Pjesa e Parë
Aurela Kadriu: Nëse mundeni veç me prezantu vetën fillimisht edhe me tregu diçka për kujtimet e hershme të fëmijërisë? Vendin kur jeni lindë, çfarë ka qenë dhe çkado që mbani n’mend prej fëmijënisë t’juj?
Ilir Gjinolli: Unë jom Ilir Gjinolli. Jam lindë në Gjilan në një familje t’vjetër qytetare, thuhet se është familja që e ka themelu qytetin, familja Gjinolli. Prindët e mi kanë qenë puntorë arsimi. Baba ka qenë profesor i matematikës, ndërsa nana ka qenë mësuese në klasët e ulta të shkollës fillore. Kujtimet e mia për qytetin ku kam lindë janë kryesisht te lidhuna me jetën shkollore, fillore, por pak ma shumë me shkollën e mesme për shkak që është koha kur njeriu zakonisht e formëson vetën. E formëson në kuptim të, se krijon lidhjet e para sociale të cilat pastaj zgjasin më së shumti.
Prej fëminisë të hershme mbaj n’mend që kur kam shku në klasë t’parë, e kam ditë te cili mësues do të shkoj edhe megjithëse mësuesi ka qenë në një shkollë që ka qenë nja 20 minuta ma larg se sa shkollën të cilën e kam pasë pesë minuta afër. Megjithatë, kom vendosë që mësuesin ta kem prioritar në krahasim me ecjen… mësuesi Sinan, i cili ka qenë një mësues me shumë ndikim në formimin tim, sidomos sa i përket shkrimit, leximit, që mandej është zhvillu me siguri në klasët e larta, kur e kom ndërru shkollën, pra jom kthy në shkollën ma t’afërt, por po ashtu edhe në gjimnaz, pastaj në gjimnazin e Gjilanit.
Mbaj n’mend që kur kom shku n’klasë të parë kam hezitu, se ka qenë normalisht një ndërrim i madh, edhe nja dy ditë nuk kom shku n’shkollë. Meqenëse, nana ka qenë mësuse në atë shkollë i tregon babit, “Nuk po don Iliri me shku n’shkollë”. “Mirë,” tha, “unë e çoj nesër n’shkollë, shkojmë bashkë”. Po unë pastaj e ndërrova mendimin dhe thashë, “Jo, shkoj vetë unë”. Edhe ky është njëfarë kujtimi që m’lidhë me fillimin e shkollimit, domethanë klasën e parë, në vitin 1968.
Tjetër çka mbaj n’mend është me siguri në shkollën fillore në klasët e larta është se kemi pasë po ashtu një kujdestar klase i cili ka ndiku në formimin tim, në kuptim të orientimit në shkenca teknike. Ka qenë arsimtar i arsimit teknik, i cili ka insistu shumë te nxanësit me mësu kulturën, me dhanë kulturë teknike, vizatimit teknik, ushtrimet në punëtori. Domethonë, punës me modele, me mësu si punohet një model në ndërtimtari, në elektro-teknikë, në makineri… domethonë, kjo ka pasë një ndikim mjaft të madh në formimin tim si person i cili pastaj është orientu në teknikë.
Normalisht gjithmonë në shkollë kujtimet vijnë edhe prej lojës me shokë, edhe ndonjëherë edhe shoqnija krijohet prej asaj se çka luan ose cilin sport e luan edhe afrimi osht’ ma i shpejtë. Domethënë, unë kom qenë pak me afinitet për sport, megjithëse fizikisht nuk qenë i gatshëm për me shku në drejtim të profesionalizimit, por sidoqoftë lojën e kemi pasë njëfarë… lojën si futbolli dhe basketbolli mandej, i kemi pasë si njëfarë vendi ku shoqnia jonë u forcu gjithmonë.
E në gjimnaz, në gjimnaz kemi qenë një klasë e cila ka qenë shumë e lidhun mes veti, shoqnia jonë ende vazhdon edhe në këto ditë. Shumë shpesh shokët mblidhemi edhe unë shkoj shpesh në Gjilan pikërisht për shkak të shoqnisë. Edhe në katër vjet e gjimnazit kemi qenë nji, nji shoqni e cila na ka nda, mos t’thom veç shumicën na ka nda vetëm gjumi, se kemi qenë…
Aurela Kadriu: Kisha nejtë edhe pak te fëminija, mandej kalojmë edhe te gjimnazi. Sa fëmijë keni qenë në familje?
Ilir Gjinolli: Ne kemi qenë tre. Unë jom ma i riu në familje. E kom motrën, e cila osht’ inxhiniere e elektros, Teuta, edhe vllaun Agronin, i cili osht’ inxhinier i ndërtimtarisë, i cili jeton në Shtetet e Bashkume nga viti 1995. Babi im si profesor i matematikës ka pasë një ndikim t’madh për, me orientu me shkencat teknike, ndoshta për shkak se e ka konsideru që profesioni i inxhinierisë osht’ një profesion i cili hapë shumë dyer edhe osht’ ma lehtë me gjetë punë. Por, pastaj na edhe si nxanës, na, në shkollë, qoftë fillore, qoftë në shkollë t’mesme, ka qenë disi marre mos me ditë matematikën. Meqenëse e kemi pasë babain profesor në Gjilan, ai ka qenë në Normale, pastaj në shkollë t’mesme teknike.
Motra jeme ka qenë nja gjashtë vjet ma e madhe, se vllau osht’ dy vjet. Me vllaun kemi qenë pak ma t’lidhun, për shkak të afërsisë në moshë edhe lojës. Edhe pastaj edhe në studime kur, ku jom bashkangjitë n’studime, kemi studiu nja tri vite bashkë, edhe kemi qenë t’lidhun edhe mas studimeve se profesioni i afërt, arkitet, inxhiner i ndërtimit. Kemi qenë, unë jam ende, vazhdoj me qenë mësimdhënës në fakulltet, edhe ai ka qenë, por kur ka shku në ‘95-tën në Shtetet e Bashkume, se ai në një mënyrë e ka gjetë vetën atje, me gjithë përpjekjet për me u kthy, ka mbetë në Shtetet e Bashkume të Amerikës.
Si fëmijë na gjithmonë kemi pasë njëfarë, si me thonë, nuk ka pasë grindje mes neve, meqenëse motra ka qenë pak ma e madhe, por sidoqoftë edhe si fëmijë e mbaj n’mend se nuk kemi pasë grindje. Ka qenë pak noshta edhe tjetër kohë atëhere sa i përket edukimit, edhe grindja mes fëmijëve ka qenë ma pak e shprehun ndoshta se që osht’ sot. Por, sidoqoftë rrallë e mbaj n’mend se jemi grindë ndonjëherë për naj send ose…
Normalisht si ma i vogli kom tentu me i ndjekë çka kanë bo motra ose vllau, sidomos n’shkollë ose… Shpesh e kom pasë edhe ndihmën e tyne kur ka pasë nevojë, kur kom çalu në ndonjë lëndë. Prej vllaut, për shembull kom mësu edhe basketboll, se ai u mësu para meje, tu e ndjekë atë e kom mësu edhe une basketbollin. Hëm, çka mbaj tjetër n’mend…
Mbaj n’mend që menxi s’kemi pritë me ardhë dimri edhe me ra borë. Kemi pasë kodrën afër banesës edhe e kemi pasë një saj t’madh t’drunit, i cili ka qenë, në fakt nuk ka pasë askush në qytet, se ka qenë i blemë në Slloveni dikund. Një saj i madh në të cilin kanë mujtë me hypë tre vetë. Edhe sa herë ka ra borë na kemi hypë n’kodër, ka qenë nji, nji zakon i krejt asaj pjese të qytetit, me u mbledhë me nji maje atje edhe me u lëshu deri poshtë ku është tash stacioni i autobusave. Pra kjo ka qenë një përjetim që e kom përseritë deri klasën e parë ose të dytë gjimnaz. Edhe mandej ju kom falë sajën aty afër kojshive.
Aurela Kadriu: Kush ja u ka pru prej Sllovënisë?
Ilir Gjinolli: Nëse nuk gaboj, baba e ka ble në Slloveni ose e ka porositë dikënd, ose e ka ble në Shkup, po ka qenë i prodhuar në Slloveni. Nuk jom i sigurt.
Aurela Kadriu: A udhëtojke baba si profesor, a i ka ra me udhëtu në atë kohë?
Ilir Gjinolli: Baba im ka qenë, në vitet e ‘50-ta ka qenë i ndjekun politikisht, ka qenë n’fakt i ndjekun politikisht që nga studimet në Beograd edhe ajo pastaj e ka bartë edhe kur u kthy në Gjilan, kur ka fillu me majtë mësim. Kështu që, në vitin 1958 domethonë kur vetëm motra ka qenë e lindur osht’ detyru me u shpërngulë. Faktikisht, me ikë prej Gjilanit në Shkup te axha i vet me gjithë nanën edhe motrën. Aty ka qëndru deri në vitin 1961.
Aurela Kadriu: Për çfarë arsye ka qenë i përndjekur?
Ilir Gjinolli: Ka qenë i përndjekur politikisht, ka qenë, në kohën e Rankovićit ka qenë gjithmonë nën presion. Edhe atëherë ka pasë shumë, si me thonë, situata ku njerëzit janë likuidu, ka mjaftu një moment i vogël edhe mos me qenë i kujdesshëm e me t’likuidu pushteti. Një rast të atillë e ka përjetu edhe babai im me një mramje, e kanë thirrë pikërisht në kodrën që fola, ku kemi rrëshitë, me u taku dimrit në borë, po baba jeme nuk ka kuptu që ka diçka tjetër për qëllim edhe u marrë vesh me gjyshin edhe jonë, kanë shku në Shkup direkt edhe pastaj u bashkangjitë edhe nana.
Kryesisht ka qenë pikëpamjet politike t’babës, domethanë në, menjihere pas vitit 1950 kur kanë qenë zgjedhjet, regjistrimi i parë i popullsisë, ka qenë një përpjekje e madhe e sërbëve që familjet qytetare t’i bëjnë presion që të regjistrohen is turq. Në atë kohë baba im ka qenë në Beograd edhe ju ka shkru pindërve letër që nëse ju regjistroheni si turq mos m’konsideroni mo që jom djali i juj. Këtë letër e ka, normalisht qysh kanë vepru atëhere, UDB-ja e ka çelë edhe e ka lexu letrën, edhe ato e ka rujtë gjithmonë si njifarë arsye për me përndjekë babain.
Po mandej edhe kur ka ardhë, për shkak se gradualisht ka fillu m’u rritë numri i mësimdhanësve në gjuhën shqipe, domethanë ka qenë nevoja me hapë shkolla, drejtime, edhe shkolla t’mesme në gjuhën shqipe. Në anën tjetër, presioni ka qenë i tillë prej UDB-së që të i dekurajoj shqiptarët që të orientohen në arsim. Në 1961-shin osht’ kthy në Gjilan kur osht’ hapë Normalja, edhe prej atëherë ka qenë në Normale deri në vitin 1970 nëse nuk gaboj. Në ‘71 kur ka dalë në Qendrën për Aftësimin e Punëtorëve në Prodhim, ku ka majtë nji, përsëri matematikë, shkollim profesional praktik, që kish me qenë nji shkollë zanati ose kështu diçka.
Mandej një kohë ka punu edhe në Prishtinë, në Hajvali, edhe këtu në shkollën fillore “Meto Bajraktari” nëse nuk gaboj, por përsëri u kthy në Gilan. E prej ‘77-tës deri në ‘87-tën kur osht’ pensionu ka punu në shkollë teknike.
Aurela Kadriu: E qysh ndikojke… e përmendët ma herët që ka qenë i përndjekur edhe gjatë kohës së Rankovićit, e ju keni fillu klasën e parë në ‘68-tën, qysh, a ndikojke naj qysh kjo në juve si fëmijë?
Ilir Gjinolli: Unë kom qenë i ri, por me siguri edhe vëllau e motra nuk kanë qenë n’gjendje me i, ose… përveç me i kuptu, por edhe babai nuk i ka shpreh ato gati asnjëherë në shtëpi. Vetëm e mbaj n’mend, për shembull në ‘73-shin nëse nuk nuk gaboj, ka qenë i largum prej arsimit katër vjet, pikërisht për arsye politike. Këtë periudhë e mbaj n’mend se atëhere nuk osht’ leju me punu në arsim, por ka punu në nji ndërmarrje ndërtimore deri sa e kanë kthy përsëiri në ‘77-tën në arsim. Po me t’thanë t’drejtën ndikimin, ndikimin në, te na ka qenë ma pak i mundur se ndoshta na kemi qenë ma fëmijë edhe nuk i kemi, nuk i kemi kuptu. Por, nana me siguri ajo e ka kuptu edhe familja, prindët, ose gjyshja dhe gjyshi, hallat e axhallarët.
Aurela Kadriu: Çfarë roli ka pasë nana në krejt këtë situatë? Qysh e mbani n’mend, po mendoj, nanën…
Ilir Gjinolli: Nana, nana ka qenë si me thanë një mësuese e dytë n’shpi. Domethanë, çdo herë kur kemi pasë vështirësi ose kemi dashtë diçka me pytë ose eventualisht kur kemi pasë ndonji kërkesë n’shkollë, ajo osht’ dashtë në tana nana me na përkrahë, ose, ose me spjegu te mësuesi sa i përket meje e kom fjalën, e kom pasë aty afër. E normalisht këto çështjet tjera që jonë të lidhuna me prindër, normalisht t’zakonshme, por sidoqoftë kur e ki edhe nji mësuse n’shpi normal që osht’ pak ma, ma e lehtë për me, për me i tejkalu vështirësitë. Zakonisht me detyra, me mësimin e vjershave, ku ta di une domethanë gjithmonë s’ka qenë e, e… domethanë diçka që na ka knaqë si nxanësa.
Çka muj tjetër prej fëmijërisë? Edhe që i kam pasë prindët si, domethanë t’cilin e kemi lexu gjithmonë si përkushtim ka qenë për me mësu, domethanë për me qenë nxanës t’mirë, me kuptu që shkolla osht’ e domosdoshme. Edhe baba maj n’mend gjithmonë ka thanë se edhe për popullin shqiptarë e vetmja mënyrë për me prosperu osht’ arsimimi. Domethanë, arsimimin e ka pasë një lloj, si me thanë përkushtimi jetësorë që pak ka lanë gjurme edhe te na, domethanë edhe unë çka boj, ose çka kom bo tonë jetën si mësimdhanës prej ‘88-tës deri tash në fakultet, unë pikërisht jom përpjekë që me… s’paku dijën që e kam përfitu me transmetu, po edhe me hapë horizonte t’reja për studentë që domethonë me qenë në gjendje me pasë zgjedhje. Domethanë, jo, jo ashtu strikt qysh zakonisht jemi mësu me pa se si, si studiohet në vitet e hershme, domethanë nji drejtim, “Kjo osht’ kjo edhe kaq”.
Unë e kom ndërru atë, moti e kom ndërru atë qasje edhe besoj që, besoj që ajo që kom bo osht’ gjithmonë ka qenë diqysh e bazume në trashëgimin prej prindëve. Prindët tonë, po ashtu kanë qenë të interesuar gjithmonë për shendet, edhe ma shumë kanë qenë t’dhanun me siguru qysh me thanë, nji, nji shëndet për fëmijë. Kryesisht përmes ushqimit të shëndoshë, mos me u shpenzu paraja e cila ka qenë mjaftë e kufizume n’atë kohë, sidomos në arsim, për gjana të cilat nuk kanë qenë shumë t’nevojshme. Çka baba ka insistu gjithmonë ka qenë me i kalu së pak 15 ditë n’deti edhe ato në Ulqin, për shkak t’diellit edhe t’ranës… që normalisht për atë kohë nuk ka qenë shumë e lehtë, por baba ka qenë i përkushuar që kursimet që i ka bo me e shiju detin. Me shiju detin ma shumë në kuptim të shëndetit se sa në kuptim të luksit.
Normalisht, kjo ka lanë njëfarë gjurme ndoshta edhe dëshirës edhe për me shëtit tani na. Por, sidoqoftë n’ato kohna kanë qenë mundësitë ma t’vogla se sa që jonë tash. Edhe materialisht, po edhe t’kufizume n’kuptim të mundësisë t’lëvizjes. Çka mbaj n’mend tjetër? Ose diçka që osht’ edhe tjetër… Mbaj n’mend se ndër veturat e para që jonë ble në Gjilan ka qenë edhe baba jem, ka ble nji veturë ni vitin 1967. Veturë me të cilën pastaj kemi udhëtu deri në Ulqin në ato kohna, përmes Qakorrit, një rrugë mjaft e vështirë malore, që edhe sot nuk osht’ asfaltu. Por, në vitin 1968 edhe deri në Turqi, në Izmir, për atë kohë gjithashtu një rrugë mjaft e vështirë për shkak të infrastrukturës së dobët.
Aurela Kadriu: Keni shku me kerr në Izmir a?
Ilir Gjinolli: Po. Në 1968-tën. Normalisht me pushim në Stamboll.
Aurela Kadriu: A e mbani n’mend këtë përvojë?
Ilir Gjinolli: E mbaj n’mend se ka qenë një udhëtim i gjatë, kemi nejtë në Bullgari nja nji javë nëse nuk gaboj, në Varna. Mandej prej Varnës kemi shku në Stamboll, në Stamboll kanë qenë kusherinjët e nanës, t’shpërngulur në vitet e ‘50-ta. Edhe aty e di që kemi ndejtë nja katër ditë ose pesë edhe pastaj… për Izmir. Izmiri ka qenë dikun nja 900 kilometra prej Stambollit, te dajtë e babës, të cilët po ashtu jonë shpërngulë në vitet e ‘50-ta. Në këtë rrugë e mbaj n’mend që jemi ndalë edhe në Edrene, edhe e kemi vizitu xhaminë e Edrenës, që osht’ nji xhami shumë e madhe, për të cilën pastaj kom mësu në fakultet, xhamia e Sulltan Selimit. Deri në atë kohë ose deri edhe vonë ka qenë xhamia ma e madhe, por edhe sot e ka kupollën ma t’madhe ndër krejt xhamitë në botë. Domethanë, flasim për shekullin e XVI, vepër e arkitektit Sinanit, Mimar Sinanit.
Aurela Kadriu: Stambolli çfarë qyteti ka qenë?
Ilir Gjinolli: Ah, pak mbaj n’mend prej Stambollit. E mbaj n’mend vetëm urën e Gallatës edhe mbaj n’mend kur kemi shku, nëse nuk gaboj kjo ka qenë në Bursa, ja në Stamboll, kalimi i një pjese të detit në nji barkë, e cila nuk ka qenë fare për vetura por turqit ashtu si dijnë me improvizu, kishin improvizu edhe këtë punë. Edhe mjaft me rrezik, për shkak se na iki ferryboat [anija] edhe për mos me pritë shumë gjatë e morrëm ni barkë.
Në Stamboll jam rikthy pastaj shumë herë. Por, atëhere pak mbaj n’mend se kam qenë vetëm gjashtë vjeçar. Por, urën e Gallatës e mbaj n’mend gjithmonë.
Aurela Kadriu: Pse mendon që ka spikatë në kujtesën e juj ura?
Ilir Gjinolli: Po disi ka qenë ura, ura ka qenë nji, si me thanë njëfarë vend tubimi i të gjithë njerëzve edhe aty përfundojnë këto çarshitë e mbylluna, Kapali Çarshia, Masar Çarshia përfundojnë te Gallata, aty osht’ edhe ajo xhamia e re ose Jeni Xhami. Po osht’ një stacion prej ku del n’anën e, e Karakayit edhe Bernollus, edhe n’anën tjetër jonë këto pjeset e Bejazitit dhe pastaj Aksarayit. Domethonë, pjesa ku zakonisht edhe jonë vendosë të ardhurit prej Kosovës edhe vendeve të Ballkanit.
Domethonë, atëhere kjo osht’ po besoj arsyeja pse mbaj n’mend Gallatën. Por ka qenë edhe ura e vetme që atëhere ka ekzistu, nuk ka ekzistu Ura e Bosfrit, Ura e Bosforit osht’ ndërtu në ‘72-shin, nuk ka pasë tjetër urë përmi Bririn e Artë ose Haliçin, qysh i thojnë. E vetmja ka qenë Ura e Gallatës, ajo çfare e ka shqu Gallatën osht’ që ajo osht’ hapë n’mes, osht’ hapë për me hy anija edhe me dalë… Domethanë noshta edhe krejt tregimi për urën e cila hapët edhe e mbyllet osht’ njifar arsye pse për atëhere ta mbaj n’mend.
Aurela Kadriu: Në cilin vit keni shku n’gjimnaz?
Ilir Gjinolli: Në gjimnaz? Në gjimnaz kom shku ne vitin 1976 kom fillu edhe e kom përfundu në vitin 1980.
Aurela Kadriu: Qysh ka qenë për juve, qysh e mbani n’mend gjimnazin?
Ilir Gjinolli: Atëherë gjimnazi ka qenë, në klasën e parë ka qenë gjimnazi i përgjithshëm. Domethonë, je regjistru si një nxanës i cili nuk ka pasë zgjedhje të drejtimeve, drejtimi u zjgjedhë në vitin e dytë. Ose je orientu në një drejtim shkencor, ku shkencat natyrore kanë dominu ma shumë ose drejtimin shoqëror, gjuhësor ku shkencat shoqërore, gjuha kanë qenë landë kryesore. Unë kom shku si nxanës shembullor i shkollës fillore dhe jom regjistru pa provim pranues. Përndryshe, për nxënësit e shumë mirë e te poshtë ka pasë provim pranues.
Gjimnazin e mbaj n’mend, mjaft mbaj n’mend prej gjimnazit. Kur jom regjistru une shkolla ka qenë e re, gjimnazi, i cili osht’ edhe sot gjimnazi “Zenel Hajdini” osht’ hapë në vitin 1974…
Aurela Kadriu: A e ka pasë të njejtin emër?
Ilir Gjinolli: Po. Domethonë, unë kom ardhë në gjimnaz mas dy vitesh që ka qenë atëhere pak e rrallë. Mësimi ka qenë nëpër kabinete të dedikuara për landë të caktuara, pajisura me mjete mësimore për ato landë. Për shembull, e kemi pasë të biologjisë, kimisë, fizikës, kabinetin e arsimit taknik ku ka qenë edhe klubi i fotografisë. Mandej kemi pasë kabinetin e gjuhëve, si anglishtja, latinishtës edhe frengjishtës, kush ka mësu normalisht frengjisht. Edhe mësimi osht’ zhvillu ashtu që na kemi shëtit prej kabinetit në kabinet. Nuk kemi pasë asnjëhere klasë amë, deri në vitin e tretë nëse nuk gaboj ose menjëherë pas vitit t’parë kjo osht’ ndërpre.
Por, megjithatë shkolla ka qenë ende e re dhe sidomos jemi gëzu faktit që kemi pasë një sallë të kulturës fizike që n’shkollë fillore nuk e kemi pasë. Edhe kanë qenë gjithmonë, ditë kur kemi pasë edukatë fizike kanë qenë të posaçmë. Kështu gjithmonë me padurim i kemi pritë ato ditë, për shkak edhe të lojës mes shokëve. Jo, gjithëherë normalisht. Nganjëherë ka pasë edhe ushtrime që s’i kemi dashtë edhe bash shumë, por sidoqoftë ka qenë një lloj ndërprerje prej rutinës, uljes dhe ndëgjimit.
Shumë prej mësimdhënësve që i kemi pasë kanë pasë ndikim në edukimin tim sa i përket drejtimit. Për shembull, kujdestarin e kemi pasë po ashtu të arsimit teknik, i cili ka pasë dëshirë me shkru bukur, me vizatu bukur, na ka mësu fotografinë. Na ka mundësu me i përdorë mjetet e klubit të fotografisë edhe për me u mësu personalisht, por edhe me bo fotografi me shoqni e tjera, e tjera. Domethanë, ka qenë një përjetim për të cilin s’kanë pasë mundësi të gjithë.
Mandej kom pasë profesorin e fizikës, i cili tash osht’ i ndjerë, i cili na i ka mësu fizikën të cilën edhe sot e mbaj n’mend, domethonë mënyra se si ai ka zhvillu landën ka qenë unike. Ka qenë unike në të gjithë gjimnazin, ndoshta edhe në tërë Kosovën, edhe ka qenë unike edhe pse ka tentu çdonjërin me involvu në mësim edhe me pytë, edhe… domethonë, pa stres, pa ato pytjet për notë e tjera, e tjera. Domethonë, gjithmonë me dhonë përgjigjje në mënyrë t’relaksume, por me mësu esencën e fizikës, edhe mos me mësu atë që osht’ shumë, si me thanë, teorike edhe e pakuptushme në qoftë se nuk e ilustron me praktikë. Unë krejt çka kom mësu fizikë e kom zbatu pastaj edhe në fakultet në lidhje me, normalisht ata që kemi mësu na, fizikë në arkitekturë, si mekanika, ose fizika ndërtimore e tjera, e tjera.
Po ashtu edhe mësimdhanësi i anglishtës e kemi pasë t’mirë edhe normalisht kush ka dashtë me mësu gjuhën angleze ka mujtë me mësu. Shumicën e asaj që di në anglisht n’kuptim sistemor domethonë, gramatikën edhe sintaksën i di prej gjimnazit. Nuk kom ndjekë kurrë kurs të gjuhës angleze, por sot shkuaj edhe flas pa problem deri në doktoratë domethanë kam shkru dhe kam punu në gjuhën angleze. Kështu që, sa i përket aspektit sistemor të mësimit në gjuhë, ato e kom kryesisht si bazë prej shkollës… pak prej shkollës fillore besa, por më shumë prej shkollës t’mesme.
Po ashtu njejtë osht’ edhe n’gjuhën shqipe, profesori i gjuhës shqipe i cili ka insistu shumë edhe në kuptim të mësimit të gjuhës letrare dhe shkrimit të gjuhës letrare pa gabime, po normalisht edhe në letërsi… mësimit të, mësimit të letërsisë që shpesh ka qenë noshta edhe… në atë kohë mos me thonë ndalume, por gjithmonë diskutabile në qoftë se osht’ e përshtatshme për fëmijë. Domethonë, shumica e profesorëve të cilët i kemi pasë kanë qenë me të vërtetë profesorë të cilët kanë pa, kanë lanë ndikim në zhvillimin tim.
Aurela Kadriu: E prej shoqnisë çka mbani n’mend?
Ilir Gjinolli: Prej shoqnisë, na kemi qenë një klasë, të tregova kemi qenë një klasë e cila ka qenë shumë e lidhun, gjithmonë kemi shfrytëzu çdo herë ndonji ditëlindje, ndonji dalje në natyrë për m’u shoqnu edhe për me kriju lidhje. Dhe ktu, ndoshta edhe s’ka qenë shumë zakon atëhere kemi pasë shoqni mikse, domethanë jo vetëm mashkuj por edhe femna. Normal në një qytet si Gjilani që ka qenë dukshëm ma i vogël se tash edhe normal një kontekst tjetër historik. Në vitet ‘70-ta… ka qenë pak ma ndryshe shoqnimi me, mes mashkujve dhe femnave, sidomos mas orarit t’mësimit në mramje.
Edhe pse atëhere ka pasë dalje të ralla nëpër kafene, por kryesisht nëpër shpija ose eventualisht ndonji kinema ose ndonji ndejë e cila u organizojke në shkollë, si disko klubi t’cilin e kemi pasë, në nji kohë, në nji periudhë kemi pasë çdo t’shtune. Atëhere kemi shku në shkollë edhe t’shtunën, domethonë e shtunja ka qenë ditë pune. Eh, të shtunën n’mramje mbaj n’mend se kemi pasë disko klubin. Por, përveç disko klubit kanë qenë normal edhe mbramjet letrare, mandej kemi pasë turniret e sportit në futboll edhe në basketboll… edhe krejt këto kanë bo nji, si me thonë nji afrim mes neve. Disa prej shokëve me të cilët jemi ma shpesh normalisht osht’ e lidhun me numrin, se numër t’madh nuk mundesh me u grupu e m’u, m’u shoqnu.
Por në përgjithësi krejt klasa kemi qenë disi komik edhe kjo ka pasë ndikim edhe prej kujdestarit tonë i cili ka qenë në një mënyrë përkrahës. Domethonë, ka kërku diciplinë prej nesh, por ka qenë përkrahës për çfarëdo aktiviteti që e kemi pytë ose e kemi nxitë me marrë pjesë me neve edhe… kështu që edhe ate e kemi pasë një lloj shoku. Edhe sot mbajmë shoqni edhe me kujdestarin e klasës.
Unë tregova çka osht’ si e zakonshme çdo vit verës kur disa prej shokëve të cilët jonë jashtë kthehen për pushime në Kosovë e bojmë një mbramje, një mbledhje për me i kujtu. Megjithëse, tash ka ndërru situata. Shumica e shokëve jonë kualifiku në profesione të ndryshme, por çka flasim ma s’shumti osht’ çka flasim për të kalumën, si rikujtim i shoqërimit, megjithëse me kushte t’reja. Tjetër? [I drejtohet intervistuesës]
Aurela Kadriu: Po m’interson në shkollën e mesme diqysh njeri osht’ pak ma, ma i vëmendshëm me çka sheh, me çka e rrethon. A e keni pasë najfarë tendence me përjetu qytetin në një formë t’caktume prej shkollës t’mesme? Qysh ka qenë Gjilani, qysh e mbani n’mend?
Ilir Gjinolli: Rruga jeme prej banesës deri te shkolla ka qenë e gjatë nja 20-25 minuta. Domethanë e kemi, shumicën e shkollimit e kom bo prej orës shtatë në mëngjes, domethanë osht’ dashtë m’u çu herët. Edhe na e kemi pasë si zakon, edhe sot e kom zakon edhe me fëmijët e mi, me hongër mëngjes edhe me dalë pastaj prej shpisë. Si fëmijë pak e pëlqen, por ajo pastaj mësohet si zakon edhe osht’, si me thonë osht’ mirë sepse krijon njifarë rendi të ushqimit që tri herë në ditje duhet me hongër edhe me pasë si me thonë aftësi të ndjekjës t’mësimit, edhe aftësi fizike, normal edhe aftësi mendore.
Por shkurja deri në shkollë ka qenë ndoshta 20 minuta se osht’ dashtë me ecë shpejtë. Edhe n’atë mëngjes zakonisht e ke pa krejt qytetin t’u lëvizë, se atëhere të gjitha punët e shtetin kanë fillu në 7:00. Por kthimi prej shkollës ka qenë pak ma i gjatë, s’e kemi pasë me ngutë me mbërri në shpi, por t’u bisedu, t’u u ndal edhe aty edhe ku rrugët jonë nda, njeni nji rrugë, tjetri nji rrugë, ma s’mramti kom mbet vet, gati çdo herë i vetmi për nja dhjetë minuta ma gjatë.
Qytetin e kom përjetu ose e kom mësu kryesisht përmes ecjës. Gjatë asaj kohe disa ndërtesa kanë qenë, disa përmbajtje kanë qenë, disa kanë ardhë ndërkohë. Gjithmonë kom pasë qef me shku me shiku filma edhe si i vogël, por sidomos në gjimnaz. Domethanë, gati nuk lshojshim film pa e pa. Kemi qenë, përveç që kemi lujtë, kemi qenë edhe tifoz edhe në futboll, por sidomos në hendboll në nji kohë kur “Bozhuri” i Gjilanit ka qenë një ekip konkurent edhe në ligën e dytë të ish-Jugosllavisë. Edhe mbaj n’mend që kom bo edhe nji flmaur për me qenë në mesin e tifozëve.
Zakonisht këto lojnat kanë qenë të dilleve, domethonë t’shtuneve rrallë ka pasë, kryesisht kanë qenë të dilleve; ose kemi shku hendboll paradite, prej orës orës 10:00 zakonisht jonë lujtë lojët, ose masdite, varësisht prej sezonit, në ora 14:00 ose në ora 16:00 masdite kemi shku me kqyrë futboll. Dikur edhe basketbollin. Kur kom fillu me lujtë basketboll pak si ma aktiv, atëhere edhe basketbollin e kemi ndjekë ndonjiherë edhe në qytetet tjera në Kosovë.
Aurela Kadriu: A keni lujtë basket naj ekip a veç kështu?
Ilir Gjinolli: Jo, kom lujtë basket, kryesisht kemi lujtë basket me shoqni në gjimnaz, por edhe afër shkollës ku e kom kry shkollën fillore kemi pasë gjithmonë, masdite masi e kryjshin nxanësat mësimin kemi pasë, u grumbullojshim edhe u bojke atmosferë e mirë. Nji kohë, nji sezonë kom lujtë për juniorët e ekipit në Gilan, po manej osht’, ka qenë në vitin e katërt gjimnaz, kur e kom kry shkollën mandej ka ardhë koha me shku në faklutet. Por, para se me shku në faklutet atëhere u ndërru sistemi edhe na u desht me shku ushtarë, në shërbimin ushtarak në Armatën Jugosllave. Kështu që, mas gjimaznit kom shku menjiherë në shërbim ushtarak, kur jom kthy kom vazhdu studimet.
Aurela Kadriu: Ku keni qenë në shërbim ushtarak?
Ilir Gjinolli: Në shërbim ushtarak kom qenë në Pozharevc, osht’ nji qytet në veri-lindje të Serbisë, nja 90 kilometra prej Beogradit. Përndryshe, osht’ vendlindja e Sllobodan Millosheviqit. Edhe prej atjehit i mbaj n’mend gati t’gjitha. Sidomos, sidomos i mbaj n’mend filmat të cilët i kom pa atëhere se qëllimi i ushtarëve osht’ me dalë jashtë kazermës në qytet edhe qëllimi tjerër ka qenë me ardhë n’shpi, domethonë në pushim në shpi.
E zakonisht kur kemi dalë në qytet kanë qenë dy kinema, ka pasë filma të cilët kanë qenë të ri, atëherë zankonisht filma qe vishin të ri si, si…. Qarkullimi i filmave nuk ka qenë sikur sot, domethanë filmat e ri kryesisht vishin prej festivaleve, e festivali i Beogradit ka qenë si me thanë nji përmbledhje e gati filmave ma t’mirë në botë. Dhe ma s’pari ajo që ndahej në Beograd mandej n’vende tjera, meqenëse Pozharevci ka qenë afër me Beogradin, domethanë edhe në Pozharevc vishin filma të cilët, ma parë ndëgjojshim normalisht, po kur vishin e dishim që duhet me shku me i pa.
Njo prej tyne osht’ filmi “Flokët”, t’cilin e mbaj n’mend prej ushtrisë, Millosh Forman, s’di a ke… [I drejtohet intervistuesës] Nji prej, ka plotë filma, tash muj edhe me u kujtu cilët filma, por me të vërtetë filmi ka qenë diçka që ma ka majtë disponimin në ushtri, se ka qenë vështrië për nji…. Fizikisht kur kom shku ushtar i kom pasë vetëm 53 kilogram, edhe ushtrimet të cilat osht’ dashtë me i bo kanë qenë, noshta jo kumeditë sa të vëshira por diçka që osht’ përsëritë për çdo ditë, diçka që thjeshtë osht’ shndërru në, në një rutinë e cila ka kalu në monotoni.
Mandej, ajo pamundësia me komuniku me familje kur ke dashtë u konë problem si i ri, 18 vjeç, pak a shumë edhe frika. Frika prej një mjedisi të ri, prej njerëzve t’ri, njerëzve prej gjithkah, prej çfarëdo kategorije, prej… aty veç kanë qenë prej fshatrave ma t’thella. Për shembull, në Bosnje që s’kanë pasë gati kurrfarë njohurie, deri te ata nga Beogradi, për shembull të cilët kanë qenë normalisht pak ma t’ngritun se na për shkak të zhvillimit. Domethonë, një shoqni mikse që shpesh ke pasë frikë ose ke pasë, si me thonë, hezitim qysh mu e shoqnu. Domethonë, gjithmonë ka qenë ai grupi i ma t’afërmëve, si shqiptarët ose si dikush, ndoshta edhe serb ose dikush tjetër që osht’ prej vendi tond, që osht’ pak i afërt.
Aurela Kadriu: E Gjilani çfarë kinema e ka pasë? I përmendet edhe ma herët…
Ilir Gjinolli: Gjilani e ka pasë kinemanë në qendër, tash osht’ teatri i qytetit. Atëhere ka qenë edhe teatër edhe kinema. Ka qenë shtëpia e kulturës, kur osht’ dashtë me projektu filma e kanë lëshu perdën, kur ka pasë teatër e kanë ngreh perdën. Ka pasë… ka qenë teatri amator i Gjilanit, por ka qenë gjithmonë një teatër që osht’ shqu me shfaqje t’mira. Edhe sot përmenden.
Aurela Kadriu: Qysh e ka pasë emrin n’atë kohë?
Ilir Gjinolli: Shtëpia e Kulturës, nuk m’kujtohet a ka pasë emër, a jo. Por, na thjeshtë i kemi thonë kinema ose teatër, a vendi ka qenë i njejtë. Po zakonisht e kemi pasë kinemanë si me thanë një film u shfaqë n’tri termine, të dillën ka pasë edhe film prej orës 10:00, mandej të shtunën ka pasë film edhe masdite prej orës 15:00. Zakonisht ka qenë… në fakt po, prej 17:00, edhe në 19:00, dy termine, e të shtunën ka qenë ndonjëherë edhe prej orës 15:00. Por ajo qysh jonë prenotu filmat, si me thonë ka ardhë nji film me, domthonë brenda javës kanë qenë tre filma, edhe e kemi ditë kur vjen filmi tjetër. Domethonë, ke mujtë me planifiku ditën. Për shembull, për dallim prej Prishtinës, se zakonisht filmat në tri kinematë kanë qenë nga një javë. Domethonë, e ke pasë tonë javën me mundsi me shiku filmin në cilëndo prej kinemave. Në kino Vllaznim, në kino Rini, kino APJ [Armata Popullore Jugosllave]. Në fakt kanë qenë katër salla, dhe kino Rinia i ka pasë dy këtu, edhe sallën e madhe edhe t’voglën.
Në Gjilan ka qenë çdo dy ditë, ma s’shumti tre ditë ka qenë një film. Me siguri ka qenë puna e shikuesve, por ka pasë filma kur ka pasë shumë publik edhe kanë zgjatë ma shumë. Mbaj n’mend që për filma të Shqipërisë, për shembull kur ka pasë një, si me thonë, lloj festivali, nja dhjetë filma, ka qenë gjithmonë salla e mbushun. Edhe çka mbaj n’emdn që ka pasë shumë përcjellje prej Sekretaritatit të Punëve të Mrendshme se kush shkon me shiku filma, edhe pse kanë qenë noshta masa e gjanë kanë qenë; ose filma indian për shembull kanë qenë shumë t’popullarizuar, edhe ata kanë qenë shumë, shumë t’vizituar, publikë shumë e madhe. Filmat turq… edhe kurrë s’kom mujtë me i kuptu për shembull pse i ka tërhekë filmi indian ose filmi turk ma shumë se sa filma, ta zamë, filmat amerikan ose filmat franqez…