Pjesa e Parë
Aurela Kadriu: Okej, a mundeni t’lutna me u prezantu pak shkurt për veten edhe mandej vazhdojmë me pyetje tjera, ma shumë pastaj…
Eliza Hoxha: (qesh) Okej, okej, une jom Eliza, Eliza Hoxha. Përndryshe, me profesion arkitekte edhe pse njerëzit shumë ma shumë më njohin në rolin e këngëtarës. Ndoshta ma shumë edhe për faktin që është profesion ma prezent në kuptimin publik. Edhe për anën tjetër që pavarësisht që kom studiu arkitekturë, punët e mia domethonë që jonë konë ma të dukshme deri vonë kanë qenë të lidhuna me muzikën, përderisa çdo vit e ma shumë muzika ma shumë eshtë pasion edhe dashni që e ushqej edhe shpirtin tem, por e përdori edhe si platformë për me adresu çështje të ndryshme komunitare.
Edhe e përzij najherë edhe me këtë pjesën e profesionit të arkitekturës duke dal te fusha e artit në përgjithësi edhe duke i, i mishënu edhe platformat e tjera të komunikimit si instalacione. Domethonë, videon edhe muzikën në, në diçka që flet ma shumë edhe komunikon me publikë të kategoive të ndryshme. Përndryshe, te arkitektura tash sa vite mundona me gjetë domethonë nji rrugë timen e cila lidhet çdo herë e ma shumë me dimenzionin social edhe me, me spektrin kulturor edhe artistik që lidhen me ngjarjet të, në qytet.
Aurela Kadriu: Okej, tash me të pyet direkt, çka man në mend prej protestave të marsit të vitit ‘98? Ju keni fotografu atëherë.
Eliza Hoxha: Po.
Aurela Kadriu: Ndoshta, nëse doni mundeni me folë pak për pjesën e fotografisë, mandej dalim te qysh është ndërlidhë aktivizmi juaj me atë që keni bo ato vite.
Eliza Hoxha: Po une në fakt jom, mos të thom jom nxonë në rolin e fotografës krejt rastësisht në nji kohë kur andrrat e mia për me bo muzikë (qesh) kanë qenë diqysh tepër të mdhaja në nji kontekst që s’të ka ofru kurgjo qysh kanë qenë të ‘90-tat edhe kanë mbetë në sirtar. Edhe mandej duke studiu arkitetkurë, ndërkohë edhe fusha e arkitekturës osht’ qasi profesioni që diqysh të lejon edhe të mundëson me përdorë mjete të ndryshme edhe me bo sene të ndryshme që lidhen me, me arkitekturën edhe me qytetin në përgjithësi.
Fotografia ka qenë njëfarë pasioni im i fjetun edhe që unë rastësisht kam fillu me fotografu për qefin tim deri në nji ditë ‘96-ën, kur në afërsi të banesës sime në Bregun e Diellit është vra nji student i ri Armend Daci. Edhe une e kom regjistru ngjarjen edhe për fat të keq po në anën tjetër kjo ka qenë dita kur fotografitë e mia kanë dalë në publik atëherë në ballinën e javorës politike “Zëri”. Duke qenë që për shkak të dinamikës së ngjarjeve njerëzit e tjerë që kanë qenë duke fotografu për “Zërin” kanë qenë në, nëpër këto ngjarjet e tjera nëpër fshatra që kanë qenë shumë ma dinamike edhe nuk kanë arritë me regjistru këtë ngjarje.
Po prej asaj kohe mandej më kanë ftu nëse du me qenë bashkëpunëtore edhe du me fotografu, por që vetëm kur fotografitë janë cilësore ose kanë një rrëfim të caktum ato mujnë me u botu. Edhe mu më ka intrigu shumë si një e re edhe m’u ka dok si një mundësi që muj me regjistru ato se çka po ndodh përreth neve, sepse dinamike çdo herë e ma shumë duke kalu vitet, sidomos prej ‘96 e tutje. Duke qenë që edhe UÇK-ja kishte fillu me u përfolë për të edhe me dalë nga sfondi ma shumë në sipërfaqe.
Thjesht ngjarjet që ndodhnin ne s’kishim mundësi edhe krejt me i përcjell, sepse në vende të ndryshme kishte ngjarje të ndryshme edhe për mu ka qenë njëfarë mundësie me thonë okej të paktën çka muj me bo për vendin tem, muj me, me regjistru ato se çka po ndodh edhe me të thonë të drejtën përmes fotografisë e kom njoft Kosovën e vërtetë, e kom njoft një Kosovë që unë nuk e kom njoft duke jetu vetëm në qytet dhe në kryeqytet në Prishtinë. Nji, nji shtresim njerëzor edhe ekonomik që nuk e kom njoft veç tu jetu në Prishtinë, sepse mandej edhe përmes fotografisë m’u ka mundësu me shku me dokumentu edhe ngjarje tjera që kanë qenë jashtë Prishtinës, bashkë me gazetarë të ndryshëm të “Zërit” që kanë, kanë punu në atë kohë dhe kanë regjistru ngjarje në atë kohë.
Po ato ngjarjet e Prishtinës që lidhen me, me protesta të ndryshme që kanë qenë në forma të ndryshme në Prishtinë, po në fakt kanë kalu edhe nëpërmes lens-it [Ang.: thjerrëz] tim, unë kam qenë në krejt këto protesta të ndryshme që kanë qenë qoftë në bulevardin ish “Marshall Tito”, sot “Nëna Terezë” apo edhe në rrugën e “Dubrovnikut” që sot me sa kujtoj titullohet “Gazmend Zajmi” ose në Velani, ose në Dragodan ku kanë qenë ambasadat, ku edhe sot vazhdojnë me qenë. Domethonë, protestat kanë qenë në shumë raste në lokacione të ndryshme dhe me mjete të ndryshme.
Kushtimisht ndër vite osht’ thirrë, osht’ bo thirrje publike gjatë gjithë kohës që me qenë paqësore edhe gjithmonë ka qenë grupi organizativ domethonë ose këshilli organizativ i cili osht’ mundu domethonë me mbajt rendin edhe mos me dalë prej skemës si osht’ mendu edhe si është ideu krejt protesta me shku prej fillimit deri në, në fund. Por jo gjithmonë ja kemi dalë, sepse ka pasë ngjarje që ka pasë aty për aty edhe kanë deviju shpesh. Domethonë, nashta najherë edhe, edhe vet protesta. Kujtoj protestat e 2 marsit, 2 mars nëse s’gaboj kanë qenë këtu te {tregon me gisht mbrapa} Radio Kosova kur me tanksa edhe me këto topat e ujit domethonë kanë fillu me…
Aurela Kadriu: Për cilin vit po flasim, më fal?
Eliza Hoxha: ‘98, ‘97-‘98 tash mos mi pyetni krejt vitet se po i miksoj edhe protestat, e nuk… memorja tash m’u kthy. Vetëm e kujtoj si ngjarje kur policia ka ndërhy, sepse me sa kujtoj ka qenë protestë e cila nuk është leju prej, prej me u mbajt, sepse megjithatë janë lajmëru protestat si të tilla edhe në polici që kanë me u mbajt edhe për derisa kanë qenë paqësore nuk kanë intervenu policia në shumë raste por në momentet kur ato kanë eskalu në diçka tjetër ose kemi qëndru ma gjatë në hapësirë sesa që ka qenë e parapame atëherë është intervenu domethonë me mjete të ndryshme. Edhe ajo ka qenë një prej protestave që ka qenë e dhunshme edhe kujtoj që prej asaj proteste e tutje në fakt protestat e tjera zakonisht kanë përfundu si të tilla.
Kisha me veçu protestën, protestën që ka qenë e nanave për shumë të rinj edhe djem që vinin prej ushtrisë në arkivole edhe qirinjtë që i kanë lonë pas përfundimit të protestës nëpër krejt bulevardin “Nëna Terezë”. E kujtoj këtë protestë për dy arsye, për këtë që e thashë edhe për nji arsye tjetër sepse duke fotografu {vendos gishtin në kokë} ma kanë pasë marrë aparatin prej dorës, nji person të cilin unë mandej pa vetëdije kom vrapu pas tij për me e marr aparatin mbrapa edhe pas meje e di që ka qenë dikush po se kom kuptu deri sa kom hi në stacion policor se personi ka hy në stacion policor, në stacionin që është këtu te {tregon me gisht mbrapa}, te Pallati i Rinisë “Boro dhe Ramizi”.
Edhe ka qenë Visar Kryeziu, edhe na kemi nejt aty deri sa ata na e kanë kthy domethonë aparatin, me shumë diskutime në polici. Sot kur e kujtoj për shembull atë moment thom a jom konë në terezi, që kom hy, (qesh) si me hi në gojë të ujkut, në polici. Po nuk e di ti në ato momente nuk mendon, fati që e kanë kthy se ai ka qenë civil, nuk e di edhe çka ka qenë ai personi. Po si duket ka mujt me qenë edhe nji i ri që nuk ka pasë lidhje domethonë as me shërbimin policor të atëhershëm, po që ka hy aty se se ka besu që na mujm me hy aty. Edhe kjo ka qenë një prej, prej seneve që e memorizoj.
Përderisa protesta tjetër që lidhet poashtu me gratë, gratë kanë bo shumë domethonë në atë kohë, në organizimet e tyne, është protesta me bukë, e cila në mënyrë simbolike mundohet domethonë me, me, me i tregu botës që ne vujmë edhe për gjërat bazike duke qenë të rrethum edhe duke mos pasë mundësi domethonë as nivelin bazik të nevojave me plotësu. Edhe kjo ka qenë domethonë arsyeja e parë që, që protesta ka nisë si e tillë edhe pse është stopu në rrugë e sipër. Sidoqoftë, ajo që i ka shqu protestat, jo vetëm protestat e grave sepse mendoj që gratë kanë lujt një rol shumë të rëndësishëm në këtë periudhë.
Bile, bile ndoshta shpesh edhe, edhe e kanë qitë veten në pah hala ma shumë duke pretendu që policia nuk reagon kundrejt tyre me mjete të forta dhe mendoj që e kanë lujt shumë mirë edhe atë rol. E sidomos në kohën kur ne kemi qenë prezent përmes satelitit edhe në krejt mediat ndërkombëtare dhe e kemi shfrytëzu shumë atë hapsinë duke qenë prezent edhe shoqatat ndërkombëtare këtu, po edhe mediat ndërkombëtare për me i tregu botës domethonë dhe me i bo trysni botës në forma të ndryshme përmes rezistencës edhe përmes protestës ose demonstrimit me mjete të ndryshme, por gjithmonë paqësore për me dërgu nji mesazh te bota.
Edhe mendoj që krejt kjo ka pas nji efekt ndër vite e vite deri në ‘97-tën që e thashë, jo vetëm protestat që kanë fillu me qenë pastaj më të dhunshme, por gjithçka që ka qenë domethonë në kuptimin e zhvillimit politik edhe, edhe civil në Kosovë ka pasë dinamikë tjetër. Vetëm për faktin që UÇK-ja veç ka qenë domethonë në, në skenë edhe ndërkohë që janë kriju dy vija paralele, jo vetëm në kuptimin e paralelizmit mes sërbëve edhe shqiptarëve por edhe mrenda vet komunitetit ose etnisë tonë ka pasë dy, dy rrugëtime që kanë shku paralel për me adresu çështjen e njejtë edhe kauzën e njejtë që ka qenë shteti i Kosovës.
Unë besoj që në krejt këtë rrëfim plot njerëz që shumë shpesh edhe nuk janë deklaru për punën e, e UÇK-së, sot e shoh krejt ndryshe sepse domethonë mendoj që ka qenë njëfarë, njëfarë marrëveshje e heshtun, sepse mendoj që rezistenca paqësore në nji moment të tillë pas ‘96-ës domethonë ‘97-‘98 vetëm mo nuk kishte mundësi me shty procesin ma tutje edhe dalja në skenë e nji, e nji grupacioni tjetër mendoj që veç e ka, e ka, e ka pru domethonë në pah edhe rrëfim tjetër dhe edhe nji dinamikë tjetër edhe për shqiptarët e Kosovës.
Aurela Kadriu: Atëhere të lutem me më tregu ju keni qenë shumë e vogël në vitin ‘81, kur është mbajt protesta në sallën “1 Tetori”, mirëpo si fëmijë çkado që mban në mend në atë kontekst politik-social çka ka ndodh edhe qysh osht’ trupëzu te ti faktikisht edhe me vazhdu, m’u ndal aty dhe vazhdojmë mandej deri në fund të ‘80-tave.
Eliza Hoxha: Unë kom qenë në klasën e parë edhe kom qenë në, në shkollën që është menjëherë këtu mbrapa Fakultetit të Arkitekturës edhe atëherë është qujt “Vlladimir Nazor”. Sot “Naim Frashëri”?
Aurela Kadriu: “Naim Frashëri”.
Eliza Hoxha: Po, po, edhe (qesh) kemi qenë tre paralele {tregon tre gishta} që është dashtë mandej me vazhdu shkollën në “Josip Broz Tito” ose sot “Ismail Qemajli” domethonë që kemi jetu në Bregun e Diellit edhe duke qenë paralele të tilla edhe duke qenë që ende domethonë ende s’kemi kalu në atë shkollën atje. Unë zakonisht kom zbrit me prindërit e mi në mëngjes, mami ka punu në çerdhe, në çerdhen që është përball Filologjikut edhe mandej prej çerdhes kom ardh në shkollë që m’u kthy mas shkollës te mami edhe mandej me shku krejt bashkë në Bregun e Diellit.
Edhe e kujtoj që neve na kanë lëshu prej mësimit për me shku në shtëpi sepse protesta ka qenë edhe krejt kjo rruga {tregon me gisht kahjen} “Agim Ramadani” sot, atëherë ka qenë “Ramiz Sadiku”, ka qenë e mbushun me njerëz edhe për mu ka qenë, edhe sot vazhdon me qenë njëfarë fotografie sureale edhe të njejtin emocion e kom qat’ fotografi e kom kështu sepse nuk e kom kuptu çka osht’. Na kanë thonë që osht’ demonstrata edhe edhe edhe duhemi me dalë, me u ndërpre mësimi, duhemi me shku në shtëpi, mundësisht mos me u sill rrugëve, po qekjo ka qenë (qesh) këshilla e mësueses, Vera Nikaj ka qenë mësuesja jeme.
Edhe… po une s’kom pasë qysh me shku se është dashtë me kalu rrugën për me shku në çerdhe edhe unë s’kom pasë qysh me kalu rrugën edhe s’kom ditë ku me kalu rrugën, sepse ka qenë krejt e bllokume me njerëz edhe e kujtoj që deri te semaforat nuk e di qysh kom mrri në këtë rrugën {tregon me gisht kahjen} që është paralel domethonë që osht’ kah ish restaurant “Pjata” këtu ose, ose “Rugova” që ka qenë edhe për me dalë sipër deri sa mo jemi gjetë me, me mamin.
Në fakt prej se e mbaj veten në mend, prej atëherë krejt çka më kujtohet sa herë kom dalë prej shpisë u konë fjalia edhe ndër vite, “Kqyr ku po shkon, me kon po folë, ku po hin, ku po shkel edhe mos mu sill rrugëve shumë” sepse pikërisht për shkak të rrethanave të paqarta. Pavarësisht që ende deri në ‘86-tën, mandej tek ‘89-ta është ajo kur prehen domethonë krejt raportet edhe relacionet edhe në kuptimin e institucioneve publike me me me me zhbamjen e e autonomisë së Kosovës krejt periudha e shkollës fillore domethonë ka qenë e tillë, në fakt na kemi, na i kemi gëzu {me gishta bën thonjëza} kushtimisht me thonë disa prej fryteve të socializmit më të zbehuna duke u zhba kështu krejt.
Sepse e kujtoj në atë kohë kam qenë pjesë e, pjesë e grupit të fëmijëve në radio tele… Radio Televizionin e Prishtinës. Mandej kom këndu si e vogël në “Akordet e Kosovës” në festivalin që ka pasë mbramjen e muzikës për fëmijë, mbramjen e muzikës popullore edhe zbavitëse edhe në momentin kur më ka rastisë me këndu si e rritun për herë të parë, ai ka qenë viti i fundit që janë mbajt “Akordet”. Kanë vazhdu mandej edhe kështu intermezzo, kanë tentu me u mbajt nëse s’gaboj ‘96 edhe mandej prapë i kanë ndërpre.
Kështu që, unë i kujtoj disa mundësi të vogla që kanë qenë për neve si fëmijë në atë kohë. Ende edhe në në Qendrën e të Rive, domethonë që ka qenë edhe qendër kulturore edhe e rinisë dhe sportit domethonë “Boro dhe Ramizi”. Te {me gishta bën thonjëza} “Klubi i Pionierëve” (qesh) kam qenë në Klubin e Ambasadorëve të Vegjël edhe aty kom shumë kujtime me të thonë të drejtën, sepse në njëfarë forme e kemi pasë shtetin që e kemi përfaqësu edhe jemi mundu me me përcjellë çdo ngjarje që ka ndodhë në atë shtet edhe me me me e lujt rolin domethonë në Asamblenë Gjenerale të OKB-së.
Kjo ka qenë, për mu ka qenë kështu nji, nji, nji hapësirë ku unë jom formësu edhe edhe edhe në kuptime të tjera përtej veç asaj çka kom bo domethonë si fëmijë në kuptimin e muzikës, sepse megjithatë babi ka qenë ai që i ka punu kangët për mu edhe domethonë ai na e ka mbjell domethonë përveç talentit edhe qat’ dëshirën për muzikën edhe mundësinë, a din, për me u marrë me muzikë. E krejt qeto copa, diqysh në këtë anën pozitive çka kemi mujt na me marrë prej, prej atij sistemi edhe në të njejtën kohë protestat e vazhdueshme, konfliktet e vazhdushme që ti shpesh edhe nuk i kupton si fëmijë po i sheh që jonë për diçka ma të madhe, sepse nuk u folke para nesh në shtëpi krejt qysh osht’ situata (qesh).
Aurela Kadriu: Qajo, qajo po më intereson qysh është interpretu te ju qekjo?
Eliza Hoxha: Me thonë të drejtën gjithmonë diqysh na kanë kursy po flas për shtëpinë teme, mos me na ushqy shumë domethonë me këtë idenë e frikës, a din. Vetëm me pasë kujdes, mos me u sillë kot në qytet edhe shumë e kanë pasë të rëndësishme me kë shoqnohemi ku jemi edhe orën {prek dorën} kur duhesh m’u kthy në shtëpi (qesh), gjithmonë, gjithmonë… Po që nuk na kanë ngarku prindërit sinqerisht nuk na kanë ngarku. Pavarësisht që na kemi tentu ndoshta najherë me i kuptu senet edhe kemi bo pytje qysh zakonisht fëmiëjt dijnë edhe sot me bo për shkak të kurreshtjes: pse kjo kështu e kjo ashtu.
Po që krejt këto copa diqysh jonë shumë të përzime, janë disa copa pozitive që i kujtoj domethonë prej asaj kohes sado e zorshme që ka qenë edhe që ka ndiku në formësimin tim edhe të gjeneratës tem. Po në fakt, kur e kqyr në gjeneral, na jemi njëfarë gjenerate e protestës, demonstrimit, çamjeve të mëdhaja, thymjeve, përplasjeve të mëdhaja edhe ndoshta edhe për qato edhe sot kërkesat tona edhe dëshirat tona karshi krejt çka osht’ Kosova edhe qysh kish pasë mundësi me qenë Kosova ose qysh kishim pasë dëshirë na me qenë Kosova duken të jenë shumë të mëdhaja dhe idealiste. Sepse shpesh une boj hajgare me këta miqtë e mi thom, “Na si duket jemi gjenerata e fundit e idealistave në Kosovë” (qesh).
Sot i shoh edhe të rinjtë krejt ndryshe i shohin proceset edhe ndryshe menojnë edhe në raport me jetën publike edhe me paranë edhe me proceset që lidhen me ta edhe me karierën edhe me gjithçka shumë janë ma racional edhe kanë nashta ma shpesh ideale të mëdhaja i kqyrin senet shumë ma, ma praktik a? Që nuk osht’ keq ajo po që… se di une hala po mendoj që duhet me qenë pak ma idealista edhe me bo Kosovën ma të mirë. Edhe me shty qat’ agjendën e madhe që na në fakt e kemi mbërri e kemi shtetëzu Kosovën po që ka shumë, shumë sene për me bo që Kosova me qenë ma e kompletume edhe ma e bukur edhe ma e mirë edhe ma e qëndrushme domethonë si vend.
Qysh do qoftë, në krejt qeto copa të thyme të pasqyrës ku ti herë e sheh veten domethonë të plotë e herë të copëtume e të dëshpërume edhe të thyme edhe të paqëndrushme, mendoj që gjenerata jonë ka mbrri me, me mbijetu kushtimisht me thonë në, në krejt pamundësitë që, që i ka pasë. Sidomos mandej mas të ‘90-tave kur neve na kanë përjashtu prej shkollave, para përjashtimit është periudha e helmimeve kur ne kemi qenë ende në shkollë atëherë kam qenë në gjimnazin “Ivo Llolla Ribar”, sot “Sami Frashëri” të cilat e kanë ndiku personalitetin tonë.
Edhe ndoshta une muj me folë për veten si natyrë kam qenë gjithmonë pak ma e mbyllun ka mjaft nji laps dhe nji letër edhe tonë ditën kom qenë, domethonë kam vizatu s’më ka interesu ça ndodh përreth. Une sot jam shumë ma ndryshe si person, shumë ma ekspresive, me ma pak durim në sene. Najherë me reagime të shpejta, sepse ato janë shtresime që ti shpesh në idenë për me i harru edhe mos me i kujtu mo për me shku përpara edhe me i realizu senet që ti nashta s’ke mujt në kohën kur ke qenë fëmijë ose i ri, megjithatë ato kanë metë aty edhe ato herët a vonë e qesin {ngrit duart} kryt dikun (qesh) në nji formë të caktume.
Edhe unë këtë send e kam vërejtë për shembull te vetja është njëfarë elementi që nuk e kom pa si fëmijë ose ka qenë qaty edhe… s’po di, nuk e di. Nana jem shpesh më thotë, “Shumë ke qenë ma e urtë edhe ma e përmbledhun. Tash je shumë ma e haparesht, ma dinamike” edhe, edhe ma e papërmbajtur nganjiherë në raport me ato se çka s’më pëlqen ose që kish mujt me qenë ndryshe nashta veç për nji kujdes ma të vogël ose për nji send që mujm me mendu dy here para se me bo, po në fakt po…
Aurela Kadriu: A ka qenë, tash të dalim ndoshta në fillim të ‘90-ave, se po më pëlqen qysh po shkon qekjo ide e ndërlidhjes të identitetit tond individual me kërkesat edhe sidomos tash kur janë mbyllë shkollat, janë mbyllë institucionet ku keni qenë në atë kohë?
Eliza Hoxha: Na kemi qenë në njiherë [të vendosur] në shtëpinë e Sami Pejës {tregon me gisht djathtas} që është në këtë rrugën “Dubrovniku”, “Gazmend Zajmi”, nji vit. Ndërkohë kemi qenë në rrugën “Xhemajl Ibishi”, sot s’e di qysh e ka emrin ajo rrugë te hekurudha, poshtë që shkon për Makofc. Edhe mandej kemi qenë te shpija e Herticëve shkurt, sepse mandej une e kom kry, veç e kom kry domethonë gjimnazin. Ndërkohë që në Fakultet të Arkitekturës kemi qenë në Dragodan, Arbëri sot, në disa shtëpi. Nuk i di me emra pronarët, njoni prej pronarëve më kujtohet, sepse osh’t baba i nji shoqës teme, Zana Bajramit, Bahri Bajrami nëse s’gaboj. Edhe dy pronarë të tjerë të shtëpive që kanë qenë aty afër, në të njejtën rrugë, domethonë nji distancë 50 metra, njiqind metra ndërmjet.
Kështu që, praktikisht me thonë, ose kështu shumë thjeshtë, unë krejt studimet e mija i kom përfundu në shkolla shpija. Kom absolvu në atë periudhë, po fakultetin e kom kry mas luftës, domethonë kom diplomu mas luftës. Për shumë arsye, e para që hmm, çka është me rëndësi pse kom shku në arkitekturë është krejt e paqartë për mu me thonë të drejtën edhe sot (qesh). Hala munona me gjetë ku osht’ vendi jem në arkitekturë edhe si duket qekjo është arsyeja pse provoj sene shumë edhe, edhe mundona me i kombinu me krejt ato çka kom qef me bo.
Ka qenë e pamundun me shku në muzikë, une kam qenë e lidhun shumë me muzikën dhe m’u ka dok shumë absurd në krejt qat’ periudhë çka kom une me bo me muzikë në krejt këtë kontekst që kurgjo s’të ofron. Edhe plus që pata ngel pa e përfundu shkollën e ultë të muzikës, se e pata lonë në gjysë (qesh) edhe mu dukke vetja e pabarabartë me tjerët që mujnë me konkuru në akademi, duke mos qenë e përgaditur mirë. Duke qenë një person që kom vizatu shumë si si fëmijë edhe ka qenë njona prej prej seneve që e kom bo me shumë dashni, kom shku në arkitekturë. Ma mirë me thonë kështu qorrazi, pa e ditë se çka më pret edhe çka munet me m’ofru ose ku muj me gjetë veten edhe këtë send e kom kuptu shumë vonë mandej, se ku une muj me bo diçka në arkitekturë ose çka është për mu krejt ky profesion.
Nuk e kom gjetë gjatë studimeve në sistemin paralel. Kemi qenë shumë të mangët në gjithçka. Imagjinoni kur ti je në një dhomë pak më të madhe se kjo [i referohet dhomës së intervistës], ku shumica e njerëzve shpesh ulen ose në tokë ose rrinë në komë edhe ku s’ki kurgjo, as libra, as kompjuter, as kurgjo. Edhe krejt çka kemi mësu ka qenë domethonë prej shënimeve ose disa skriptave që ish ose profesorët tanë, ose ish profesorët që kanë qenë ma herët që i kanë lonë për asistentët e tyre që mandej janë shnëdrru në profesorët tanë. Sepse fakulteti i arkitekturës në atë kohë para se me u shkëput prej sistemit publik, megjithatë ka pasë profesorë prej Sarajevës, Shkupit, Beogradit edhe Zagrebit për faktin që është themelu shumë vonë në vitin ‘78 edhe nuk ka pasë resurse të mjaftueshme njerëzore lokale që me u mbajt mësimi.
Në momentin kur është shkëputë [nga Jugosllavia] asistentët që kanë qenë, domethonë që kanë asistu në landët e profesorëve që kanë ardhë si profesorë mysafirë prej fakulteteve tjera e kanë marr domethonë landën në dorë. Edhe ne kemi mbijetu domethonë me këto skripta dhe këto, këto shënime që i kemi marr, të privum prej, prej, prej krejt qasjes në informata tjera ose osht’ ni sen edhe ironik që edhe ato libra që i kemi pasë kanë qenë krejt sërbisht (qesh). Edhe sot kur e kujtoj thom ok kemi dalë prej shkollave se s’kemi dashtë me mësu sërbisht, a në fakt kemi qenë në sistem paralel, po krejt çka kemi lexu ka qenë sërbisht. Se s’ki pasë libra në shqip edhe ajo që është sot për me të ardh keq osht’, se edhe sot fakulteti jonë me pasë mungesë të literaturës në gjuhën shqipe, sepse pak ose aspak libra jonë përkthy domethonë që i shërbejnë domethonë kurrikulës.
Aurela Kadriu: A ka tendencë ma vazhdu me i shfrytëzu librat?
Eliza Hoxha: Jo, te të rinjtë, jo të rinjtë, sepse nuk e dijnë gjuhën serbe. Por unë mendoj që është shumë me randësi, domethonë për me i prodhu librat në gjuhën shqipe, pavarësisht që gjeneratat e reja tentojnë gjithë me ditë anglishten. Unë besoj megjithatë që ne si shtet duke respektu Kartën e të Drejtave të Njeriut, domethonë e drejta elementare është me u shkollu në gjuhën tonde. Ai që ka synim me u zhvillu ma shumë sot, anglishtja është domosdoshmëri, por megjithatë ne jemi të obligum ose duhemi me qenë të obligum si shkollë me ju ofru edhe literaturën bazike në gjuhën shqipe. Po kcej prej kohës në kohë, po a din, po e mendoj kështu si proces.
Në anën tjetër, unë tek mas luftës e kom kuptu sa s’di në profesionin tem (qesh) edhe kur jom shku në Belgjikë në studime të magjistraturës, që kanë qenë domethonë mas diplomës, domethonë ka qenë ma shumë specializim muj me thonë. Aty e kom kuptu, e para se çka kom qef me bo, edhe ku une muj noshta me bo diçka, e kom gjetë vetën a, qatë pikën teme, pozicionin tem… Edhe sa na ka lonë neve të mangët sistemi paralel, jo veç gjeneratën tonë, po disa gjenerata.
Kështu që, ajo periudhë i ka, prapë se prapë, i ka anët e mira, në kuptimin e mobilizimit social, në kuptimin e vullnetarizmit, aktivizmit, edhe krijimit të njëfarë platforme të përgjithshme, ku mo kërkush s’ka shiku se kujt duhet me i ndihmu edhe pse. As nuk është dashtë me pytë dy herë, nëse osht’ dashtë me bo diçka, duhet me bo edhe u kry. Por në fakt, kur e sheh me një distancë sot e kupton që shumë të meta që jonë në sistemin e edukimit sot, tu e përfshi edhe Universitetin e Prishtinës.
Shumë mangësi që ne i kemi sot ose, ose ngritjet tona profesionale që i kemi bo me vonesë, i kemi bo sepse për dhjetë vjet ne s’kemi pasë qasje domethonë, edhe mundësi për me u shkollu si duhet ose edhe me u avancu domethonë në nivelet e tjera të edukimit në, domethonë, në doktoraturë ose të tjerat. Kështu që, krejt jemi, krejt, gjenerata jeme këto i kemi bo dhjetë vjet ma vonë, me dhjetë vjet të shtyme. Ka të tillë që janë dorëzu. Unë kom plot shokë edhe shoqe që bojnë krejt diçka tjetër edhe nuk kanë tentu mo edhe njiherë me i hi këtij procesi. Por ka edhe të tjerë si puna jem që krejt jeta i shkon në shkollë (qesh) edhe kanë vazhdu domethonë ose me bo nji specializim shtesë ose doktoraturë edhe edhe me u përpjekë domethonë me dhonë kontributin e vet në profesionin që që e kanë përzgjedh.
Sot prapë po thom, me distancë kohore e them që nuk ka lidhje sepse ndërrimi i pozicionit ose edhe i profesionit osht’ sen shumë i natyrshëm a. Jo vetëm kushte problematike ose, ose lufte ose, ose kushte të paqëndrueshme, sepse idnamika e jetës është krejt tjetër edhe najhere nuk ja qëllojmë herën e parë kur e zgjedhim profesionin. Sot ka shumë raste, për shembull muj mi përmen veç dy arhitekta që… Rem Koolhaas që ka qenë, ka shkru skenare edhe ka qenë gazetar edhe sot osht’ prej arkitektave ma të njoftun ose nëse s’gaboj Libeskind i cili ka qenë çellist edhe në moshë shumë të shtyme ka vendos me studiu arkitekturën edhe osht’ arkitekt shumë i njoftun sot (qesh).
Domethonë, nuk osht’ marre edhe nuk osht’ problem nëse në nji moment e kuptojmë që s’jemi për qat’ profesion ose ose gjejmë një profesion tjetër që na jep shumë ma shumë edhe në kuptimin shpirtënor, po nashta edhe material pse jo, a, se nuk e dijmë. Edhe për qato po kom qef me thonë se ndoshta edhe i kisha inkuraju të rinjtë që me rimendu shpesh gjatë jetës se a janë tu e bo punën që e dojnë edhe a osht’ ai profesioni që ata e kanë zgjedh i vërteti për ta.
