Pjesa e Tretë
Anita Susuri: Po m’intereson tashti për gjimnaz sa keni qenë, qysh ka ndodhë që ju kanë largu? Qysh ka qenë qajo ditë? Si e kujtoni ju? Qysh ka ardhë deri te qajo ditë?
Xhafer Ismaili: Unë, do të përqendrohem ma shumë në ni aspekt tjetër nga ato aspektet që i shpjegojnë që kemi punu në shtëpiat shkolla, shtëpijat private nëpër fshatra. Kemi punu në Turiçec, në Likovc, në Rezallë, në dy Klinat, në Vorinikë kemi punu. Po ajo bujari që e kanë tregue fshatarët, ata që i kanë lshu shpijat osht’ e paharrueshme. Bile bile unë atyne ua kisha shkrujtë nëpër shpijat e tyne, shpija e qëndresës, e rezistencës. Se ata e kanë dhanë provimin. Unë duke qenë pedagog i shkollës nuk isha shumë i orientun kah lokalet ku po mbajnë mësim ose përveç atyne që isha.
E kisha ni preukopim tjetër, e kisha preukopimin si duhet ta organizojmë procesin mësimor në shkollat e okupuara. Bile e kam ni shkrim atëherë Bujku dilke, e kam, ‘Si ta racionalizojmë punën mësimore në shkollat e okupuara’. Qashtu titullin e ka ni artikull shumë i gjerë. Ka qenë se ktu ka qenë halli edhe jo vetëm i shkollës time. Artikulli ishte ni mesazh për të gjitha shkollat se si duhet ta racionalizojmë punën tonë n’shkollë se nuk i kishim ato lokalet që i kemi pasë, nuk e kishim atë shkollë që e kemi pasë, nuk e kishim atë kohëzgjatje të orës mësimore që e kishim pasë. Kishim gjithçka të reduktun edhe u dashke edhe plan programet m’i reduktu, u dashke edhe njësitë mësimore m’i reduktu. U deshke edhe punën tonë të përgjithshme me reduktu.
U deshke me kërku ndihmë. S’pari prej Katedres Pedagogjike që ishte grumbullimi ma i madh i kuadrit në Kuadrën e Pedagogjisë. Me kërku nga institucionet tjera, nga Enti Pedagogjik u dufke me kërku. U dufke me kërku ndihmë edhe prej prindërve. U deshke ni bashkëpunim ma i madh edhe prej prindërve. Me ju thanë prindërve që atë që nuk po munden me realizu fmitë e juj’ n’shkollë realizone n’familje. Ajo që po mbetet gjysë, vazhdone atje n’familje. U dufke me i reduktu edhe njësitë mësimore, edhe punën mësimore edhe orët mësimore. Kjo ka qenë ma preukopim i imi. Preokupim kryesori ka qenë ajo se si ta racinalizojmë punën tonë mësimore me nxënësit në shkollat e okupuara.
Dilte zani im, u dëgjojke zani im. Kta bonën edhe ndryshme në plan programe. Kta hoqën prej plan programeve shumë njësi mësimore. Hoqën gati krejt letërsinë. Ato të Shqipërisë nuk guxonte me i pa kush ma me sy. Bile më kujtohet e mbajtëm ni mbledhje për bërthamat e përbashkëta, quheshin bërthama të përbashkëta. Ktu në Sami Frashër. Bashkë krejt. Unë u çova thashë, “Gjithçka kishit parapra muzikë veç asni valle, asni kangë s’e kishit parapra shqipe. Na shqiptar jem”. U çu njëni, nuk po du me përmend emra se s’kom qef m’i lëndu njerëzit. Po me ardhë puna kshtu fort fort edhe përmendet emri.
Thotë, “Gjuha shqipe”, thotë, “osht’ e mirë boll. Na boll kemi në gjuhë shqipe. Serbishtja i ka puntë keq”, “Pse i ka serbishtja puntë keq?” Tha, “Pse p’e jep serbishten gjithkush”, tha, “veç po shkon po e blen indeksin në librari po i regjistron gjuhën serbo kroate edhe po shkon po jep mësim gjuhën serbo kroate”. Edhe u shpreh serbisht, tha, “Došlo je vreme da kukamo za srpsko-hrvatski jezik” “U ardhë koha me vajtue gjuhën serbo kroate”. Ni femër serbe i tha, “Kukajte za tvoju platu” “Vajto ti rrugën tane”. Shumë mirë ia bani. Ka pasë kso momente shumë shumë…
Ajo mandej rashim në shumë nëpër prita të ndryshëm për furnizimin e shkollës me materiale. Për shembull unë e di ni rast kom ardhë m’i marrë ditarët edhe dëftesat e para që kishin dalë me atë flamurin shqip, me shqiponje. I mbushi dy thasë unë me ditar, thasë t’letrës. S’guxojsha me hy n’autobus se na kontrollon dikush. Pritsha aty te nënkalimi që është rruga për Fushë Kosovë. Po vjen njëni aty që e qujshin tan shpihun i thojshin. “Shpihun, shpihun është ai”. Po vjen me ni llad, me ni kerr edhe po m’sheh mu me ata thas. “He profesor, çka ke aty?” “Gazeta kom marrë se ni djalë po punon n’shitore atje s’po ka me çka m’i pshtjellë artikujt, kom marrë gazeta”. “Hajde, shtini ne kepek”.
I shtim ne kepek edhe kur shkum atje në Skenderaj ai nuk po m’çon te banesa po po m’çon drejt te shkolla. “Hajt”, tha, “se nuk jom budallë unë e di çka ki aty po dashta me ta bo qit’ t’mirë”. A tan i thojshin shpihun atij. Ia di për nder shumë (qeshë). Po m’çoj me ata thashë me ditar. M’çoj në gjimnaz aty. Kishte ksi momente…
Anita Susuri: Po m’intereson kto kjo dita që ju kanë largu prej shkollave qysh ka qenë? A ka ardhë policia apo jeni largu vet?
Xhafer Ismaili: Na e lshum punën, na e lshum punën edhe punojshim në të zezën. Punojshim jashtë lokaleve. Jo s’na kanë lanë lokale, i kanë blloku lokalet. S’kanë lanë kërkond me hi n’lokale.
Anita Susuri: Policia ka qenë n’shkolla?
Xhafer Ismaili: Policia, policia. Aty s’kemi pasë ma as n’oborr t’shkollës s’na kanë lanë me hy. Ajo ka qenë rreptësisht e ndalune prej tyne. Se na kemi ba përpjekje, disa herë kemi bo përpjekje me hi, disa herë. Jo… me dhjetra herë kemi bo përpjekje me hy po kemi dështu se s’na kanë lanë me hy.
Anita Susuri: A keni marrë pjesë pastaj në ndonjë mbledhje ku osht’ përcaktu se cila shpi me shku ose si me vendosë me punu ma tutje?
Xhafer Ismaili: Po aty ni kontribut shumë t’madh e ka dhanë Lashi. Ata ka pasë, ata i kanë pasë njësitë e veta nëpër të gjitha komunat edhe çdo komunë ka bo organizimin. Bile e kemi pasë ni Xhafer Murtezi aty ka qenë organizator shumë i mirë, i punës. I bajshim ato planet ku me shkue nëpër fshatra, nëpër shtëpija. Shtëpijat, familjet jo vetëm që na kishin lshue lokalet po edhe na jepshin moral, na jepshin edhe bukë se e dishin që ne s’kishim ku me u ushqy nëpër fshatra. Sjellshin edhe ushqime. Ushqime të ndryshme na sjellshin.
Kanë qenë shumë solidar, kanë qenë shumë solidar, sidomos dy Klinat nuk i harroj kurrë. Kjo Klina afër Skenderajit… krejt edhe Likocë edhe Zalla edhe kanë qenë shumë mikpritësa, shumë na kanë ndihmu, shumë na kanë ndihmu. Po e thom, “Pse edhe tash nuk jem qashtu solidar? Pse s’kemi vazhdu edhe tash me qenë të tillë?” Po i harrum të gjitha, s’di pse i harrova aq shpejt. Kjo osht’ ni sindrom i pa shërueshëm i joni.
Anita Susuri: A ju kujtohen emrat ose familjet, mbiemrat?
Xhafer Ismaili: Jo, të atyne familjarëve për fat të keq nuk më kujtohen për nder nuk më kujtohen. Janë librat janë në libra të gjithë ata emra që nuk më kujtohen.
Anita Susuri: N’sa shtëpi keni punu me ju? M’tregut nëpër fshatra?
Xhafer Ismaili: Po kemi punu në Likoc, në Rezallë, në Polac, në dy Klina Klinën e Epërm edhe Klinën e Ultë, në Çubrel, në Runikë po se po, Turiçec. Domethanë gati në të gjitha bashkësitë lokale po shpesh herë jo në ato ku ka qenë bash bashkësia lokale se edhe aty na pengojshin po në fshatrat përreth bashkësive lokale. Domethanë gati në të gjitha. Po ne i kemi shfrytëzu edhe shkollat fillore, se diku diku shkollat fillore nuk i kanë pengu. I kena shfrytëzu edhe lokalet e shkollave fillore aty ku nuk kanë pengu.
Anita Susuri: Cilat vende a ju kujtohet kanë qenë shkollat fillore?
Xhafer Ismaili: Po, kanë qenë Turiçec, Leqinë, Orinikë, Runikë, Likovc, Rrezallë.
Anita Susuri: Sa ka qenë e vështirë për juve me udhëtu brenda javës nëpër krejt këto shkolla me arritë me shku?
Xhafer Ismaili: E thashë parëz solidariteti ka qenë shumë i madh, solidariteti në nivel, na ka ndihmu shumë. Mu m’ra kur erdha në Prishtinë me shku prej Prishtinës në Turiçec. Prej… na çojshin me kerre private. Nipi i drejtorit, i drejtorit që e kishim në gjimnaz na çoj në Turiçec. Na kthej, e vrajtën. Posa na kthej neve e vrajtën. Po nipi i Hamdi Nuredinit. E vrajtën vetëm pse ai na kishte bartë neve me na çu atje në Turiçec me mbajtë msimin. E vrajtën ni djalë t’ri, ishte shumë e dhimbshme.
Anita Susuri: A ju ka ndodhë, sigurisht ju ka ndodhë me ju ndalë edhe juve policia diku?
Xhafer Ismaili: Po neve na kanë ndalë shpesh edhe shpesh herë kanë tentue qaq keq me na edhe rrobat me na hjekë, me na lakurique. Po ne me këmbëngulje thojshim, “Jo, çona në stacion të policisë, atje deshna n’rrugë jo. Muni me na vra”. Se tentojshin me na deshë krejt, me na hjekë teshat. Ka qenë gjoja po kërkojnë diçka te na që kem diçka, në atë kuptim. Po ne nuk pranojshim. Ni gja të tillë nuk e kemi pranu kurrë.
Ka pasë raste bile, ka pasë raste ku bash Vehbinë e rrehen shumë rrugës t’u kthy prej shkollës. I ran n’vesh edhe tash ka qenë ni Sejdi Koca, ka qenë ni veprimtar shumë i madh. Vjen me pa Vehbinë që e kanë rreh policia. Po i thotë, me ngushëllu po i thotë, “Vehbi mos ta nin veshi”. Ky po i thotë, “Bash veshi po m’dhem” (qeshë). Ka pasë kso momente që u deshke kaniherë, çka me bo.
Na nxanën niherë në Deçan t’u festu ditën e shpalljes së republikës 7 shtatorin. Deshtën me na marrë të gjithë, me na çu në polici. Fati që unë kisha leje të njoftimit 7 shtator i lindur. Ua dërgova letërnjoftimin thashë, “Na jena ditëlindjen teme t’u festu se jo ditën e republikës”. Ka qenë ksi raste, kemi pasë plot.
Anita Susuri: Po m’intereson për shtëpitë ku osht’ mbajtë mësimi. Çfarë gjendje kanë qenë? A kanë qenë sado pak të përshtatshme?
Xhafer Ismaili: Aty ku i kishim shkollat fillore nuk kanë qenë kushtet e randa, s’kanë qenë kushtet. Kurse në këto shtëpitë po valla. Fmijat janë ulë ma shumë n’blloka, në blloka të ndërtimit, ndërtimtarisë. Na ndihmojshin fshatarët i bojshin do karrika, do sene. Na ndihmojshin shumë. Shumë na kanë ndihmue, shumë. Pa përtes na ndihmojshin. Ishin kushte t’rana, ishin kushte t’rana po vullneti shumë i madh.
Bile çka po shoh unë disa pedagog (bën me thojza). “Pse po thojnë atëherë osht’ punu ma mirë se tash”? Nuk osht’ punu ma mirë se tash po entuziazmi ka qenë ma i madh, vullneti ka qenë ma i madh. Se na edhe me pasë dashtë s’kishim mujtë me punu ma mirë se tash se s’kemi pasë kushte, s’kemi pasë. Megjithëse edhe tash këtu kushte që i kemi, kushte ma shumë fallco. Fallco që po mundohemi na me imitu tjertë e s’po dijmë se s’kem kushte m’i imitu tjertë.
Tash m’i sha kta e thojnë mësimi gjithë ditor. Nuk ka mësim gjithë ditor, ka qëndrim gjithë ditor n’shkollë. Qëndrim po se mësim gjithë ditor nuk ka dhe nuk kemi me pasë kushtet e favorshme për ni punë të tillë. Po nashta masi ka fillu bohet diçka.
Anita Susuri: A ka pasë shumë klasë që kanë qenë të shpartallune në shtëpi të ndryshme?
Xhafer Ismaili: Kemi pasë. Gjimnazi i ka pasë n’atë kohë 2000 nxanës. Më shumë se 2000 nxanës i ka pasë, ka pasë shumë. Po bile m’kujtohet ni rast se na i rrehshin nxanësit. Ishte ni rast kur drejtori jonë u rrzu prej çershisë u pat’ rrzu t’u e krasit edhe shkoj n’spital. Metëm na si zavendës të tina, zavendës drejtori kaniherë nuk ishte as zavendës drejtori u dashke pedagogi me u marrë me ato punë.
Ma bijnë ni nxanës që e kishin rreh policia. E kishin rreh në Ribizla. Ribizla që i çojshim nxanësit. Ai del sulmues e knojnë kta nxanësit e lavdrojnë që ka dalë sulmues. Ai polici i afrohet dhe e rreh, nifar’ Zorani ka qenë, i Istogut ai polici. Vjen ni shërbëtor i shkollës aty, se vijnë tani nxënësit qashtu qysh kanë qenë me ato veglat që kanë punu, vijnë para derës. Po vjen ni shërbtor ka qenë boshnjak. Po thotë, “Demostracia, demostracia”, mu po m’drejtohet. Thashë, “Jo s’ka demostrata jo”. “Qyre kanë ardhë nxanësit”.
Dola unë. “Çka u bo?” Po m’tregojnë qishtu, qishtu. Nuk i kishte as dy-tri ditë ma përpara që ma kishin rreh edhe ni nxanës. Po atë nxanësin që e kishin rreh ishte i Vojnikut, ishte ni kusheri i kryetarit të komitetit. Ni Musë Draga shumë burrë i fortë, shumë burrë i mirë. Ka qenë kryetar i komitetit n’atë kohë po shumë burrë i mirë. Ai ka ra edhe na kena shpëtu prej shumë seneve t’kqija aty n’komunë. E thërras unë kryetarin e komitetit.
Unë si intim me to thom masi ia kanë rreh kusherinin tash m’del përkrahi e pak unë si trim i thashë, “Shok kryetar”, atëherë shok, thashë, “ma kanë rreh edhe ni nxanës. Që nuk ndërmerrni diçka, unë nesër kom me dalë me 2000 nxanës në protestë”. Asni fjalë nuk e ka folë, veç e ka lshu telefonin. Po pa u bo 15 minuta u ardhë krye shefi i policisë. E kish çu krye shefin e policisë. Erdh nifar’ Avdi Behrami. I jam mirënjohës për atë rast. Vjen edhe thotë, “Ku janë ata nxanës?” Unë gjak nxeht po flas shumë, po ai shumë but.
Tha, “Ani këtë nxanësin që e kanë rreh le t’vjen n’zyre kta le t’shpërndahen”. Shkojmë na n’zyre edhe i thotë, ia merr deklaratën atij nxanësit. Kur thotë ai nxanësi, “Kom dalë sulmues”, thotë, “Çfarë sulmuesi ti? Kur t’ka ra ai edhe ti u dashtë m’i ra”. Thashë, ky e ka menen me na provoku, sigurisht po don me na provoku naj sen, po jo. Tha, “Hajt shko dil ti”. M’kthehet mue, thotë, “Ti”, thotë, “çfarë fjalori ke përdor me kryetarin e komitetit?” Thashë, “Qita po ta thom edhe ty që s’ndërmerrni diçka unë ka me dalë të hanën”, e shtune ish, “me 2000 nxanës n’rrugë”.
Ia hini tavolinës tha, “Vallahi s’je dalë”. Thashë, “Vallahi jom dalë”. Veç unë e ai n’zyre. Dikur tha, “Vallahi s’je dalë se atë polic sante ka me suspendu”, edhe qashtu ndodhi. Qat’ natë e ka ndesh atë polic dhe i ka kushtu kjo punë atij shumë i ka kushtu. Po e suspendoj atë polic. Po kjo osht’ e paharrueshme kshtu. Ka qenë i keq ai polic i Istogut, ka malltretu shumë njerëz ka malltretu në Skenderaj.
Anita Susuri: A ka ndodhë që edhe naj parollë e policisë ka kalu andej me qëllim ose ka hy brenda?
Xhafer Ismaili: Jo brenda nuk m’kujtohet që ka hy ndonjë patrollë, me kalu po, kanë kalu aty pari. Kanë kalu edhe besa kanë qenë nënçmues t’mdhej. Shpesh herë edhe na kanë gjujtë me fjalë. Kur kemi mbajtë ndonjë mësim që nuk ka zgjatë shumë shpesh herë na kanë thanë “Kakva je to nastava?” “Çfarë mësimi osht’ ai? Ju keni majtë naj mbledhje se mësimi zgjat ma shumë jo aq shkurt”.
Për ata shpesh herë kërkojsha prej mësimdhënësve që mundësisht t’i mbajmë ortë ashtu qysh i kemi mbajtë edhe nëpër lokale, po ishte e pamundur pa i reduktu kapak. Besa edhe nuk guxojshim me u vonu aty shumë ndrrimi i masditës, nuk guxojshim m’i terru nxanësit shumë se frikësoheshin me u kthye…
Anita Susuri: Sa ka zgjatë ni orë mësimore?
Xhafer Ismaili: Po nër’ 30 minuta nuk ka zgjatë, 35, 40 nuk kemi pasë mundësi. Nuk ka pasë mundësi.
Anita Susuri: E qysh ka qenë për shembull gjendja e nxanësve? Ju si e keni pa si mësimdhënës? A kanë qenë të pregaditur për mësim? Qysh e kanë përjetu ata për shembull? Ju si e keni pa prej këndvështrimit t’juj?
Xhafer Ismaili: Po arsimtarët, stafi mësimor kurrë nuk ka qenë ma vigjilent se u deshke me qenë i tillë. Se u deshke përveç mësimit e kishin edhe atë kujdesin ndaj fëmijëve, ndaj nxënësve se çfarë po ju ndodhë rrugës. Djali i Adem Jasharit ka qenë nxanës te na n’atë kohë. Atëherë ai vinte i armatosur, u deshke na me u kujdesë për armën e tij, Fitimi. S’ka pasë asi djali, e kanë vra. S’ka pasë asi djali, hiç s’ka pasë asi djali. Edhe trim, edhe i bukur, edhe nxanës i mirë. E kanë vra edhe ata.
U deshke na me pasë kujdes ndaj tyne. U deshke me pasë kujdes sidomos ndaj familjes të Jasharajve se ishin n’shënjestër ishin, fmive të tyne. Kshtuqë…
Anita Susuri: A kanë pasë për shembull libra? Fletore mjaftueshëm?
Xhafer Ismaili: Libra nuk kanë qenë pa libra, kanë qenë të furnizun me tekste. Tekstet nuk na kanë mungu. Tekstet vetëm ata që nuk kanë dashtë m’i marrë se ka pasë libraria, kanë qenë me tekste. T’rralla kanë qenë ato landë mësimore që nuk kanë pasë tekste. Për shembull psikologjinë që unë isha edhe pedagog i shkollës edhe jepsha psikologjinë. Unë u deshke arsimtari vet m’u interesu m’i gjetë tekstet.
Unë erdha në Prishtinë e luta profesorin Neki, Neki Juniku ish autor i asaj psikologjisë dhe profesori Pajazit. Ata pa pagesë pa kompenzim na dhanë disa ekzemplarë dhe i fotokopjova ua dhashë nxanësve. U deshke vet arsimtari m’u kujdesë për tekstet shkollore me i furnizue dhe e bojshin atëherë arsimtarët. E bojshin me kënaqësi, pa përtes e bojshin. Sepse ishte ajo kohë që më një anë nuk e bojshim atë, në një anë e bojshim për hir të nxanësve, në anën tjetër e bojshim për t’ju kundërvu atyne. Për t’ju thanë atyne që edhe n’kohë të okupimit na dijmë me jetu, dijmë me mësu, dijmë me punu.
Anita Susuri: A ka pasë ndonjëherë ndonjë problem që u është shfaqë ose prej nxanësve ose prej mësimdhënësve diçka? Si keni mujtë me gjetë zgjidhje?
Xhafer Ismaili: Ti po i bon pyetjet sikur me pasë bisedu ma përpara (qeshë). Osht’ ni rast tash po ju tregoj. U rrehën nxanësit serb me nxënësit shqiptar në Runikë. Ajo paralelja në Runikë ka pasë serb. E kishin dërgu si aktiviste Vahide Hoxha, shoqën e Fadil Hoxhës, si aktiviste për atë ngjarje që kishte ndodhë aty. Ajo ni gru zojë, ni gru e pa krahasueshme. Ni gru Albright. Erdh edhe fillun kta. Kishte aty komunista që kishin dëshirë kur ndodhin kso ngjarje me u tregue ma katolik se papa. Me u tregu se neve na dhimbësin serbët, me u tregu se kshtu.
Çoheshin folshin. ‘Çka ka ndodhë, kjo s’ndodh kërkund, e qysh m’i rreh serbët, e qysh kshtu. Qenin e serbëve s’guxojmë na me rreh, na duhet kshtu, na duhet kshtu’. Gati na nxuni gjysa e natës kaloj. E mora fjalën unë. Thashë, “Kjo që ka ndodhë na ndodhë shpesh herë edhe ndaj shqiptarëve me shqiptarë na rrehen. S’ka ndodhë kjo me kurfar’ prapavije. S’ka ndodhë pse ata kanë qenë serb e na shqiptar. Kjo ka ndodhë krejt rasësisht. Na mundem m’i dhanë ngjyra çfare doni po kjo nuk ka kurfar’ ngjyre politike, as urrejtje nacionale as kurgjo nuk ka”.
U kry mbeldhja edhe dolëm me Vahiden edhe me dy profesor, me ni t’fizikës i ndjerë Rrustem Sejdiu edhe qiky Avdyl Miftari, dyt të ndjerë janë tash. E morëm Vahiden. Kishte qenë ni kafe ende t’u punue, hynëm me pi kafe edhe bisedojshim me Vahiden. Vahidja tha, “Na nxore prej krizës. Pat’ me na nxan”, tha, “sabahu mos te morre fjalën ti”. Thashë, “Po i nxora prej krizës”. Po vazhdojmë na qashtu. Unë kisha qef me vazhdu hala. Ai Avdyl Miftari profesor i historisë ish. Tha, “Oj shoqja Vahide”, tha, “ky Xhaferi ka qef ton naten me nejt qitu se s’ka ku shkon, s’ka banesë, s’ka kurgjo”. Më kqyri, tha, “S’ki banesë”? Thashë, “Nuk kom”. Tha, “Ki me pasë”. Intervenimi i saj ka shku te Musli Draga edhe m’ka dhanë banesë. Kishte qenë shumë shumë e zoja. I erdh mirë ajo që e përmbylla ata. U deshke qashtu me përmbyllë.
Kemi pasë raste tjetër nxënësit ndodhke prej mos kujdesjes të arsimtarit revoltoheshin e lshojshin orën. Po në Runikë ka ndodhë ni profesore ishte. Ajo pa qëllim ka thanë, “Sot nuk kemi për Naimin”. Nashta kjo ka thanë, “S’ka ma”, qysh thojshin nxënësit, “s’ka ma për Naim e për Migjen”, edhe ia kanë lshu orën. Ajo e kishte vllaun profesor të fizikës dhe vjen ai thotë, “Ia kanë lshu orën motrës”.
Dal unë i marr nxënësit thom, “Kush s’guxon as Filipin, as Ndre Mjedën, as Migjenin askënd prej autorëve shqiptarë me na hjekë prej planprogramit. Po msusja juj’ profesoresha juj’ ka thanë, ‘Sot nuk kem për ta. Sot qit’ orë mësimore kem diçka tjetër e jo për ta’. E ju e keni marrë që nuk kemi kurrë për ta”. Hynën mrena nxënësit, u stabilizun. Kishte… unë si pedagog kom pasë plot peripeti aty. Djali i vet arsimtarit që ka punu aty ka ardhë me thikë n’dorë n’koridor.
I ka thanë kujdestarit të tij, “Ti dili përpara se je kujdestar”. Thotë, “Jo more. Babën e vet e ka ktu le t’i del baba”. Ai thotë, “Nuk guxoj u mësu m’i pre delet më pret edhe mue n’qafë”. Kom dalë. Shumë interesant. Kom shku drejt n’to i kom thanë, “A po ma jep qat’ thikë?” Ai me ni za shumë t’lartë m’thotë, “Po”, mue edhe unë thashë ky sigurt do me ma dhanë. Po e kthej tehin prej veti, levën prej meje edhe ma dha thikën. Ka pasë raste shumë shumë interesante, ka pasë. Si pedagog unë kom…
Vjen ni i njofshëm i vllaut tem ni shtagë të hekrit dhe u njifke atje nifar’ Imeri, u njifke si ish boksier edhe shumë i rrezikshëm. Vjen po e dojke vllaun tem. Vjen me atë shtagë të hekurit dhe unë m’thojnë, “U ardhë Imeri dhe u ardhë filan profesori nuk dal pa e përgjak prej ktuhit se ma ka rreh djalin”. Dal unë i thom, “O Imer!”. Thotë, “Urdhno?” I thom, “Ti duhesh me bajtë naj shtagë të drunit që edhe me ta nxjerrë naj kush prej dorës me të rreh me dru ma lehtë e ki, me ta nxjerrë kta…” ia nisi po kesh. “Pasha zotën”, tha, “ma hoqë idhnimin se jom ardhë qishtu me bo veç me qito fjalë ma hoqe”. U kthy te shpija. X, x kso raste kemi pasë.
Anita Susuri: Po m’intereson edhe osht’ ni temë pak e randë për helmimet e nxanësve. A kanë ndodhë? Çka keni pa?
Xhafer Ismaili: Jo veç që ka qenë e ranë po ka qenë ajo që ma së shumti na mërziste dhe na bënte me u ni keq që akoma kishte njerëz që nuk besonin. Kom pasë unë aty ni punëtor që thoshte, “Jo bre po kamufllojnë, po aktrojnë”. “Jo bre s’po aktrojnë”. Po nuk kaloj shumë kohë vajza e tij u smu. Thashë, “Kjo vajza jote po aktron?” Nuk ishte aktrim, ai ishte helmim, helmim shumë i madh. Kerret e arsimtarëve kanë qenë t’u bajtë t’u çu n’spital. Kerri jem s’ka pushu kurrë t’u çu n’spital fmi. Ajo ka qenë e tmerrshme. Ka qenë shumë e tmerrshme. Ka ndodhë, te na m’doket ka ndodhë ma së shumti në Skenderaj. Ma së shumti ka ndodhë helmimi në Skenderaj.
Anita Susuri: A ju kujtohet hera e parë kur keni pa ndonjë rast?
Xhafer Ismaili: Po herën e parë e kanë… herën e parë na kemi mendu se naj helmim aty, bile pytshim mos ka qenë kjo vajza në laborator dikund të kimisë mos ka qenë në kabinet të kimisë? Po, jo, jo. Hera e dytë e treta tani u shpeshtun rastet shumë, shumë kish.
Anita Susuri: Çfarë simptoma kishin?
Xhafer Ismaili: Ka qenë simptomë fryme, kishin ngulfatje. Nuk… ju zinke fryma. Ato lëvizjet që i bojshin me kam edhe me dur ishin të tmerrshme m’i pa. S’mujshe me zapu, s’mujshe me qetësu, s’mujshe me ia nalë ato lëvizje të durve dhe kamve. Ka qenë me t’vërtetë shumë e tmerrshme ka qenë. Falë personelit arsimor që janë kanë shumë t’kujdesshëm. S’ka kursy askush as kerr, as mund. Krejt profesorët kanë qenë t’gatshëm me kerre si i rroke helmimi meniherë i çonim n’spital.
Po edhe spitali nuk dishin çfarë diagnoze m’i dhanë, edhe ata kishin probleme. Mirëpo ajo që i çonim në spital sado pak i qetësonte ata se jom n’spital, jom te mjeku. Sado kudo i qetësonte. Kshtu valla, kshtu ka ndodhë. Kto kanë qenë trishtuese shumë…
Anita Susuri: A ka pasë shumë? A ka pasë ma shumë vajza a djem?
Xhafer Ismaili: Ma shumë vajza, interesant, ma shumë vajza. Po edhe numri i vajzave ka qenë ma i madh i vajzave n’gjimnaz se i djemve po kryesisht vajzat ma të ndishme kanë qenë ndaj këtij helmimi.
Anita Susuri: A keni pa ju për shembull diçka të dyshimt ose që ka kalu dikush i dyshimt që ka mujtë me bo?
Xhafer Ismaili: Jo. Aty ajo ishte krejt… e keqja ma e madhe ishte që s’kishe çka me thanë, s’kishe kujt me i thanë, s’kishe kond me rrok për gjyksi që ndodhi kjo. Ajo ishte e keqja ma e madhe. Se me pasë diqysh… aty kanë qenë përgaditje para përgaditje shumë e madhe për me vepru. Aty kanë ba përgaditje shumë t’madhe para se me ndodhë ajo. Se kanë qenë shumë misterioze ka mbetë ajo, edhe sot, po helmim ka pasë.
Anita Susuri: A e dini për shembull në spital a kanë bo naj ekzemplar? E di që s’kanë arritë me dërgu dikund për…
Xhafer Ismaili: Nuk kom, nuk kom asni informatë që diçka të tillë kanë ndërmarr mjekët ose spitalet, jo.
Anita Susuri: Sa ka zgjatë kjo periudha domethanë që janë smu vazhdimisht?
Xhafer Ismaili: Fatbardhësisht nuk ka zgjatë shumë. Fatbardhësisht nuk ka zgjatë shumë. Me thanë ni muj ndoshta ma pak ndoshta ma shumë., nuk ka zgjatë. Se…
Anita Susuri: Si jeni ndje për shembull ju di pegadod si mësimdhënës i ktyne?
Xhafer Ismaili: Osht’ e papërshkrueshme si jemi ndje. Ata ishin fmi tantë. Ata ishin ma shumë se fmi tantë se ishin edhe tantë edhe t’hujë. Ni përgjegjësi ishte ma e madhe kur e menojshe që nuk janë tantë. Kishe ni përgjegjësi ma t’madhe naj prindërve. Kishte prind që e kishin t’vetëm fmi që e kishte t’vetmën vajzë apo t’vetmin djalë. Kur e pake n’atë gjendje ishte me t’vërtetë tmerr.
Anita Susuri: Sa ka mujtë për shembull mësimi me rrjedhë normal në kushte të tilla?
Xhafer Ismaili: Çrregullohej mësimi, procesi mësimor çrregullohej. Sepse edhe ata fmi që nuk ishin të prekur nga helmimi nuk e kishin ma përqendrimin në mësim, ishin të preokupun me atë frikën e helmimit, ishin të shqetësun për kolegët, për shokët e tyre që i shihshin në atë gjendje. Nuk kishte ma atmosferë mësimi as për mësimdhënësit as për nxënësit. Ky ishte qëllimi i armikut, kshtu me ba edhe arriti.
Anita Susuri: A i vizitojshi pastaj? Pas sa kohe u stabilizojshin ata?
Xhafer Ismaili: Ata vishin vet na u lajmërojshin se janë ma mirë. Vishin vet nxanësit. Shumë t’mirë. Vishin vet na lajmërojshin që janë ma mirë.
Anita Susuri: A u kthejshin shpejt në mësim apo ju dufke kohë?
Xhafer Ismaili: U kthejshin në mësim, nuk u vonojshin u kthejshin në mësim. Edhe prindërit na falënderojshin për kujdesin që e bojshim për ta.
Anita Susuri: M’thatë që ‘96-ten keni fillu edhe në Fakultet të Edukimit…
Xhafer Ismaili: ‘96-ten punojsha edhe atje edhe atje, prej ‘96-tes.
Anita Susuri: M’tregut që ka qenë pak e vështirë për juve po a ju ka ra me ardhë shpesh gjatë javës në Prishtinë e me u kthy në Skenderaj?
Xhafer Ismaili: Po ne e kishim orarin, e kishim orarin. Mu m’vinte keq me e lshu atje, m’vinte keq. Po edhe m’vinte keq me shkrujtë titull aty doktor. Çka me shkrujtë atje? M’vinte keq me ju thanë atyne se po iki prej ktuhit se kisha nostalgji. Dy vjet në Turiçec e aty gati 27 vjet isha. Kshtuqë atë ditë kur ju thashë, “Unë po e marr rrogën”, ishte ajo rroga sekondare edhe primare në qoftëse punon ni vend. Ma mirë isha me marrë kta primare se ish ma e marre rroga. Po unë e marrsha kta sekondare. Ni moment u ngarkova me shumë punë ktu, u ngarkova me disa programe…
Anita Susuri: Në Prishtinë?
Xhafer Ismaili: Në Prishtinë. Edhe m’u desht me shku me ju thanë, “Unë nuk punoj ma ktu”. Ishte rast shumë i dhimbshëm. Me t’vërtetë shumë se qysh ‘76, ‘77, ‘78 qaty patën ardhë me më marrë për asistent nuk shkova. Se e kisha babën gjallë edhe e kisha të smutë. Nuk dojsha me u largu. Tek ‘96-ta ishte shumë vonë. Po shkova edhe mirë kalova. Në fakultet kom kalu mirë. Me koleg kom kalu mirë, me koleg në gjimnaz. Atje në Turiçec kom kalu mirë…
Anita Susuri: E në gjimnaz në ‘96-ten e keni lanë punën a po ma vonë?
Xhafer Ismaili: Jo në ‘96-ten.
Anita Susuri: ‘96-ten.
Xhafer Ismaili: Jo, ma vonë. Domethanë prej ‘96-tes kom punu edhe aty edhe aty tani dikur mas dy-tri vjete e kom ndërpre.
Anita Susuri: Kohën e luftës, pak para luftës.
Xhafer Ismaili: Po, po.
