Pjesa e Katërt
Erëmirë Krasniqi: A ju kujtohet ‘89-ta ose të ‘90-tat kur ju kanë qit prej punës?
Hysni Krasniqi: Po, shumë mirë m’kujtohet.
Erëmirë Krasniqi: A mundesh me na kallxu qysh ka ndodhë?
Hysni Krasniqi: Mu m’kanë qit prej pune me datën 13, 1989, qashtu diçka e kom të shënume, krejt i kom. Kur m’kanë qit unë nuk kom dasht’ pse punë, “Pse me dal, ti nuk m’ki pranu” thojsha, “mu nuk m’ki pranu ti, dihet kush m’ka pranu, jo ti”. Unë edhe Kadrush Rama kemi nejt aty edhe mu ma kanë pru ni pastruse, pastruse ka qenë ajo, veç ndëgjo, pastruse. Ajo ka qenë pastruse që i ka pastru dhomat e profesorëve, të nxansave, studentave edhe tha “Profesor me ma nënshkru qitu”, thash “Çka me nënshkru?” edhe po i thom serbisht, thashë “Idi uzmi metlu i čisti” Merre fshisën me pastru aty, largohu prej ktuhit. Edhe hiç shkoi ajo. Unë po vi prapë aty në msim në klasë, në sallën e profesorave e ashtu kur vjen njo e ka bajtë postën ni shqipëtar “Profesor,” “Urno?” Tha, “duhet me nënshkru”, i thashë “Çka me nënshkru?” Thashë, “Hajt bre shko ti baj posta, lej ti kto se s’osht’ kjo për ty o zotri, jo. S’e nënshkruj.”
Hajt tash qashtu vjen njo tjetër, bash ish student i imi, skulptorë, nifarë Zoran Karalejić, skulptorë. Unë i thojsha Kërle, cung i thojsha atij. Tha, “Profesore treba da potpišete” [Profesor, duheni me nënshkru] Thashë, “Kurrësesi nuk vjen në konsiderim unë me nënshkru ktu, hiç. A e kem të kjartë? Ma s’pari s’po e marrë vesh çka osht’ kjo.” “S’po e merr vesh a?” “Po”. Shkojnë e marrin nifarë ish-sekretar tonin, nifarë Ballata u konë, nifarë mosvet. E shkrujnë shqip, ma përkthjenë shqip. Eh, thashë, “Lumi ti more Ballatë qe ku, në çfarë gjendje ke ardhë ti. Për pesë grosh po shitesh. S’e nënshkruj!” Thashë, “A e din ti, a po m’njeh ti mu hiç, a jo? S’e kom nijet me nënshkru”. Jom shku n’shpi, jom ardhë prapë me Kadrushin aty, kur kanë ardhë policia, pesë-gjashtë vetë me automata na kanë qitë. Dulëm, çka me bo, durë thatë na dulëm, s’e nënshkrova. Ma kanë pru në banesë, në banesë ma kanë pru, pa nënshkrim e kom, qashtu ma kanë pru vendimin. Qeshtu ka qenë zojë, për ndër po.
Erëmirë Krasniqi: Qysh kanë qenë fillimet e Fakultetit të Arteve po m’intereson nëse mundesh pak ma…
Hysni Krasniqi: Atëherë Fakullteti u organizu, kena pasë rektor Ejup Statovcin, i vetmi në Universitet, Fakullteti jonë, i vetmi në Universitet që ka punue me Republikën e Kosovës, me rregullën e Republikës së Kosovës. Enver Statovci, ky…
Erëmirë Krasniqi: Ejup.
Hysni Krasniqi: Ejup Statovci, Ejup Statovci tha që duhet gjithëqysh na me bo zgjedhje. Bonëm zgjedhje secili nëpër ateletë e veta. Unë e kom pasë atelenë në banesë, ngjitë u konë, nifarë qoshi e pata bo si atele. Aty kom punue, aty i kena marrë studentat. Me krejt arsenalin tim që e kom pasë, me presë, me letër, me ngjyrë, me vaj, me nxemje, me dritë, me krejt kanë qenë te unë, kush ni cent dhonë s’ma ka, as s’e kom lyp. Aty kom punu katër vjet, katër vite t’plota jonë konë. I kom tri mirënjohje, njonën s’ma dha ni sekretar, ka qenë nifarë arroganti po nuk o problem. Kur ardhshin studentat, unë, ma s’pari kur kanë ardhë, kom bisedu me ta, “Mos ejani shumë, ejani sa ma pak, jo grup kështu, po me ardhë ka njo ka njo edhe mos ju tregoni ku po shkoni. Po shkojm te vllau dy deri n’tre”, qashtu kanë ardhë.
Ka qenë korridori i madh të unë kogja, e kom pasë maru ni bankë të madhe. Qata që vijnë ma heret pak, që mos me nirth, ka qenë nxet aty mirë, aty jonë ulë kanë nejt. Kur jonë bo bashkë krejt e kom çelë derën, jonë hi mrena, kanë punu si në Akademi, vetëm që s’u konë Akademi. Aty kanë punu, krejt ja kom dhonë, me materiale, kom pasë literaturë, m’vjen keq me thonë ama edhe literaturë m’kanë marrë studentat (qesh). Ata s’kanë marrë diçka tjetër, literaturën se kanë pasë qef, po nejse. Kështu që, aty kom punu tonë kohën kena punu. Dy herë kom punu domethonë mrena ditën, paradite edhe masdite. Pse? Se shumë grupe, nuk i zike, u duhke me nda. Bile Ibrahim Kadriu, gazetarë, shkrimtarë ka pasë ardhë ni herë edhe e patë shkru ni artikull shumë të mirë, e kom qaty t’shenume krejt. Qashtu ka qenë.
Kom pasë edhe probleme kaniherë, studenta ka tylifare. Ni herë ni student prej Gilanit, nifarë kom harru edhe emrin qysh e pat. Taman, unë veç po hi, i lash studentat shumë mirë t’u punu, kur unë hina veç ni kafe tha shoqja po ta qes, “Le”, i thashë, “çfarë kafe, tash jom t’u punu”, veç hina kur po e nij ni zhurmë. “Hysni bre”, tha, “qesi zhurme s’kom ni kurrë”, shoqja. Unë meniherë dola, kur po e shoh ni student ja kish ngjit ni femnes qeshtu {vendos dorën tek qafa dhe e largon}, dojke me plas. Fuad, Fuad Islami e ka pasë emrin, qitash po m’bjen në mend, Fuad. “Fuad?” Meniherë e ka ndërpre, a vajza e ka pasë emrin Teuta. Po thom, “Pse bre Teutë po bon kështu?” Tha, “E Profesor, qeshtu”, ani mirë e lash niherë. Kur u kryn krejt i thashë Teutës me nejt ti ktu edhe ni mashkull edhe ni femër tjetër thashë m’u ulë ktu, “Me më tregu tash të drejt” thashë, “çka ka qenë?” Tha, “Valla shok profesor”, tha “unë ja hina shuplakë”. Thashë, “E pse ja hine shuplakë studentit ti, çka…” ku me ditë çka ka pasë aty, “Po nuk osht’ dashtë ti me ja hi shuplakë”. Tani ky ja ka hi për fyti. Qat problem e kom pasë, kurrë mo problem s’kom pasë me ta.
Tani thashë, “Shiqo, a e din që unë kom të drejtë mos me t’ligjëru mo mrena unë ktu hiç”. Ja nisi po kanë “Profesor”, tha “nuk boj mo”. Thashë, “T’kesh kujdes si sillesh mo, ti a po e sheh” thashë, “çfarë problemesh kemi na. Na i kemi dy rreziqe, rrezikun prej armikut, rrezikun, ku e di unë a je smut a çka je ti, ku e di unë. Ktu e kom familjen”. Qeshtu ka qenë. Katër vite kom punu qaty. Pasha nerën krejt punimet i kom, krejt punimet që i kanë punue, krejt i kom. Kurdo do të hapi ni ditë një ekspozitë me krejt punimet edhe nëse e formojnë Akademia e Arteve kabinetin e Grafikës unë ja u kthej, nëse jo kom m’i çu në muze krejt. Jo me ja lonë atyne aty, ata i marrin i shesin, çka s’bojnë aty, i shesin, i jepin njerëzve qeshtu.
Erëmirë Krasniqi: E pse katër vjet kur kriza ka zgjatë nontë, nontë vjet.
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Pse veç katër vjet?
Hysni Krasniqi: E qe për çka, mirë e ki, plotësisht ki të drejtë ti. Atëherë shkum na si, në atë, a e din ku osht’ ti Gradić [Qyteza] Pejton? Aty ka qenë një hapësirë e muzikës, aty tani kena majtun ligjeratat aty. Aty shumicën ligjeratat i kena majtë aty, tani kadal kadal erdhëm ku ka qenë meniherë ushtria aty, kta UÇK-ja, aty kena punu, ka qenë në një kohë t’gjatë. Tani erdhën kta na qitën prej atyhit, tani u formum prapë erdhëm në venat tona, se veç u shlirum na.
Erëmirë Krasniqi: Qysh erdh deri te lufta? Qysh e përjetoi familja juj?
Hysni Krasniqi: A familja jonë shumë keq. Familja jonë e ka përjetu shumë keq. Pse ma s’pari? Pikë s’pari vllaun ma kanë ekzekutu në rrugën e Kolovicës me gjithë ni kushëri. Katër vetë, pesë jonë konë, t’katërt i kanë ekzekutu, njo kish qenë sigurisht djal i ri a ku me ditë, ka kcy murit edhe ka ikë. Qashtu ka qenë edhe e përjetum shumë keq.
Erëmirë Krasniqi: Ju ishit në Prishtinë n’shpi, apo…
Hysni Krasniqi: Na ishim, na ishim në banesë. Na nuk guxojshim me dalë kërkund hiç. Jo, atëherë jo, se na jena dalë prej Prishtinës qashtu mos gabofshim në prill jena dalë, në prill, në mujin prill, në mujin prill. A mu m’kanë rre me gjithë ni shok me 26-tin mars, me të 26-tin mars para, para Gjyqit të Qarkut, në anën e kundërt ka qenë një tenk, ka pasë aty t’gjithë të veshun, ka pasë ushtarë e civil e do plot çka s’ka pasë, t’përzimë. Aty neve na kanë kontrollue çka kem, “Çka kom me pasë?” Thashë. Unë çka kom me pasë. Unë i kisha njëqind, 50 dinarë atëherë, dinarë kom pasë, a ky shoku jem i kish pasë 120 mark. Atij ia murr, atij i tha “S’ki të drejt ti me majtë marka”, a krejt majshim marka atëherë, tonë.
Atij ia murrën, ky i tha, “Kthemi more paret! Pse po m’i merr paret?” A në xhep i ka pasë, se shiqo ai osht’ dizajner i fortë bile, Osman Cakiqi thirret, ika pasë edhe amblemat e UÇK-së në xhep që i ka punu. E ka pasë shtypshkronjën e vet private. Shyqyr Zotit neve s’na hallakatën. Mu m’tha, “Qite kto”, ma pa vizitkartën profesor në Fakulltetin e Arteve, tha “A ti profesor je a?” Thashë, “Po, profesor. Pse?” Unë kom dhonë edhe në dy-gjuhësi, shqip edhe serbisht. “Ah, qitash të ndreqim na. Ti” tha “je ai që je kundër këtij shteti.” Thashë, “Jo valla, ti po bon gabim shumë”.
Te murrën ato e rreh, e rreh, ja thynë dhomtë, ja thynë dy brinj, ja thynë, po. Mu m’rrehën mo deri sa u lodhën. Dojshin me ma thy qit dorë {prek krahun e majtë}, i kom shenjat hala ktu i sheh fotografitë. Ma thyn, ktu kamën dojshin me ma thy, i kom shenjat ktu krejt edhe kto fotografi jonë fotografu mas dymbëdhjetë dite, se s’kishim qasje kërkund na me dalë, mrena ishim qaty. Qashtu jena shku, diqysh jom ardhë deri n’banesë. Bash në hymje t’banesës kanë qëllu dy kojshi të hymjes, m’kanë pa, s’mujsha me hecë, m’kanë kap për krahi, m’kanë shti në ashensor e m’kanë çu në banes.
Qaty e kom pa që jom shumë keq. Trupi jem ka qenë zi, kaltërt edhe kuq, krejt trupi. Kanë marrë kryp edhe kepë edhe kanë ngri edhe m’kanë pshtjellë, kom nejt s’di sa ditë. Ajo që m’ka marrë, mos gabofsha e ka pasë emrin Mybera edhe Magribe, Magribe. Ajo s’e ka pasë burrin aty hiç gjynahit, ajo e ka pasë në Gjermani. Ato m’kanë marrë m’kanë çu aty, m’pshtillën me llastik, me qato kepë. Pi thom shoqës mas disa dite, thashë, ”Po m’vjen era.” Thashë, “S’muj me duru mo kështu”. I kom hjek, i kom pastru. Qashtu kena nejt njo s’di sa ditë. Mas dy, tri dite a katër ka ardhë nifarë Dragani, ni Dragan shef i Policisë.
Erëmirë Krasniqi: Kojshi a veç…
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: A e kishit kojshi, a veq erdh?
Hysni Krasniqi: Kojshi, kojshi, kojshi i kishim. Tha, “Mrena, në ora gjashtë në mëngjes najnjo s’du me pa ktu”. Çka me bo, u mbledhëm krejt hymja, u përgatitëm edhe dulëm {kollitet}. Shkum të ky stacioni i treni, ju e dini ku osht’ ky i vogli i Prishtinës. Aty kena hyp, kena hyp n’tren, shoqja m’ka kap knej, djali knej, se veç ni djal e kom pasë ktu me veti, dy i kom pasë në Londër. Gjashtë vjet s’e kom pa njonin hiç, po.
Atëherë kem shku, him në tren na, plot ishin më t’meta fizike, me kolicë në tren. Kur kena hi n’tren erdh, kta si kontrollorë çka p’e di unë, që e kontrollojnë trenin. “Çka keni ktu?” Thashë, “Çka kom me pasë?” M’i kontrollunë, i kisha pasë unë njëqind dinarë, 50 m’i murr, 50 m’i la, qe. Kur kena zbrit prej trenit në dy antë kena pasë mina, mina nëpër tren me hecë na nëpër binarë të trenit. Kom dalë aty, shkum në Bllacë. Në Bllacë lloq, shi, ishte ai lumi kalojke aty. Çka me bo? Po i thom djalit, “Ti je, bir ti je tash pak si ma mirë, merre naj kranë sa ma t’gjata”. E murrëm bashkë me gjithë vlla, e bonëm si ktyne herë që i kanë bo kolibat, e mbyllëm me najllona qaty nëpër mbeturina e mlum sa mos me na rrok shiu.
Hinëm aty, kur po e shoh do dajë t’mi, dajtë i kom prej Gllavnikut, ishin konë aty. “Çka ki Hysni?” I thashë, qeshtu, qeshtu. Më murrëm m’çunë në ni ekipë franqeze mjekë. Ata mu m’kanë kontrollu prej maje t’kres deri n’maje t’gishtit, m’i kanë dhonë do barna çkado diçka. Na kena nejt ni ditë edhe ni natë qaty. Në ata ditën ka ardhë Fatmir Sejdiu. Kur m’ka pa tha, “A edhe ti Hysni?” Thashë, “Po valla, barëm me ty qitu”. “Hajt mos ki gajle,” tha, “qitash bohet mirë”.
Kur mas ni kohe erdh ni komision prej Gjeneve, e panë çfarë jete kemi aty na. Kanë ardhë autobusat prej Shkupit edhe na kanë shti qashtu sikur se gjanë a beson në Zotin, dritaret e mbyllta, temperatura me siguri ka qenë deri në 30, 40 qaty po. Fëmija vjellshin, po ja boj atij shoferit, “Çeli bre dritaret”. Tha, “Jo, jo nuk guxoj m’i çelë dritaret”. Na çunë me një vend u thirrke Mojane, u thirrshin Kodrat e Gjarpinjëve, Kodra e Gjarpinjëve. Aty ish konë KFOR-i anglez me ato çadrat e tyne aty krejt komplet. Zbritëm aty. Do çadra t’gjona po shumë t’shkurta aty, t’shkurta. Ata na dhashin çokollada, biskuita dhe qumësht edhe ujë, tjetër send kurgjo edhe bukë të thatë me konzerva. Ja nisë popullata m’u bo krejt kaps.
Tash po shohin, çka po di unë, Bashkësia Evropiane. Vjen ni ekipë krejt e Turqisë, Demir Eli u thirrke, kryetar i turqve Demir Eli, me helikopter ka zbrit bash në kampin tonë. Aty ka zbrit, e ka pa situatën qysh osht’. Mas dy ditë kenë krejt kuzhinat komplet. Kena pasë në mëngjes gjana, supë e kto sendet me mish e me krejt edhe drekë e darkë e krejt. Atëherë, {kollitet} m’falni, atëherë u kry, shumë mirë u bo, po m’u pastru s’kishim ku.
Çka me bo unë, shkoj n’qytet. Po thotë gruja, “Ku po shkon? Të shtijnë n’burg”. “Valla le të m’shtijnë ku të donë”. U vesha, u rruva, shkova në kojshi aty ni shqipëtar, “A bon bre t’pastrona?” “Po more, pse jo”. U pastrova, dola në qytet, unë me Arbër Xhaferin jena konë shokë gjatë studimeve në Beograd. Po i thom, t’shkoj atje në seli të tina. Kur shkova atje, shkova në Shkup atje, drejt hina mrena. Tha, “Çka po kërkoni?” Ai rojtari. Thashë, “Po du me Arbër Xhaferin me bisedu”. “Shiqoni”, tha, “Arbëri ka shku në Shtetet Arabe dikund u shku. Po çka po t’vyn?” Thashë, i kom puntë qeshtu, qeshtu, qeshtu, “Ëhë, mirë!” Tha, “Sa vetë jeni?” Unë isha, unë, shoqja edhe djali, a vllau e kish shoqen vet edhe ni re me veti, pa fmi, gjashtë vetë. “Valla Hysni” tha “veç ty kisha mujt, në qytet du me t’gjetë diçka.” thash “Jo, jo, jom me vlla. S’ka kuptim”. “Ani”.
Na çunë në një fshat u qujke Sfillare. Aty kena nejt valla njo ni muj gati. Aty kena nejt në atë t’veten ai na ka prit mirë na ka prit, ish konë i varfun gjynahit shumë. Tha, “Shqio, unë mjell kom.” Thashë, “Ti mos u bo gajle. Neve na vyn, a din çka? Ujë edhe strehimi. Kurgjo tjetër”. Na gjeti ni dhomë aty, flejshim me vllaun qaty komplet tonë. Ni muj ditë kena nejt qaty. Mas ni muj dite na erdhën letrat prej Londrës, prej Londrës edhe … pak emocione kom (qanë).
Meniherë i kemi përgatit rrobat, valigjet që i kena pasë, s’kena pasë shumë na. Kena pasë shumë ai Kryqi i Kuq që na ka dhonë, po asnjo s’e kena marrë na. Krejt ia kena lonë atij aty, kurgjo s’murrëm hiç. Aty i kemi përgatitë valigjet edhe kemi shku në një autobus. Autobusi na ka çu në aeroport, prej aeroportit aty na kanë thonë, “A osht’ dikush i smut?” M’tha shoqja, “Mos thuj që jom i smut se bon vaki s’na lshojnë”. Thashë, “Po, mirë jemi, krejt mirë jemi”.
Jemi hyp në aeroplan kemi shkru në Lic. Kur kena shku në Lic, ata na kanë prit pos tepihu i kuq që s’u konë, a beson? Kur kena hi në një sallë të madhe, plaka 70-80 vjet na shërbejke, merre me mend, m’ardhke keq, gjynah. Na prunën supa, bukë, cigare, sende, ma qiten paqetën e cigareve mu. Tha, thashë, “Unë s’e pi cigaren”. U çuditën. “Qysh s’e pin ti cigaren?” Krejt pishin. Thashë, “Kurrë s’e kom pi”. Qaty kena prit, kena nejt, na kanë gjetë dhomat, dhomat na gjetën me flejt. Si jena hi mrenda aty ish konë ni çantë aty në rrugë me sende të femrave. Tha, “Qe qikjo osht’ dhoma e juve”, shoqja tha “Jo, koka e zonme”, “Jo, jo” tha “nuk osht’ e nxonme. Kjo osht’ çanta për ty”. Atëherë jena vendos aty, mrenda dy dite na kanë ardhë edhe fëmija, po. (qan)
Erëmirë Krasniqi: I madhi ju paska shku në Greqi.
Hysni Krasniqi: Po, në Greqi.
Erëmirë Krasniqi: A i erdh atij naj letër me shku në ushtri, a qysh?
Hysni Krasniqi: Jo, atij s’i ka ardhë, ai e ka kry. Qe shiqo, po të tregoj, ai e ka kry një Njesi Speciale kundër aeroplanave, e lypshin për me shku ushtarë edhe ky nuk shkoi. Thashë, “Bir ti s’bon me shku si ushtar kurrsesi hiç”. Ai në Lublanë e ka kry ushtrinë. Saqë ma bojke kojshia serb, “Qysh e gjete ti fëminë me çu në Lublanë?” Thashë, “S’e kom gjetë, shteti e ka çu, jo unë”. E pata gjetë një lidhje aty, këtë Xhehal Qehaja e kom pasë njoftë pak me to edhe shkoi atje e kreu. Edhe i thashë, “Bir gjithëqysh me shku”. Shkoi në Greqi, dul në Greqi, atëherë mujshim me dalë shumë lehtë. Prej Greqisë tani ka shku në Francë, ka nejt te vllau ni kohë të gjatë.
Anglishtën e kanë ditë, të dytë ujë e kanë ditë. Edhe kanë shku aty kanë nejt disa ditë e ka çu deri në këtë kanalin La Mansh. Aty ka hyp, e ka marrë një çantë kështu, u hi mrena, ka dalë në atë anë. Kur ka dalë ka thonë, “Unë du azil politik”. Ka marrë azil edhe e ka fillu jetën e tij. Me ditë anglishtën e ka ditë, nuk ka dashtë m’i marrë ato ndihmat që i marrin, ka thonë, “Unë du punë, unë e di anglishten”. Kanë gjetë punë, kanë gjetë punë përkthyes te kta që kanë ardhë si refugjat, a ku ta di unë. Sot e asaj dite hala punon qashtu. Tash punon në shpi, i merr fëmitë, i merr të huj e anglezë, çka s’vijnë aty, qysh thojnë atje, nëse osht’ fëmija problem e sene. Familjen e largon edhe i manë ai aty, katër fëmijë i ka aty. E ka shpinë, e ka ble shpinë e vet e ka, gjashtë dhoma i ka, po. E qeshtu.
Kurse këtë të dytin, ky i dyti kur ka shku, ka shku n’mes të Gjermanisë, në mes të Gjermanisë e kena pasë ni shok të mirë, shumë të mirë. Këtu ka hyp në autobus, e gjetëm një agjencion që e çon deri në Gjermani pa kurrëfarë problemi. Ka shku aty. Ai shoku jonë i shtëpisë që veç që s’ka flejt, fëmija gjithë me to kanë nejt bashkë, e ka çu gjithashtu edhe ato deri në Kanalin e La Manshit prej Gjermanisë. Ky e ka ditë anglishtën për mrekulli, ky i vogli edhe qashtu sot e asaj dite e din. E ka marrë ni gazetë angleze…
Erëmirë Krasniqi: Në cilin vit ky?
Hysni Krasniqi: Po, pasha Zotin, para…
Erëmirë Krasniqi: Para lufte a?
Hysni Krasniqi: Para lufte, para lufte, shumë para lufte.
Erëmirë Krasniqi: Jo të Kosovës, po mendoj para luftave të Kroacisë e Bosnës a…
Hysni Krasniqi: Jo, të Bosnës, të Bosnës se e pajsha që ajo luftë do të vjen tek na edhe ka hyp e ka marrë ni çantë të vogël, ai i vogël u konë bre i vogël. I ka pasë, a din sa i ka pasë? I ka pasë 16 vjet, as 17 s’i ka pasë bile. A kur e kom qitë ato shumë keq e kom ndi veten, po. E qita në autobus edhe krejt shokët e klasës edhe krejt shoqet e klasës e përcullen. Shkoi edhe ka hyp, e ka qitë tash ai shoku në tren në La Mansh. Kanë hi i kanë thonë, hiç kërkush s’i kanë lyp kurgjo, veç biletën ja kanë lyp, se kur e kanë pa që po lexon anglisht, kanë thonë ky sigurisht, veç biletën ja kanë lyp. Ja ka dhonë biletën, ama kur ka hi në kufi aty e ka qit pasaportën. Kta i kanë thonë, “Pasaporta osht’ fallc”, tha “Po valla, fallc osht, e vërtet o, fallc o”, “Pse?” “Pse?” Tha, “Kom ikë prej lufte”.
Atëherë u konë vllau i vet aty, se përpara ka shku i madhi. Ka thonë, “Na kërkojmë”, se faktikisht ai e ka marrë avokatin, azil politik edhe kto. Edhe ky u hi aty në Angli. As ky s’ka dashtë me marrë ndihma edhe ky ka punu meniherë. Kanë gjetë punë, kanë gjetë punë nëpër kafe ktu. Sot e asaj dite osht’ menaxher, menaxher i ni kafe shumë, shumë me rëndësi. E madhe osht’ ajo kafe, krejt osht’ ai, krejt përgjigjet me t’gjitha, me material, me rroga, me tonat, po. Punojnë ata, të dytë mirë jonë, të martum jonë, të tretë i kom të martum, kanë fëmij.ë Qeshtu puna e tyne, tash jetojnë, mirë jonë ata, mirë jonë shumë. Na ndihmojnë, na ndihmojnë shumë.
Erëmirë Krasniqi: Domethonë, gjatë luftës mandej ju u takut me djalin e madh edhe t’voglin.
Hysni Krasniqi: Tani gjatë luftës ata, ata, mas luftës me të vëertetë. Gjatë luftës u takum ne Lic, në Lic.
Erëmirë Krasniqi: Po.
Hysni Krasniqi: Prej Licit, atëherë na dojshim, thamë shiqo, “Ju duhet me marrë një shpi edhe me nejt në një shpi”. Thashë, “Unë du me fëmijë me nejt”. Ata fëmija ardhshin për çdo ditë na pajshin kogja larg, kilometra të mdhaja edhe po e shohin ata, s’hankshin bukë aty. Thanë, “Shiqo, prej sotiti e keni edhe ni dhomë edhe fëmija kanë me flejt ktu edhe kanë me hangër bukën ktu. Kanë me nejt me prind”. Na s’di sa s’kishim qef qashtu na fort me qenë ngarkesë e tyne. “Na”, thashë, “dojmë me shku me fëmijë m’u bashku në Londër”. Atëherë e murrëm ni autobus, si familje autobus, na murrën na çunë në Londër deri në banesë të atyne. Atëherë u vendosëm aty, kom nejt rrafsh ni muj ditë unë, mo s’mujta me nejt. Shoqja me gjithë djalë kanë nejt, ktu veç ia filloj tani…
Erëmirë Krasniqi: M’u normalizu…
Hysni Krasniqi: Po, m’u normalizu. Studentat thojshin m’u kthy shok profesor, se e kanë marrë vesh, ku me ditë qysh kanë marrë adresat.
Erëmirë Krasniqi: Kur u kthyt ju?
Hysni Krasniqi: Unë jom kthy në ‘99-shin, në të vërtetë në vitin ‘99 në fund të shtatorit. Po qysh u ktheva, unë ja qita ni lutje Bashksisë të Arsimit atje. Unë thashë du m’u kthy, ai thojke “Ku po shkon ti? Atje osht’ luftë hala, s’keni ku fleni, s’keni çka hani, s’keni çka pini, ka mina.” Thojshin, gjithëçka na bojshin. “Na ju kena pranu ni vit. Prej ni viti qiteni lutje pesë vjet e tani vazhdon apet. Qe po ja u jepim shpinë.” Thashë, “Shumë faleminderit, ju na keni strehu mjaft”. Edhe m’lejunë. Tha, “Aeroplani i parë që shkon për Kosovë, ti përgatite valigjen”. Edhe qashtu ndodhi.
Kur erdha ktu unë, ata thojshin atje, “Ndërtesa juve është rrënu” e sene ku ta di unë.
Erëmirë Krasniqi: Qysh e gjetët shpinë?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Qysh e gjetët shpinë?
Hysni Krasniqi: Banesa ish’ konë në rregull krejt, domethonë s’është e rrënume, por ku jom hi mrena qeshtu, e shihni edhe në fotografi ju krejt. Krejt të vjedhme çka ka, me televizora, me radio, me gramofona, me aparata, me grafika, me mjete të punës. Krejt mjetet e punës vjedh m’i kishin, krejt. I shifni edhe vetë qitash në fotografi, krejt vjedh i kishin. M’i kishin marrë rrobet kryesore. Po ato s’i kanë vjedh bre kta, serbi s’e merr gotën e çajit, as s’e merr filxhanin e kafës. Katër herë e kishin thy banesën. Katër herë banesën thy ma kishin.
U ktheva, hina mrena, çka me pa? Krejt qeshtu llom. Unë u tuta me hi, po ta thom të drejtën. I thirra kta të KFOR-it që jonë me do aparata e shiqun, sa që edhe në tualet hinën e shiqun. “Mos u tut se s’ka kurgjo ktu, puno lirisht, qiti senet nëpër vende të veta”, po ku me ia nisë ma përpara s’disha, a rrobat, a atelenë me rregullu? Veç kadal kadal. M’i dhanë 720 marka ata.
Erëmirë Krasniqi: Funta…
Hysni Krasniqi: Funta. Jo, jo, marka m’i dha, jo funta. Tha, “Pse funta?” Tha, “A marka shkon atje.” Edhe ni paketë ushqim thatë, kështu diçka gjatë rrugës për aeroplan. Erdha ktu, ia fillova me metë gjallë. Prej fillimit i rregullova qashtu sendet. Mas ni kohe, mas njo ni muj dite erdhën edhe shoqja me gjithë djalin.
Erëmirë Krasniqi: Qysh e murret lajmin për vllaun?
Hysni Krasniqi: Na e kena marrë lajmin kështu, kojshia që ardhshin…
Erëmirë Krasniqi: Ëhë, sa ishit ktu…
Hysni Krasniqi: Që kanë qenë ktu, po të ardhun në Maqedoni, thanë vllaun ta kanë vra, e motra tu ikë thanë prej ktyne idiotave te Sharra. A pe din ku o Sharra? Tu ikë aty e ka kap infrakt edhe qaty e kanë shti, meniherë në dhe e kanë shti, ka qenë një pishinë noshta e dini. A e din atë pishinë përpara kur ka qenë? Qaty u konë. Kur kena ardhë na prej Londrës, kena ardhë edhe e kena nxerrë na prej dheut, e kena ç’vorros unë, dy djelmtë e motrës edhe ni kushëri. Na të katërtit jena konë, e kena qit n’kerr, e kena varros në Mramor, se në Mramor i ka pasë djemtë. Qeshtu ka qenë. Na thojshin valla osht’ në Tetovë, ktu, tash na hishim në kompjuter aty, e shiqojshim, qiky emër nuk o ktu kërkund, nuk osht’ e vërtetë. Tani ma vonë e ditëm ku osht’. Tani kena pasë problem qysh me gjetë, menxi që e kena gjetë, veç eshnat, meqë i gjetëm ktu nëpër Velani, dikund atje në…
Erëmirë Krasniqi: Për vllaun e keni fjalën që e keni gjetë tash…
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Konë e keni gjetë?
Hysni Krasniqi: Vllaun, veç eshnat çka ja gjetëm, kurgjo tjetër. Ni grup francez atëherë, as nuk lejojshin me çelë, vetëm në llastik ishte. Tha, “Ku e njeh ti që e kom vlla?” Thashë, “E njoh shumë mirë edhe në kufomë.” Tha, “Qysh e din?” “E ka pasë kamën e majt të thyme gjatë skijimit edhe ka dhomtë të dukatit”, thashë. “Po”, tha. Edhe atëherë na lshun. Qeshtu ka qenë puna.
Erëmirë Krasniqi: Mandej u kthy gruja me djalin?
Hysni Krasniqi: Mandej u kthy gruja, ia fillum jetës përsëri. Hini në punë ku ka qenë shoqja, ka qenë kontrollore në Postë, ka fillu punën edhe unë fillova në Fakulltet tani punës, kemi fillu qeshtu jetën. Gradualisht tani i kena bo t’gjitha, prapë i kena bo t’gjitha.
Erëmirë Krasniqi: Kur ja nisët tani apet me kriju?
Hysni Krasniqi: Krijimi ka shku pak ma vonë, ma vonë pak se na hala i kom ato farë traumash ato, po kur m’vijnë ato i iki asaj ja nisi me punu diçka me harru, me harru po thom t’drejtë. Krejt qito jonë, qeshtu ka qenë puna jonë. Pa shiqo, ishalla osht’ ma s’pari mos u harroftë edhe mos u përsëritë kurrë, kurrë. Në Zot, po! Ti a po e sheh çfare osht’ qeveria? Po e sheh. Veç qiky në t’mujtë me bo diçka. Ishalla bon diçka.
Erëmirë Krasniqi: Dita e Pavarësisë a ju kujtohet?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Dita e Pavarësisë…
Hysni Krasniqi: Po m’kujtohet shumë, au ajo ka qenë, ka qenë…
Erëmirë Krasniqi: Qysh ja ka nisë ajo ditë për juve?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Qysh ja ka fillu ajo ditë për juve?
Hysni Krasniqi: Për mu ka qenë ajo një barrë e madhe që u patë hjekë edhe ni gzim i madh, u doke që po lulzojmë, po përtrihemi, po vjen një jetë e re për neve. Ashtu e kom ndje veten po ta thom të drejtën, po a pe sheh nuk jonë t’u shku në rrugë të drejtë, njoni knej njoni…
Erëmirë Krasniqi: Çka keni bo atë ditë?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Çka keni bo atë ditë, a keni dalë a…
Hysni Krasniqi: Po kem dalë, kem dalë na, kem festue si t’gjithë po ta thom të drejtën. Po shiqo, jom ni tip që fort nuk i adhuroj shumë festat ashtu, e marrë diqysh nifarë rezerve, me rezervë e marrë çdo send, çdo send e marrë: si t’keqen, si t’mirën e marrë njejtë diqysh, a din. Njejtë e marrë me rezerva çdo send, po ta thom të drejtën. A e di çka osht’ gzimi, e di çka osht’ idhnimi, tonat i di, po e marrë, t’kufizume e marrë, shumë me nifarë kufizimi i marrë, se disi edhe nuk osht’ ajo mirë. Për shembull, m’u çmend aty, m’u çfrenue, me dalë prej kornizave njerëzore. Njeri duhet me qenë gjithëherë i vetëdijshëm çka bon edhe çka vepron, si në rrugë, si në shpi, si kudo duhet me pasë vetëdije.
Disa, çka po qet armë? Çka po qet armë? Ti ki pasë kohë kur u duhtë me qit armë, por jo në liri, jo në darsëm. Ti festo me zo, jo me armë. Çfarë primitivizmi osht’ ajo me qit me armë bim bim bim {onomatope}. Çka osht’ ajo, tregom? Ajo osht’ po ta thom të drejtë në atë mënyrë, diqysh i del psikës të njeriut, del ajo krejtsisht.
Erëmirë Krasniqi: Unë nuk kom mo pytje tjera, po…
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Unë nuk kom pytje tjetër, po nëse ju keni pytje, jo pytje po naj, nëse kishim mujt me plotësu këtë intervistë rreth krijimtarisë të juj. Nëse unë nuk kom ditë diçka me ju pytë juve, po mendoj që është ai moment që kishit mujt me fol pak ma detajisht.
Hysni Krasniqi: Kom fotografitë.
Erëmirë Krasniqi: Ato i kqyrim pas intervistës, ajo është diçka që shikohet…
Hysni Krasniqi: Shiqo, unë me ta thonë të drejtën unë kom pasë mundësi shumëçka me kriju, shumë, shumëçka, po kom qëllu në një shoqni që m’u nuk m’ka kuptu. Unë kom pasë qaq energji edhe kom pasë energji pozitive, jo negative, po nuk kanë lonë njerëzit. A po e sheh përpara sportistat numër ni kurrë s’i kanë lonë me përparu, ja u kanë nalë hovin, ja u kanë nalë. Pikë së pari studentit tem i kanë dhonë atele, mu nuk m’kanë dhonë atele. Pse nuk m’kanë dhonë atele? Se s’kom qenë në dorën e tyne. Unë s’jom dorë e kërkujt, unë jom dorë e imja edhe e popullit tim, jo dorë e ndonjë dogme t’keqe që punon kundër shoqërisë, kundër popullit. Asniherë nuk jom hi në dogma të kërkujt hiç, se e kom pa që nuk osht’ në rregull ajo, nuk o n’rregull ajo.
Egoizmin e urrej. Tri sene të jetës i urrej: rrenën, hajninë edhe tradhëtinë, këto jonë për mu sendet ma të kqija që ekzistojnë, po. Rrena bohet, dihet ku bohet, për atdhe, për atdhe bohet rrena e jo për gjithçka, për pasuni, m’u pasunu ti vet, me rrejt.
Erëmirë Krasniqi: Diçka për juve, për punën e juve që s’kom ditë me ju vetë?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Diçka rreth punës së juj që s’kom ditë me ju vetë.
Hysni Krasniqi: Po puna jeme osht’, po shiqo osht’ shumë me ta thonë të drejtën, unë lidhna me natyrën, e du natyrën shumë, e du natyrën taman ekologjike, jo me mbeturina. Unë kur po shoh, çka po shoh me kta dy sytë e mi kur po i qesin në kta televizor kur po i gjojnë aq ato ndytësira, paj ajo osht’, shiqo, katastrofa ma e madhe e popullit tonë osht’ ajo.
Erëmirë Krasniqi: Inspirimet ku i keni pasë?
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Inspirimet…
Hysni Krasniqi: Inspirimi, inspirimi jem ma s’shumti osht’ në natyrë. Unë e marrë një fragment nga natyra edhe e përjetoj, e përjetoj me shpirt edhe me zemër edhe e qes ose në letër ose në material ose në pëlhurë. Ajo për mu osht’ kreyesorja. Nuk jom tip që boj shumë figura, boj portrete që kanë vujt diçka, kom disa portrete ashtu gjatë luftës që ja u kanë çallamit kryt, që ja u kanë bo, i kom bo disa. Kom pasë mundësi shumçka me bo, po ma kanë ndërpre atë hovin ma të madh që e kom pasë, po. Ajo osht’ me randsi.
Për shembull, unë i kom “Grunajat”. Pse i kom grunajat? Grunajat, populli jonë ka vujt për kafshore goje, ka vujt për kafshore goje. I kom pastaj “Trinat”, trinat. Çka jonë trinat? Trinat jonë mjet i cili gjithëherë bujku i ka përdorë, si me rrafshit tokën, me llaqit tokën që thojnë, si me terë pemë, perime me terë, qato jonë trinat, si me mbrojtë atëdheun, si me mbrojt oborrin e shtëpisë, ato jonë trinat. Qato i kom pasë.
Pastaj i kom “Xixëllonjat”. Çka o xixëllonja? Xixëllonja osht’ lajmëtari i parë që ka dalë, duku i parë në Kosovë, në tokë të bukës. Atëherë e kanë ditë që na jena dalë në bukën e re, qajo osht’ xixëllonja. Ajo me atë feniksin kur bon cik cik {onomatope} ajo tregon që osht’ ardhë kona me korrë dikun, e qito. Tani kom “Lulet e kujtimit”, ai vendi i jem ku kom lindë unë aty në Llukar, ma shumë kom nejt në Prishtinë. Në vendlindje aty osht’ krejt me lule, lulebore, lule thishte, lule vjollce. Po çfarë ere ka lule vjollce, po osht’ diçka e pabesueshme, sikurse mu konë nifarë ese e ni parfimi, që unë s’i qes ato kurrë, veç pos rrojës e boj. Qaq ka, tani osht’ nifarë bari thirret Elmetum, ndoshta ke ndëgju? Ajo osht’ ni bari që dy copa gjethe ja shtin fëmijës ktu nër kry, flen meniherë, kënaqet. E ka një erë të kandshme e ka. Qito sende më inspirojnë, toka, toka me gjelbrim, toka e pastër, gjethet, kto jonë inspirimi, po…
Erëmirë Krasniqi: Shumë faleminderit.
Hysni Krasniqi: Me nder qofsh.
Erëmirë Krasniqi: Këtu po e mshelim intervistën.
Hysni Krasniqi: Urno?
Erëmirë Krasniqi: Këtu po e përmbyllim intervistën.
Hysni Krasniqi: Po si të doni ju, si të doni, unë çka të di ju tregoj…