëntor, mandej fillunë këto grevat e minatorëve. Po, ata çdo here e festojnë këta në Gazimestan edhe fillunë diferencimet, fillunë me na marrë në pytje. Kaloi edhe disa muj…
Anita Susuri: Për shembull, kur iu kanë marrë në pytje çfarë pytje kanë qenë? A ju kujtohet? A ju kanë marrë në sekretariat apo n’zyre t’juja?
Alije Gashi Tmava: Jo, mu nuk më morën n’pytje, mu m’qitën n’largim prej pune. Koleget e mia i kanë marrë n’pytje, “Pse ke shku? Kush t’ka thonë?” Sikur ata që kanë ditë me t’bo pytje, e qito gjana janë.
Anita Susuri: Në cilin vit iu kanë largu prej punës? ‘90-ën apo?
Alije Gashi Tmava: ‘90-ën, me 8 gusht 1990, osht’ mbyllë dera për minatorë. Domethonë, prej 20-28 shkurt që i morën, që ke greva, mandena i morën në burg këta lidertë prej Aziz Abrashit e Burhan Kavajës e Ibush Jonuzit, e në krye këtë Azem Vllasin e burgosën. Mandena, ata i mbajtën ni vit në prill ‘90-ës i kanë lshu edhe gjithçka… edhe disa minatorë janë burgosë, ni numër i madh i minatorëve janë burgosë. Disa e lshunë, fillun qatëhere me dalë jashtë Kosove.
Anita Susuri: Paraprakisht mas grevës, domethonë, meniherë disa ditë me 1 mars ose diçka kështu ka qenë kur i kanë marrë Burhanin, Azizin, e çka osht’ bisedu? Qysh u përjetu kjo te puntortë e tjerë? Administrata, për shembull, te rrethi juj që keni punu?
Alije Gashi Tmava: Ajo u përjetu shumë keq, se ma kur liderin e merr mandena puntortë heshtin. S’ke pasë çka t’boj.
Anita Susuri: Çka keni mendu që ka me u bo ma tutje?
Alije Gashi Tmava: Ne e kem mendu që ata lirohen, po padrejtësisht u mbajtën në mënyrë politike. I jepën kahje si seperatista, irredentista, qysh na kanë jep gjithëherë kahje.
Anita Susuri: Ka ndodhë edhe ni grevë e dytë po m’doket ma vonë disa muj…
Alije Gashi Tmava: Po, minatortë qishtu u mbyllshin për lirimin e ktyne prej burgu.
Anita Susuri: A e keni përjetu edhe ato po?
Alije Gashi Tmava: Po, po, na mandena kem qenë, domethonë në zyre. S’kem shku poshtë se vetëm minatortë disa ndrrime, ndrrimi parë, ndrrimi dytë, ndrrimi tretë. Për shembull, e bojkotojshin 300-400 vetë qishti që në shej proteste me iu tregu ktyne.
Anita Susuri: Domethonë, mo puna nuk ka vazhdu normalisht?
Alije Gashi Tmava: Jo, jo, jo. S’ka pasë efikasitet, s’ka pasë prodhim t’mirëfilltë mo.
Korab Krasniqi: Meqenëse jeni konë n’financa ndoshta vetëm keni mujtë me pa qito dinamikat e pagesave të stafit. A keni mujtë me vrejtë qysh ka ndiku qikjo greva në aspektin e prodhimtarisë? Në aspektin e përgjithshëm t’profitit të Trepçës?
Alije Gashi Tmava: Po ajo dihet që osht’ ra dukshëm, osht’ ra, ma s’ka pasë interesim t’prodhimit apsolut. Se edhe n’shejë proteste që u burgosën liderët e kombinatit edhe çdo herë ka qenë ma e zbehtë.
Anita Susuri: Qysh ka qenë, për shembull reagimi i Jugosllavisë, po them, kryesive? Sepse e dijmë që Trepça ka qenë ni rang shumë t’naltë sa i përket industrive që kanë qenë kryesore në Jugosllavi. A ka pasë vizita? Telefonata? Brengosje në lidhje me prodhimin?
Alije Gashi Tmava: Po normal që ka pasë brengosje, se Trepça që po thu ka qenë e para në Evropë, e treta në botë për prodhimtarinë e plumbit, të zinkut. Njifet në tërë botën kur lakmi ia kanë pasë shumë shtete ose se si me qenë aksionarë në Trepçë. Po gjithçka e murrë kështu fundin, qysh me thanë, derisa erdh në ato vitet e ‘90-a që na largunë. Ato parullat që kanë qenë nëpër kto marshin kanë qenë, “Trepça punon, Beogradi ndërton”, “Poshtë sërbo-mëdhenjëve” mandena edhe shumë e shumë parulla tjera.
Anita Susuri: Qajo ditë që thatë iu kanë largu prej punës, a ju kujtohet qysh ka rrjedhë kjo krejt?
Alije Gashi Tmava: Une për fat, me thonë, për fat të mirë a të keq s’e di, por unë atëherë e mora pushimin e lehonisë edhe ato s’pat as tri ditë… dhe nuk kom qenë atë ditë, se atë ditë kur kom shku, se babi m’ka punu edhe bashkëshorti masnena kanë qenë dyrtë e mbyllme për shqiptarë, për shqiptarë s’ka vend. Qikjo ka qenë
Anita Susuri: E po thuni që edhe baba juj ka punu edhe bashkëshorti ka punu, ka qenë si ni lloj e traditës e Mitrovicës edhe rrethinës me punu në Trepçë…
Alije Gashi Tmava: Po, 90 përqind e mitrovicalive, domethonë kanë punu në Kombinatin Trepça. Kuptohet pjesa e Zveçanit me Mitrovicë edhe Kishnica, edhe ajo osht’ pjesë e… domethonë, nën ombrellën e Trepçës. Po, 90 përqind.
Anita Susuri: A jeni njoftu edhe ju me bashkëshortin e juj mrena Trepçës apo si?
Alije Gashi Tmava: Po, po, mrena Trepçës edhe ai ka qenë osht’ inxhinier i gjeologjisë edhe ai osht’ ni kuadër prej shqiptarëve t’parë, para Vjollcës është punësu. Edhe paraprakisht ka qenë asistent në fakultet këtu masi osht’ diplomu. Edhe, aty, domethonë në grevë kena qenë bashkë. Edhe ai ka qenë përkrahës, bashkë kem qenë.
Anita Susuri: Ndërsa, në vitin ‘90-të te dytë jeni largu prej punës.
Alije Gashi Tmava: Po, po.
Anita Susuri: Qysh ka vazhdu pastaj jeta për juve? Qysh jeni gjetë?
Alije Gashi Tmava: Pleqtë kanë thonë, “Zoti po i çojke për ushqim, kurrë s’po metke kërkush keq”. Po u deshtë me i ndrru profesionet, u deshtë me u marrë me qysh me thonë, me transport, u deshtë me mendu për jetën se qysh do të vazhdojë ma tutje. Ni autobus e pat ble shoku me axhën e vet edhe [janë marrë me] transport vitet e ‘90-a. Fillunë me lshu Kosovën njerztë se mbijetesa ishte n’pytje edhe kështu që vazhdum jetën.
Punojke edhe në fakultet, po atëherë arsimi nuk osht’ pagu me vite e vite, e dini edhe ju vet. Edhe shumë familje e ndihmun familjen masi që na qitën prej punës. Ana e Dukagjinit e kanë ndihmu shumë Shalën, “Familja Ndihmon Familjen”, u formu edhe ni fond i solidaritetit. Mandej edhe kjo Shoqata “Nënë Tereza” edhe kjo vetëm brenda Kosovës. Edhe jashtë Kosove ka pasë që e kanë ndihmu familjet e Shalës, familjet e minatorëve.
Anita Susuri: E në vitet ‘90-a, ju domethonë veç bashkëshorti juj osht’ marrë me punë private, ju keni qenë n’shpi?
Alije Gashi Tmava: Unë e kom rritë djalin, e kom rritë Korabin me lezet kështu pa e çu nëpër qerdhe (qeshë).
Anita Susuri: Qysh ka qenë n’përgjithësi situata? Keni jetu në veri apo në jug?
Alije Gashi Tmava: Jo, në jug kena jetu. Mandej, ato vitet e ‘90-a, vazhdimësi e kësaj janë ato vitet e ‘90-ta që fillunë financimi dhe blerja e armëve nga jashtë, filloi edhe kjo Ilegalja e UÇK-së. Kështu që, gjithçkafi pritshim se çka u bo, çka ndodhi. Edhe aty, edhe bashkëshortin e kisha n’atë grupin. Qishtu une e rritsha Korabin n’shpi edhe e këndojsha kaniherë atë kangën kur si studente e këndojsha, “Rritu, rritu biro si Korabi, e trim si Enveri të më bëhesh”. Por, prapë se prapë na e kem pasë atë dashni ndaj shtetit amë edhe nuk jam pishmon se qishtu.
Korab Krasniqi: Me kthy ndoshta se veç për pjesën për Trepçë përgjithësi pjesa e Mitrovicës ka qenë e ndikume prej luftës, ‘90-at e përmendët vet që jeni konë jashtë punës. “Familja Ndihmon Familjen” ka qenë një prej mënyrave qysh jeni mbështetë, familjet e minatorëve, pastaj jo puntë private e kështu me radhë. Domethonë, ka qenë ni periudhë mjaft e errët kështu. Po…
Alije Gashi Tmava: Shumë e errtë.
Korab Krasniqi: ‘97-ën, ‘98-ën, ‘99-ën qysh ka qenë për juve, për familjen e juj në përgjithësi? Qysh e keni përjetu luftën e fundit në Kosovë?
Alije Gashi Tmava: Domethonë, luftën e kem pritë, diçka do të ndodhë kur fillunë edhe shtetet e huja me na pranu atë, qysh me thonë, ato vujtjet që kem pasë ndaj regjimit serb. Atëherë, thashë ato vite u mobilizun ajo lëvizja popullore që ishte vrasja në, atje, që osht’ ba në Likoshan mandena gjithçkafi e pat’ atë hapin, çdo ditë pritshim gjëra t’reja. Edhe ishte kohë e durimit, kur baba në ato vite e emroi nipin me emrin Durim. Tha, “Se osht’ kohë e durimit, por do t’vjen koha do t’festojna”. Edhe ‘93-shin, mandena, ‘94-shin, mandena ‘96-tën tha, “Po vijnë ditë me festu”, ia qiti djalit tjetër emrin Urim. Kështu që, lufta e UÇK-së, domethonë dikush ka qenë ma i informum dikush ma pak i informum.
Unë dilsha në protestë, dy djem i kam: një Korab, një Granit. Nana m’kritikojke, më thojke, “Hajt se vet ke dalë, po pse po i merr fmitë?” Thojshin, “Jo, osht’ tradhëti! S’ka UÇK, janë tradhëtarë”. Këto janë konë ato parollat që u dëgjojshin në mesin e popullit tanë. Mandena e murrë hovin UÇK-ja, dulë në skenë me 28 nëntor, msusin në Llaushë që e vrajtën, dulë me Ramushin, Selimin e këta haptazi. Edhe gjithçka ishte e errët. Nuk kishe se ku del, ku kishe harmoni, nuk kishe dashni. Edhe nëse ke dalë n’qytet m’u ka dokë qyteti shumë i zymtë, po kom dalë për hirë të fëmive me i shëtitë.
Korab Krasniqi: E kur ka nisë kështu tamon lufta, ku jetnat e qytetarëve kanë fillu me u kërcnu, vrasje ka pasë gjithandej. Ju jeni konë në Mitrovicë apo?
Alije Gashi Tmava: Po, po, në Mitrovicë kom qenë deri me 3 prill, 1999, kur na dëbun prej shtëpive. Me 3 prill e kom shkelë Maqedoninë, në Dibër të Maqedonisë kom qenë. Ato kanë qenë shumë të randa. Une e thashë, kur filloi Rambujeja mendojshim që do t’bahet ni zgjidhje me u ndalu këto vrasje që kenë. Po ajo nuk përfundoi, nuk deshën dialog këta edhe fillunë vrasjet. Po si jo vrasjet. Unë thashë me 26 shkurt në front më osht’ vra vllau vet i dyti edhe ni shok i ka pshtu ma të keqës. Kështu që, gjithçka ishte e errët. Mandej me 24 mars i morën Radio Televizionin i morën krejt, na morën pushtetin, na uzurpoi. Ma s’kishim qasje as në mjete të informimit, as kurgjo. Vetëm…
Korab Krasniqi: E në Maqedoni sa keni qëndru?
Alije Gashi Tmava: Prej 3 prillit deri, tre muj thuajse se.
Korab Krasniqi: Jeni konë me djemtë edhe…
Alije Gashi Tmava: Me familje, po, po.
Anita Susuri: E qysh ka ndodhë qajo që ju kanë largu prej shpisë? Kanë qenë forcat ushtarake apo policore?
Alije Gashi Tmava: Policore, ushtarake krejt e shërbimeve sekrete krejt. Se kur e ki edhe ni njollë n’qytet osht’ shumë vështirë a, se p’i kërkonin me ia marrë kokën se ka qenë nji irredentist, ni UÇK, edhe nuk i kem ra n’dorë, se m’i ra n’dorë na kishin masakru. Vvdekja me plumb është e pastërt, po me t’masakru osht’ e randë.
Anita Susuri: E qysh ka qenë ai udhëtimi deri në Mitrovicë? Asi, m’falni, prej Mitrovicës deri në Maqedoni?
Alije Gashi Tmava: Po, gjithçka duhet me vendosë kështu. Autobusat shkojshin, po s’dishin se ku po shkojnë. Hajt hypëm me shku në Maqedoni. Aty ish bo, me 27 mars prishtinalitë që dulen me tren aty ishte bo kijamet ish bo. Mandena nëpër binarë të hekurudhës thanë që osht’ e minume. Hynëm aty me ni vend te dogana, mandej hypëm nëpër autobusa u shpërndamë. Thashë e kishim ni lidhje me këta të Maqedonisë të Dibrës erdhën në Tetovë na murrën, shkum. U vendosëm tre muj qaty deri sa përfundoi lufta.
Korab Krasniqi: Qysh e përjetut shlirimin e Kosovës, të Mitrovicës ma saktësisht?
Alije Gashi Tmava: Une, se e kishim ofertën me dalë jashtë n’viset e treta që thojshin, po nuk e kem deshtë gyrbetin kurrë niherë. Qito rrethana qysh kem qenë. Ka qenë shumë gzim, po kur u kthymë gjithçka ishte djegur. Aty n’shpi bile te baba rrymën e kishin lonë që kur t’hyjnë njerëzit aty rryma me na djegë krejt. Po fati, fëmitë jonë çdo herë shkojnë ku jonë sherret qysh me thonë. Tha, “Oj nanë, kqyrë more flakë aty”, ato rrymë aty krejt qishtu të trasha {e shpjegon me duar formën}, krejt kuq, i kom largu. Në atë moment po kalon KFOR-i edhe po thom, “A ka mundësi me ardhë me shiqu ktu?” Tha, “Mos hyni” tha, edhe e qitën shiritat, “e ndalume se ktu ka rrezik për jetë”. E qishtu mandena i kanë largu KFOR-i.
E janë këto gjana e krejt, po prap ëe murrëm vetën e i bonëm e i ndërtum e krejt. Po njerëzit që sot ende janë t’pagjetur, se unë e përfaqësoj edhe organizatën e dëshmorëve këtu në Mitrovicë qe 23 vite. E sot kena edhe dëshmorë që s’janë gjetë ende, kena edhe të pagjetur ende, se këto gjanat që blehen ato vet njeriu i krijon, vet i bon.
Anita Susuri: Mas luftës, ju thatë që nuk jeni kthy direkt në Trepçë, në administratë…
Alije Gashi Tmava: Jo, jo. Kom punu n’qit organizatën për zgjedhjet e para në Kosovë. Faktikisht e kom kry ni fakultet të demokratizimit, ka qenë shumë e mirë deri 2006-ën. Kom punu në ACTED, në fillim me 29 qershor jom kthy në Kosovë, me 1 korrik kom fillu me punu në ACTED. Mandej prej atyhit kalova n’qit organizatën. Ka qenë ni organizatë shumë e mirë që kom msu shumë prej saj edhe si shqiptarë zgjedhje nuk kem pasë, njerëzit nuk kanë përjetu zgjedhjet qysh kanë qenë.
Unë kom përjetu n’atë sistem, po ose voto ose mos voto ata e bojshin t’vetën, a po e din. Edhe ka qenë shumë e mirë, se kurrë niherë s’kanë dashtë shqiptartë me votu vet. Po m’kujtohet ni rast i thashë asaj amerikanës, “Po në vendvotime duhet me valu flamuri jonë, se veç na po votojna”, tha, “Po bre”, tha, “po nuk bon ashtu”, thashë, “Qe minoritetet tjera po e bojkotojnë, nuk dojnë me dalë n’zgjedhje”. E mandena qishtu, tha, “Jo, jo, nuk bon ashtu”, thashë, “Ani”.
Anita Susuri: E qysh u bo që erdhët prapë në administratë të Trepçës?
Alije Gashi Tmava: U ktheva prapë se thashë, thojnë, “Ku osht’ hjekë duvaku osht’ meraku”, edhe unë u ktheva në Trepçë se kom kujtime t’mira, i kom kujtimet them t’mira, për mu e kom pasë fatin m’i kalu krejt këto shkallë, a po din, edhe tash kur t’i kujtoj e kom ni nostalgji. Edhe n’vend si Trepça, thashë, jom pak lokaliste e du Mitrovicën, e du Trepçën.
Anita Susuri: Cilin vit u bo që u kthytë?
Alije Gashi Tmava: 2009-tën jom kthy, 2009 se kom punu me këto organizatat tjera.
Anita Susuri: Kisha dashtë veç edhe niherë me u kthy te greva se mbetë ni pytje që m’u kujtu. Ju thatë që keni bo llogaritjen e invaliditetit, a e keni bo edhe në grevë, për shembull, që ka pasë kështu smundje…
Alije Gashi Tmava: Jo, jo, apsolut. Gjithçkafi e ka pasë atë, gjithçkafi ka përfundu, ka shku teposhtë mo, s’u interesu askush për puntortë se udhëheqja ka qenë e tyne, s’ka qenë e jona, nuk u interesu ma kërkush.
Korab Krasniqi: Gjatë ‘90-tave kur domethonë kanë fillu edhe organizimi sindikalist i puntorëve të Trepçës ose që janë largu prej punëve, a keni qenë e përfshime n’kto aktivitete?
Alije Gashi Tmava: Ne i kena pasë sa ishim n’punë ni orë bojshim n’krye me Hajrullah Goranin, në të vërtetë, gjysë ore para ndërtesës dilshim bojshim solidarizim, po disa dilshin, disa s’dilshin qishtu. Edhe atëherë domethonë nuk kanë qenë, kena pasë njerëz që t’kanë vëzhgu prej dritarës, “Pse po del?” Qishtu.
Anita Susuri: Nëse doni edhe diçka me shtu, nëse keni diçka që ju kishit pasë qef me nda që mendoni që osht’ e rëndësishme?
Alije Gashi Tmava: Faleminderit prej juve shumë që keni gjetë kohë, unë faleminderit, jom e privilegjume. Faleminderit shumë, ishte kënaqësi edhe prej juve që m’u dha mundësia m’i kujtu ato vitet rinore. Se thashë edhe niherë ndoshta tash ni javë ditë s’kisha qëndru atje në minierë pa dritë e kështu. Po pleqtë kanë thanë, “Gjithçka osht’ me kohë”.
Anita Susuri: Faleminderit edhe juve, ishte kënaqësi.
Alije Gashi Tmava: Faleminderit!