Pjesa e Tretë
Emin Bikliqi: Unë e mbaj në mend si fëmi, thonë lepuri ka hy në Janjevë ka dalë në Gadime. A ju kanë spjegu këtë?
Anita Susuri: Po, po na spjegoni edhe ju s’ka problem.
Emin Bikliqi: Ne e kemi pasur ni copë mal edhe ni vneshtë në hyrje të Janjevës. Ajo… asaj pjesës i thonë Zhabicë, s’di ajo s’osht’ me randësi. Ajo kodra, dy kodra të mëdha ajo ngushtica ma e madhe. Në anë të djathtë na e kemi pasë ni mal edhe me vneshta edhe unë si fëmi kur shkoja në vreshtë kaloja aty edhe ka qenë ni zgafellë. Edhe si fmi afrohesha aty, ka qenë e fellë ajo, merrja nga një gur edhe e gjuja atje edhe dëgjojsha zhurmë sikur të llamarinës. Edhe në atë kohë unë, domethanë kanë qenë vitet e ‘60-ta përafërsisht, kto që i mbaj në mend që kam shku e tjera. Edhe tregonin thoshin, “Lepuri ka hy në atë zgafellë edhe ka dalë në Gadime”.
Edhe dulë pastaj e vërtetë viteve të ‘80-ta gati që e zbulun atë Shpellën e Gadimës edhe spjegimi… kjo paska lidhje me Janjevë. Domethanë diçka ka qenë e vërtetë, diçka njerëzit… domethanë lepuri ka hi se e ka ndjekur qeni, zagari a çka i thonë edhe lepuri paska dalë në Gadime. Tash… po kjo u vërtetu pastaj me zbulumin e kësaj edhe spjegimet e njerëzve mas 50 vjete gati. Kështu që, ni moment interesant. Masandej e keni pa në atë kodrën e madhe në hyrje të Janjevës në të majtë, aty e kanë rrmi atë dheun ato zgafellat e kohëve të romakëve, kur osht’ nxjerrë xehja. Tjetër, tjetër s’po di çka ia vlen. Pytni ju, nuk po di tash.
Anita Susuri: Tash ishim te Shkolla Normale, a keni qenë ju i vetmi që keni vazhdu nga Janjeva? E kam fjalën prej gjeneratës t’juj.
Emin Bikliqi: Po, po. Mas meje mandej kanë ardhë kryesisht, po kanë ardhë ma vonë po zine që i pari jam.
Anita Susuri: E pse vetëm ju keni vazhdu?
Emin Bikliqi: Po, kumeditë. Unë për veti, unë për veti çka po di. Unë i kam dhanë rëndësi shkollimit. Domethanë, mixhën e kom pasë unë në atë kohë ai ka punu në Beograd, atë mixhën që e kom pasë në Gjermani, ai ka ardhë me… në kohën e Luftës të Dytë Botënore ka ardhë me gjermanët ktu edhe ktu e kanë vra serbët. Në Graçanicë ai t’u shku, ai ka qenë në uniformë. T’u shku për Janjevë e kanë vra, as nuk dihet ku është, nejse kjo është histori në veti e tjera. Ashtu që ai e ka humbë jetën edhe nuk dijmë për të.
E mixha tjetër, ai ka qenë ushtar në Beograd në Spitalin Ushtarak edhe aty ka shërby si ushtar edhe e kanë nal ata aty edhe aty ka punu ai ni kohë edhe mandej ka shku për Zagreb mixha. Po du me e lidhë me atë se ai ka pasë ndikim. Nejse, sado kudo edhe une kam qenë i interesuar për mësim po ndikimi edhe i mixhës. Se ka jetu në Beograd, ka pa ndryshe jetën. A është qashtu? Edhe ai m’ka përkrahë. Kur vinte m’sillte diçka prej Beogradit edhe thonte, “Nëse mëson ti mund të vish nesër në Beograda ku të dush, mund të bëhesh mjek e tjera”.
E kur e regjistrova Normalen, ni arsimtar i imi malazez ka qenë që m’ka dhanë mësim, fizikë, edhe m’pytë thotë, “Cilën shkollë e regjistrove?” Them, “Normalen” thotë, “Normalja për ty… “ m’pat’ thanë në gjuhën serbo-kroate, s’pe them në gjuhën serbo-kroate, p’e përkthej në gjuhën shqipe. Ai thotë, “Koll i macës është për tye,” tha, “ni shkollë teknike a…”
Anita Susuri: Diçka e lehtë.
Emin Bikliqi: Po unë lakmova, unë lamova në Normale për shkak të bursës. Në atë kohë komuna kishte nevojë për mësimdhënës, për mësuesa, arsimtarë edhe jepnin bursa. Edhe ajo ka ndiku te une që të regjistrohem në Normale. Ndoshta ma mirë do të ishte të isha regjistru në Shkollën Teknike, e tjera. Sidoqoftë, ajo ka kalu.
Anita Susuri: Po në Prishtinë si keni jetu? Si kanë qenë kushtet atëherë?
Emin Bikliqi: Po mirë, unë privat kam… kam pasë bursën edhe domethanë ni jetë modeste. I kam plotësu nevojat e mia për jetesë e për libra e për fletore e për gjërat që kanë qenë të nevojshme.
Anita Susuri: A ka qenë ndonjë vend i caktun ku kanë jetu kta nxanësit, studentat?
Emin Bikliqi: Po, në konviktin e Normalës. Unë nuk kam banu në konvikt. Kam pasë mundësi po kam preferu ma shumë banimin privat. Kam banu ktu në qytet, në Rrugën e Nishit i thojnë te tjegulltorja. Tash ndryshe e ka emrin me siguri, nuk e di. Aty kam banu te ni familje prishtinase, pak kemi pasë ni lidhje me ta miqësore. Vetëm ni plak e ni plakë kanë qenë. Unë kam banu te ta edhe bukur e kam kalu. Katër vjet m’kanë konsideru si fëmi të tyne. Për arsye se zgjohesha për me shku në mësim, ua ndezsha shporetin, çajin e bojsha gati e kur u çojshin ata të gatshme, çaji i gatshëm. Unë shkoja për shkollë ashtu që ata gati më birësun mu. Po du me thanë, mirë e kom kalu e ata me mu mirë edhe unë me ata mirë. E kështu ka qenë.
Anita Susuri: A ka pasë dalje në atë kohë? A keni dalë në qytet apo ju kujtohet?
Emin Bikliqi: Ku në Prishtinë a?
Anita Susuri: Po.
Emin Bikliqi: Po more sa dashnia e sa eihhh.
Anita Susuri: Na përshkruni pak këtë kohë. Atë kohë na përshkruni pak si ka qenë.
Emin Bikliqi: Në çfarë aspekti?
Anita Susuri: Në çdo aspekt, si doni ju.
Emin Bikliqi: Po, Prishtina ka qenë…
Anita Susuri: Për daljet, për jetën…
Emin Bikliqi: Po të ipeshin mundësitë e ndryshme, a osht’ qashtu? Për ni jetë ma të mirë. Mandej kontaktet me shokë e me shoqe. Shkonim në kinema në atë kohë, patjetër. Gjatë javës ni herë në kinema. Në fillim niherë jo telashet e mësimeve, dikur masanena jo po të hin vetja në qef anej knej ndonjë vajzë e tjera, e tjera. Masandej filloi dashuria, e masanej u bo punë e madhe (qeshë).
Anita Susuri: Si ka vazhdu pastaj, domethanë pas Shkollës Normale meniherë keni shku në Sarajevë?
Emin Bikliqi: Po, meniherë.
Anita Susuri: Si ka ndrru kjo na tregoni.
Emin Bikliqi: Unë kam qenë i interesuar ta studioj psikologjinë edhe shkoj në Zagreb… paraqitem, se edhe mixhen e kom pasë atje ju tregova. Unë suksesin e kisha të shkëlqyshëm e tjera. Por m’thanë, “A ke siguru bursë? Vetëm ata që e kanë të sigurume…” se ashtu ishte ajo dega e psikologjisë me numër të kufizuar të studentëve. Ajo ishte ni kusht që une nuk e kisha dhe u orientova pastaj me disa shokë të tjerë edhe shkum në Sarajevë. Edhe shkova në Sarajevë, regjistrova Fakultetin e Shkencave Politike, atë e kreva.
Anita Susuri: Kur keni udhëtu për herë të parë jashtë Kosovës edhe kur keni shku çfarë përshtypje ju ka lanë ai vend?
Emin Bikliqi: Për herë të parë kemi shku si shkollë tetë-vjeçare në Ohër.
Anita Susuri: Prej Janjevës?
Emin Bikliqi: Prej Janjevës në Ohër na kanë çu.
Anita Susuri: A ka pasë organizime të tilla shkolla?
Emin Bikliqi: Po, ka qenë për mu interesant. Kemi shku mandej në Beograd, shkolla fillore, si shkollë fillore kemi shku në atë kohë. Kto dy vende i kemi vizitu në atë kohë, në tetë-vjeçare sa kam qenë. E Normalja pastaj, Normalja ka qenë tjetër muhabet.
Anita Susuri: E në shkollën fillore në Janjevë, a kanë shku të gjithë nëpër kto organizime apo ka pasë veç të caktum që kanë shku?
Emin Bikliqi: Po, jo, për ekskurzione kemi shku të gjithë gati, besoj që shumica po. Ekskurzione si në Ohër, në Beograd, këtu nëpër Kosovë po, në Prishtinë po. Ka qenë Prishtina afër, pa problem.
Anita Susuri: E periudha e studimeve si ka qenë?
Emin Bikliqi: E studimeve ka qenë, për mu ka qenë pak intenzive. Ka qenë intenzive se unë doja ta kryj sa ma shpejtë edhe studentët e shkëlqyeshëm kishin të drejtë të hynin në provime pa i dëgjua provimet. Edhe unë provim pas provimi i kryjsha ma herët provimet edhe e kreva edhe fakultetin ma herët. Kështu që, e kom bo nifarë vrapimi ta kryj sa ma shpejtë që për shkak të nevojave familjare edhe ajo tjetra mandej nevojat e Kosovës, kinse për kuadër e ku ta di, e tjera, e tjera.
Anita Susuri: Familjen a e keni kriju pas studimeve apo?
Emin Bikliqi: Pas, pas studimeve.
Anita Susuri: Shumë pas studimeve?
Emin Bikliqi: Jom punësue në Komitetin Krahinor të Lidhjes së Komunistëve edhe pas një viti kam shku ushtar në Prizren. Ka qenë shkolla e oficerëve rezervë, qishtu ka qenë. Çdo komunë e ka pasë nga disa. Edhe shërbim ushtarak edhe e kemi kry shkollën e oficerëve rezervë. Ata e kom kry edhe pastaj kom vazhdu punën në Komitetin Krahinor edhe… do të thotë në ‘73-tën, në vitin ‘72 jom punësu, ‘73 kom punu, ‘74, viti ‘74 m’ka shku ushtar. Si jom kthy prej ushtrisë jom martua.
Anita Susuri: Si jeni njoftu me zonjën?
Emin Bikliqi: Lidhjet e ndryshme, lidhjet e ndryshme. Unë kam qenë bukur i lëvizshëm edhe… tash se di, nuk është turp, thuhet njeriu e ka ni jetë po disa dashuri, s’osht’ vetëm një e ni jetë e ka. Po kjo është ajo dashuria që kemi lidhë martesë e tjera. Kom pasë lidhje e njoftime. Në atë kohë shkonim pak edhe me garanca. Familja, personi e tjera, e tjera. Ashtu që gjitha ato kanë ndiku që të orientohem. Zonjën e kam nga Gjilani ashtu. Mos më pytni shumë se nëse dikun e lexon zonja ose e shikon masandej në pleqni pëlcet belaja (qeshë). S’bon me i tregu të gjitha.
Anita Susuri: Zhvillimi i juj profesional si ka vazhdu masnej?
Emin Bikliqi: Zhvillimi profesional nuk kam pasur fat aq shumë, shkurt të ju them kam punu për të tjertë ma shumë e jo për veti, në krahasim me shoktë e mi. Do të thotë, unë i kom pasë të gjitha paradispozitat të merrem me shkencë. Kam ardhë ktu, shtatë motra jam mundue për shkollimin e tyre, t’i bohem krah babës edhe u punësova në Komitetin Krahinor. Aty kam punue si thonë ni shprehje, argat për të tjerët. Me ju shkru referate, me ju shkru fjalime, raporte, analiza. Kto telashe. E unë s’kam ditë që duhet njeri për veti, për ngritjen profesionale. Mandej jo telashet e viteve ‘81-shi, problemet politike, Komiteti Krahinor ishte ajo epiqendra. Hajde këtë, hajde atë m’thirrnin, edhe në Beograd m’kanë thirrë me i vazhdu studimet mandej fëmitë, obligimet edhe qishtu jeta. Me fjalë të tjera, për veti nuk kam punua.
Krahas punës kam ligjerue në Shkollën Politike të Lidhjes të Komunistëve i kanë thanë, nuk e dini ju këtë. Ajo ka qenë për puntortë e pa marrë parasysh arsimimin, me fakultet, e punëtor e tjera kanë ardhë në shkollën politike. Kanë delegu komitetet e komunave edhe ni vit kanë ardhë pa pagesë edhe unë kam qenë nji prej ligjeruesve, krahas punës time që e kom bo kam ligjerue në atë Shkollë Politike deri në fund. Prej fillimit deri në fund. Si honorar e kom pasë atë punë.
Anita Susuri: E gjatë kohës kur keni punu, domethanë para viteve të ‘80-ta. A keni ndonjë kujtim që ju ka mbetë ashtu?
Emin Bikliqi: Para të ‘80-tave?
Anita Susuri: Po.
Emin Bikliqi: Ka kujtime të mira. Atëherë Kosova ka marrë hov në çdo pikëpamje të zhvillimit, edhe ekonomik edhe politik e kulturor e civilizues e të gjitha. Atëherë ne i kemi marrë këmbët si thonë, ne Kosova shqiptarët. Përndryshe, mas viteve të ‘80-ta veç kanë qenë trende tjera.
Anita Susuri: Cili ka qenë ai roli juj, domethanë gjatë trazirave të vitit ‘81, a keni marrë pjesë në demostrata apo keni qenë më neutral?
Emin Bikliqi: Jo, jo. Unë nuk kam marrë pjesë atje se as që kemi guxu se ke mujtë me hupë me punë e me shku edhe në burg. Se unë kam punu në një institucion që ka qenë më i ndishmi, ai ka dhanë drejtimet… jo Komiteti Krahinor po në bazë të vendimeve të Komitetit Qendror të Partisë në Beograd, ato kanë shku pastaj nëpër republika, nëpër krahina. Ashtu që, na, na s’kemi guxu aty kem qenë të kujdesshëm. Po vetëm ni moment është interesant… ka plot momente.
Domethanë, ajo kohë ka qenë kohë taman e zhvillimit e kënaqësisë shpirtërore të shqiptarëve në çdo hap me perspektivë. Ke regjistru shkollën, ke pasë mundësinë maksimale për punësim, je punësue, ke hy në regjistër atje edhe e ke ditë vendin tond kur ti munesh të vish te banesa. Domethanë, ka qenë demokracion i drejtpërdrejtë. Demokracionet janë të ndryshme dhe demokracia borgjeze osht’, mund të marrim demokracitë e shoqërive të mëparshme. Secila periudhë i ka demokracitë. Mirëpo kjo që po flas e Kardelit e Titos, kjo e viteve ‘70, ‘80, kjo ka qenë ajo demokraci e drejtpërdrejtë, i kemi thanë socialiste. Pse? Se njeriu ka… njeriu punues ose njeriu në përgjithësi në Kosovë ka vendosë për fatin e vet.
Domethanë ke qenë i punësuar në atë kolektivin tënd ti ke votu, ke diskutu, ke propozu. Për rroga, ke diskutu për kushtet e jetës, për banesa, për pushime. Bashkë secili ka marrë pjesë edhe janë bo ren listat. Ti ke qenë subjekt, i themi në sociologji, subjekt ke qenë nuk ke qenë objekt. E tash për dallim prej asaj kohe tash ne jemi objekt. E ju ma së miri më kuptoni {tregon me duar} po edhe ju me siguri se çka domethanë ajo objekt e subjekt. Na jemi subjekt politik në katër vite ose para katër viteve kur bohen zgjedhjet edhe shkon voton, kurgjo tjetër. Kush t’pytë… kush më pytë mu. Prandaj na jemi në këtë gjendje se nuk jemi subjekt.
Domethanë. prej neve janë tjetërsu ato funksione. Dikush tjetër… na ja u kemi besu atyne. E tash po e shihni qysh ja u kemi besue edhe çka po na bojnë. Kjo nuk ka qenë e mundur në atë kohën time, në atë kohën e Kardelit. Na kem vendosë. Po du me thanë ajo ka qenë kohë e përspektivës. Njerëzit kanë qenë të knaqun. Je punësu e ke ditë ti vendin tond edhe ti do të fitosh banesën, do ta krijosh familjen tande edhe do të jesh i lumtur. Sot, bojmë pasuri… disa, a osht’ qashtu? Mrena natës e mrena vitit e tjera e qysh e bojnë e ku ta di, me nderë e pa nderë nuk janë të gjithë me ni thes. Po, ju jeni dëshmitarë, s’kam çfarë t’ju flasë për të tashmën. Edhe krejt kto tonat janë të tjetërsume te ta, na ju kemi tjetërusu. Çka po thojnë për kuvend mandej? Mos t’i përsëris unë mendimet e vet deputetëve. Çka është ky kuvend? Kush janë kta njerëz? S’du të hi në atë temë.
Me fjalë të tjera po du me thanë se në krahasim me atë kohë, na kemi qenë subjekt edhe ke qenë i lumtur. Sot nuk është i lumtur edhe ai që ka miliona se p’e di qysh i ka fitue. A osht’ qashtu? S’mund të jetë qenia e knaqun. Ka edhe raste, osht’ ashtu që knaqen me vujtjet e tjerëve e tjera, e tjera. Po po du me thanë, në atë kohë na kem pasë kënaqësinë tonë. Edhe kur flas une me rininë sikur me juve që po flas tani për kto çashtje edhe për shumë çashtje të tjera, thonë, “A osht’ e mundur që ka qenë kjo?” Po na jemi dëshmitar, është e mundur qysh s’osht’ e mundur.
Për fëmitë e mi edhe për ju kjo doket si prrallë pak, a osht’ qashtu? Si ni tregim që thu nashta ka ndodhë, po na e kemi përjetue, na e dijmë. Se ndoshta fola shumë une në këtë drejtim po masi m’pytët për me bo krahasim qysh ka qenë ajo kohë, ajo ka qenë kohë e përspektivës. Une bile e thoja shpesh, kur kemi qenë Amerikë na ke pasë pasaportën ke shkue ku të dush nëpër botë ku të dush. Sot çka? Qe sa vjet…
Anita Susuri: A keni udhëtu ju?
Emin Bikliqi: Kom udhëtu.
Anita Susuri: Ku keni udhëtu edhe çka ju ka pëlqy ma s’shumti?
Emin Bikliqi: Gjithkund kam shku. Kam qenë në vitin ‘73 në Berlin, kam qenë si aktivist i rinisë në atë kohë edhe kam qenë në delegacionin politik të rinisë së Jugosllavisë. Me vetura kemi shku republikat, ka tre katër delegat edhe të Kosovës kemi shkue 15 ditë kemi ndejtë në Berlin, Festivali Ndërkombëtar i Rinisë. Domethanë, rinia nga e gjithë bota përveç Shqipnijes që s’ka marrë pjesë në atë kohë. Të gjitha vendet e tjera kanë marrë pjesë. Me Ukshin Hotin, me Agim Zatriqin kam qenë në atë delegacion. Agimin ndoshta s’e njihni ju, ka qenë drejtor i televizionit, s’osht’ me randësi. Ukshinin po. Me Ukshinin kemi flejtë me ni dhomë e tjera, e tjera.
Domethanë, kam qenë në atë delegacionin, ajo ka qenë edhe punë zyrtare. Kam marrë edhe meditje. Kam shëtitë, kom pasë kontakte me rininë e botës e tjera, e tjera. Masnej. privatisht kam shëtitë prej Rumanisë e Bullgarisë e Greqinë ma shkojshim në kafe të shtunën e të dillen për qef, bie fjala. Përveç Shqipninë që s’kem mujtë me shku. Turqinë ma mos të flasim. Viteve të ‘70-ta si student kam shku për herë të parë në Turqi, kam shku në Siri, në Damaskus se aty e kom pasë ni shok në Sarajevë që jom njoftu, arab.
Jemi njoftu e kemi pi çaj e kafe e kemi nejtë. Thotë, “A vjen në Siri?” “Vi”. Edhe shkoj une për Siri, në Damaskus une mysafir. Prej atuhit, “A shkojna për Liban?” “Po shkojmë”. Me taksi shkojmë në Liban, në Beirut. Në atë kohë i thonin Beirutit, Parisi i Lindjes. Masnej luftat e kto i dini, s’osht’ temë e diskutimit. Po du me thanë kto vende i kam shëtitur. E për Jugosllavi ma mos të flas. Në atë kohë s’di a ka vend të bukur e të randësishëm që se kam vizituar, zyrtarisht.
Anita Susuri: Deri në cilin vit keni punuar me postin që e keni pasë?
Emin Bikliqi: Po s’kom pasë une post aty kam qenë bashkëpunëtor profesional.
Anita Susuri: Në atë pozitë e kam fjalën?
Emin Bikliqi: Po deri në… deri ka qenë Komiteti Krahinor. Deri në fund të ‘89. E masandej me tregtia me çka kemi mujtë masandej. Ajo periudha, lloj lloj pune.
Anita Susuri: A ka qenë periudhë e vështirë ajo?
Emin Bikliqi: Ajo a? Jo e vështirë po tepër e randë, tepër e randë…
Anita Susuri: Na përshkruani pak?
Emin Bikliqi: Me shumë probleme, me shumë probleme. Lloj lloj… lloj lloj probleme. Të ekzistencës, politike, a do të burgosin, a do të vrasin e tjera, e tjera. Edhe krejt n’këtë pjesë, domethanë ‘90 deri ‘89… domethanë ‘89-ten djalin e dytë e kom pasë student të anglishtes ktu në Prishtinë edhe me shokë ata vendosin të shkojnë në afanzivën e parë në Prekaz. Edhe shkon në afanzivën e parë, kanë shku në uniforma të gatshëm për luftë e tjera. Mas tre katër muajve, tash ju kanë ra në gjurmë a nuk e di dhe i kanë nxanë krejt kta të ri si lepuj me Iljaz Kodrën, ata e kanë pasë komandant. Edhe i fustin në burg në Mitrovicë. Aty ka nejt deri me 10 qershor kur u tërhoq policia dhe ushtria sërbe. I morën prej burgut të Mitrovicës i çunë në Pozarevc.
Domethanë, tri vjet ka qenë burg, ka qenë i dënum shtatë vjet për iredentizëm e për terrorizëm. Janë fotografitë në gazeta, të tyne, të djemve. Shkrujshin gazetat në katër antë të Beogradit për kta të ri. Terrorista e nejse të gjitha ato shprehje që i kanë përdorë. Edhe ajo ka qenë ni periudhë shumë e randë për mu. E randë se për shembull na nuk e kemi ditë… ma s’pari kur ka shku në Prekaz i shikonim lajmet, televizionin në mramje i tregonin, u vra filani, u vra, u bo kshtu, u masakru. E na me vesh në krah çka do të thonë për djalin, për djalin tim, shoktë ja njihja. Ajo ka qenë shumë e vështirë. Mandej kur i morën në burg, ajo… edhe ajo e vështirë, edhe ajo e vështirë.
Anita Susuri: A keni pasë kontakt me të sa ka qenë në burg?
Emin Bikliqi: Vetëm nëpërmjet avokatit. Me të thanë të drejtën disa avokatë janë sillë shumë keq. S’du me emra t’i përmendi po na kanë marrë para t’u premtue, i lirojmë, e si avokat mo. Edhe njëri prej avokatëve të njoftun ka qenë ai… më kujtohet si sot, na t’u pritë aty me avokat… na shkonim me avokatin ai hynte në bisedë e na tregonte qysh është gjendja e fmiut tonë, e djalit e të tjera. E njëri t’u bo marrëveshje, “Dhjetë mijë euro paraprakisht”, s’du me ia përmend emrin, avokat i njoftun i ndjerë është. M’ka lanë shumë përshtypje të keqe. Edhe nejse, ajo ka kalue. E shkun në Pozharevc e atje i kanë malltretue, ajo djegia e burgut, sekondat i kanë shpëtue. Krejt ato momente janë që i kanë lanë trauma n’mu e në familjen time e tjera e tjera. Ka qenë jo e randë po sa vdekja e qishtu.
Anita Susuri: Çfarë lidhje ju ka mbetë juve me Janjevën? A shkoni shpesh?
Emin Bikliqi: Në Janjevë e kam shtëpinë. Po nuk jam i lindur aty se atë e ka ndërtue baba ma vonë në vitet e ‘70-ta e ka ndërtue. Po aty e kemi pasë kopsht edhe vreshtë. Shtëpinë masandej baba që e ka ndërtue. Prindtë m’kanë vdekë, motrat janë martue. Unë në Prishtinë, shtëpia është aty me të gjitha paisjet që duhen për ni jetë normale. Me ujësjellës, me telefon, me krejt. Shkoj kohë pas kohe, verës shkoj ma shpesh. Siç e patë, dalë pij ka ni kafe, takohem me kusheri, me shokë. Punoj nga pak aty ndonjë aktivitet herë vreshtë, të kopshtit e tjera. Edhe ajo m’duket tash në kohën e penzionimit interesant.
Anita Susuri: A keni qenë prezent ndoshta në atë kohën kur kanë fillu me u largu kroatët?
Emin Bikliqi: Jo, nuk kam qenë une aty.
Anita Susuri: Të viteve të ‘80-ta.
Emin Bikliqi: Nuk kam qenë. Po i përmendët vitet ‘81, ndoshta nuk ju konvenon kjo mënyrë herë ‘81, herë ‘70 e, po e kom ni përvojë shumë të hidhur të asaj periudhe kur janë zhvillu demostratat. Edhe mu m’patën caktu… unë isha bashkëpunëtor në Komitetit Krahinor… në Komunën e Lipjanit t’shkoj edhe të bisedoj me rini për kto zhvillimet e, a din, kadale pak e tjera. Edhe shkoj me ni fshat ku i kom dajtë aty, Akllap i thojnë, ni fshat, s’e di a e dini? Afër Janjevës, s’osht’ me randësi.
Edhe dajtë aty une i kom pasur edhe shkoj aty, mbahet mledhja me ju shpjegu zhvillimet aktuale, politike e tjera e tjera. Edhe m’thanë, “Po ju thrrasin” edhe rini ka pasë edhe m’kujtohet si mramje thotë, “me ju folë si sociolog, çka ta merr menja ty”. Ata ishin ma të lirë edhe unë isha ma i lirë me ta. Edhe m’bonin lloj lloj pytje edhe une po ju tregoj për aspektin sociologjik të shoqërisë, zhvillimit të shoqërisë, kundërthanjet, problemet, shoqëria shkon përpara, mund të ngelet mbrapa, përspektivat e zhvillimit, gloablizimi.
Unë në atë kohë flisja për këto qasje domethanë. Ata kufijtë anej knej, po edhe kufijtë në të ardhmën… ju interesonte për Kosova Republikë. “Po edhe kufijtë do të ndryshojnë në të ardhmën” anej knej. “Po a do të bohet Kosova Republikë?” Historia shkon përpara, zhvillimet shkojnë përpara. Ata m’kanë ndëgjua. Po ka qenë dikush që… që po thonë sot dikush është pagu për shpiunazh e dikush nuk është pagu po ka punu pa pare. Dikush ka qëllu aty që e ka përcjellë bisedën edhe po m’bojnë pytje për Kosova Republikë anej knej.
Une s’e kam përmend. “Shoqnia i ka ligjshmëritë e veta të zhvillimit” po ju thom e tjera, e tjera. Po çdo çështje e ka zhvillimin e zhvillimin e unë po ju thom atyne, po ja u boj me dije që kur t’i vjen koha, une s’ju kom thanë për republikë. E kryj une mledhjen e nesër po thrrasin prej Punëve të Brendshme të Lipjanit, “A po vjen me pi ni kafe?” Thashë, “Çka paska kërsitë?” Edhe m’thonë ata sërbtë që kanë qenë funksionar… jemi njoftë se në Komitet Krahinor kom pasë kontakte, mledhje. “A ju ke thanë ti që Kosova Republikë do të bahet?” Thashë, “Unë kurrë nuk e kam përmend Kosova Republikë” “Po ti paske thanë” “Unë nuk kom thanë”.
Edhe aty ka qenë, në atë bisedë edhe kryetari i komitetit i kemi thanë të partisë ai osht’ ni… Hasan Lekiqi nga Gadimja, osht’ gjallë ende edhe ai ma ka dhanë përkrahjen. Ka thanë, “E kanë keqkuptue Eminin. E di une çka ka folë Emini” anej knej edhe ai m’ka ndihmu. Përndryshe, une kom pasë të shkoj në burg edhe me hupë me punë e me krejt. Ni përvojë shumë e idhtë. Domethanë, asni sërb nuk ka qenë aty të gjithë kanë qenë shqiptarë. Po dikush ka punu pa pare edhe gati se m’kanë marrë në qafë. Edhe pastaj kam qenë shumë i kujdesshëm.
Anita Susuri: Pas… ju thatë që nuk keni qenë prezent kur janë largu kroatët.
Emin Bikliqi: Jo.
Anita Susuri: A e keni vrejtë atë dallimin?
Emin Bikliqi: Po, po. Unë në atë javë që ka ndodhë ajo… mrenda javës thonë që kanë shkue. Aq janë friksue, i kanë marrë mjetet ato kryesoret çka i kanë pasë, ato të vlefshmet edhe shtëpitë i kanë lanë me dry, i keni pa. Sot e kësaj dite, do të rrënume do gjysmë të rrënume, shkret, zombi. Shumë e randë, shumë e vështirë. Edhe unë shkoj masanej, meniherë është vrejtë. Çarshia osht’ shprazë, nuk ka pasë gjallni, nuk ka pasë aso jete çfare jemi mësu na me Janjevën.
Në Janjevë kanë shku kanë pi kafe funksionarët e Kosovës ose ndonjë mëngjes si thonë, ndonjë drekë atje. E sot ajo ka mbetë, që ka thanë Nastradini, “As fshat as qytet”. Ka mbetë kërkund. Domethanë, nëse ka mbetë… jo nëse ka mbetë po nëse ka ra ndonjë vendbanim ma poshtë se sa që ka qenë, Janjeva është. Ajo s’ka mujtë as atë nivelin… fundosë gati. Është e dhimbshme. Duhet të jetë e dhimbshme për të tjerët, është e dhimbshme për ne. Në ni vend ku kom lindë e ku kom kalu ni pjesë bukur t’mirë t’jetës.
Anita Susuri: Janjeva njihet edhe si vend që ka pasë shumë kafene, shumë jetë të natës. A keni qenë edhe ju pjesë e qasaj?
Emin Bikliqi: Jo, jo shumë. Jo s’kom pasë kohë me ju thanë të drejtën unë nuk kam qenë prej atyre. Unë ju tregova, kom punu në atë institucion ku ka pasë kujdes për sjelljet e mia, për moralin tim, për të gjitha kto edhe në atë kohë kemi pasë përgjegjësi të mëdha. Kemi pasë përgjegjësi partiake, përgjegjësi të llojllojshme. Domethanë, s’ke guxu ti bash me bo çka të dush e tjera, e tjera. Unë kam qenë njëri prej të disiplinuarve. Kam marrë pjesë në aktivitete që kanë të bëjnë me punën e institucionit që kam punue, kemi punu gjithë ditën. Kemi punu për të mirë, në qat’ kohë kur kemi qenë, që po them Kosova Amerikë. Kemi mbajtë mledhje, kemi bo luftë për të drejtat e shqiptarëve për shkollim e për emancipim e për shumëçka. Për shumëçka se ka qenë programi i partisë i tillë që me i dhanë mundësi kombeve, sidomos mundësive për ni zhvillim ma të shpejtë e ma të mirëfilltë e ma të mirë e tjera.
Anita Susuri: Gjatë asaj kohe…
Emin Bikliqi: E unë kam qenë në funksion të asaj edhe vetën edhe ato nevojat e mia për ngritje profesionale kanë qenë në ato rrethana minimale. Se me gjithë qenien time jam përkushtue zhvillimit të shoqnisë. I kemi dhanë shoqërisë demokratike që e ka meritue, tjetër qëllimi ynë që ka qenë për pavarësi e tjera. Mirëpo, si shoqni qysh jemi jetue na, na kemi jetu në përgjithësi mirë. Në atë kohë kryesisht kanë qenë të punësun, rrallë kush ka qenë i punësun. Ka pasë mundësi kush ka dashtë ka shku në Gjermani për shembull, s’ka gjetë punë… ni kohë jepnin pare, bonin korrupsion kta të punësuarit në Gjermani e Francë për t’u punësu ktu. Rrogat e mira kanë qenë. Me 1 mijë e 500 marka, 2 mijë marka, 1 mijë marka në atë kohë, në atë kohë marka ka pasë vleftë të madhe. Domethanë, krejt kjo ka qenë… çka kemi bo në funksion të zhvillimit të shoqnisë. Edhe unë kom sakrifiku, në vend që të magjistroj e të doktoroj… nuk kam mund t’i kushtoj kujdes ngritjes profesionale që m’pytët, ndoshta dy herë iu përgjigja.
Anita Susuri: Periudha e luftës në Kosovë si ka qenë për juve?
Emin Bikliqi: Tmerr, tmerr se unë… na e kemi pasë djalin në Mitrovicë edhe ku të shkojmë? Ju s’jeni prind, ju jeni të reja tash nuk e dini atë ndjenjën e prindit. Për shembull, në ato rrethana të bombardimeve, të luftës, të shkatërrimeve me e lanë fmijen në burg edhe unë me shku në Maqedoni ose në Shqipëri e tjera… unë i thoja zonjës time edhe dy djem që i kisha, “Shkoni ju une po rri se nashta i lshojnë” a din, andërr shihsha. Nashta e lshojnë e ku me shku djali, “e unë po rri”, “Jo, ja po rrijmë të gjithë ja…” Edhe kem mbetë edhe tmerr ka qenë. Sa herë na kanë ardhë me na mytë e me na pre, anej knej. A kanë ditë ata për djalin nuk e di. Në katin e katërt banoj, në katin e parë kanë qenë 20 policë. Njëri e pati lshu banesën, qaty gjithë natën të pijavun, vishin te dera anej knej. A kanë ditë për djalin a s’kanë ditë nuk e di.
Vishin me maska. Unë e disha mentalitetin e tyre. Vishin me maska, “Hajdeni pijeni ni kafe. Qe po ju qes raki” mbajsha raki, tash rreziku… unë e qelsha rakijën që a din kishe me ju bo muhabet e mos me na ngucë. E ata kishin dëshirë me pi raki, po nom. Niherë na patën marrë djalin e madh se ky i vogli e kom pasë krejt të vogël e i kanë çu i kanë malltretu mos kanë pasë armë. Lloj lloj momente që na gati… pa trauma s’kemi mbetë që kur u kryn krejt na pysnin, “Qysh jeni?” “Nuk e dimë a jemi tamon” mas gjithë atyne e tjera.
Masanej që i dërgun për Serbi edhe qe qishtu krejt në pritje. Zonja shkonte… vetëm gratë kanë pasë të drejtë me shku me i vizitu. Vinin prej Preshevës taksistat i çonin për Pozharevc mrena ditës, herët vishin i merrshin edhe ka 200 marka për njeri kemi pagu vëllezërve tanë preshevar. Na në siklet tonin në telashe tona, po për neve vetëm a ka mundësi me e pa fminë. I kemi dhanë edhe ka 200 marka për ni transport që thojnë deri në Pozharevc edhe jemi kthy. Ai ka 800 marka në ditë i fitonte me ni turrë taksi që bonte. Ishalla s’kanë nevojë të tjertë si na që kemi pasë nevojë ose ata.
Anita Susuri: Ditën e çlirimit si e keni përjetu?
Emin Bikliqi: Aiii…
Anita Susuri: A ju kujtohet ajo ditë?
Emin Bikliqi: Qysh s’më kujtohet, qysh s’kujtohet ajo ka qenë mrekulli, mrekulli. Po, ajo ka qenë mrekulli po unë, si thonë, na me zemër të thynë që se kishum djalin po me shpresa, a din? Shpresat ishin ma të mëdha që do të lirohen mandej me abulacion ua falën. Ai shtatë vjet ka qenë i dënum. Me abulacion mandej i lshun, ja u bonën tri vjet burg. Edhe u kthy shnosh e mirë. Pritja në Merdare ato (qan)…
Anita Susuri: Si e keni pritë?
Emin Bikliqi: (qan) Motivi prindëror është… ju e keni mësu kta gjatë shkollimit, motivi ma i fuqishëm në botë. E keni pa në psikologji ato eksperimente që janë bo me minjë. Miu ka sakrifiku për të voglin e vet. Ka kalu në flakë e në zjerm e le ma te qeniet njerëzore. Ajo osht’ edhe me, me ni vetëdije ma të lartë e ku ta di e tjera e tjera.
Anita Susuri: Sa fëmi i keni ju?
Emin Bikliqi: Tre djem.
Anita Susuri: A janë të shkollum apo me çka mirren?
Emin Bikliqi: Po, po. I madhi Albioni ai është inxhinier i IT teknologjisë, ky i dyti Artani që ka qenë në burg, ai është magjistër i gjuhës angleze edhe Yllori është i treti osht’ profesor i gjuhës angleze.
Anita Susuri: Si ka vazhdu jeta juj mas periudhës t’luftës?
Emin Bikliqi: Qishtu me telashe, me telashe rreth punësimit e rreth… unë nuk kam mund të punësohem, nuk kam mund të punësohem. Ka shku puna krejt me lidhje edhe jom marrë me tregti edhe ma herët edhe ma vonë. Edhe dikur vendosi… e hapën ni shpallje, ni konkurs për përkthysë në gjykatën e lartë edhe konkuroj unë, shkoj aty. Edhe dy gjuhtë unë i njoh, i kam njohur mirë edhe i njoh mirë, pa konkurrencë kam qenë aty. Edhe më pranojnë. Unë për seri thashë hajt të konkuroj edhe aty kam punu edhe aty jam penzionu. Mirëpo, ky djali kur u kthy prej burgut, ky e kreu fakultetin…
Anita Susuri: Pas luftës?
Emin Bikliqi: Pas luftës e ka kry fakultetin edhe pjesëmarrës i luftës e tjera e tjera. Ka konkuru edhe kërkund s’e kanë pranu. Me fjalë të tjera, domethanë, s’ke pasë lidhje… ajo vazhdon atëherë edhe tash, s’ke pasë lidhje e kotë. Pjesëmarrës i luftës edhe jo. Ai mandej është punësue në Oxford. Oxford-in p’e dini për gjuhë të huja, ni institucion privat. Qe çka kanë ba tantë për bashkëluftëtartë a për kta për tezak e vlla është tjetër muhabet, për kta gjithçka.
Anita Susuri: E tash… m’falni që po ju ndërprejë.
Emin Bikliqi: Po.
Anita Susuri: Me çka merreni tash?
Emin Bikliqi: Unë?
Anita Susuri: Si e kaloni kohën?
Emin Bikliqi: Jo unë kohën e kaloj mirë. Tash merrem me përkthime. Unë nuk jam përkthysë, po merrem me përkthime. Besoj mirë përkthej. Edhe me disa kompani bashkëpunoj po nuk thrrasin shpesh. Najhere dikush që e din që jam përkthyes i licencuar që thojnë e kam vulën e tjera, më sjellë diçka i përkthej. Lexoj brenda mundësive. Në Gërmi dal me disa shokë pijmë nga një kafe, te Freskia zakonisht. Në Janjevë shkoj, merrem me aktivitete fizike si thonë kështu me pemë e me vreshtari…
Anita Susuri: Deshta me iu vetë edhe për Janjevën për diçka se kam ndëgju që ka pasë shumë pemë edhe perime Janjeva ma herët…
Emin Bikliqi: E vërtetë. Perime jo, pemë ka pasur shumë. Edhe diçka nuk ju… tash po më pytni edhe po më kujtohet. Kodrat tash që janë të Janjevës duken shkret, në atë kohë domethanë derisa kanë qenë kroatët ato kanë qenë si lulishte. Vreshtat kanë qenë krejt me mejë si thonë edhe të dallume edhe të punume me hardhi të rrushit edhe me lloj lloj peme. Sepse kta kanë shku nëpër gjithë Jugosllavinë edhe kanë sjellë lloj lloj peme, lloj lloj peme që tjertë as andërr s’i kanë pa përreth neve.
Për tjertë nuk e di. Për Komunë të Lipjanit s’kanë pasë lidhje ata kanë ardhë te na për rrush, për dardha, pjeshka, qershia, vishnje, kumbulla ku ta di. Do të thotë kto i kanë sjellë kroatët aty. Ato vneshta kanë qenë o mrekulli po edhe ma e mrekullueshme kur bahej vjelja e rrushit, po du me thanë për Janjevën. Jo për shqiptartë e për turqit, te kroatët ata kanë pasë ma së shumti vreshta sesa na. Se kanë qenë 80 përqind kroat na 20 përqind kemi qenë. Edhe ato vajza të bukura dilnin me vjelë rrush edhe këndonin kangë dalmatine.
Mundeni me marrë me mend. Edhe ato kodrat e Janjevës, e këndon me ni kodër zani shkon gati në gjithë Janjevën. E mrekullueshme, për mu, e mrekullueshme. Ajo m’kujtohet. Edhe nganjëherë ulem edhe bisedoj me shokë kroat thom, “A e dini atë kohë?” Edhe ktheheshin për shembull me shporta, me rrush ose me pemë vajzat e bukura nëpër shtëpi, nëpër Çarshi e tjera e tjera. Mrekulli ka qenë, mrekulli. Edhe unë i kom pasë edhe i kom dajtë e tezet në Banullë p’e dini Banullën? Fshat.
Anita Susuri: Po.
Emin Bikliqi: Ata vetëm ni dud e kanë pasur në oborr. Edhe në kohë të qershiave deri në rrush vinin te na. Edhe na m’kujtohet, “Pse teze s’po mbjellni sikur te na pjeshka e molla?” “Nuk bohen te na”. Me mend çfarë informate kanë pasë, domethanë s’kanë pasë informacion. Jeta është informacion. Jeta është informacion. Ata nuk kanë pasë informacion se bohen edhe pjeshkat edhe rrushi midis Banullës e Lipjanit e ku të dush, a është qashtu?
Edhe sot me shku në Banullë kanë bo mrekulli, lloj lloj peme. Mirëpo, po kthehem, neve kroatët na kanë çelë sytë e masanej tanët kanë fillu me i çelë sytë edhe në Lipjan edhe në Banullë edhe gjetiu, e tjera. Ose është edhe ni shprehje interesante, po edhe për ju edhe për opinionin, informacioni është çelësi i suksesit. Edhe sot, ki informacionin ke sukses, s’ke informacionin s’ke kurgjo. Edhe në atë kohë s’kanë pasë informacion që pjeshka edhe rrushi bon edhe në rrafsh e jo vetëm në kodra.
Anita Susuri: A ka edhe diçka për fund nëse keni harru me shtu?
Emin Bikliqi: Po, ka. Por tash varet, varet çka? Sigurisht ka edhe ndonjë moment, por kto janë ato që dominojnë, se njeri s’mund t’i thotë të gjitha. Kto i thotë vetëm me laps, kur ulesh edhe ngadalë dalë nji pas nji. E kështu me ni intervistë është pak ma problem me i përfshi të gjitha.
Anita Susuri: Mirë, faleminderit shumë.
Emin Bikliqi: Me nderë qofshi edhe juve sukses.