Aktivizmi
[Pjesë e prerë nga video-intervista: intervistuesja e pyet të intervistuarën për periudhën e aktivizmit.]
Naxhije Buçinca: Po kjo puna jeme që thojnë, unë e kam qu një punë si çështje patriotike se na ishim në nifar mënyre të okupum nga sistemi komunist. Nuk ishim bash të barabartë dhe të jetojmë të barabartë, po kjo jetë më ka ndërtu edhe ma heret ku e spjegova shkollimin dhe fëmijërinë time. Ka vazhdu edhe kur kam ardhë në Kosovë në Vushtrri, ka vazhdu reagimet e mia, ku u cënonte e drejta e shqiptarëve e kombit tem. Kshtu që unë se kom qujtë jetë politike, po e kom qujtë një jetë ku secili njeri duhet të mbrojë kombin e vetë, do të mbrojë çështjen e asaj popullate që i takon sepse ajo ishte e cënume, ajo ishte e kërcënume, ajo ishte e abuzume në shumë mënyra. Kshtu që unë nuk i thojsha që ish nji lëvizje politike e jemja, ose nji veprim politik i jemi sa për mu ishte ma e pranushme nji punë patriotike, detyrë e secilës pjestar që përjetonte të gjithë atë… sidomos mas ardhjes në pushtet të Millosheviçit.
Kshtu që, kam psu disa paknaqësi të mëdha nga veprimet e mia se në ’68-shin festova në shkollë kur isha, festova 28 Nëntorin. Ku nji nxanse e jeme e shkëlqyer – Mirvete Badivuku Pantina, doktor i shkencës sot, mësoi poezitë e Lasgush Poradecit “Bijnë Telat”[1]. Ajo flite për 28 Nëntorin, pavarësinë e Shqipërisë që ishte pavarësi edhe për ne, po e papërjetume fare se s’guxojshim as ta përmendnim ne, as Shqipërinë po as flamurin. Dhe, në ’68 une e festoj klasë më klasë, të veshun vajzat, edhe Xheraldina në ’68-shin deklaroi e foli atë poezinë për Skënderbeun. Ishte e veshun me fustanin e kuq, e shqiponja e zezë anash. Ashtu edhe nxanset e mija, n’krye me Myrveten, Myrvete Badivuku… prej klase n’klasë, pa i marrë leje drejtorit. Drejtori ishte si nji person politik, e shiqonte politikën dhe mbronte natyrisht, mos t’thom kauzën, po mbronte vendin e tij si drejtor. Nuk e përfilla fare. U festu ajo edhe kishim edhe …… aty edhe ata u ngritën, “Çka osht’ kjo? Ku mund të përmendet Shqipëria?” Dhe u ba nji problem komunal, po ajo shkoi ma tutje edhe në Kosovë. U formu komisioni për diferencim se isha anëtare e Partisë, por interesont thote dikush, “A ju që keni qenë nëc Parti!” Thash, “Na e kena pas ma vshtirë që kemi qenë në Parti për me e mbrojtë çështjen tonë, kauzën tonë. Se jena ballafaqu me probleme t’mdhaja dhe kanë pasu me përjashtim nga puna.” Si edhe ndodhi.
U formu komisioni, mirëpo megjithatë shqiptarët ishin edhe ata në politikë. Dijshin se diçka po ngjetë që nuk duhet të ngjajë, pasi kishim edhe intelektualë kanë kry punën e tyne ashtu si duhet. Ishte një mbrojtje e madhe e Azem Shkrelit shkrimtari, e kam çmue si krijues të ndjerin. Ai e gjithë biseda që ishte, shkonte ka ajo që unë duhet të përjashtohem prej pune. Kur u përjashtojshe prej Partisë, automatikisht dilshe prej pune. Dhe, ishte ndihma e pakontestueshme e Azem Shkrelit që e falemnderoj, edhepse ishte i ndjerë ai është një figurë e shkëlqyeshme e letërsisë tonë. Dhe pastaj pasun edhe t’bamet t’tjera.
Ishte edhe ajo kur rezhimi i Millosheviçit ishte aq i egër sa preku sistemin shkollor tonin duke eliminu çdo gja që ish shqiptare, duke i futë orët e serbishtës ma tepër sesa t’shqipes, edhe aty kam reagu, por ishte ’81-shi kur lëvizi faktori rinor, gjithmonë ka qenë revolucionar (buzëqeshë). Dhe tash u mbajshim mbledhjet e partive, diferencimet, të gjitha ato t’pabamet që ishin ndaj popullit tonë. T’bamet, t’pabamet t’popullit tonë dhe aty mbrojta haptaz lëvizjen studentore të ’81-shit. Ta mbrojsh në atë kohë ishte sikur me i’a nënshkru vetëvetit jo përjashtimin, po edhe burgun e merrshe. Mirëpo megjithatë, nji pjesë e mirë e shqiptarëve aty që nuk bëjnë në kategorinë e udhëheqësve, që ishin të ashpër shumë, ishin edhe kategorikë. Organizatorja me gjithë nji profesor që kam respekt për te, Emin Fejzën, ishim organizatore të lëvizjes studentore edhe fëmijëve në Vushtrri. Edhe shkoi ajo, pasoi ajo, isha zëvends drejtoreshe, shkoi me përjashtim nga vendi i punës, meta deri në ’86-tën pa vend t’punës. Po nuk m’tronditi fort, osht’ interesant se e prisja se e ban nji vepër e din që ki pasoja. Për mu ishte jo pushim, po vazhdova studimet se atëhere ishte me shkollë të lartë pedagogjike e kisha kry ktu n’Prishtinë, vazhdova fakultetin, Letërsi, Gjuhë në Fakultetin Filozofik.
Dhe çka thonin kto, rahat s’ishin serbët, thojshin “Kjo leje që u përjashtu, po kjo po studion”. Që edhe atë drejtë me ta mohu mos me studiu. Vazhdova edhe ate edhe në ’86-tën, ishim të detyrum shumë, shumë kishim presione, ishim të detyrum, vajza ishte, Xheri ishte e fejume. Tendencat ishin që ne të ikim prej një rrethi të ngushtë, ishte vërtetë për veprimtarinë tonë rreth i ngushtë, dhe kalum në Prishtinë. E unë pranohem në shkollën fillore Dardania për nji mujë ditë. Aty, t’them jo aftësitë po megjithatë me veprimtarinë time une nuk mposhtja që m’largun tri-katër vjet prej pune. Vazhdova me po të njejtin avaz, po të njejten gja dhe fitova venin e përhershëm aty (buzëqeshë). E dini trazirat që jon ba ma tutje, mas ’81-shit erdh ’89-shi ku minatorët u futën zgafellë e ishte një akt i shkëlqyer që mund të bëjë nji xehtar për çështjen edhe atë çka do ta prite prej ’81-shit Kosovën në të ardhmen.
Ajo ngjarje ka metë në historinë e çlirimit të Kosovës, domethanë kur minatorët u futën në zgafellë si protestë e politikës të dhunshme të Serbisë ndaj Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës. Dhe, organizova ishte kur ata rrinin në zgafellë pa ushqim, pa dritë, pa ajr sa duhet, duhet edhe na të solidarizohemi dhe organizova 24 orë të rrijmë pa ngrënë në shkollë. Ishin dakord të tërë shqiptarët, po aty ishin edhe serbët dhe ata rrijshin anash, po me mllef shiqojshin se çka po ndodhë. E organizum, isha iniciatore unë dhe sekretaria m’ka nihmu shumë, e shkollës që fatkeqësisht s’po m’kujtohet emri. Ka qenë një gru e mirë shumë, punëtore e mirë dhe përpilova edhe telegram që u qu… hala egziston te televizioni jonë në ’91-shin, ekzistonte dhe quante telegram Radios, Radio Prishtinës. Dhe këtë aktivitet natyrisht që i ra në sy Komitetit Komunal të Prishtinës dhe fillun peripecitë e ndryshme rreth përjashtimit të këtij kuadri që ka luftu për çështjen tonë, që janë solidarzu me minatorët.
Përveç asaj, kam organizu ndihma për fëmijët e minatorëve që ishin n’zgafellë, fëmijët që ishin lanë jashtë domethanë familjet pa të ardhuna. Ka qenë ajo 8 Marsi ku janë mledhë, kanë propozu… kërkush asnji fmijë s’guxon sot t’i qoj msusës karafil ose si zakonisht dhurata që kanë qenë modeste. Ato pare duhet t’i shkojnë fëmijëve të minatorëve edhe u destinu që fëmijëve të minatorëve t’ju qojmë atë dhuratë. Domethanë ndihmë ishte, ndihmë simbolike të thuash por që jemi me ta. Në ’89-shin, një ditë kisha edhe nanën, kishte ardhë me m’vizitu prej Ulqinit dhe e dinte kto problemet që po m’përcjellin dhe shkova n’shkollë. Te dera e shkollës m’priti drejtori dhunshëm tha, “Nuk guxon me hy n’shkollë”. Thash, “M’lejo, sot ta dorëzoj ditarin”. Tha, “Jashtë, s’ke t’drejtë”, ishte drejtoria e dhunshme. Mos t’ja përmen emnat atyne, se ata ishin n’shërbim të pushtetit që ushtronte dhunë ndaj shumicës shqiptare edhe arsimit shqip. Dhe tha, “Mundesh me liru menjihere ndërtesën e shkollës, munesh me e liru shkollën”. M’përcjellin dy arsimtarë që e kishin kry turnin paradite, unë shkoja masdite me klasët e pesë-ta, me t’pesë-tat, gjashtë-tat nuk e kam ashtu. Dhe u ktheva ballëhapun e tha, “E çuditshme është…” drejtora, dy vllazën janë gjeografë, thash, “E çuditshme…” m’duket vllau, Azemi, “E çuditshme”, tha, “nuk mërzitesh”. Thash “Pse t’mërzitem, mos bana naj gja t’keqe që m’përjashtun? Do t’mërzitem prej… nëse kam punu diçka të pahijshme ndaj popullit tem, ndaj njeriut. Nuk po mërzitna fare”. Si e hapa derën, nana prej qoshës, “A t’hedhën a?” (qeshë). Thash, “Po, nanë. M’hedhën edhe pesë pare s’po i jap[2] që m’hedhën. E di që diçka jam t’u lëvizë për çështjen tonë.”
Nejse kjo ishte ’89-shi dhe u kfillën edhe institucionet tona edhe pozitën ata që merrshin që ishin n’krye, ata veç fillun… se diçka e tmerrshme po ngjan në Kosovë, lëvizi krejt popullata e Kosovës dhe m’thojnë t’ankohesh patjetër. Zeqeria Cana erdh, se ishte në Kshillin për të Drejtat e Njeriut, mori të gjitha ato të dhënat edhe çka policia ka ba kur kanë dalë n’demonstrata për t’u kthy n’punë. Policia e ka maltretu Mimozën e pat promovimin e fondit që e pat çiftit Buçinca deklaroi në atë dokumentarin, tha, “Na dolëm, t’na i kthejnë arsimtarët në shkollë”. Dhe policia ç’bëri? E ka maltretu Mimozën. Ajo një mujë ditë ka qenë në kurim. Domethanë kanë ushtru dhunë fizike mi nxanësit.
Pastaj ndodhi ajo që unë veç e kisha plotsu kushtin për penzionim, por para penzionimit nuk do të dal tash në penzionim edhe shkoi çështja n’gjykatë. Dy gjykatës të shkëlqyer e kryejnë detyrën e vetë edhe ajo është detyrë, detyrë patriotike. Për tre muaj më kthyen në procesin mësimor, dhe çka ngjan? Tha, “Ke lejen të shkosh, sot ti duhesh me fillu me punu. Ke fitu prej gjykatës, ke fitu procesin gjyqësor”. Dhe shkoj afrohem aty të dhunshmet ishin akoma aty. Njeni prej tyne m’zavendsonte mesa e tij, domethanë vajza e motrës. Edhe kish marrë ditarin n’dorë bash n’atë klasë ku unë jepsha msim se mu m’zavendsoi, orët e mija. Thash, “A ka mundësi t’ma jepësh atë ditar?” Tha, “T’lutem a ka mundësi edhe sot të jap msim?” Thash, “Asni mundësi s’ka, as sot, jashtë {drejton gishtin nga dera} prej ktu. Ditari është i jemi”. Atë që e bani daja i saj, bana une me te. M’erdh keq po ajo s’kryeni detyrën e vetë, se nuk ish dashtë t’a pranoi detyrën kur përjashtohet nji për çështje kombëtare apo çështjen tonë shqiptare. Prandaj i thash, “Jo! Munesh me nejtë kudo nëpër korridor, po n’klase s’ki me hy se kto janë orët e mija”. Mora ditarin dhe u futa, gzimi i fëmijëve që u sjella mas tre muajve në procesin mësimor dhe dola atëherë se isha 38 vjet shërbim, domethanë 55 vjet i kisha kry se me 55 vjet dilsha në penzion dhe në ’91-shin unë dola në penzion.
Mirëpo, megjithatë isha e lidhur me çështjen e shkollës dhe kur planprogramet donin të aplikonin në shkollën ku jepsha msim, edhe pse kisha dalë veç në penzion. Ishte një tubim kundër planprogrameve që u aplikonte pushteti i Millosheviçit. Dhe tash dikush duhet të flasë, duhet me folë para të gjithëve, para prindëve, para nxanësve… u mbyllte shkolla me fjalë të tjera. Një pjesë e objektit veç u nda, u nda për 500 nxanës që ishte dy e treta e ndërtesës, për dy mijë nxanës ishte nji e katë ka e objektit. Edhe aty e mora fjalën, meqë ata që e udhëheqin nuk kishin guxim t’a merrnin fjalën. Prezent ishte profesori Pajazit Nushi një akademik dhe m’dëgjonte prej s’largut kur flisnja me mllef me emocione shumë. Sikur i dhash fund procesit mësimor po kurrë pa u nda prej tij, dhe dola në penzion në ’91-tën.
Ishte nji gëzim i madh se nipin e tretë e fitova, Lurnin. Prej aty kam shku në maternitetin e Gllogovcit. Kur e kom pa në çfarë gjendje ishte materniteti, organizova ndihma për papuçat e lehonave, për sigurimin e kmishave t’natës edhe për sigurimin e… as çarshaf nuk kishte, mundeni me marrë me mend. Edhe ato nëpërmes ndihmave të qytetarëve, gjithmonë kam ditë me i shfrytëzu donatorët në dorë, edhe pse ishin të vegjël po megjithatë ekzistonin. Dhe, në atë moment kur kam vizitu nipin tem në Gllogovc, Drenas tash quhet, gjithashtu i kam qu kto ndihma dhe i jam drejtu doktorit të nderuar që jam shumë falemnderuese Selim Krasniqit, gjinekologut. Ai ka pas gjinekologjinë patologjike, ka pas nji rast me Xherin, që t’thom ai është një prej një rastit që nuk mund t’a përmend, i ka nihmu shumë Xherit në lindje, në lindjen e Ledrit. Dhe ai, kur i’a kom dorëzu gjithë ato ndihma, asht’ mahnitë me veprimin. Jo që e bana unë për nipin tim, se nipi dilte jo që ishte lindja e tij, por pash rastet që vizitova nipin, lindjen e tij, pash se në çfarë gjendje ishte materniteti në Gllogovc. Të gjithë shtatzanat e reja, ma nuk kishin guxim me shku në spitalin qendror tonin, maternitetin kryesor në Prishtinë, po u lindshin nëpër maternitete lokale, sepse drojshin se çdo gja mund të ndodhë. Edhe mjekët ishin që kishin harru betimin e Hipokratit, ushtronte dhunë, ose dyshohej që lindjet nuk do të përfundonin ashtu siç duhet. Pra, kshtu ngjau edhe me nusen teme Suzanën, është nji oftamologe, specialiste e mirë, e du shumë (buzëqeshë). Kur u lind i dyti, është edhe vajza e Hajredin Ukellit që kam pas respekt për te, ka qenë ekspert i mjeksisë. U lind… aty pash mjerimin e maternitetit, prandej pasoi pas ksaj se ne morëm djalin…
I gjithë ky aktivitet që unë e quaja ma tepër patriotik sesa politik, megjithatë merr ato përmasat, niancat [nuancat] e politikës, mirëpo, nji politikë që shkon në favor të komunitetit tem, në favor të Kosovës, në favor të shqiptarëve… atë që e përjetojshin çdo ditë. Dhe, me një grup grash nga shkolla ku punoja u regjistrum në Lidhjen Demoktratike të Kosovës, na priti profesor i ndjerë Fehmi Agani. Kjo për mu nuk ishte najfar partie, por ishte nji lëvizje popullore ngaqë ishte partia e parë e regjistrume, që hala ekzistonte. Ishin momentet e fundit të shkatërrimit të Jugosllavisë, u regjistru Lidhja Demokratike e Kosovës, ju thashë edhe më parë që kjo për mu ishte një lëvizje popullore, komplet një lëvizje popullore. Aty, n’bazë të aktivitetit tim që ishte i dukshëm aty ku m’njihnin, shkolla, rezistenca, largimi prej pune, të gjitha kto banë që unë të jem akoma aktive dhe të futem tash në… mos t’a them se nuk e kam thanë kurrë… të futem në politikë. Megjithatë, krahas dhunës që u bante, kjo ishte nji politikë me nji program të caktum, që ishte nji program, nuk ishte me dhunë. Ju e dini që presidenti i parë Ibrahim Rugova, i cili ish, e quanim paqësor e vazhdojmë me atë kurs paqësor. Pastaj vazhdun edhe përpjekjet tjera, ishte dashtë një lëvizje ma e fortë me shku. U kriju Ushtria Çlirimtare e Kosovës që i dha hov gjithë ksaj lëvizjes tonë dhe vulosi, me fjalë të tjera, me ndihmën e ndërkombëtarëve, vulosi fatin e Kosovës kte që e kemi sot.
Punova pa kursim në formimin e grusë. Kishim kryetare, megjithatë kryetari mungonte për një udhëtim post-diplomik në Gjermani dhe si nënkryetar udhëheqa Forumin e Grave te Lidhjes..deri ’97-shën, dhe aty përfundova jetë time sa i përket, se e quj unë “politike,” ajo patriotike akoma vazhdon. Kshtu që, erdh një ide në ’93-shin nga vizitat e ndryshme duhet të them prej organizatave të grave botnore, amerikane, evropiane thonte që veç Forumi gratë veç në Forum duhet… se ajo megjithatë nën tutelin e partisë. A duhet edhe nji organizatë tjetër? Ishte “Motrat Qiriazi”, ishte “Nënë Tereza” dhe vetëm këto dy organizata, njëna kishte humanizëm shumë, “Motrat Qiriazi” për arsimimin e fokusume. Dhe mu m’lindë një ide thom “A mund të bëjmë na diçka? Edhe nji organizatë që merret veç me çështjen e grusë?” Dhe kujtova që të gjithë institucionet ishin shkatërru si institucionet arsimore, edhe të kulturës e artit, t’shkatërrume dhe unë bashkë me Shukrije Gashin dhe Xheraldinën-Xherin, vendosëm që t’krijojmë këtë asociacion.
Po ishte nji ide që i’a prezentova edhe Shukit edhe Xherit, ishin n’pajtim shumë edhe m’ndihmun shumë në formimin e ksaj shoqate që u qujtë “Grupi i krijueseve dhe veterane të arsimit”. Kishin programet e veta ku programi kryesor i krijueseve ishte arti, kurse veteraneve të arsimit ishte arsimi. Ishte një kombinim i shkëlqyeshëm se të dy këto asociacione, sistemi, ishin të shkatërruara dhe janë afër njana-tjetrës, pa arsimim nuk kemi as kulturën. Kshtu që kishim programet e caktume, dhe ne le që veprum në të gjitha komunat e Kosovës, po fillum edhe tokat etnike që ishin jashtë shtetit amë {numron në gishta} Ulqini, Shkupi domethënë Maqedonia, Presheva, e dini që akoma është nën kthetrat e Serbisë, jom shumë e ashpër kur ju thom kthetra. E të gjitha kto pjesë etnike… dhe lidhshim një, mbajshim një kontakt, nëse s’mundnim fizik e mbajshim shpirtëror, lëvizshim diçka dhe patëm shumë suksese. Afër 120 veprimtari, ekspozita, koncerte të ndryshme në të gjitha këto vende ne i shfaqnim dhe i punum.
Kshtu që “Grupi i krijueseve dhe veteraneve të arsimit” banin në atë kohë nji punë të shkëlqyer sepse i mlodhi të gjithë ato krijuese në nji vend dhe ato pastaj me veprimtarinë e veta jepshin rezultate të ndryshme në picture, në poezi dhe në muzikë. Kishim kompozitorë si Pranvera Badivukun, kishim piktore edhe Miradije Ramiqin edhe poete, kishim poete Shukrije Gashi bashkë me Xheraldinën dhe veteranet e arsimit me Veronika Mjedën me Vera Dinon me Fakete Kusari që m’ka përcjellë deri në 2006-tën, kam pas Faketen dorë të djathtë për arsimimin e femrës shqiptare. Kjo ishte atëhere kalimi i jetës teme prej asaj politike kryesisht si gjuhë politike në atë të shoqërisë civile. Kjo ishte një organizatë jo-qeveritare. Mirëpo, s’pushoi puna jonë se qëllimi jonë ishte çlirimi nga kthetrat e ashpra të Millosheviçit dhe dhunën që ushtronte mbi popullatën shqiptare.
Megjithatë, ju tash që të gjitha kto 15 gra ishim aty, e bam gjithë këtë veprimtari lidhim, jo fizikisht por shpirtnisht lidhim të gjitha kto toka sikur menonim në qenien tone, bashkum të gjitha tokat shqiptare në një vend. Ishim edhe n’Shqipëri, Shqipëria noshta nuk kish problemet tona, se kto ishin tokat shqiptare mrena ish-Jugosllavisë. Dhe problemi i grusë shqiptare ishte krejt i natyrës tjetër, e problemi i grusë në Kosovë edhe në tokat e tjera etnike të shpërndara ishte krejt problem tjetër sepse na përjetojmë… ato t’paktën ishin t’lira në atdheun e vetë. Ata kishin problem krejt sociale të shlirimit të grusë, megjithatë ata e kanë pas ma lehtë, edhe e kanë ma lehtë se sa ne e kemi sot. Se t’shlirum jemi, nji shtet shumë i ri, por që po shkon me hapa… duhet të shkojmë në hapa t’sigurtë, do t’i vërtetojmë ato hapa t’sigurtë me politikën që do t’bajmë me kto që i kemi në vendimmarrje. Besoj që nuk duhet t’a hupim besimin tonë për atë çka kena punu. Nuk duhet të futem në analiza politike se nuk m’pëlqen ta bëjë ate, mirëpo çdo gja e shiqoj me nji sy kritik, sa mund të reagoj ajo është… reagoj aty ku e kam rrethin tem. Në suazat e veprimtarisë teme, fokusi që jam fokusu në arsimim, aty, ajo ish ajo politika jeme, që duhet të baj për arsimimin dhe avansimin e pozitës së grusë.
Kshtu që, domethanë ajo ana politike, kryesisht politike nëse merret u braktis, po nuk u braktis puna në këtë asociacion si organizatë jo-qeveritare sepse na vazhdum çështjen e avansimit të grus, të pozitës së grus edhe shlirmin e saj nga prangat e mentalitetit patriarkal po edhe prangat e rezhimit të ashpër të Millosheviçit. Se kur i diskutojmë në Forum, kisha vrejtë edhe faktorin tonë mashkull, kisha vrejtë… “Tash na s’kemi kohë të mendojmë për pozitën e grus, kshtu diçka, se kemi synimin kombëtar”. Po na paralel punojshim për çlirimin kombëtar domethënë nji forcë ishim për t’u realizu të gjitha qëllimet që i kishim si mashkuj si femrat, sepse e tregum edhe me prezencën e grave tona vetëm në luftë për çlirim në UÇK. Domethanë që i tregum që na jemi t’zojat t’kapim edhe pushkët. Por ne praktikisht punojshim me këtë laps, domethënë me laps e kishte edhe slloganin, kjo sllogani i “Motrave Qiriazi”, “Me laps në Evropë”.
E ktu e kishim hallin, me atë laps, ta çlirojmë nga prangat shekullore grunë, se ishte një avansim, e përgatite Kosovën të pavarun me një barazi, ose me një arsimim të lartë të femrës, me një çlirim të hapt të femrës për të kapë hapin për Evropë se na i kemi taku Evropës, po fatkeqësia ka qenë ballkanike, historikisht ballkanike. Prandaj, m’u duk absurd kur njeni prej tyne që osht’, ishte hala deputet, nuk duhet të i’a përmen emnin po m’u duk shumë konservator, m’u duk e papranushme që sot t’a kemi kohën për shlirimin e Kosovës… “Leje punën e grave”, se puna e grave, ish puna e grave, merre me mend. Po s’u çudita fort se edhe ai ish i edukum në një familje patriarkale dhe se mendonte që ashtu duhet të arrijë në Evropë. Por shifet që me këtë barazi gjinore, veç jo që e kemi tepru, nuk e kemi tepru fare kur flasim e bisedojmë, por që osht’ bo modë tash edhe mashkujt të thonë, “Po edhe na jemi për barazi gjinore”. Kur futen n’shpi gruja ish gru, burri ish burrë prapë brenda shpisë. Flasim atë që duhet me folë e nuk bajmë atë që duhet me ba për çështjen e barazisë gjinore.
Kshtu që jeta jeme tash fillon në organizatë jo-qeveritare që m’flen shumë sepse edhe moshën e kisha, kurrë nuk kam dashtë të merrem me politikë. As s’më lejonte mosha, por as vetë nuk kam dashtë të merrem, të futem si aktive e që unë i baj apel grave tona të shkolluara, të mençura, që mos të largohen. Noshta fillojmë me nji organizatë jo-qeveritare, por kadalë, hap pas hapi kjo mundet me qenë një trampolinë për t’u marrë edhe me politikë sepse kur i’a thash presidentit, se u gzova që një presidente ma dha medaljen presidenciale për merita, u gzova që ishte dora e një gruje që ma dha dhe që e thash që na do t’i pushtojmë, noshta osht’ e vrazhdë “pushtim” por as nuk mund t’i thom “grabisim”. Në vetëdije me forcën tonë do t’i marrim të gjitha ato vende, edhe vendet vendimmarrëse. Edhe të gjitha do t’i kaplojmë, të gjitha institucionet, po kjo asht’ ajo që e kërkon sot Kosova, e kërkon Evropën, jo për Evropën nuk e bajmë por ne na nevojitet që kjo grue të jetë, duhet të shkojë me hapa përpara paralel me mashkujt.
Kryesisht, nuk u kry puna jeme. Me kte t’them mas ate që i ngjau Kosovës, që u prite t’i ngjante Kosovës në ’98-shin, ’99-shin, ngjau! Nuk ishte e papritur, se u kapllu krejt Jugosllavia. Filloi shkatërrimi i ish-Jugosllavisë së Tito-s filloi me Kosovën e do të mbaroj me Kosovën, ashtu edhe ngjau. Çka na tash si grup, a duhet të merremi tash me ekspozita? Me çka? Ne u fokusum, sidomos “Grupi i veteranëve të arsimit” në strehimin e refugjatëve, fillon në ’98-shin, fillon Drenica të sulmohet keqaz, Peja po ashtu rrethina. Në ’98-shin, edhe ashtu çdo vit shkoja në Ulqin, tre muj në ’98-shin bashkë me një gru t’madhe… t’them e madhe ishte ajo gru, po që isha iniciatore për formimin e shoqatës “Anima” në Ulqin, doktoresha- gjinekologe Zylfije Gjoni Duraku që bani shumë në strehimin e familjeve nga Drenica, nga rrethi i Pejës. I strehum tre mujë rresht familjet që kishin kryefamiljarin, ishin gratë, sepse ose burrat ishin në front, ose ishin dikun të ikur. Kshtu që, kur shifshim familjarët me kryefamiljarë mashkull nuk e strehojshim ate. Detyra jonë ishte gratë dhe fëmijët.
Bamë një punë t’madhe duke i’u falenderu shoqatës “Anima” po bashkë me shoqatën “Anima” ishte edhe profesoresha Mejreme, ajo uqlinake me origjinë, të trijat na ishim ulqinake, bashkë me Fahriun që na ka nihmu. Ka qenë gjithmonë n’dispozicion me veturën tonë të punojë në strehimin e këtyre fëmijëve dhe grave se i kishim gratë shtatzanë, në maternitet atje e ka lujte rolin gjinekologja jonë Zyfije Gjoni. Dhe n’fund morëm vendim se isha edhe në Kosovë që vikendicat se Shtoj ka shumë vikendica ku pronarë janë kosovarët me një urdhër të prerë s’ki ka e kam marrë atë guxim (buzëqeshë) po thash, “Ne kemi ardhë ktu…” të gjithë pushojshin a! Atje u kallke Kosova, Drenica, në ’98-shin u kallke, Peja sidomos, rrethina e Pejës, Gjakova. Thash, “Ne kemi ardhe ktu n’pushim, të gjithë me m’i dorëzu çelësat e vikendicave, sot me komision”, dhe të gjithë vikendicat janë dorëzu prej banorëve të Kosovës, i janë lshu refugjatëve të Drenicës. Janë vendosë në të gjitha vikendicat tona.
Shembulli i parë ishte i jemi, e kam pas një familje prej Komoranit dhe vikendica jeme osht’ e vogël, modeste shumë me dy dhoma, megjithatë u strehu një familje e gjërë aty edhe të gjithë të tjerët. Muharrem Gashi, Emine Gashi, gjinekologe, Talat Gjinollit komplet ksaj klipës, Agronit… të gjithë kta ma mos t’i përmen të gjithë ata që ishin jashtë… ishin bregut të detit, po mrapa, Shtoji i Poshtëm po edhe Shtoji i Lartë. Dhe kshtu të gjitha kto famillje u strehun dhe gjetëm donatorë të jashtëm që diktonin që do gra po punonin në strehimin e kosovarëve. Kshtu thojshin, as Drenicë… po kosovarëve. Mledhëm t’holla që i kemi t’shënume se ku janë dhanë, çka asht’ dhanë. Logjistikën e mante gjithmonë Fahriu, dhe arrinte me t’vërtetë me zbutë dhe m’i dhanë krahë atyne familjeve t’u ju qenë pranë. Pastaj erdh koha që edhe na u deshtë, nuk mrrijta me shku n’Ulqin o familjen u dëbum dhe shkum në Strugë.
Si e kam thanë edhe ma parë, unë jam përqendru kryesisht në arsimimin dhe edukimin e vajzave në pjesët rurale. Nuk ka qenë lehtë as para luftës, tani edhe pas luftës veprimet që i kena ba si ekipë, se kam bashkëpunu me nji kolegen teme veterane atëhere të arsimit, Fakete Kursani e cila hap pas hapi m’ka përcjellë tan kohën. Por kryesisht mbshtetjen e kemi pas edhe prej Fahriut bashkëshortit tim, kshtu që nuk ka qenë as e lehtë po ka qenë knaqësi për ne që t’kontaktojmë direkt me personat që momentalisht janë largu prej shkollimit të tyre. Natyrisht që është dashtë të marrim listë për braktisjen, e kte e kemi marrë në seksionin e arsimit ku janë evidentu me gjithë që kemi marrë një listë prej 200 e sa nxënësve, tetëet, 20 përqind e kishin braktisë vajzat, ne megjithatë n’terren gjetëm një numër shumë ma të madh të braktisjes së vajzave në shkollë.
Faza e parë ose hapi i parë ishte të kontaktojmë me familjarët, dhe puna jonë ishte në këmbë prej shtëpisë në shtëpisë. Dhe u përqendrojshim në një fshat dhe aty e kontaktojshim me përfaqësues të fshatit dhe pastaj merrshim udhëzimet ku gjinden shpitë, ku gjinden lagjet e ndryshme, ku mendojshin që aty duhet me pas mjaft vajza që e kanë braktisë shkollën. Puna jonë ju thashë, hapi i parë ishte të kontaktoj e familjarët. Ish nji çudi e madhe se kur kontaktojshim me familjarët, na pritshin shumë mirë ngaqë n’atë terren ku ne shkonim për t’i përvetësu mendimin edhe t’prindëve edhe t’vajzave, ishte diçka që m’ka knaqë sepse kryefamiljari kryesisht ishte për braktisje. Kurse bashkëshortja e tij, nana e vajzës me gjeste tregojshin që ky osht ky që nuk lejon, ato ishin pro. Kishte edhe të tilla që i konvenonte vajza të rrijë në shtëpi, mirëpo kryesisht 80 përqind të nanave ishin për shkollimin e… Sepse e matnin jetën e saj që ka shku pa shkollim, e atje nuk i’a dëshironte fmisë së vetë- vajzës.
Dhe prej dere n’derë që vizitonim shtëpiat kemi pas dhe reagime, rezistencë, mirëpo para lufte i kemi motivu kryefamiljarët me nji rast se ne ishim… para, para lufte ishim të okupum. Rezhimi i Millosheviçit ishte aq i ashpër dhe fokusi i Millosheviçit ishte mbyllja e shkollave. Domethanë, aty ishin dy faktorët kryesorë, mosarsimimi po me planeprogramet e Millosheviçit ish gjenocidi kulturor-arsimor në popullatën shqiptare. Nuk donin me qu vajzën në shkollë, taman, thash, “Ju jeni në programin e veprimit të Millosheviçit që ushtron në Kosovë. Ai na i mbylli shkollat, se e kishin të njohur dhe ti po i nihmon me mosvijimin e vajzës në shkollë”. “Jo” thotë, “unë nuk jom në programin e Millosheviçit, unë jom kundër. Unë e du Kosovën e lirë, une du m’u çliru prej ktij rezhimi të egër”. “Atëherë” thashë “ti me një fjalë po i ndihmon”. Dhe duke bisedu (buzëqeshë) edhe duke… natyrisht që na kishim shumë kujdes, takt se si do të bisedonim me te. Edhe n’fund bim n’përfundim se, “Nëse asht’ ndihmesë lejimi i vajzës teme me shku n’shkollë, ndihmesë për çështjen tonë, për lirinë e Kosovës, ja ku e keni merreni vajzën”. (Buzëqeshë) Domethanë u thente me çekiç aty pak, kishte mentalitet jo pak, po mjaft mentalitet patriarkal që vajza nuk duhet të shkollohet, po i shtonte edhe post-blloqet, pasiguria, ato lëvizshin në pasiguri.
Megjithatë, na i sigurum se kto vajza do t’i përcjellim tan kohën e shkollimit të tyne, prandej e mira asht’ që ne t’merremi vesh që kto vajza të vazhdojnë shkollimin, edhe pse provimet kaluse kishin kalu. Kishin kalu si zakonisht që duhet me hy në provim pranues për me hy në klasën e parë të gjimnazit. Ne kemi pas mirëkuptim te drejtoritë e shkollave të mesme ku në një rast i kemi qu 37 vajza dhe ka qenë koha, fundi i tetorit. Dhe me mirëkuptim t’madh se çka ne jemi t’u punu, ata i pranun vajzat dhe ato vajza janë shpërnda. Kanë kry shkollat e mesme dhe 22 prej tyne janë siguru në universitet dhe kemi siguru bursa për ato vajza prej donatorëve vendorë. Të gjitha kto vajza që i nxitshim, fuqizojshim për çështjen e shkollimit të mesëm, ne i sigurum prej donatorëve vendorë. Galica Tours ishte atëherë para lufte edhe Saraçi Tours, jepnin nji librezë me nji fotografi t’vogël vajzës dhe e nënshkrume prej grupit t’veteranëve të arsimit edhe kur vajza tregonte librezën, s’kishte nevojë të pagunte as pesëesunte cent sa ishte atëhere, ishin dinarët atëhere në qarkullim.
Kshtu që, ndihmum afër 92 vajza brenda nji viti, 92 vajza i futëm n’shkollë, se kishte braktisje edhe n’shkollimin fillor dhe shkollimin e mesëm në komunën e Vushtrrisë. Këtë gja e kena ba në 67 fshatëra të komunës së Vushtrrisë. Ishte kohë e vështirë sepse bisedonim me familjarët, kryefamiljarët, kryesisht kryefamiljar ishte mashkulli. Pastaj, anash bisedojshim dhe i bindshim vajzat sepse sinjalet inepte kryefamlijari që nuk ka shkollim, “nuk pajtohem”. E dinte atmosferën sesi mbretnonte për shkollimin e saj, ne i bindnim që ata duhet të luftojnë për jetën e vetë, jo t’u u konfrontu me prindë, po bisedat e ndryshme, bindje që jeta e saj duhet të ndryshojë prej asaj që ka qenë e nanës t’vetë dhe gjeneratave t’tjera.
Kshtu që, kemi arritë që afër 910 vajza të shkollohen në shkollimin e mesëm dhe të vazhdojnë në universitet. Kjo ishte sa i përket arsimimit formal, aty na kishim akcente te arsimi formal. Arsimimi jo-formal osht’ zhdukja e analfabetizmit, kurset e ndryshme si… se patëm hapë edhe qendrën për arsimimin jo-formal ku u msonte gjuha angleze, u msonte rrobaqepsija dhe seksioni i shëndetësisë për shëndetin e vajzave t’reja dhe nanave t’reja. Kurset anglishte e mundësonin vajzën, nëse ka kry shkollën e mesme, e mundësonin që nesër pasnesër ajo t’gjejë një punë t’sigurtë se anglishtja ishte diçka si kusht i parë që mund të punësohet, edhe vajza me ardhë deri ke mjetet e veta personale materiale po me fitimin e atyne mjeteve, fitonte vajza nifar lirie. Nëse ajo ekonomikisht i fiton mjetet materiale, s’kishte nevojë dikush t’i nihmonte se ishte nifar mnyre, në nifar mnyre e fitonte nifar pavarësie megjithqë gjithmonë i përgjigjemi dikujt e sidomos kryefamiljarit, qoftë e fiton pare ose çfarëdo veprimi, gjithmonë i përgjigjemi kryefamiljarit.
Kshtu që, na afër 1800 vajza… kjo tash po flas për periodën mas çlirimit, mas çlirimit Kosova ishte e shkatërrume plotësisht, ekonomikisht e shkatërrume se jemi dëshmitarë e gjendjes së Kosovës mas çlirimit. Kishim problem se u ndrru… u banë ndryshime të ndryshme në reformë, tash ma nuk ishte tetë vjeçare po u donte nantë vjeçare. Ktu kishim problem shumë t’madh që vajzat i fusnim në klasën e nantë sepse u krijun qendrat, pikat e ndryshme ku n’terren ku vajzat duhet me dhanë. Vajza u donte me udhëtu, për atë udhëtim u donte një pagë, domathanë nji euro u donte me dhanë vajza me shku edhe me ardhë. Fillun me braktisë shkollën, klasën e nantë. Kjo ishte nji problem, momentalisht problem shumë serioz dhe na fillum fushatën për vetëdijsimin e vajzës që ajo patjetër duhet të vazhdojë, kudo që të jenë, duhet të vazhdojë shkollimin ma tutje. Domethanë, klasa e nantë u njifte nantë vjeçare atëhere dhe patëm shumë probleme po duke i’u falemnderu donatorëve vendorë ne prapë sigurum për ato vajza udhëtimin falas. (Buzëqeshë) Mirëpo ma vonë, fatbardhësisht ma vonë ajo çështje u rregullu…
Ishim atëherë kur vajzat e braktisin shkollën sepse u donte me udhëtu, u donte me udhëtu në fshat tjetër ose n’qendra. Kryesisht në qendrat, qendrat ishin në Vushtrri në qytetin e Vushtrrisë. Nëpër fshatëra nuk kishte klasa e nantë, mirëpo falë sistemit, falë edhe seksioneve të arsimit se tash ishim të lirë, u duhke me zbatu reformën që erdh. Domethanë, që nji vajzë mund të numrohet shkollimi fillor deri në nantën klasë. Secila shkollë amë që kishte tetë klasë, u hap edhe klasa e nantë, kshtu që s’kishim problem fare aty. Domethanë që ky problem veç u kry. Tash kishim, problemi jonë tash ishte që kto vajza tash vazhdojnë shkollimin e mesëm. Megjithqë kemi pas probleme n’fillim që ato prapë t’vazhdojnë se ishte nji pauzë ku kta nuk kishin shku në, kishin hup vitin në disa mujë, aty prapë jemi foku ne dhe ato vajza që metën gjysë viti ose tre-katër mujë pa shku në klasën e nantë, megjithatë prapë na me mirëkuptim të seksionit të nantë për arsim ne i futëm ato vajza dhe vazhdun shkollimin nantë vjeçar, nuk ishte ma tetë vjeçar po nantë vjeçar. Tash ishte problemi se si do t’i qojmë të gjitha kto vajza në shkollimin e mesëm.
Duhet të them që në Vushtrri ekzistonte gjimnazi, shkolla teknike edhe shkolla profesionale dhe ne klasët e nanta shkonim para se e kryjshin shkollën, klasën e nantë, bisedonim vetëm me vajza. E tash mundësitë e vajzave për shkollimin e mesëm. Gjenim në nji klasë mund të ishin njëzet vajza, dhjetë vajza, 15 vajza… prej të gjitha atyne, kishte vajza që prej fillimit thotë, “Unë nuk kam mundësi me u shkollu sepse s’ka mjete materiale”. Kishte vajza që edhe prindërit i kishin dakord, ishin dakord, mirëpo mundësitë materiale mungojshin. Dhe na tash u orientum ka sigurimi i kyne vajzave që mos ta brakstisin shkollën nga sigurimi i mjeteve të ndryshme, aty kryesisht ishte transporti në pytje.
Si thash ma parë edhe para lufte, t’njejtin donatorë vazhdun pas lufte kto vajza t’i shpërblejnë me nji fjalë, ishte lloj shpërblimi prej donatorëve që falas të udhëtojnë për shkollimin e mesëm. Kemi pas shumë sukses, ma parë thash që kemi fut në shkollë 910 vajza. Kur ishte puna e arsimimist jo-formal afër 1800 vajza kalun nëpër qendrën për arsimimin jo-formal, u aftësun në gjuhën angleze, n’kompjuter dhe rrobaqepësi; bile në rrobaqepësi, ata… të gjithë i’u nënshtrun komisionit për aftësim. Mirëpo, na nuk kishim licencë që t’iu japim diploma për kto vajza, por vërtetime gjithësesi jepshin. E me kto vërtetime ato vazhdojshin edhe fazën e dytë në anglisht, kompjuter dhe u pranonte ai kurs i anglishtës, i kompjuterit dhe rrobaqepësi, u pranonte që ma tutje të vazhdonin edhe vajzat e merrshin një lloj diplome. Shumë u patën përhapë andulimet, premja e flokëve e të gjitha këto, mirëpo une s’e kom praktiku fort. edhe pse kom pas ofrime, donacionesh, puna jeme ka qenë ose organizata jeme ka qenë e profilizume, s’kam pranu asnjë donacion ku nuk futet në arsimin formal dhe jo-formal. Kshtu që pra edhe 1800 vajza kalojnë nëpër qendrën e përgjithshme të arsimimit jo-formal.
Konferenca Botnore në Pekin ishte në shtator dikun 1995, ku grupet e grave nga Amerika si nji grup i grave “Star” u quante, “Star Project” bisedun me gratë që mirren me aktivitete, bisedun me gratë e Kosovës, ato që i takojshin kryesisht jo partive, po i takojshin shoqërisë civile. Ka qenë “Qendra e Gruas”, ka qenë kjo “Star Project” që ekzistonte si njësi në Prishtinë, po edhe na si Forum i Grusë, n’bazë të Forumit të Grusë ku une e kam udhëheqë tri vjet Forumin e Grusë jam caktu për me marrë pjesë në Konferencën Botnore të Grave në Pekin. Ne kemi qenë si kategoi jo-qeveritare, shtatë-tetë gra kemi qenë, Forumin e Grusë e ka financu Lidhja Demokratike, kurse kto grupet t’tjera i ka financu shoqata ndërkombëtare të grave, kryesisht amerikanet.
Ne patëm rast me u taku të gjitha gratë e vendeve edhe në zhvillim edhe në tranzicion dhe vendeve që ishin të po asaj natyres edhe po asaj atmosfere politike siç mretnonte tek ne. Gjetëm shumë përkrahje, megjithatë ne ishim në pjesë jo-qeveritare, kurse në pjesën qeveritare, jo momentalisht po si delegacion ishte edhe Hilary Clinton. Mirëpo ne s’kemi mujtë me pas qasje n’atë koferencë sepse kemi qenë t’papranum si shtet, tek n’formim e sipër që ka qenë iluzore ta mendojmë na që kishim fitu ashtu shpejt e shpejt shtetsinë ose shkputjen prej Serbisë. Mirëpo, Sevdije Ahmeti ka qenë njejna prej aktivisteve ku është sponzoru prej amerikaneve dhe me nji dokumentim të pasun se po ngjet me gratë dhe fmitë. Se ktu progami ishte rreth dhunës që ushtrohet, nji pushtet i egër serb, dhunën ndaj grave dhe fmive, edhe ajo kishte nji material të bollshëm dhe kishte kontakte me bashkëveprimtaret amerikane që ishin të interesume për çështjen e grusë dhe fmisë në Kosovë. Dhe nëpërmjet veprimtareve dhe shoqeve të veta, ajo plason një material të bollshëm në pjesën zyrtare, oficiele të konferencës së grave të botës në Pekin.
Mirëpo, kjo pjesa jo-qeveritare, ajo u mante me workshop-e dhe kishte seksione të ndryshme dhe aty merrnin pjesë… ka qenë workshop-i i veçantë i Kosovës. Aty prezent i kena pas Edita Tahirin, kurse moderatore Sevdije Ahmetin. Ka folë Edita në atë workshop, ka folë edhe Edi Shukriu, mirëpo si duket ishte dashtë edhe nuk dinim si do të sillemi, ishte gja e re për ne (buzëqeshë). Ishte dashtë ma tepër të tregojmë ngjarje se çka ngjan me grunë e fminë në Kosovë, dhe sikur ma tha nji Julia Mertos kur u kthym në Kosovë, tha, “Workshop-i juaj, sikur dështoi”. Dhe unë me habi, “E pse?”, tha, “Ish dashtë disa gra të flasin, shumë gra të flasin”. Me përjetimet e tyne se na kishim çdo ditë përjetime, si aktiviste kishim përjetime n’terren. Ishte dashtë të flisnin ma shumë ngjarjet konkrete se ç’ndodhë në Kosovë.
Kshtu që megjithatë zëri jonë u ndi në atë konferencë dhe konferenca zgjati ma tepër se nji javë ditë. Vazhdoi puna jonë… kjo ishte mos t’them puna jonë politike, por kryesisht e fokusume në pozitën e grusë n’Kosovë n’atë kohë ku gruja përjetonte dyfish dhunën sepse i’u vrite fmija para syve t’saj, i’u vrisnin burrat para syve t’saj. E dhuna ishte e papërshkrushme ate çka përjetoi gruaja gjatë rezhimit të Millosheviçit.
Dhe pas lufte natyrisht nuk pushum së punuari se kishte shumë nevojë mas shkatërrimit në Kosovë plotësisht ekonomik, ishte katastrof. Kshtu që, kishte nevojë shumë të vazhdoj punën me ato vajza që i futëm n’shkollë, po ishte edhe fuqizimi i tyne që t’vazhdojnë mos t’mesin me nji shkollë t’mesme, po synimi jonë ishte që ato vajza të studiojnë dhe të futen në universitete. Nuk ishte lehtë sepse simas ni sondazhi që e bamë në 2005-tën, organizata jonë na sponzoroi FDI [Foreign Direct Investment (Investim Direct i Huaj) i Amerikës kuptum që ma nuk kishim fort problem me mentalitetin patriarkal. Na gzonte fakti që veç kryefamiljarët kishin marrë vesh prej shkollimit, se shkollimi i vajzave ishte i domosdoshëm, mirëpo ishte ky fakti tjetër na doli numri n’sondazh në 50 e sa fshatëra që intervistum kryefamiljarët doli se tetëetoli stum përqind, osht’ faktori ekonomik.
Na tash kishim një brengë akoma ma të madhe se si kto vajza do t’i stimulojmë si do të shkojmë te çështja ekonomike, ishte bazë për shkollim. Prapë na u sollën donatorët vendorë, i sigurum vajzave veshmbathje se dilnin t’shkatërrum familjet, sidomos fshatërat i kena pas t’shkatërrum plotësisht, me shtëpi, me pasuri me çka kanë pas, për tokë i kishin. Sigurum mjetet edhe t’transportit, sigurum veshmbathje, po edhe mjete mësimore, domethanë në kto u lshum në kto tri… do t’them se si do t’i sigurojmë prej donatorëve të gjithë kto arsye që kishin, vërtetë kishin arsye që vajzat nuk kanë mundësi të vazhdojë shkollimin megjithatë, (buzëqeshë) prapë arritëm. Mirëpo në familjet e ndryshme kur e shifnim që vajza mugon, se përcillshim permanent përcillshim, vijimin e saj në shkollimin e mesëm, po edhe vizitonim familjet pse ajo mungonte. I monitorojshim vajzat, ato që i futshim n’shkollë tan kohën i monitorojshim edhe si shkon suksesi i tyre e të gjitha.
Kur e shifnim që disa vajza veç po mungojnë, me ditë t’tana po mungojnë, menihere n’adresën e caktume na shkojshim n’shtëpi dhe n’bisedë me prindë thotë, “Unë e kom nji euro” t’thom tash “nji lek, mirëpo une e kom djalin, përparësi ktu e kom djalin”. Dhe shofim që abuzohet vajza megjithatë edhe pse menonte prindi, domethanë thash edhe ma parë që ra ai mentaliteti që ishte knaqësi për ne. Megjithatë, e ka nji lek ai do të i’a jap djalit, e vajza prapë se prapë nuk do të… se e mendon që ajo vajzë, ardhmënia e asaj vajzës nuk osht’ n’atë familje, se do të shkojë në familje tjetër do japë shtesë një familjes tjetër dhe nuk ka ma randsi se a do t’përkujdeset ai për te a jo. Kurse djali, ishte ai që siguronte kryefamiljarit nesër masnesër, n’moshë i siguronte mbijetesën e tij, edhe ishte një fakt ajo. Edhe aty ne reagum dhe i tham, “Nuk ka për vajzën, ne do t’i sigurojmë edhe veshmbathjen edhe transportin falas falë donatorëve vendorë”.
Dhe ish çudi kjo puna e donatorëve vendorë sepse firma ne s’kemi pas, kompani nëpër Kosovë s’kemi pas, kanë qenë do kompani t’vogla megjithatë ashtu si ishin, ata ishin n’gjendje për çështjen e shkollimit të vajzave të shtrijnë dorën dhe të na sponzorojnë. Kjo m’ka shty pastaj, ky reagim i donatorëve se tash na bajegi n’këtë pesë vjetshin e fundit kemi zhvillim të disa kompanive, bile kompani shumë të mdha, me kompani me shumë përfitime. M’ka shti me menu pse t’gjithë kto donatorë veç e veç jepshin t’holla, pse nuk mund të krijohet një pikë qëndrim. Ai pikë qëndrim do t’jetë fondi edhe tan kohën si ide m’u ka sjellë t’u m’dhanë kurajo donatorëve n’dorë, t’u m’dhanë kurajo. Duhet të krijohet një fond për shkollimin e vajzave, të gjithë atyne vajzave, qofshin në fshat, se na u fokusum tan kohën fokusi jonë ka qenë n’fshat, sepse aty ka qenë nevoja ma e madhe dhe shkatrrimet e mdhaja kanë qenë, po kanë qenë edhe nëpër qytete. Mirëpo, edhe ajo vajza që gjendja ekonomike ka qenë mesatare, vajza megjithatë asht’ abuzu, nuk ka shku n’shkollë. E prej asaj kategorie t’vajzave ne duhet të krijohet si ide tan kohën duhet të krijohet ky fond. Ishin dakord edhe bashkëshorti jem, me ndihmën e tij kena ba n’terren me t’vërtetë çudi, sepse ky ka qenë gjithmonë i gatshëm të m’përkrahë. Sepse edhe ai ish marrë prej nji profilit arsimor, është pedagog me profesion. Mirëpo, që tan kohën procesi mësimor nuk ka…. se ka qenë kuadër i kërkum, dhe kam pas gjithënjë nji mbështetjen e saj dhe besa edhe autoritetin e tij që e ka gzu n’atë trevë ku kena punu. Puna jonë nuk osht’ shtri vetëm në komunën e Vushtrrisë, por në regjionin e Mitrovicës, ku n’regjionin e Mitrovicës i takon Mitrovica, Skenderaj edhe Vushtrria.
Një rast i veçantë është kur ne i kemi trajnimet shëndetësore të shëndetit elementar të grave dhe vajzave të reja, kena pas në Vllahi, osht’ nji fshat i Bajgorës aq i bukur, piktoresk, knaqësi është të vizitojsh ato vende atje aq të bukura. Nuk e kam pa Zvicrën, veç m’duket kto janë ma t’bukur se Zvicra, kto panorama që i kom pa n’Bajgorë, Vllahi. Dhe ne i ftonim gratë e reja dhe vajzat që nuk kanë arritë shkollimin e mesëm, t’i ftojmë aty për arsimim jo-formal. Në ditën e parë, regjistrojmë nantë vajza e kanë kry klasën e tetë, klasën e nantë nuk shkojnë. U habitëm, listën e morëm, shkum se të gjitha i zhvillojshim nëpër shkolla ato kurset për shëndetin elementar të grusë dhe vajzave të reja. Trokisnim në derën e drejtorit, thash, “A keni dijeni që nëntë vajza tash ktu në Vllahi nuk vazhdojnë klasën e nantë?” Thotë, “Më falni unë…” bisedoi me mu, Faketen, na të tre hyjmë në zyre, tha, “E dijmë që nuk…” tha, “çka keni me ba?” “Duhet me shku për Mitrovicë thotë. Me udhëtu n’Mitrovicë”. Asnjë mundësi ato vajza nuk kishin me shku n’Mitrovicë se ai që e njef terrenin e din se si mundet me shku n’Bajgorë dhe n’Vllahi. Dhe unë me Fahriun, Faketen, Fahriu kryesisht njifte edhe ato të seksionit n’Mitrovicë edhe i’a spjegon problemin. Edhe menjiherë, nuk e maj n’men se cili ishte ai që ishte përgjegjës për arsim, ndërmori hapat e parë dhe merrni me mend, mas sa mujsh hapi, siguroi këtë personelin arsimor dhe hapi klasën e nantë. Ku kto t’klasëve t’teta që e krynin tashti ka qershori ishin edhe disa vajza, se u donte për me hapë paralele, u donte mas pakti 15 nxanës. Ato ishin veç nantë që kishin metë pa… Dhe hapet paralelja, në vitin vijues ato nantë vajza edhe pse e braktisin nji vjet, vazhdun klasën e nantë, me fjalë të tjera ato nantë nuk metën pa shkollën nantë vjeçare. Dhe kur ta kryjnë shkollën kishte mundësi me u regjistru në shkollë t’mesme, se me tetë vjeçare nuk mund të regjistrohej në shkollën e mesme. Ky ishte një rast shumë i veçantë po që ne e realizum me sukses.
[1] Titulli i saktë: “Bjenë Telat”
[2] Shprehje e popullit për të thënë që nuk çaj kokën.