Pjesa e dytë
Avdyl Andrić: A kishte edhe serbë të pranishëm në dasmën tuaj?
Mehdi Skenderi: Po, patjetër.
Avdyl Andrić: Cilët serbë erdhën?
Mehdi Skenderi: Kishte njerëz si Toza, Gojko… kishte edhe shumë të tjerë, por tani nuk më kujtohen të gjithë emrat.
Avdyl Andrić: A morën pjesë ndonjë nga kolegët e tu të punës?
Mehdi Skenderi: Jo, nuk erdhën.
Avdyl Andrić: Por i kishe ftuar, apo jo?
Mehdi Skenderi: Jo, nuk i kam ftuar. Sepse i kisha ndërruar disa herë vendet e punës, nuk kisha si t’i ftoja. Por fqinji im, Novica Spasić, ishte i pranishëm.
Avdyl Andrić: A mendon se jeta ka ndryshuar për romët dhe jo-romët pas luftës? A është e njëjtë apo ndryshe?
Mehdi Skenderi: Para luftës, romët nuk merreshin me lëndë sekondare si sot. Sot, shumë romë mbledhin hekurishte dhe shumica varen nga ndihma sociale e shtetit. Kur duhet të paguajnë rrymën ose ujin, dhe nëse një fëmijë sëmuret, ajo ndihmë mujore prej 100–150 eurosh nuk mjafton. Pra, jo, jeta pas luftës nuk është e mirë.
Avdyl Andrić: A ishte njësoj para luftës?
Mehdi Skenderi: Jo, para luftës ishte më mirë. Kishte ndihmë për fëmijë, ndihmë sociale dhe, më e rëndësishmja, kishte punë. Romët nuk kishin nevojë të mblidhnin lëndë sekondare apo të lypnin. Shumë pak romë lypnin atëherë. Sot, shumë lypin vetëm për të mbijetuar.
Avdyl Andrić: Pse mendon se romët sot nuk kanë punë?
Mehdi Skenderi: Nuk janë vetëm romët, as serbët nuk kanë punë. Pse romët nuk marrin punë? Nuk e di. A është sepse nuk duan të punojnë, apo sepse askush nuk i punëson? Edhe kur duan të punojnë, punëdhënësit parapëlqejnë të punësojnë njerëzit e vet. Kjo është e vërteta.
Avdyl Andrić: Cili ishte ndryshimi më i madh në jetën e romëve para dhe pas luftës?
Mehdi Skenderi: Para luftës, romët ishin më të shëndetshëm, më të lumtur, kishin mundësi. Nuk kishte nevojë për ndihmë shtetërore. Nëse doje të punoje, kishte punë. Sot? Nuk ka siguri, nuk ka vende pune të qëndrueshme. Punojnë në bujqësi, në mbledhje specash apo domatesh, por është punë sezonale dhe nuk mjafton. Punët shtetërore do të ishin më të mirat, me sigurim shëndetësor. Sot, nëse sëmuresh, duhet të paguash. Edhe një recetë kushton 20-30 euro. Më parë kjo nuk ndodhte, gjithçka mbulohej.
Avdyl Andrić: Më herët folëm për traditat, si festat. Si kanë qenë ato?
Mehdi Skenderi: Para luftës, asnjë shtëpi rome nuk e linte pa e festuar Ederlezin. Të gjithë blinin nga tre ose katër dele për festë. Një herë kam blerë gjashtëdhjetë dele nga Malisheva. Disa i mbajta për vete, disa i dhurova, disa i shita dhe atyre që nuk m’i kthyen paratë ua fala. Por sot, shumë romë kanë ndaluar së festuari. Disa thonë se nuk është më “festa jonë”.
Sipas mendimit tim, Ederlezi është shumë i rëndësishëm. Ai shënon fillimin e pranverës. Dikur njerëzit nuk kishin ngrohje, shkonin në mal për të mbledhur dru që t’i ngrohnin fëmijët. Sot njerëzit i kanë të gjitha, por prapë disa zgjedhin të mos e festojnë. Ndoshta nuk u pëlqen më mishi. {ngre supet}
Avdyl Andrić: A mendon se kjo është arsyeja e vetme pse njerëzit nuk festojnë? Apo ka edhe diçka tjetër?
Mehdi Skenderi: Ndoshta sepse shumë tani e praktikojnë Islamin. Për mua është në rregull. Por askush nuk duhet t’i gjykojë të tjerët pse e festojnë ose pse nuk e festojnë Ederlezin. Sa më përket mua, unë vazhdoj ta festoj.
Avdyl Andrić: A janë romët më pak fetarë nëse festojnë Ederlezin? Apo mund të jesh mysliman dhe ta festosh?
Mehdi Skenderi: Po, sigurisht që mund të jesh mysliman dhe ta festosh. Thjesht feston pranverën, lulet, jetën. Është zgjedhje personale.
Avdyl Andrić: Ti përmende që je ndërtimtar. Me çfarë janë marrë babai dhe gjyshi yt?
Mehdi Skenderi: Gjyshi im ka qenë berber. Ua priste flokët njerëzve falas. Shqiptarëve, serbëve, romëve, të gjithë ishin të mirëpritur. Kishte makinë prerëse me dorë dhe briskë. Të tjerë në familjen time kanë qenë farkëtarë, punonin me sopata dhe parmenda. Por me kalimin e kohës, mbiemri i familjes ndryshoi. Një njeri me emrin Zeka njëherë pyeti: “Kush banon këtu?” Dikush i tha: “Kurta.” Dhe kështu e regjistruan të gjithë familjen si Kurta, edhe pse njëri quhej Kurta Vesë. Prej aty nisi ngatërresa.
Avdyl Andrić: A ka ende dikush në familjen tuaj që punon si farkëtar?
Mehdi Skenderi: Jo. Disa familje nga Prilluzha kanë punuar dikur, edhe familja Osmani në Plemetinë. Ndoshta edhe Gjepi me babanë e tij kanë qenë farkëtarë, por sot askush nuk e ushtron më atë zanat.
Avdyl Andrić: Cili është mësimi më i madh që do t’ua përcillje fëmijëve të tu?
Mehdi Skenderi: Bota ka ndryshuar. Në brezin tonë nuk kishim as telefona. Sot, foshnjat qajnë nëse nuk e kanë telefonin në dorë. Këshilla ime? Lëreni telefonin anash, shkoni në shkollë, arsimohuni, përfundoni studimet. Jo për mua, por për veten tuaj.
Avdyl Andrić: Mendon se telefonat janë të dëmshëm për fëmijët?
Mehdi Skenderi: Po, shumë të dëmshëm. Lëshojnë rrezatim dhe i shpërqendrojnë fëmijët. Por nëse nuk ua jep telefonin, qajnë.
Avdyl Andrić: Çfarë përdornit në vend të telefonave atëherë?
Mehdi Skenderi: “Telefoni” ynë ishte një pe dhe dy kanaçe (qesh). Flisnim nga një shtëpi në tjetrën dhe dëgjohej gjithçka, tamam si telefon i vërtetë!
Avdyl Andrić: Çfarë lojërash luanit si fëmijë?
Mehdi Skenderi: Luanim bixhoz me monedha, lojë me rruaza, dhe një lojë që quhej Pliska. Luanim edhe futboll. Gjatë Krishtlindjeve, të gjithë fëmijët, shqiptarë, serbë, romë, mblidheshim në shtëpinë e kulturës për të luajtur me arra. Ishte një njeri që quhej Bajram, ai zakonisht i fitonte të gjitha: arrat dhe paratë.
Avdyl Andrić: Të pëlqenin lojërat e fatit, si tombola. A ke fituar ndonjëherë shumë?
Mehdi Skenderi: Të them të drejtën, sa herë që kisha ndërrim pasdite, gruaja ime më jepte 200 marka gjermane për të shkuar në bixhoz, por pas punës. Ishin tre vende në Prishtinë ku luhej. Kam humbur më shumë sesa kam fituar, aq sa do të mund të ndërtoja dy shtëpi të mëdha. Por bixhozin e kisha më qejf se pijet. Të paktën nuk kthehesha në shtëpi i dehur dhe nuk zihesha me familjen. Të tjerët pinin, deheshin dhe bënin probleme. Unë vetëm luaja bixhoz, ndonjëherë fitoja, më shpesh humbisja, por pronari gjithmonë fitonte më së shumti.
Ai është Uka, i ndjeri {tregon nga televizioni}.
Avdyl Andrić: A janë të gjithë ata të moshuarit në video?
Mehdi Skenderi: Po. Ky për shembull është Mexheti.
Avdyl Andrić: Pse në çadër ka vetëm burra?
Mehdi Skenderi: Ka edhe gra, por janë në anën tjetër.
AvdylAndrić: Sot, a festojnë ende bashkë burrat dhe gratë?
Mehdi Skenderi: Në komunitetin rom, po, festojmë bashkë. Por te komuniteti ashkali, burrat dhe gratë janë të ndarë. Tani që është kohë e re, festojmë së bashku, është shoqëri demokratike {kthehet sërish nga videoja}.
Avdyl Andrić: Medo, si e organizuat dasmën? Kush e bëri hapin e parë?
Mehdi Skenderi: Nusja ishte nga Crkvena Vodica. Vëllai im, që e kishte qejf pijën, shkoi i pari atje dhe ia kërkoi babait nusen për djalin e tij. Pasi u morën vesh, shkuam të gjithë për fejesë zyrtare. Sa i përket shpenzimeve, vetëm për dasmën kam shpenzuar mbi 14.000 euro. Ka qenë edhe babahaku [pajë/dhuratë], por nuk e mbaj mend saktë shumën.
Avdyl Andrić: Kjo nuk ka qenë dasma jote e vetme, apo jo?
Mehdi Skenderi: Jo, më vonë kam organizuar edhe një dasmë tjetër.
Avdyl Andrić: Cilat ishin dallimet?
Mehdi Skenderi: E para, në vitin 1995, ka qenë shumë më e madhe. Axhallarët e mi, shokët, të gjithë ishin aty. Tani shumica nuk janë më, ose kanë vdekur, ose janë larguar nga Kosova. Vetëm Plemetina ka mbetur me njerëz. Preoci, Prilluzha, Obiliqi, Lipjani, Prishtina… nuk ka mbetur askush. Të gjithë kanë ikur për siguri, jo se kanë bërë diçka keq, por për t’i mbrojtur familjet e tyre.
Avdyl Andrić: Çfarë të ka bërë më të lumtur në dasmën e Saidit?
Mehdi Skenderi: Saidi nuk donte dasmë. Më tha: “Nuk është më koha, do ta marr vetëm nusen.” Por unë këmbëngula, ai është rritur pa nënë dhe pastaj e humbi edhe babanë. Nuk munda ta lë të ikte pa dasmë. Megjithatë, nuk ishte si ajo e ‘95-ës. Nëna e një fqinji kishte vdekur, prandaj i anulova dy orkestra. Djemtë e saj më thanë ta vazhdoja, se i kishin përfunduar ritet e zisë. Ashtu edhe bëra… por u ndjeva keq. Disa ishin në zi, të tjerët në festë. Ndoshta kam gabuar.
Avdyl Andrić: Por e ke bërë me qëllim të mirë.
Mehdi Skenderi: Po, por prapë ndihem keq. Shpresoj që ai të ketë edhe më shumë mundësi se unë, që t’u ndihmojë të tjerëve më shumë se sa kam ndihmuar unë. Para luftës, njerëzit, shqiptarë dhe serbë, vinin tek unë për ndihmë. Dhe i kam ndihmuar të gjithë. Një shqiptari i kam dhënë 300 marka për të blerë perime dimërore dhe m’i ka kthyer. Një serbi i kam dhënë 500 marka dhe edhe ai m’i ka kthyer. Prandaj shpresoj që Saidi të jetë njeri i mirë, që i ndihmon të tjerët, jo vetëm veten.
Avdyl Andrić: Pse është e rëndësishme t’i ndihmosh të tjerët?
Mehdi Skenderi: Sepse ndoshta një ditë ata do ta ndihmojnë atë. Edhe nëse jo, Zoti ta kthen të mirën që ke bërë. Zoti më ka ndihmuar mua, sepse unë i kam ndihmuar të tjerët. Prandaj po them: ju përshëndes të gjithëve, faleminderit.
