Pjesa e Parë
Anita Susuri: Çfarë kujtime keni prej fëmijërisë?
Memedali Gradina: Ma së pari me prezantu vetën, unë jam Memedali Gradina banor i Janjevës. Kom banu këtu në Janjevë prej zvogëlimit sa e di vetën, prej 6 vjeçar deri në 11 vjeç. Mandej, jom dalë jashtë në Francë me familjen. Jom kthy në ‘86-tën këtu në Kosovë, domethanë në Janjevë. Janjeva përpara, si iu thashë, u kanë Parisi i Vogël, qashtu bile e thirrshum. Janjeva u kanë e njoftun për nifarë suxhuku të Janjevës.
Vishin prej kah mosit, domethanë të Kosovës edhe jashtë Kosovës vishin veç, sebep [shkaku] qata suxhuk. E qashtu u njoftë Janjeva, cili vend o, prej qatij suxhukit që u marojke këtu, a kroatët normal. Përpara ktu, Janjeva ka pasë 7.500 banorë, domethanë, komplet po flas, komplet 7.500 banorë me shqiptarë, me kroatë, me romë, me boshnjakë, me turkë.
Serbë s’kena pasë këtu në Janjevë kurrë edhe sot e asaj ditë s’ka. Janjeva, qysh m’kujtohet mu, qysh i thashë, Paris i Vogël si fëmi e mbaj në mend kur dilsha, shtatë vjeçar, Janjevë në qendër, qashtu këta kroatët merrshin diçka ndonjë harxh për shtëpi, i çojsha ato keset, une ditën e nxjerrsha. Domethanë, qaq u kanë Janjeva e fortë përpara, qato vite, domethanë prej ‘75-tës qashtu diçka, Janjeva…
Anita Susuri: A iu kujtohet qyteti?
Memedali Gradina: Qyteti nuk ka ndryshu apsolutisht hiç, veç u prishë, normal u prishë… ju bovaki [ndoshta] jeni sillë ktu nëpër Janjevë e keni pa sa shtëpia janë rrxu e sene se e kanë lshu kroatët që kanë shku. Jo pas luftës po edhe para luftës kroatët janë shku. Nejse, tana ma lufta e ka bo t’vetën edhe ma shumë, po para luftës këtu Janjeva ka njeh njo tetë a nantë kafe edhe shtatë tetë kafiqa.
E mbajsha në mend kur dilsha kështu me fitu naj dinarë normal, kur hisha nëpër kafe, nëpër kafiqa verës s’ka pasë njeri vend as ku me u ulë bile. Ulëse s’ka pasë me u ulë. Po nejse pak… tana ka nisë me blloku qysh u kanë, mos me ia përmend emrin ma mirë hiç se na ka lanë ni shenjë bajagi n’zemër. Qysh u hi ai [Shesheli] në Janjevë qashtu tani kroatët kanë nisë me dalë, edhe prej qatëherit ma Janjeva ka nisë me u shymë.
Anita Susuri: Shesheli apo?
Memedali Gradina: Po, Shesheli, tana Janjeva ka nisë me u shym.
Anita Susuri: Kthehna pak te, kur keni qenë ju i vogël edhe familja juj me çka u marrë? Me çka ka punu baba juj?
Memedali Gradina: Baba jem ka punu ktu te kroatët se në të shtetit s’ka pasë, po nejse ka pasë ni kohë edhe sot e atë ditë është nifar’ fabrike Metallci po atëhere ka vy me pasë naj daj a naj sebep me hi aty. Sikur tash, kërkah nuk u ndrru, hiç, normal. E qatëherë baba jem punojke qashtu te kta kroatët me ata maqinat që prodhojshin lodrat për fmi e me pllastikë që janë marrë shumë.
Nana jeme te ni mishtore qaty e mushke suxhuk të Janjevës që e përmenda parzit. E qashtu na majshin neve, se na jena dy vllazni edhe tri motra. Nejse, qatëherë jemi konë bajagi të vogël ama shtatë anëtarë në shpi plus babgjyshi e gjyshja e mixhat kena jetu në ni shtëpi. Poshtë është ajo shtëpi. Domethanë, dy dhoma edhe kena jetu 27 anëtarë përpara. Po, kapak kapak qashtu tani erdh koha… baba jem u shku në Francë ma së pari vet.
Nejse, na këtu ia nisëm shkollë. Une shkollë, motra shkollë, ata hala t’vogël janë kanë. Po apet jeta u kanë shumë ma e mirë se qetash. Qato që i fitojshim, qato që i hajshim u kanë ma i shishëm se tash. Për shembull, se tash gjinja s’kanë vullnet për jetë ma. Përpara, ne si fëmi, njimdhetë vjet, dymdhetë vjet, fëmi, dhetë vjet, neve s’na interesojke kurgjo veç me pasë pak pare sa me shku në shkollë me mësu. A qitash me pyt nëpër rrugë qata rininë, s’kanë vullnet për jetë ose për punë. Përpara njo punojke, 25 e honkshin. Qitashti u ardhë koha 25 me punu dhetë s’mujnë me hangër.
Anita Susuri: Ju e përmendët babën e juj që ka punu në punëtori te kroatët?
Memedali Gradina: Po, në punëtori te kroatët.
Anita Susuri: A mundeni me na tregu, për shembull qysh kanë qenë ato punëtoritë? Cila shtëpi kroate ka pasë punëtori? Kush ka punu? A kanë punu veç ata vet a kanë marrë dikond?
Memedali Gradina: Kroatët, bon vaki, pakica prej atyne s’kanë pasë maqina, shumica po. Shumica prej shpive kanë pasë. Edhe normal, e merrshim prej secilës shpi të romëve këtu janë kanë tu punu te ata. Edhe ka pasë njo tri a katër shpi që punojshin edhe në “Metallac”, po shumica prej romëve punojshin te ata.
Na ua kena pa hajrin shumë atyne kroatëve se e majshin… edhe sot e atë ditë janë dy familje këtu, janë disa shtëpi të romëve që punojnë te ata. Une për veti kom punu, veç e kom lshu punën. Nejse, përpara shumica shtëpi të kroatëve kanë pasë maqina edhe ata kanë pasë punëtori, po punëtoritë në shtëpi. Për shembull, e kanë pasë nji pjesë punëtorinë e qaty banojshin edhe jetojshin qaty. Na jepshin ni rrogë për punëtorin edhe ata punojshin.
E tana me ni vakt, baba jem, kur ka fillu me maru këtë shtëpi i ka marrë bajagi do pare prej atij gazdës, a pronarit, qysh me thanë? E kanë marrë do pare për me fillu me ndërtu këtë shpinë që jena momentalisht këtu. E tana ka vy me hy në punë krejt aty me fëmi, me nanën, me krejt. Tana e ka pru, edhe bash në këtë dhomë këtu që jemi momentalisht u kanë si punëtori përpara.
E kem pasë këtu njo dy maqina t’vogla që punojshim, nejse do ma të mdhoj punojshin në maqinë na e marojshim, e ndërtojshim do shnolla për fëmi, për flokë qysh me thanë, ato përpara, nejse ju jeni të reja s’e di a e keni mrri ato si tetshe janë kanë me ni bisht që i mshelshin floktë përmas.
E marojshim qata e marojshim kuklla për fëmi si lodra, si rrakaqa si… qisi sene e tani dilshim kah gjysë, tana na i lepitshim qato. Te shtëpia na i montojshim, ata i marojshin, na i montojshim edhe qojshim me paketa te ai pronari atje që me fitu pak ma shumë pare edhe me la borxhin. Se normal, baba jem u hi në borxh për me nisë me maru shtëpijen.
Anita Susuri: Çfarë moshe keni qenë ju atëherë?
Memedali Gradina: Qysh?
Anita Susuri: Çfarë moshe keni qenë kur keni punu?
Memedali Gradina: Une kom pasë atëherë shtatë vjet. Shtatë vjet i kom pasë, po nejse vllaznitë e babës tem edhe sot ata janë bajagi ndërmjet veti, qysh me thanë, njoni tjetrit i ndihmojnë edhe… e qatëherë janë kanë, nejse, bashkë ata, me ni shtëpi jetojshim. Poshtë është ajo shtëpia, tash s’është kërkush aty. Ata i nimojshin domethanë, mixhat e djemtë e mixhës, na kapak punojshim hiç, hiç, bile nja dhetë punëtorë jemi kanë këtu që punojshum e fitojshum. Mashallah fitojshum mirë.
Anita Susuri: A keni punu veç me plastikë a edhe me metale?
Memedali Gradina: Edhe me metale punojshim, ato si feder i marojshum kështu shnollat, mandej i kthejshum e bojshim tetshin. E punojshim edhe me metale po shumica me plastikë. Shumica me plastikë.
Anita Susuri: Ju tregutë që edhe nana juj ka punu në mishtore…
Memedali Gradina: Po, mishtore.
Anita Susuri: Tregutë që Janjeva ka qenë e famshme për mishin, për suxhukun. A ju kujtohet diçka për qato mishtoret? Ku kanë qenë ato? Kush i ka mbajtë?
Memedali Gradina: Kroatët, kroat u kanë edhe ai që e ka pasë atë mishtore. Pronari u kanë kroat. Edhe e ka pasë edhe në qendër që e shitke mishin e suxhukun që e pjeke, skarën e ka pasë e krejt. Punëtorinë e ka pasë këtu poshtë. Unë e di se shkojsha kur u untojsha, drejt me kallxu, shkojsha deri te nana aty. E kqyrsha qysh e marojke suxhukin e shtijke me u terë, hala pa u terë, ajo m’thojke… ni copë kështu m’jepke për me shku me hangër bukë.
Normal, përpara u kanë fukurallaku, po nejse përpara u kanë fukurallaku i omël a qitash osht’ fukarallak, qysh me thanë, bajagi bajat. Qe këtu në Janjevë, momentalisht, p’i kthehna. Sot asaj dite, p’e lojmë pak ata… momentalisht s’ka me thanë prej romëve tri a katër shpi që domethanë e kanë kështu jetën e mirë.
Kqyre tash jetën e mirë, çka domethanë jetën e mirë? Jetën e mirë, tash une për veti, shoqja punon une pa punë, po apet duhet me thanë, elhamdulilah [faleminderit]! Se qata që e ka dikush s’e ka as qata. Nana jeme e merr ni penzi 90 euro, e ka qat’ penzi, shoqja e merr qat’ rrogën arsimtari osht’ mësuse tu punu këtu në Janjevë po elhamdulilah [faleminderit], mirë është.
Anita Susuri: E qysh ka qenë për komunitetin romë atëherë para kur keni qenë ju ma i ri, fëmi kur keni qenë, qysh ka qenë jeta atëherë?
Memedali Gradina: Po qyre përpara këtu Janjeva, qysh e kom përmend duhet me përmend apet u kanë Paris i Vogël. Kërkush nuk kqyrke çka je e tek je. Na këtu edhe sot e atë ditë, na këtu po jetojmë si vllazni, pa marrë parasysh a është rom, a shqiptar, a osht’ turk. Na edhe sot e atë ditë jena edhe që atëherë jetojshim… unë si fëmi e mbaj në mend që neve s’na interesojke jashtë Janjevës çka ndodhke.
Na jetojshim këtu në Janjevë, vllaznimi-bashkimi, qysh thotë ajo fjala. Edhe kur marojke dikush, shembull, me nderë me thanë, ni novojtore me maru dikush, ni banjo me maru, na shkojshim krejt me i ndihmu. E tash për tash ni kese me ble kërkush s’ta bjen deri naltë pa i pagu.
Anita Susuri: Ju… deshta me iu vetë për komunitetin romë, m’tregutë që… moti atëherë edhe pronarët e kanë fol gjuhën rome me punëtorët që i kanë pasë, domethanë edhe kroatët e kanë fol. A është e vërtetë kjo? A iu kujtohet?
Memedali Gradina: Kqyre, këta kroatët që e kanë shtëpi nëpër mahallë këtu të romëve, normal ata e kanë fol gjuhën e romëve ma mirë se na romët që e folim. Edhe qata pronarët, normal e msojshin po nuk janë veç kroatët që e folin gjuhën rome. Qetash me dalë në qendër, në çarshi ka plot shqiptarë që e folin gjuhën rome. E për qita edhe si iu thashë na edhe para luftës edhe pas luftës na jem këtu si vllaznimi-bashkimi. Na s’kena pasë kurfarë probleme këtu, as gjatë luftës, as kufarë probleme s’kena pasë.
Anita Susuri: Sa i përket qytetit, a iu kujtohen ato kafet, janë “Bash Çarshia”, e është nifarë kafe aty afër “Bash Çarshisë”?
Memedali Gradina: Po.
Anita Susuri: A iu kujtohen? A kanë qenë edhe atëherë?
Memedali Gradina: Po, ajo “Bash Çashia” osht’ bajagi me thanë… ajo po m’doket kur visha une në pushim qatëherë u çelë “Bash Çarshia”, se su kanë, po u kanë bash tash ku është furra. S’e di a jeni kanë në qendër? Ku është furra ma së pari qaty kafja u kanë, domethanë kur jom kanë une bash i vogël, shtatë vjeçar, a tetë vjeçar kur i kom pasë ni kroat e majke qat’ kafën aty. Tani u kanë ni kafe knena naltë e ma naltë tana… nuk e dini Janjevën me iu tregu sa kafe ka pasë. Bajagi do kafe edhe do kafiqa ka pasë për rini.
Anita Susuri: E në cilin vit iu kujtohet që hapet “Bash Çarshia”?
Memedali Gradina: “Bash Çarshia”, qaty dikun po m’doket në fillimin e ‘80-tës qashtu dikun.
Anita Susuri: A ka qenë pronari kroat, a shqiptar, a?
Memedali Gradina: Jo, pronari kroat u kanë aty. Ai ka pasë edhe mishtoren e ka pasë, e ka pasë edhe mishtoren e ka pasë edhe qat’ kafen. E marojke edhe suxhukin e Janjevës ai e marojke. Ai e ka çelë qat’ kafe. E tana pas luftës e ka ble, ata janë turqeli po më duket që e kanë ble kafen. Edhe ngat atina ku osht’ xhamia, në qoftëse e keni pa në oborrin e xhamisë edhe qaty ka pasë ni kafe masnej xhamia e ka ble atë tokë.
Anita Susuri: E nji kafe që është aty afër, e vjetër, 1928 a ju kujtohet? Aty tregojnë që nihere ka qenë kafe tani dyqan…
Memedali Gradina: Përballë “Bash Çarshisë”?
Anita Susuri: Po.
Memedali Gradina: Po, përballë “Bash Çarshisë” aty u kanë kafja e shtetit. Aty u kanë kafja e shtetit. Aty ka pasë edhe kangëtare sene, aty ka pasë… po m’kujtohet se qysh jo, m’kujtohet se une 55 vjet…
Anita Susuri: A keni qenë aty? Qysh ka qenë atmosfera?
Memedali Gradina: Po atmosfera u kanë, qysh me thanë, qajo atmosferë ma nuk kthehet kurrë, qajo atmosferë ma nuk kthehet kurrë. Aty ajo kafe u kanë plot, gjithë. Ka pasë muzikë, ka pasë kangëtare, aty shkojshin edhe pleq edhe t’ri edhe këta t’mesmës… kush ka mujtë ka hi mrena, kush ka pasë pare normal. Pa pare s’mundesh me hi në kafe me pi. Po aty nuk kqyrshin, për shembull a janë kanë kroat, a janë kanë rom, a janë kanë shqiptar, jo, jo. Aty pa marrë parasysh, aty u ulshim pijshim krejt bashkë. Krejt bashkë, s’ka pasë kurfarë problemi. Po qajo kohë s’ma merr mendja që kthehet, se aty u kanë bash jeta e shijshme, jeta e omël.
Anita Susuri: Ju keni fillu shkollën në “Vladimir Nazor” apo?
Memedali Gradina: Po, “Vladimir Nazor” u kanë qatëherë.
Anita Susuri: A keni ndonjë kujtim prej asaj kohe?
Memedali Gradina: Po shkoja në shkollë aty. Janë kanë, mësus janë kanë shumica serbë. Normal, ata janë kanë shumica, ka pasë edhe mësusa kroatë. Nejse, qatëherë u kanë serbo-kroat shkolla, po nejse edhe shqiptartë shkojshin veç që jemi kanë të ndame. Shkolla si shkolla… që bile bash atëhere, nejse tash gjyna është me fol edhe sot e asaj dite s’kam problem me shkollë, po qatëherë na kur dilshim kështu pushimi i vogël, pushimi i madh krejt bashkë jemi konë. Se shembull, qato që i merrshim… përpara s’ka pasë qaq pare me ble nëpër çarshi si tash që ka smoka nëpër rrugë po gjujnë, atëherë s’ka pasë. Po na e merrshim, shembull, prej shpijes naj sanduiq naj sen me veti në shkollë. Dikush harrojke me marrë ja s’ka pasë, na i dajshim ato. S’ka pasë shansë njani me hangër, njani me kqyrë. Sikur tash, ai po shkon me ble ni smok për veti ai që s’ka as s’pe lutë me i thonë, “Merre bre pak”. Jo, atëherë kemi honger krejt bashkë aty.
Anita Susuri: A iu kujtohet edhe ndonjë detaj prej qytetit të Janjevës, kur keni qenë në atë kohë para se me shku në Francë?
Memedali Gradina: Po kqyre, detaje ka shumë. Sikur përpara, për shembull këtu Janjeva ka pasë tri-katër kerre që kanë pasë që me nisë… unë e di, i kom pasë tetë vjet kur e kom pre këtë gisht, tri a katër kerre a ka pasë Janjeva, a jo. Edhe pse kanë pasë pasuni të madhe, po kerre s’ka pasë. Janjeva gjithë u konë e qetësume, Janjeva kurrë s’ka pasë problem.
Janjeva si Janjeva, me pasë nejtë ata kroatë që janë dalë prej Janjevës, qatëherë e thirrshim Parisi i Vogël, po tash e kishim thirrë Parisi i Madh. Ama nejse, Komuna e Lipjanit gjithë u kanë si fukara e sot atë ditë u mbetë. Edhe për kohë shkive edhe sot njejtë është qashtu.
Anita Susuri: A iu kujtohet kur ka qenë ndërtesa e komunës? Kur ka qenë komuna këtu në Janjevë?
Memedali Gradina: Po kqyre, qatëherë veç une jom dalë në Francë. Kur kanë nisë une veç jom dalë në Francë. Tana s’jom kanë hiç këtu, njo katër-pesë vjet s’jom kanë sebep ushtrijes, se m’lypshin për ushtar me shku. Une, drejt me iu thanë, për qata iksha pak. Sebep ushtrijes s’jom ardhë. Po qatëherë veç kur visha në pushim mas shtatë vjet, qashtu diçka, kur visha në pushim e kom pa që Janjeva e ka, e ka pasë ni ndryshim të madh. Se romët, minoriteti, ata punojshin, ama nuk punojshin nëpër pazare, për shembull me shitë për veti. Po masi janë dalë ata, tana kanë fillu me tregti romët.
Anita Susuri: Domethanë, në atë kohë, ma herët, para se me shku në Francë këtu ka qenë edhe… te mahalla e juj e romëve, m’duket ka qenë biblioteka, a ju kujtohet kjo?
Memedali Gradina: Po, po. Ka pasë ni bioskop, që po thojmë, atje poshtë ku është posta. Bon vaki e keni pa ku është posta? E para postës që është ai vendi i madh aty… nejse tash u ra krejt, s’ka kurgjo aty, ka pasë aty, edhe biblioteka ka pasë aty. E di bibliotekë ka pasë, une bile shkojsha aty në bibliotekë, merrsha do libra me lexu normal. Ka pasë bibliotekë, ka pasë, e qata romë që keni pa aty që po jetojnë, ata po jetojnë aty prej kohës… biblioteka u kanë naltë ata poshtë jetojshin aty, edhe janë mbetë aty qashtu.
Anita Susuri: E qysh kanë shku ata me jetu aty? A ju ka dhanë dikush a?
Memedali Gradina: Shteti po më duket ka liru me jetu aty.
Anita Susuri: Aty është nji hapësirë e madhe më duket…
Memedali Gradina: E qajo hapësirë e madhe u kanë bioskop aty, kino, qysh me thanë, kino u kanë aty.
Anita Susuri: A keni shku ju najhere?
Memedali Gradina: Po, qysh jo. Atëherë na s’kena pasë televizor. Une e mbaj në mend, kqyre tash me kthy mrapa, babgjyshi jem në ‘72-tën e paska ble ni televizor “ambasador”. E qatëherë na veç e kena maru këtë shtëpi. E qitshim televizorin në prezore atje, e në oborr aty u ulshim na të mahallës e kqyrshim filma. Nejse, atëherë, domethanë kur jom kanë edhe ma i vogël para se me ble televizorin, normal kena pasë dy-tre televizora komplet prej minoriteteve. Dy-tre televizora i kena pasë.
Shkojshim kqyrshim filma, u kanë niherë në javë që i bijshin prej Lipjanit. I bijshin me na lshu filma qashtu, normal me pagesë. Kinot sikur në Prishtinë. Tash në Prishtinë, sot atë ditë ka kino me siguri, po nejse nashta pak ka ra edhe anena {kullet}, se tash ka televizi e ka tulifarë programa.
Anita Susuri: A iu kujtohet çfarë filma keni kqyrë? A keni ndonjë kujtim? A keni shku me shoqni a?
Memedali Gradina: Po, po me shoqni, me shoqni gjithqysh, se shembull une kom pasë pare për tri vetë me pagu biletën, që kush s’ka pasë… dikush ka pasë gjysë dikush jo, na i mledhshim ato i bojshim krejt nimdhetë, a dymdhetë sa jemi konë krejt shoktë e mledhshim paret, tubojshim. Pa marrë parasysh, a kom pasë une ma shumë, a ai ma pak e blejshim biletën e kqyrshim filma me kauboja, indian, përpara qato ka pasë, edhe do filma të Indies. Atëherë qato filma ka pasë ma së shumti. E tana mas ni kohe t’gjatë, domethanë ‘75-‘76, qaty dikun tana kanë fillu edhe këta filmat e Turkies, që i thojshin Karamurat ata. Se e mbaj në mend se i kqyrshim ata filmat e Turkies, karate ata të Kinës e do sene qashtu, ata filmat.
Anita Susuri: Te ajo pjesa, platoja e kinemasë a janë mbajtë aty edhe do festa, dasma?
Memedali Gradina: Po, po, po. Kohën e mramë kur s’vishin ma me lshu filmat, tana ma u mbetë ajo salla qashtu, shpraztë. Pa ulëse, pa kurgjo. E tana aty, nejse shumica na, romët, i bojshim do dasma aty se…
Anita Susuri: Ka pasë vend.
Memedali Gradina: Ka pasë vend edhe u kanë pa pare. Me ndreqë me qit’ do karrika, do tavolina, ulëset qaty. Po e mbaj në mend, u kanë mirë në atë kohë edhe aty i majshin do dasma edhe dasmat mirë edhe ma hjeshëm u kanë se tash që i majnë nëpër restaurante. Se kqyre, une kur e kom martu djalin para nja dhetë vjet, po s’ka pasë nafakë me jetu me qata, e kom bo me nifarë restauranti dasmën. A besoni, kurfarë hijeshie s’ka pasë a qaty…
Anita Susuri: Qysh janë maru për shembull dasmat?
Memedali Gradina: Dasmat u marojshin, krejt çka duhet me hangër krejt nëpër shpija e bojshim. S’ka pasë nëpër restaurant me shku me porositë. Dy-tri gra në tenxhere të mdhaja e zijshin hajën e bojshin.
Anita Susuri: A ka pasë, për shembull kur keni bo festat edhe kroatë që kanë ardhë me shqiptarë?
Memedali Gradina: Gjithë. Kurrë s’ka pasë shansë ni dasëm me kapërcy pa kroatë, pa shqiptarë, pa turkë, jo.
Anita Susuri: A ka qenë gjithmonë mahalla rome kjo këtu, domethanë te posta? A ka edhe dikund mrena Janjevës që jetojnë familje rome?
Memedali Gradina: Mrena Janjevës, tash për tash, është veç nji rom atje në qendër. E ka ble qat’ shtëpi mas luftës prej nji kroati edhe është nji ashkali, po nejse edhe ai rom. Ni ashkali është ni rrugë që shkohet përtej qanena edhe ai është atje, po kështu jena konë ngjitë në qit’ pjesë që p’e shihni, gjithë qitu jemi konë.
Anita Susuri: A ka pasë Janjeva të ndame mahallat ku kush ka jetu?
Memedali Gradina: Po kqyre, do janë kanë ngjit edhe e thirrshim qashtu, mahalla e romve, mahalla e turkëve anenaj…
Anita Susuri: Përtej lumit anena?
Memedali Gradina: Po prej lumit e anena, mahalla e turkve prej lumit e anena. Tani, kroatët janë kanë shumica nëpër qendër e sene, shqiptartë anej naltë e qashtu, shqiptartë edhe ma poshtë. Gjithmonë u kanë ajo mahalla e romëve, turkëve, latinëve, kroatëve, ngjitë u kanë.
Anita Susuri: E juve, a ma shumë iu ka lidhë kultura, shembull turke ka ndiku, a kroate a qysh i keni marrë ato zakonet, traditat?
Memedali Gradina: Po kqyre, na e kemi marrë ma shumë traditën prej kroatëve se ma shumë me ata kemi pasë edhe puntë edhe shoqni edhe krejt ma shumë me ata, për qita. Ama çka me bo, qashtu u kanë koha përpara edhe tash, shembull shumica nuk dijnë shqipen me e fol.
Anita Susuri: Kroat a?
Memedali Gradina: Jo, jo, rom. Romët shumica nuk dijnë shqipen me e fol. Pse? Se s’kanë pasë bash qikaq kontakt me ata sikur me kroatë që kanë pasë, se te kroatët punojshin me ata bojshin shoqni, punojshin te ata edhe shoqni. Shembull, ai kroati ka dy-tre fëmijë, këta po bohen shokë me ata. Ajo qysh thojshin, ku është parja shkon (qeshë). Qajo është… ama apet na kena jetu bashkë pa marrë parasysh.
Nejse kroatët janë kanë ma t’fortë me pasuni e sene, ama na jetojshim bashkë, pa marrë parasysh. Shembull, kur ka pasë naj festë a naj sen, s’ka pasë shansë mos me thirrë shqiptarë e turkë e kroatë, shansë s’ka pasë. Për shembull, nejse, qatëherë u kanë video me iu tregu kur jom kthy prej Francës me martu vëllaun…
[Rrëfimi vazhdon në pjesën e dytë]