Pjesa e Parë
Aurela Kadriu: Kisha dashtë me fillu tu e prezantu ju vetëvetën…
Jakup Qeshmexhiu: Po…
Aurela Kadriu: Edhe me na tregu diçka për kujtimet e hershme të fëmijërisë t’juj. Domethanë, çka mbani në mend prej familjes? Prej vendit në të cilin jeni rritë? Qysh e mbani në mend fëmijërinë e juj?
Jakup Qeshmexhiu: A do të filloj po?
Aurela Kadriu: Po.
Jakup Qeshmexhiu: Unë jom Jakup Qeshmexhiu. Jom i lindur me 11 mars, 1950 në Prishtinë jam i lindur. Shkollën fillore e kam kry në Shkollën fillore ish “Vuk Karadžić” tash është “Elena Gjikë”. Përndryshe, pjesën e dytë e kam krye në, atëherë ka qenë “Branislav Nušić” tash është “Gjergj Fishta” m’duket, me sa e di une. Shkollë… zanatin kom fillu 1964-tën si rrobaqepës kom fillue deri në vitin 1974. Atëherë isha punësu në ‘74-tën në Lotari të Kosovës. Në Lotari të Kosovës kom punu nja dymbëdhjetë vite, a trembëdhjetë. Edhe masanej u largova nga puna, fillova zanatin deri më edhe kësaj dite. Po në ndërkohë punova edhe në Teatrin Dodona, në Teatrin Dodona na erdhën masat e dhunshme, na largunë. Na largunë prej masave të dhunshme. Mbeta pa punë dhe fillova me punu çanta që s’e kom pasë as profesion as kurgjo. Qatëherë fillova dhe punova deri me ditën e sotit. Punoj edhe rrobaqepës edhe çanta-punues.
Prej familjes, baba m’ka lindë… veç të ardhun prej 1878-tës prej anës, që i thojshim prej Serbisë, prej Tavorlanit. Të shpërngulun pak në Drenicë, masandej ka ardhë ktu në Prishtinë si i ri. Veç e di që njo 140 vite jena në Prishtinë. Kom pasë babën nanën, gjyshën e kom pasë ma të vjetër. Edhe vllazni jemi katër, motra kanë qenë tri. E qishtu. Prej që ka mrri baba në Prishtinë si në moshën 18 vjeçare, 16 vjeçare në qat’ lagjen te parku atje, përmi furrë të Kacallarëve, qaty kemi nejt prej fillimit edhe sot e asaj dite aty jena gjithë. Prishtinën e mbaj në mend fort mirë se kom punu në ni Çarshi që as Bash Çarshia e Sarajevës nuk u kanën, as Bit Pazari i Shkupit s’ka qenë ma i mirë se Çarshia jonë. Po, fatkeqësisht në atë kohë qysh sundojke okupatori edhe shtike ka pak ka pak me rrxu e me hupë atë estetikë të qytetit tonë. Edhe arriti qëllimin, por ma shumë arritën qëllimin këta tonët.
Edhe kom punu zanatin prej moshës 14 vjeçare. Shkollën e mesme e kam krye ish “28 Nëntori” në shkollën e mesme të nxanësve në ekonomi. Këto rrugë kanë qenën kalldrëma. Kalldrëma e din çka domethanën? Me gurë kanë qenën. Rruga jonë ma ka qenë nihere krejt lloç atëherë, tani u shtru kalldrëm e prej kalldrëmit filloi jo apet gurë e asi… e tash u shtru me beton. Tash osht’ me beton veç sikur me kanë me guri, njejtë. Qyteti ka qenën, tash fakt që është ndërtu po larg, larg, larg ma i bukur u dokë atëherë se sa qitash. Po qe besa edhe njerëzit kanë qenë ma të mirë se qitash. Nuk ka pasë urrejtje njëri ndaj tjetrit.
Aurela Kadriu: E familja? Jeta juaj brenda shtëpisë qysh ka qenë? Qysh e mbani në mend?
Jakup Qeshmexhiu: Fort mirë ka qenën. Une veç në moshën 18 vjeçare jom martue. E kom pasun vëllaun e madh, qe besa motra e madhe u kanë e martume e tani vëllau i madh i martum, masandej m’u duft patjeter me u martu në moshën 18 vjeçare. M’i fali Zoti katër fmi, tre djem e ni vajzë. Deri në vitin 1994, në ‘94-tën më vdiq shoqja edhe u duft e u martova për herë të dytë. Jetesa ka qenë mirë. Babën e kom pasë si kryepunëtor të Ujësjellësit të Prishtinës, përndryshe edhe formulues i parë i Ujësjellësit të Prishtinës. Edhe vëllau i madh ka punu 50 vite në Ujësjellës të Prishtinës.
Unë kom punue zanatin e ujësjellësit derisa jom hi… deri në vitin ‘68-‘69, tani e kom lanë fillova zanatin e rrobaqepësisë. Edhe ni motër e kom pasë para meje ajo u kanë e martume në Prizren, ni motër mas meje e martume në Prishtinë edhe dy vllaznia ma t’vogël janë kanë ktu në shkollën “Elena Gjika” te tonë. Prej 1939-tës e deri kësaj dite pa ni nxans kjo shkolla “Elena Gjika” të familjes tonë nuk ka mbetë kurrë, kurrë. Kurrë s’ka metën hiç. Edhe po thom e kemi njo mas njo krejt e kemi trashëgu këtë asi…
Knena ka qenën këto ndërtesa çka po i shihni, krejt në këtë rrugë çka janë kanë qenë krejt me qerpiq i thojshim ktyneherë ose tulla të papjekuna. Ka qenë nifarë kënaqësie me dalën. Tash i rrxun e i marun ndërtesa të reja po jo ashtu. Se unë kom qef atë metodën antike pak, e për qata mu s’po më kënaqin këto ndërtimet e reja.
Aurela Kadriu: Po më intereson, a ju ka tregu baba në cilin vit themelohet ujësjellësi edhe çfarë ndërmarrje ka qenë? A ka pasë tregime prej babës t’juj?
Jakup Qeshmexhiu: Ajo ka qenë, niherë në fillim ka qenë ndërmarrje nën, nën… qysh me thonë, protektorat apo të Kuvendit të Komunës e masandej në vitin 19… m’duket se në vitin 1940 apo 1950 tani ish ndae. Së pari e ka pasë qitu ku është, se di a e dini, që është përballë Xhamisë së Madhe Hamami, qaty e kanë pasë punëtorinë. Une e mbaj në mend ata mirë si fmi shkojsha. Në anën tjetër përfundi ka qenë Hamami, a knena kanë qenë punëtorët edhe punëtoria e ujësjellësit.
Mas asajna dul… s’di sa vite punun qaty, tani dulën në kit’ pjesën që e ka televizioni i Prishtinës, mbrapa ish stacionit të autobusave. Qaty kanë qenë deri, vitin nuk p’e di. Tani kanë pasë dalën mbrapa tregut, osht’ ajo, ni ndërtesë që është e zejtarëve krejt. Mrapa tregut, reka ka qenë aty, lumi. Tani ma veç shkun atje edhe ku osht’ tash. Baba ka punu 47 vjet e shtatë muj në Ujësjellës të Prishtinës pa asni ditë pushim mjekësor. Pushim mjekësor i ka pasë qato tri javë që u smu edhe vdiq.
Vëllau ka punu 50 vite prej moshës nandë vjeçare, ai është i vitit 1942, prej moshës nandë vjeçare deri 50 vjet përvojë pune i ka bo në ujësjellës. E tash e kemi ujësjellësin trashëgimi krejt, baba, vëllau, une, vllaznia mas meje, djemtë e vllaznive. Djemtë e mi jo.
Aurela Kadriu: A është kjo arsyeja pse e keni mbiemrin Qeshmexhiu?
Jakup Qeshmexhiu: Arsyeja është se baba i ndjeri e ka pasë ni shok t’vetin, t’ndjerin bash qytetar të Prishtinës edhe ai ndër formuluesit e parë, e ka pasë emrin Ramiz mbiemrin. Se në atë kohë qyteti i Prishtinës është mbajtë gati si me turqeli edhe e ka pasë mbiemrin Qeshmexhiu 1937-tën ai ka shku për Turqi edhe ia ka lanë amanet babës me ia trashëgue mbiemrin edhe prej atëhershit na e kemi mbiemrin Qeshmexhiu.
Aurela Kadriu: Domethanë nuk lidhet najsen me faktin që baba ka qenë në ujësjellës?
Jakup Qeshmexhiu: Jo, në ujësjellës kanë punu edhe ai Qeshmexhiu në ujësjellës ka punu edhe ia ka lonë tani amanet masi po punon zanatin edhe Qeshmexhiu tash e kemi. Edhe jemi ni familje n’krejt Kosovën Qeshmexhiu na jemi. Çka kom mujtë me hasë në kufi të Maqedonisë kom hasë në ni kufitar kishte qenë maqedon tha, “Jemi si kusheri” tha, “Pse?” tha, “Unë jom Qeshmexhiev”. Qata, a për Bugari e di që ka qenë ni familje turke Qeshmexhiu. Tash varet, Qeshmexhiu te na është shqip, a makedonët i kanë thanë Qeshmexhiev a turqelitë i kanë thonë Qeshmexhi.
Aurela Kadriu: E qysh e keni pasë para Qeshmexhiu mbiemrin?
Jakup Qeshmexhiu: Aliu. Aliu e kemi pasën.
Aurela Kadriu: Nanën qysh e mbani në mend? Jetën brenda në shtëpi?
Jakup Qeshmexhiu: Nanën… e kom pasë ni nanë t’vogël, ni nanë t’mirë, ni nanë të kënaqshme. Baba ka qenë pak ma i mrrolshëm e me nanën e kemi pasë biseden ma t’mirë, ma të asi… se ka qenë shumë e afërt me neve. Mirë me nanën kaa qenë e Krajkovës, po të dalun te Hani i Dilit. Edhe ata janë para njiqind e kusur vjete këtu. Edhe deri në 1992 nana ka qenë gjallë, ‘92-tën veç ka pasë vdekë.
Aurela Kadriu: A keni jetu në shpi vetëm familja e juj? Domethanë, prindët edhe fmitë a keni jetu në bashkësi?
Jakup Qeshmexhiu: Po deri 1974-tën kemi jetu t’gjithë bashkë. Dihet për ato motrat që janë martu, ajo është tjetër. Veç krejt familja deri më 1974 kemi jetu bashkë. Në ‘74-tën une jom nda prej vllaznive e ka metë vëllau i madh edhe i vogël kanë metën në shtëpi. Tani në ndërkohë edhe vëllau i madh dul në shtëpi t’vet e kta t’voglit mbetën në shtëpi e qishtu.
Aurela Kadriu: Qysh ka qenë… qysh e mbani në mend qat’ lagje? Meqenëse keni qenë qaty tonë jetën?
Jakup Qeshmexhiu: Lagjen, po të tregoj. Deri në 1956-tën tri familje kemi qenë shqiptare në atë lagje se krejt kanë qenën, tash po iu thojnë rom atëherë magjup na i thojshim. Krejt ka qenë magjup. E 1957-tën ka pasë ardhë ni familje prej Tuxhevcit, qaty afër kojshi. Me qata kom fillu me u shoqnu tani filloi për me u zgjonue me shqiptarë. Po është keq edhe me folën, po s’po ki qare pa folën. Masi erdhën shqiptartë filloi aty ni jo harmoni në atë lagje. Jo harmoni, pse? Vishin ndërtojshin e zgjenojshin oborrin e vet e ngushtojke rrugën.
Sot merre me mend qajo rruga jonë, ni kerr munet me kalue po me ardhë dy veç duhet me e lypë ni pjesë për me u largu e me u liru. Se na kemi lujtë, me magjup kur kemi lujtën kah nantë parë lujshim. Nantë ata, nantë na. Na lujshim futboll në qat’ rrugë tash as kah katër vetë s’mun lujnë ma në atë rrugë. Veç e kanë ngushtu është katastrofë qysh u bo. Po atëherë, po thom, s’kemi pasë pushtet atëhere… se ky sistemi jonë ktu në Prishtinë, gjithkund edhe në Kosovë, niherë ma së pari kanë pasë turqit, serbët qe besa tani u asi, ua lejun turqëve, tani turqit edhe na diqysh e murem me shqiptarë. Po prapë jemi kanë të shkelun. Po kur e muren kta tonët hala ma katastrofë, mos vet hiç.
Aurela Kadriu: E kur largohen romët prej asaj lagje?
Jakup Qeshmexhiu: Romët ia kanë nisë me u largue veç prej vitit 1957.
Aurela Kadriu: Pse?
Jakup Qeshmexhiu: Nuk kanë pasë presion. Po të tregoj që shumë ma mirë kemi kalu me qata rom që kanë qenë në atë kohë, se sa me do shqiptarë që kanë ardhë qitash qitu. Osht’ për të ardhë keq se kjo po i bjen që po flas kundër kombit tem. Po çka është realiteti është qikjo. Realiteti është qikjo. Nuk e di a ishim t’nemum a e kemi nem vetëvetën, po më doket se kërkush s’na ka nem, vetëvetën e kemi nem e për qat’ arsye. Po thom, fillun me u largu romët erdhën shqiptartë…
Aurela Kadriu: Për çfarë arsye po mendoni?
Jakup Qeshmexhiu: Vetëm për shkaqe ekonomike, presion s’ka pasun. Për shkaqe ekonomike kanë shkue. Do shkun në Banja Llukë, do kanë dalë në Kroaci e do kanë shku në Slloveni e Itali qe besa. Veç asnjo nuk ka dalë prej presionit. Prej presionit kanë dalë qatëherë mas luftës. Kjo pjesa tjetër e rrugës prej presionit kanë dalën. Jom dëshmitar i gjallë se tanë kohën e bombardimit këtu kom nejtën edhe e di. S’muj me mohue qata që e kom pa. Prej presionit… që mu m’u ka dashtë vet m’i ndihmu tri familjes, magjupve, se ata i kanë ndihmu ni kojshisë tem edhe une i kom ndihmu atyne prej shqiptarëve. Veç janë largue, janë largue prej presionit. A para luftës nuk ka pasë… nuk ka pasë kërkush kushte ma të mira p’i magjupve në krejt Europën. Në krejt Europën kushtet ma t’mira i kanë pasë magjuptë.
Aurela Kadriu: A i mbani në mend shpërnguljet e vitit, domethanë fundin e viteve të ‘50-ta fillimin e viteve të ‘60-ta nëpër Turqi? Prej asaj lagje e di që kanë shku shumë.
Jakup Qeshmexhiu: Po, 1956 unë isha në moshën gjashtë vjeçare. Mu çika e mixhës me familje krejt m’dulën në Turqi. Letrat na i kanë ndreqë masi kanë shku atje, letrat na i kanë ndreqë i thojshin ktyneherë Vesikat, na i kanë ndreqën letrat edhe na i kanë prue. Fatbardhësisht, tash s’e di, po më doket mu fatkeqësisht po thom se me pasë shku atje me siguri ma mirë kisha kalu sesa me qit’ popullin tem qitash qitu.
Vëllau i madh kambngulën me gjithë motrën e madhe edhe nuk dulëm. Se sigurisht t’ishim shku atje, garant ishim asimilu qashtu qysh janë asimilu krejt edhe na ishim asimilu. Sa i përket për asimilim jom i kënaqun që kom nejtën, e sa për tjera s’kom çka me thanën. E kom pa, po thom kanë dalën, prej lagjes tonë kane dalë s’di sa familje. Qajo çika mixhës e do tjerë e krejt shkojshin qatje. Dikush ka shku prej presionit se në atë kohë veç i lypshin armtë prej shkijeve. Bile bash dhandrri jonë, qiky burri çikës t’mixhës s’ka pasë qare se gati çdo natë u dufke me u lajmëru në polici edhe iku shkoi.
Aurela Kadriu: A keni pasur ju presion gjatë aksionit të armëve?
Jakup Qeshmexhiu: Jo. Jo se kanë pasur interes prej babës tem për ujë të qytetit e për qat’ arsye s’kanë bo presion. Qe besa e ka kqyrë mjeshtrinë e vet, punën e vet, familjen e vet e nuk ka asi… po, jo, jo nuk ka pasur presion. Unë po flas për familjen teme, se ka pasur interes qyteti për babën tem e për qat’ arsye se kanë ngucë as s’na kanë ngucë neve.
Aurela Kadriu: Qysh e mbani në mend shkollën fillore? Në cilin vit keni shku?
Jakup Qeshmexhiu: Shkollën fillore… 1957-tën kam shku në klasë të parë qitu ish atëherë “Vuk Karadžić” tash “Elena Gjika”. Deri në klasën e pestë, gjysëm vjetorin e dytë, u ndërtu shkolla “Gjergj Fishta” m’duket apo thirret qishtu ajo te Taukbahçja, “Gjergj Fishta” apo?
Aurela Kadriu: Po.
Jakup Qeshmexhiu: E shkum aty. Tetë vjeçaren aty e kom krye. Qe besa, jo tetë vjeçaren po…
Aurela Kadriu: Gjysmën e tetë vjeçares.
Jakup Qeshmexhiu: E kom krye… aty kom shku në të pestën klasë gjysëm vjetori i dytë, t’gjashtën, t’shtatën. E në të shtatën m’ka ngelë profesori i matematikës edhe në të tetën m’ka thanë, “Rri kot se nuk ki me mujtë me kalu ti prej meje”. Ka qenë nifarë profesori i vogël, ma murr inati edhe… tani e kom pasë dajën i ngratë prej Malishevës, aty ku u kanë profesor në shkollë m’thirri edhe shkova i dhashë privatisht atje. Klasën e shtatë e të tetën faktikisht dola bashkë me klasën tem e kryjtëm tetë vjeçarën. Të mesmën e kom kry ktu, ish shkollën teknike…
Aurela Kadriu: Çfarë shkolle ka qenë “Elena Gjika”?
Jakup Qeshmexhiu: “Elena Gjika” sa i përket kualitetit të nxansave që kanë dalë. Prej që e di une gjithmonë kualitetin ma të mirë e ka pasë “Elena Gjika”, qikjo “Vuk Karadžići”. E ka qenë ni shkollë e vjetër, tani u ndërtu qajo pjesa e epërme pak u ndërtue, se filloi popullata me u rritë edhe nuk na nxike. Qashtu sikur tash i kemi pasë ka tri ndrrime edhe qishtu.
Aurela Kadriu: Më interesoj, ma herët e përmendet Çarshinë edhe bonët qat’ krahasimin në mes Çarshisë së Shkupit edhe Sarajevës. Po më intereson, a e mbani në mend? A keni kujtesë fotografike qysh u dok’ Çarshia e Prishtinës?
Jakup Qeshmexhiu: E mbaj në mend se aty edhe kom punu, kom fillu zanatin aty.
Aurela Kadriu: Si rrobaqepës a?
Jakup Qeshmexhiu: Si rrobaqepës.
Aurela Kadriu: Te kush? A ka qenë…
Jakup Qeshmexhiu: Ka qenë ni kojshi i joni me familje, me shpi atëherë ai e ka pasë Ustah Fadili u kanën. E te ai e kom fillu zanatin. Aty ka qenën ku është tash qeveria… ajo ka qenë prej Teatrit e knena u kanë posta e madhe. Ndoshta sigurisht e dini ju që bombardimi e shkatërroi ata. Ka qenë rruga prej Teatrit e deri te posta e te posta në krah të djathtë ka qenë krejt ajo Çarshia e vjetër me ato dritaret prej drunit e u mbyllshin me qatma i thojshin ktynehere, ku ta di une, e ka qenë kalldrëm. Zanatli, lloj, lloj, lloj zanate ka pasë. Tash s’ka mbetë asnjo hiç. Me tjegulla u kanë, i thojshim çeremide të magjupit, tona kanë qenë qashtu. Tani kanë pasë strehën. Strehat e lokalit kanë qenë përmi ni metër e gjysë janë kanë streha që i qitshin i ekspozojshin ato prodhimin e vet, secili çka kish me punu, çka kish me bo aty.
Aurela Kadriu: E Ustah Fadili ku e ka pasë punëtorinë?
Jakup Qeshmexhiu: E tash, me të kallxue ku osht’ kjo Bashkësia Europiane që është ktu në qat’ rrugë ka qenë se në mes neve, lokaleve t’vjetra u ndërtu qikjo ndërtesa e ish Enti i Sigurimit Social që ka qenë, tash është Ministria m’duket. Përballë kuvendit…
Aurela Kadriu: A, ku ka qenë Ministria e Punës edhe Mirëqenies Sociale?
Jakup Qeshmexhiu: Qaty bile tash e dijna edhe na se për penzione u lajmërojshim qaty.
Aurela Kadriu: Po, qajo.
Jakup Qeshmexhiu: E qaty në mes. Ajo ka qenë n’atë anë na kemi qenë n’ketë anë në mes ka qenë rruga njona, njona mrapa knena ku është kjo Bashkësia Europiane anën tjetër edhe kjo rrugë ka qenën. Tani ka qenë kjo rruga prej bankës, tash është gjysëm rruge prej bankës e dilke te posta n’atë anë edhe u lidhke te Teatri Kombëtar, atëherë Popullor u thirrke.
Aurela Kadriu: Cilës bankë?
Jakup Qeshmexhiu: Banka ProCredit.
Aurela Kadriu: A qaq e madhe ka qenë Çarshia që deri atje a?
Jakup Qeshmexhiu: Ka qenë Çarshia prej… qeveria ku është, ndërtesa e qeverisë, krejt qikjo ka qenë pjesë e… përmendorja qe besa e… qikjo përmendorja, tre rremshi që është, ktu kanë qenë rrugë me lokale, me zanatli edhe ka qenë rruga e drejtë prej xhamisë edhe muzeut drejt ka qenë kah është kjo përmendorja. Se nuk u kanë knena përrethit. po drejt ka qenë rruga. Rruga ka qenë e drejtë. Aty ka pasë zanatli, qajo rrugë krejt zanatli u kanë.
Aurela Kadriu: E a rrxohen qato lokalet e zanatlive për me u maru trekandëshi a?
Jakup Qeshmexhiu: U rrxun ato lokale, m’u maru trekandëshi. U maru trekandëshi tani u maru edhe ndërtesa e kuvendit edhe u shkatërru…
Aurela Kadriu: Në cilin vit është ndërtu ndërtesa e kuvendit? A s’osht’…
Jakup Qeshmexhiu: Në ‘61-shin m’doket është. M’doket me sa e di une. E u rrxun shumë lokale, u rrxun, u rrxun lokale me u maru edhe posta qe besa, atëherë ka qenë posta kryesore qajo e jona. Tash kanë mbetë do po i kanë renovu e do i kanë rrxu kanë ndërtu tjera. Qikjo pjesa Rrugën e UÇK-së që po i thojnë, anën e majtë krejt kanë qenën… se ajo pjesë tani ka dalë mrapa qisaj, ka qenë stadioni i vogël i hendbollit i… krejt ajo pjesë ka qenë me zanatli. Po, unë po thom, fillun me i rrënu marun lokale të reja. Këto kanë mbetë do ende pa u prishën.
Aurela Kadriu: A e mbani në mend deri ku keni ecë nëpër qytet? Që keni thanë jena në qytet.
Jakup Qeshmexhiu: Prishtinën e mbaj në mend kështu, qit’ rrugën e UÇK-së që e kemi, deri në fund osht’ pompa e benzinës, qaty ka qenë skeji i Prishtinës. N’atë anë, kjo Abëria, Dragodani, aty s’ka pasë kurgjo veç vneshtë, ara, kurgjo. Kurgjo tjetër. Spitali i vjetër ka qenën tash është Ministria e Shëndetësisë aty. Qajo ka qenë shtëpia e skejshme, n’skej të Prishtinës, jashtë Prishtinës. Se në ndërkohë na e kemi pasë edhe ni pjesë të tokës, ni arë tash ku u maru në Dragodan ndërtesat.
Knena, tu shku prej anës të Podujevës e mbaj në mend pak përtej urës që është te Xhamia e Llapit, në atë anë s’ka pasë kurgjo, kanë qenë varrezat në anën e majtë tani u maru qajo “Majami” ni kafe u thirrke. Knena prej lagjes tonë te përmedorja e kryetarit Rugova, qaty s’ka pasë kurgjo, une kom lujtë si fmi futboll aty veç tani u maru qajo përmendorja e atëhershit.
Aurela Kadriu: Në cilin vit?
Jakup Qeshmexhiu: E nuk e di.
Aurela Kadriu: S’e mbani në mend.
Jakup Qeshmexhiu: Nuk e mbaj në mend. Knena prej anës të “Tre sheshirave” që thojnë, aty ka qenë ku është Rektorati, te Rektorati ka qenë Kazermë e përpjetë Bregu i Diellit krejt ka qenë deri te policia ku është e lagjes të Muhaxherëve, ajo ka qenë kazermë ushtarake. N’atë anë u kanë krejt ara përpjetë, krejt Bregu i Diellit, ara s’ka pasë as shtëpia as kurgjo hiç. U kanë Lagjja e Muhaxherëve knena e knena kah Fushë Kosova, ku është tash Kurrizi aty ka qenë bahçja ma e mirë e cila është furnizue krejt Kosova me perime t’qisaj bahçe qitu.
Edhe fillun me ndërtu, jo ndërtunen tjerrtoren, jo Shkollën Bujqësore, jo Shkollën Ekonomike. Fillun qishtu gradualisht tu i… kit’ qytet… na e kemi ditë fort mirë që prej sundimit të egër të serbëve nuk kemi prit kurgjo mirë po ata gjithmonë kanë shku në atë pikëpamjen që, se na jemi të varun për bukë edhe tokën neve me na prish. Se ni ndër tokat ma pjellore në ish Jugosllavi mas Vojvodinës ka qenë Kosova. Edhe tani fillun gradualisht për me na i humbë tokën pjellore, tu ndërtu ndërtime tjera edhe nuk e arritën qëllimin çka e arriten kta të ashtuquajturit, kta çlirimtartë e tonë. E bonën tokën krejt beton, tash duhet me u var na prej tjetër kujna për bukë.
Aurela Kadriu: Zotëri Qeshmexhiu, po më intereson qato bahçe që kanë qenë kah Lakrishtja…
Jakup Qeshmexhiu: Po. Për qata thojnë edhe Lakrishte është.
Aurela Kadriu: Po. A ka qenë pronë e shtetit ajo? A janë kanë bahçe që me eksportu perime? Çka kanë qenë?
Jakup Qeshmexhiu: Prona private kanë qenë ato. Prona private. Ka qenë kjo që i thojnë lumi, reka se s’u konë lum ai, Reka Prishtina edhe u kanë edhe kjo Vellushka. E krejt ajo kalojke, po atëherë nuk ka pasë ujërat e zeza m’u derdhë në lumin e Prishtevkës apo të Vellushës. Me qata ujë janë ujit krejt bahçet e Prishtinës. Kanë punu qytetartë, aty kanë pasë bahçet e veta, kanë punu. Po thom, krejt perimet janë çka janë asi… na s’kemi pasë importim atëherë as prej Maqedonie as prej kërkujna, krejt prej qituhit kemi marr.
Aurela Kadriu: A s’janë kanë ato që i kanë marr njerztë me qira prej shtetit për me…
Jakup Qeshmexhiu: Jo, jo. Toka private kanë qenë. Toka private. Po gjysa prej tyne që kanë pasë ato kanë dalë në Turqi. Jo gjysa po ma tepër se gjysa. Qytetartë që i kanë thonë vetit si qytetar kanë dalë në Turqi, kanë ikë prej ktuhit.
Aurela Kadriu: A keni pasë bagëti në shtëpi?
Jakup Qeshmexhiu: Qysh?
Aurela Kadriu: Bagëti a keni pasë?
Jakup Qeshmexhiu: Deri m’ka vdekë nana kemi pasë ni lopë, por nuk e kemi lëshu kurrë. Se na e kemi parkun, oborrin edhe parkun muri jem i ndan. S’e kemi lshu lopën kurrë me asi veç gjithmonë e kemi ble barin e parkut e tonë dimrin lopa e ka pasë barin e sigurtë. Dimër e verë qashtu, deri kur u smu nana. Tani kur i morëm këto gratë, këto gratë s’dojshin me i shti durtë nëpër pleh e nëpër asi edhe vëllau e shiti lopën.
Aurela Kadriu: E qai parku i qytetit, a ka qenë gjithmonë park i qytetit?
Jakup Qeshmexhiu: Jo, vorre kanë qenë. Vorret e Prishtinës kanë qenë aty. Po tani masandej u shndërru në park. Bile me të thonë të drejtën të varrosun ni vlla e kom aty, qaty afër murit të shtëpisë.
Aurela Kadriu: E qysh u shndërru në park ai?
Jakup Qeshmexhiu: U shndërru, shteti e murr edhe i qiti vorret në Dragodan atje ku janë. Tani kta e përpunun, e rrafshun edhe…
Aurela Kadriu: A kanë bo zhvarrosje të njerëzve?
Jakup Qeshmexhiu: Për zhvarrosje nuk e di, po m’duket se jo, veç e kanë mush me dhe e nuk e kanë asi… zhvarrosje jo. Se kur e kom maru une në ‘94-tën, ‘93-tën kur e kom ndërtu shtëpinë teme, m’kanë dalë eshnat e njerzve. Murin kur e kom ndërtu m’kanë dalë eshnat e njerzëve. Edhe sot me shku është ni pjesë qitu pak ma poshtë prej neve u shemb dheu i parkut edhe kanë dalë eshnat krejt. Bile kur erdhën NATO-ja kujtojshin mos janë t’varrosun t’luftës. Thojsha, “Jo, jo këto janë veç me vite përpara”. Se une kom dalë me ta i kom enën nëpër krejt parkun. U tutshin, thojshin, “Mos ka të minune rrugën” thojsha, “Jo, hajdeni me mu se e di që në këtë lagje…” une kom dalë edhe gjatë bombardimit nëpër qytet, nuk jom mbyllun.
Aurela Kadriu: Sa vjet keni qenë në qirak te…
Jakup Qeshmexhiu: Po kqyre, qirak kom qenën dy vjet e gjysë te qiky kojshia jem. Tani, mas dy vjet e gjyse kalove te ni mjeshtër tjetër si punëtor. Tani kom shku deri në vitin 1974 si punëtor kom punu. ‘74-tën u punësova në Llotari të Kosovës.
Aurela Kadriu: Çka bojke Llotaria e Kosovës në atë kohë?
Jakup Qeshmexhiu: Llotaria e Kosovës ka qenë prodhuesi ma i mirë i pareve, sikur qysh e ka majtë Jugosllavinë Trepça, qashtu Kosovën e ka majtë Llotaria. Po, fatkeqësisht erdhën do njerëz e shkatërrun edhe…
Aurela Kadriu: Çka keni punu në Llotari?
Jakup Qeshmexhiu: Përfaqësues i Llotarisë kom qenë.
Aurela Kadriu: E ku ka qenë zyrja e Llotarisë?
Jakup Qeshmexhiu: Zyret kanë qenë përballë Rektoratit. Tre-katër vena. Ma së pari e kanë pasë te Lagjja e Muhaxherëve, tani kalun përballë Rektoratit, prej atyhit tani shkun në Kurriz atje.
Aurela Kadriu: Qysh ka qenë qajo pjesë që e keni pasë zyren qaty?
Jakup Qeshmexhiu: Qysh?
Aurela Kadriu: Ju keni qenë…
Jakup Qeshmexhiu: A jo… unë kom punu në kioskë. Përfaqësues kom punue në kioskë. Ma së pari e kom pasë kioskën te… përballë postës t’vjetër që është bombardu. P’i atyhit tani masi u bombardu posta dola knena përballë bankës, Procredit Bankës që është përfundi komunës. E prej atuhit erdh njani i mshoi me kerr e prishi. Tani dola ktu ku ka qenë, kjo Xhamia e Çarshisë që është tash, aty katër kioska kemi qenë. Deri në largim qaty kom qenë.
Aurela Kadriu: E kur u hekën kioskat krejt?
Jakup Qeshmexhiu: Kush kioskat a?
Aurela Kadriu: Po.
Jakup Qeshmexhiu: Kioskat, po mendon të llotarive?
Aurela Kadriu: Po krejt në përgjithësi, po edhe të llotarive.
Jakup Qeshmexhiu: Në përgjithësi janë hekë mas luftës, mas luftës. Unë nuk e di çfarë shteti është ky kur ni shtet ni kioskë mos me pasën… tash i kanë qit’ do farë kioska. S’e di, atëherë u dalë kioska për shtypin me shitën, cigare me shitën, do qisi farë… tash po shitshin edhe pije edhe he, se di. S’po dihet a është lokal, a kioskë.
Aurela Kadriu: Qysh kanë qenë qato vjet si punëtor në kisokë?
Jakup Qeshmexhiu: Qysh kanë qenë qato vjet si punëtor në kisokë? Qysh i mbani në mend?
Aurela Kadriu: Unë… si ma të mirat. Për karrierën tem ma të mirat i kom pasë qato. E kom pasë nifarë respekti, nifarë… prej qytetarëve të Prishtinës. Po le respekt prej qytetarëve, po në emën tem kanë shku në Kuvend Komunal, atëherë ka qenë Kuvend Krahinor, në Komitet Krahinor. Në emën tem njerëzit kanë shku kanë kry punë. Sepse kom pasë kontakte shumë, me palë të shumta. Se lujshin njerëzit, lujshin lloton e prognozës sportive, llotarinë e lujshin edhe tani une çka kisha mundësi iu tregojsha, i msojsha i asisha… edhe kom pasë nifarë… po të njejtën famë e kom fitu tash edhe me qit’ zanat. Po tash e kom fitu me zanat se jom për hastret në Prishtinë. I vetmi jom une në Prishtinë që i riparoj çantat. Kërkush në Prishtinë nuk riparon çanta. E ti sa dush munesh me u idhnu e me thanë, “Hajt mjeshtër e çoj tjetër kund”, s’ki qare apet pa ardhë te une (qeshë).
Aurela Kadriu: E mandej kur…
Jakup Qeshmexhiu: U largova prej llotarisë. U largova prej disa njerëzve të cilëve nuk s’iu bisha… s’iu nënshtrojsha edhe m’largun. M’thirri Enver Petrovci, m’thirri për me i punue niparë, njo pesë palë kostume për një shfaqje të Teki Dervishit të ndjerit, “Kufiri me atdhe”. Edhe shkova u mora vesh me to. Po m’pyt Enveri, “Jakup a don me punu?” Thashë, “Për çka profesor?” Tha, “Si kosumograf” thashë, “Po”. Thashë, “Jom mbetë pa punë…” Jo qe besa, prej atuhit e pata lokalin, ish kafja e vjetër e penzionerëve…
Aurela Kadriu: Ku ka qenë kjo?
Jakup Qeshmexhiu: Përballë në anë të poshtme të Bashkësisë Europiane, aty paguhet edhe rryma. Se di a e din atë farë rrugën, qaty ka qenë. Aty e kom pasë lokalin. Po ni…
Aurela Kadriu: Lokal t’jujin e çelët?
Jakup Qeshmexhiu: Jo, e kom pasën prej kësaj, Lidhjes së Penzionerëve të Prishtinës. Tani erdhën masat dhunshme viti 1992 edhe m’largun mu me ni shqip-folës, po ia thom edhe emrin se ma ka plas zemrën, ky, qe qysh e harrova emrin. Mustaf Rezniqi. Ai u bo me shkije hini në masa të dhunshme. Mu m’largoi me gjithë… dy familje prej qatij lokali kemi jetue. Ja u dha djemve t’vet. Tani m’thirri mu Enver Petrovci, shkova i punova qato kostume edhe fillova me punu…
Aurela Kadriu: Në ‘92-tën shkut në Dodonë a?
Jakup Qeshmexhiu: Po në Dodonë. Prej ‘92-tës deri ‘97-tën në Dodonë jom kanë.
Aurela Kadriu: E kom ni pytje se pak u ngatërrova. ‘74-ten nuk punoni ma për Llotarinë e Kosovës?
Jakup Qeshmexhiu: Jo, s’kom punu prej ‘85-tës. Prej ‘85-tës në llotari s’kom punue e në ‘74-tën kom hie. Prej ‘85-tës tani jom… e kom pasë lokalin tem ‘88-‘89 e çela. Punova katër vite edhe aty tani na largun qita, masat e dhunshme të serbëve tani shkova në Dodonë ‘92-tën. Në ‘92-tën kom punu deri ‘97-tën. Kur erdhën masat e dhunshme u largue Enver Petrovci, u largue Teki Dervishi, u largue edhe ni femër e Gjakovës nuk e di edhe une.
Aurela Kadriu: E çka bojke Dodona në qat’ kohë? Ka qenë i vetmi institucion që…
Jakup Qeshmexhiu: I vetmi institucion, i vetmi institucion që ka ekzistue nën sundimin tonë shqiptarë ka qenë qajo. Po fatkeqësisht i kemi pasë do njerëz edhe kemi sot e kësaj dite ma tepër tash, të cilët iu ka thanë, i ndjeri Faruk Begolli, “Ua liroj une institucionin me mbajtë mledhje komerative, me majtë lloj lloj mledhje po mos tregoni ku, mos tregoni ku”. Fatkeqësisht ni koleg i juvi, gazetar, p’i thom koleg i juvi se nuk e di kush ka qenë. E tregoj mledhjen që u majt tha, “Në Teatrin Dodona u mbajtë filon mledhja”. Vishin krejt njerztë, çka ishin ma… Edita Tahiri ma tepër ka nejt aty. Edhe të nesrit veç kur janë gju masat e dhunshme. Edhe po i thom Enverit, “Profesor, merr bre masa diçka” tha, “Jo, Jakup se nuk i nënshtrona kërkujna. Qitash…” tha, “p’e çeli telefonin po e thirri Beogradin. Nëse guxojnë me nejt qita qitu unë me kokë lidhna. Po nuk i bi…” tha, “n’dy gujt kërkujna. Ktyne sidomos” tha, “ktyne jo”. Edhe kemi dalë. Tani aty masi u largova prej teatrit… se kom punu edhe kostumograf edhe garderober…
Aurela Kadriu: A rrijmë edhe pak te teatri?
Jakup Qeshmexhiu: A?
Aurela Kadriu: A rrijmë edhe pak te teatri?
Jakup Qeshmexhiu: Fol.
Aurela Kadriu: Ndoshta, me siguri e mbani në mend, të paktën disa shfaqje të cilave ua keni bo kostumet.
Jakup Qeshmexhiu: Kostumet i kemi bo, “Ditë Vere” e Melihate Qenës, “Kufiri me Atdhe” të ktina Teki Dervishit, nuk e di qysh u thirrke edhe ajo ka qenë… lujshin kta aktortë Veton Osmani edhe Sunaj Raça. Lujshin ni shqiptar kosovar edhe ni shqiptar i Shqipërisë. Po qe kom harru edhe emrin qysh u thirrke. Bile kom punu edhe me ni kolege t’juj Samka Ferrin. S’e di a e njifni? Me to e kom pasë nifarë problemi t’vogël. Masi… m’thirri për qita “Kufiri me atdhe” ai ma dha fotografinë çfarë kostime duhet me bo.
Ndërkohë u rrok me Enverin diçka asi edhe m’thirri mu prej shpije në telefon. Tha, “Jakup merri fotografitë e hajde”. Kur shkova “Ami” tha, “fotografitë” tha, “Merru vesh ti me Enverin çka t’dush”, “O Samka, kadal bre çka u bo?” Tha, “Kurgjo”. Shkova thashë, “Profesor…” tha, “Hiqu sajna bre, ajo është e cokat” tha, “osht”. Tani e veta, thashë… Teki Dervishin, thashë, “Profesor tregom me çka ka t’boj me kit’ shfaqje” tha, “Ustah Jakup…” tha, “ka t’boj kshtu, pesë të burgosun m’i maru do si dane [pixhame] me lidhse ktu {tregon me duar}, dy gardieneve me iu maru komplete fun, kostim edhe kapelen. Qito…” tha, “ka t’boj, kurgjo tjetër”.
Thashë, “Unë i kepi teshat veç e pyti myshterinë e lehmo kto”. E ia bona. Tani m’ka pasë nxjerrë pak problem, pse me u shkru aty kostumografi Jakup Qeshmexhiu po duhet me u shkru Samka Ferri. “Po Samka…” thashë, “ti i tërhjeke ato. Qysh me të shkru kur ti u tërhjeke prej sajna?” Thashë, “Edhe une nuk jom me i reklamu me reklamën ‘Kufiri me Atdhe’”. Mu m’kanë ardhë edhe prej Beogradit kanë kep tesha te une kur e kom pasë qitu te kafja e vjetër e penzionerave rrobaqepësinë.
E tani masanej e murrën masat e dhunshme. Faruku i ndjerë edhe nën masa të dhunshme e ka pagu me qira Teatrin Dodona. Ka investu pare t’veta prej xhepit, personale. Që u konë pagu ni film mas luftës, në Ljub… Slloveni që u bo 80 mijë mark i ka marrë, 40 mijë mark i ka investu Faruk Begolli në teatër. Edhe po e pytim, “Pse?” Tha, “Sikur të na mbyllet qiky teatër shuhet Fakulteti i Arteve, Dega e Aktrimit e me gjysë shpirti e kom arrit me e hapën e tash me m’u shu”. Edhe mbijetoi, e mbijetoi deri në çlirim e mbijetoi.
Ka pasë shfaqje të mira, komedi ma së tepërmi se atëherë s’kishin, popullatës nuk kishin kurfarë institucioni e në Teatrin Dodona komedi veç sa për me u aktru [argëtu] pak, me u hjekë ata mllefi. Kemi pasë shumë… ka qenë shfaqja e cila e ka thy rekordin “Profesor, jom talent se jo mahi”. Ajo ka thy rekordin e t’gjithave, nuk ka me mujtë me arritë kërkush qata.
Aurela Kadriu: A udhëtojshin aktortë?
Jakup Qeshmexhiu: Udhëtojshin. Kemi pasë prej Mitrovice, kemi pasë prej Suhareke, kemi pasë prej Gilanit, kemi pasë të gjitha anëve. Se unë… gjenerata e parë e Farukut, unë kom qenë aty, ndër ta është Veton Osmani sigurisht është edhe bashkëpunëtor i juj aty në televizion. Sunaj Raqaj është, ai është gjeneratë e artë e aktorëve tonë. Masandej, tani fillun vishin prej tona anve.
