Unë katër vjeçe kam qenë kur më ka vdekë nëna. Edhe kjo osht ni… unë e kam shkru ni libër ‘Rrënjët e familjes’ gjyshi im është kryepersonazh. Edhe une dyshoj që një aktiviste sërbe ajo ma ka myt nonën. Nona mu ka vra. Unë e mbaj mend ashtu veç gjakun {prekë barkun}, ni jastëk, se neve na largojshin prej dhomës. Babai im shkoi me kalë shpejt e shpejt në qytet e mori ni mjek. […] E dyshoj se është vra, i kanë qit bombë në oxhak, te shpia e zjermit, ku kanë gatu. […] Edhe kur paskan ardhë me na marrë grunin e misrin, qekjo sërbja, paska hy në kosh, grunin e kanë marr po tash edhe koshin edhe misrin. E mamaja ime e paska marrë sëpatën edhe te dera e koshit me sëpatëka thonë, ‘Une gjallë e ti me dalë gjallë prej këtuhit kurrë jo, se boll ma morrët millin e grunin e tash edhe misrin do me m’i lonë fëmijët pa bukë’. Ajo [serbja] frigohet shumë edhe i thotë babasë tim, ‘Largoje grunë prej këtuhit se po ta jap fjalën që asni kokërr misër s’ko me marr’. Edhe baba ja bon disi me shejë nonës, se baba mandej mu më ka tregu edhe i thotë ‘Largohu ajt shko te shpia se po qajnë fëmijët a po digjet buka’. Ajo po sa largohet, kjo del edhe ikën. Mirëpo ajo e ka ditë krejt terrenin e shtëpisë sonë. Edhe besoj që… se ‘50-tën nona mu ka vra. Ajo [serbja] e ka gjujt atë bombën, se aty ka qenë nona edhe q’ajo njerka. Ajo pak është plagosë, nona shumë edhe prej asaj ka vdekë.
Ish të burgosurit politikë në Kosovë të periudhës jugosllave, kryesisht ishin të dënuar për irredentizëm dhe aktivitet nacionalist, dhe konsideroheshin armiq të brendshëm të Jugosllavisë. Identifikoheshin si Ilegalja, një termi përgjithshëm për grupet ilegale të organizuara në treshe. Lëvizjet politike të kësaj periudhe ende mbeten të panjohura për shkak të formës së aktivizmit politik që ka vepruar në fshehtësi. Sot trashëgimia politike e Ilegalës diskutohet përbrenda konteksteve të ndryshme historike. Narrativat kontradiktore rreth këtyre lëvizjeve politike thërret për një mënyrë të re të ndërmjetësimit të kësaj trashëgimije vështirë të qasshme.
Hanëmshahe Ilazi
Aktiviste politikeShazije Gërguri Hasangjekaj
Aktiviste‘65-tën, ‘64-tën në fund, ish t’u u dënu Adem Demaçi, unë i mora do shoqe. Unë nuk i mora shoqet me shku me organizu diçka, se s’kisha asi fuqie që muj unë me organizu diçka. Thashë, ‘A po vjen dikush me mue? Po shkoj me ndëgju gjykimin e Ademit’. E di për Elhamën që kom shku.
[…] Edhe Mejremi [Berisha-Shema] ka qenë, po s’di a ka qenë Mejremi atë ditë me mu. Se Mejremi ka qenë aktiviste e madhe. Kur nesrit kah ora 04:00 n’mëngjes, ky kerri i policisë para derës tonë. Bom, bom, bom {onomotope} drejtën me thanë jom frikësu shumë. Se na e kena pasë traum prej vllaut, qat’ kohë e merrshin. Vijshin e bojshin shpijen hallakam. Kur po m’thojnë mue, ‘Vishu hajde me ne’. Meta, s’mu kujtojke. Tash me m’zbulu s’ka mujtë kërkush se s’e kanë ditë, rrallë kush e ka ditë.
Shkova, m’shtijnë n’burg. Më majtën dy ditë. Më lshun pa kurfar’ dokumenti as kurgjo hiç. S’guxojsha as me pytë pse erdha. Po thashë t’u dalë hajt nashta kurgjo s’më bojnë. Thashë, ‘M’falni, për çfarë arsye kom qenë ktu?’ Tha, ‘Ke dashtë me organizu protestë pse po gjykohet Adem Demaçi’. Ma dha ni letër me nënshkru, çka kom nënshkru kush guxojke me lexu çka po nënshkrun. E kom nënshkru, zoti e ditë çka kom nënshkru (qeshë).
