Fadil Softa

Prizren | Date: 18 gusht, 2018 | Duration: 63 minuta

E kam pasë Radmilla Rexhepagiqin, ka qenë muslimane, kimiste… Ajo kur spjegojke bashkëdyzimet, molekulat strukturale, disi nuk ka pasë nevojë me mësu në shpi… po aty në mësim e kam marrë aq direkt, aq fort mirë i kam dëgju ligjëratat që kurrë në shpi nuk i kam lexu ato dhe gjithë kam pas 5-she.

Edi Gashi (Intervistuesi), Aurela Kadriu (Intervistuesja), Donjetë Berisha (Kamerë)

Fadil Softa u lind më 5 maj, 1944 në Prizren. Për dy vite studioi kimi në Fakultetin e Teknologjisë të Universitetit të Novi Sadit, ndërsa diplomoi në vitin 1970 në Fakultetin e Kimisë të Universitetit të Prishtinës. Po atë vit u inkuadrua në Industrinë Farmaceutike dhe Kimike “Farmakos” si drejtori i Laboratorit ndërsa në vitin 1988 u emërua si drejtor gjeneral. Aty punoi deri në vitin 1992 kur i gjithë kuadri shqiptar u detyrua të largohet nga puna për shkak të regjimit të Millosheviqit. Pas luftës, ai vazhdoi punën në “Farmakos” deri në privazimin e tij në vitin 2004. Sot ai ende është prezent në industrinë farmaceutike por në sektorin privat.

Fadil Softa

Pjesa e parë

Aurela Kadriu: Atëherë a mundeni me prezantu veten, me na tregu diçka pë kujtimet e hershme të fëmijënisë, në çfarë vendi jeni lind, në çfarë familje jeni rrit?

Fadil Softa: Posi jo, quhem Fadil Softa prej familjes Softa, numri në familje ka qenë pesë vetë, dy motra edhe edhe, edhe tre mashkuj. Të gjithë kemi qenë t’shkollum. Shkollën e ultë e kemi kry në Prizren, shkollën e mesme në Prizren. Nji vjet kam studiu në Novi Sad, në Fakultetin e Teknologjisë, por mandej rastet financiare ka qenë asi problem. Jemi kthy, jam kthy në Prishtinë, ashtu që në Prishtinë n’70-shin diplomova, jam kimist i diplomuar, mandej pas ushtrisë, jam inkuadru në “Farmakos”.

Aurela Kadriu: A na tregon çfarë familje ka qenë kjo e juja, mas pari n’cilin vit jeni lind edhe…

Fadil Softa: Unë jam i lindur 1944-shit, domethanë tash i kam 74-75 vjet, po ende jam aktiv asi në suazat e, po mendoj, profesionin tem. Ende nuk jom nal, nëqoftëse nuk muj këtu me gjet asi, me zgjedh probleme atëherë duhet me vazhdu pak jashta Kosovës, po i kemi bisedat me afru teknologjinë e grumbullimit disa preparatave që e kemi pas, por ma s’tepërmi me, në prodhimet prej bimëve mjekësore se Kosova asht e pasunuar me bimët mjekësore. Përafërsisht ka 1600 lloje, 600 nënlloje bimësh që mundemi me përdor për, për kryerjen e preparateve të ndryshme për shërimin e popullit, kështu që, a ju intereson diçka tjetër?

Aurela Kadriu: Po, po veç kisha dashtë, kemi me fol edhe për jetën profesionale se është e randësishme, por po kem qef pak me u ndal edhe te jeta juaj familjare, si fëmijë, jeni lind në një kohë goxha specifike.

Fadil Softa: Po, ‘44-shin.

Aurela Kadriu: Moment historik…

Fadil Softa: Po, ashtu.

Aurela Kadriu: Kisha pas qef me ditë fëmijënia juj në Prizren qysh ka qenë n’atë kohë, me çka janë marr prindërit e juj, çfarë familje keni qenë?

Fadil Softa: Baba, ka pas qenë Muharrem Softa, po. Nana ka qenë asi shtëpiake, me profesion, por baba ka qenë intelektual, ka qenë drejtor i firmës “Bora” e atëhershit. Është marrë me materiale për ndërtimtari.

Edi Gashi: Në Prizren?

Fadil Softa: Po, në Prizren, edhe ai ka qenë adhurues, gjithmonë na ka preferu të angazhohemi me kry asi fakultetin edhe shkollën, edhe të gjithë kemi [kry] prej familjes, dy motra, tri vëllazën. I ndjeri Fatmir Softa, ai ka qenë drejtor i nji repartit “Famipës” ai vdiq para disa, ‘96-shit ka vdek.

Edi Gashi: Vëllau?

Fadil Softa: Po, vëllau. Ai ka qenë ekspert për elektrokontakte, për këto sendet. Ka specializu në Francë mandej osht kthy këtu, ka pas, ka formu “Famipën”, “Famipa” tash osht zhdukur, osht rrafshu asi me tokë, qysh m’i thon. Ashtu që unë pasiqë e kryva fakultetin, u inkuadrova në “Farmakos” e ‘72-shit intelektualisht, kam qenë i angazhum shumë, posaçërisht atëherë na serbisht kemi pas asi ligjeratat, në Fakultetin e Kimisë. E ma tepër kemi pas profesorë prej Beogradit, ma pak prej Prishtinës, ashtu që kam arrit me diplomu me suksesin shembullor. Mandej kur u inkuadrova në “Farmakos”, sërbi ka qenë drejtor, i vetmi shqiptar unë kam qenë prej intelektualëve.

Kam fillu, unë kam do fotografi, do t’jua afroj juve, nëqoftëse ju intereson. Kam zhvillu laboratoriumin, kam zhvillu laboratoriumin për përcjelljen e kvalitetit të prodhimeve interne në “Farmakos” edhe krejt kam arrit ato punët me kry edhe ashtu deri ‘92-shit kam qenë në “Farmakos”, mandej pasi që u privatizu kemi qenë t’largume. E mandej ma vonë duhet me tregu çka kam ba, mandej ma vonë kam ble unë “Farmakosin”, mandej nuk ka nevojë tash me u ndal aty, këto janë.

Aurela Kadriu: N’shkollë fillore ku keni shku?

Fadil Softa: N’Prizren.

Aurela Kadriu: Çfare ka qenë, a keni naj kujtim prej shkollës fillore, a e mbani n’mend?

Fadil Softa: Ka, ka sigurisht.

Aurela Kadriu: Çfarë kohe ka qenë për juve?

Fadil Softa: Unë nuk kam qenë i urtë, a din? (qeshë) Por kam kry shkollën e ultë “Bajram Curri” edhe aty probleme kam pas të ndryshme, drejtori ka pas probleme me ne. Dy vjet kemi qenë që me t’vërtetë, kemi qenë t’diplomum por si me thon, profesortë asi, mësust nuk kanë qenë i, asi, nuk ka qenë i kënaqun me ne.

Edi Gashi: Pse?

Fadil Softa: Pse… tash nuk ka nevojë me tregu çka kam bëre asi (qeshë). Nji send për shembull atëherë ka qenë dinari prej alluminiumit. Na bojshim, bojshim asi ato fishekët edhe pak me gojë asi e zbutshim edhe i gjujshim n’tavan. E kështu, kemi pas asi, edhe kur m’i kanë thirr prindit ejani mi pa për shembull çka asht tu bo Fadili. Nana vjen, thotë, “Zotëri”, Isa ka qenë emri asi, “Çka ka bo djali im?”. Tha, “Zojë, kqyre n’tavan çka ka bo” (qeshë), e qaty ka qenë shumë interesant. E kështu, e n’vërtetë…

Edi Gashi: Shkollën e mesme n’Prizren e keni kry apo?

Fadil Softa: T’mesme n’Prizren e kam kry, n’Prizren, n’gjimnazin e Prizrenit, aty kam shku ‘64-shit kam kry. Mandej ‘64-shit kam shku, ‘65 n’Novisad, një vjet kam qenë aty, pasi që…

Aurela Kadriu: Ketë t’u tregu edhe një ngjarje prej shkollës fillore apo më duket…

Fadil Softa: E tash mos m’qitni me tregu se nuk asi sene tjera… (qeshë)

Aurela Kadriu: S’ka lidhje, ato janë interesante për neve, vetëm se ju nuk doni, kështu personalisht.

Fadil Softa: Këto janë sendet asi shumë interesante, çdo kush i ka ato, atë historinë e vet asi. Nashta kam pas superenergji, a din, superenergji. Nuk kam mujt me nejt me një vend ashtu që (qeshë), edhe mirë kam kalu.

Aurela Kadriu: E sa i përket jetës shoqnore, po mendoj në shkollë…

Fadil Softa: Në gjimnaz kam qenë shumë aktiv, bile bile kam qenë kryetari për organizimin e klubit foto, domethanë kemi pas fotoaparate. Kam pas një aparat, kështu fotoaparat, 70 poza ka asi, 70, domethanë gjyshen ka rrok, gjyshën, po 36-tën normalisht a, 36 e 72 foto kemi nxjerr prej asaj. Edhe e kam pas shoku im Besim Nallbani edhe ai ka qenë i interesum. Në asi kabinë kemi punu shumë, kemi ndihmu nxansëve, kemi dhanë fotografitë edhe atëhershëm.

Aurela Kadriu: A i zhvillojshit fotografitë?

Fadil Softa: Po, po, po, po.

Aurela Kadriu: A ka qenë kjo njëfarë afiniteti?

Fadil Softa: Afinitet, po. Aktivitet i lirë kemi pas, por edhe drejtori i shkollës ka leju a din. Ka pa që na jemi aktivë në këtë drejtim edhe na kanë leju me punu, kemi punu edhe kemi aktivizu tjert që me pas foto aparatin, me pas atë aparatin për kopjimin e fotografive e shumë rrallë njerëz kanë pas atëherë.

Aurela Kadriu: Jo po du me thanë, kur i zhvillojshit fotografitë, a e keni pas atë procesin kimik, a e keni vrejt aty afinitetin për kimi?

Fadil Softa: Po, po, po. Kemi, fiksirin kemi organizu, kemi organizu edhe se e kemi bo fiksirin mandej edhe atë tjetrin, harrova tash emrat e atyne substancave, asi tretjeve, por nuk ka qenë asi problem për ne se, financimin ka bo shkolla, domethanë krejt materialet që asht dashtë me përdor asi për fiksir, për aktivitetin e këtyne fotografëve, harrova emrat e fiksirit, po edhe një tjetër ka qenë.

Aurela Kadriu: E qysh u bojke qaj procesi i zhvillimit të fotografisë, a na tregon?

Fadil Softa: Shumë bukur, shumë bukur. Kam fotografi, se s’e morra, nuk mendojsha që do të bëni pytje në ketë drejtim, se kam pas një aparat shumë interesant për kopjimin e asi, po shkolla ka ble ato.

Aurela Kadriu: Po mendoj fazat e procesit të zhvillimit të fotografive, bash po m’intereson me ditë qysh ka qenë?

Fadil Softa: Po ka qenë së pari, negativa ka qenë, po ashtu, negativin kam asi, kemi shtu në razređivač serbisht, shqip nuk po di qysh asi.

Aurela Kadriu: Tretës a?

Fadil Softa: Tretëse, po, mandej në fiksir kemi fut, u zhvillu fotografia edhe kemi, në tela kemi asi, e kemi terr atë normalisht.

Edi Gashi: A ka ekzistu laboratori?

Fadil Softa: Po, po, laborator, laborator në atë kohë ka qenë. Unë kam një fotografi por nëqoftëse je interesum, unë muj me dhanë kopjen e asaj se nuk e morra, nuk mendojsha që do t’bëhet pytja në këtë drejtim.

Aurela Kadriu: Qysh e ka pas emrin gjimnazi?

Fadil Softa: Emrin ka pas, gjimnazi sërb ka qenë ajo, emrin e ka pas sërbe. Harrova emrin pasha Zotin.

Aurela Kadriu: S’ka problem. E a mësojshit në gjuhën serbe, a mësojshit shqip në gjimnaz?

Fadil Softa: Në gjimnaz serbisht na kemi qenë.

Aurela Kadriu: Po.

Fadil Softa: Po, serbisht edhe turqisht. Edhe turqisht ka pas.

Aurela Kadriu: A edhe turqisht. A ka najfarë prejardhje turke familja juaj?

Fadil Softa: Jo, jo, shiptarë. Po ashtu ka qenë ajo periudha politike, siç Thash une parës, nuk du politikë me hy asi në se atëherë ka qenë, mos shënoni këto sendet a? A bon a? Qeto mos e… po du me tregu çka ka qenë ajo gjenerata e atëhershëm.

Edi Gashi: Për vitet ‘50-ta, ‘60-ta mundemi me fol për politikën.

Fadil Softa: Ka qenë politika e asi soji ka hap paralele turke për me i turqizu shiptarë edhe me i qu në asi, me i orientu kah Turqia. Ajo ka qenë një politikë destruktive se atëhere edhe Turqia ka pas ka bo gabimet edhe asi këta tanët, Serbia ka qenë atëherë, Jugosllavia ku osht. Edhe shkollën asi, shkollën e mesme kemi kry gjysë-gjysë, po fakultetin kemi kry edhe në gjuhën serbe. Vetëm nji send osht aty, se e kam pas në konsideratë ndaj profesorëve, nuk kanë qenë, asi, real kanë qenë kur kanë, notat kur kanë vlerësu.

Edi Gashi: Nuk kanë bo dallime.

Fadil Softa: Jo. Jo, jo edhe na kemi bërë asi punimet, diplomën kur kemi punu, asi, bile bile kemi gjetë nji send shumë ma mirë se që asht në literaturë edhe ata kanë qenë t’kënaqur. Mandej qat materialin kanë marr unë kam pas përcaktimin muriblenit në ato tretjet ma e reaguara edhe kam arrit me bo rezultatet t’mdhaja. Edhe ata kanë marr kanë doktoru me to. Une kom diplomu, ata kanë doktoru.

Aurela Kadriu: E qysh vendosët…po?

Fadil Softa: Ka qenë një bullgar, njëfarë Angelligo, mandej nifarë Stefanoviqi ka qenë asi prej Beogradi edhe Tihomiri ka qenë prej Beogradit, domethanë ata shumë real kanë qenë. Nuk muj me thanë që hakun kanë hangër, e kështu.

Aurela Kadriu: Qysh vendosët me studiu kimi, ka ju erdh…?

Fadil Softa: E qysh! E tash shumë interesant asht ajo, nji pytje e bukur. Kam pas Radmilla Rexhepagiq, ajo ka qenë myslimane, kimiste. Ajo kur spjegojke asi ato bashkëdyzimet, molekulat strukturale, disi nuk ka pas nevojë unë me mësu asi në shpi, por në mësim aty direkt kam marr aq fortë edhe aq mirë kam dëgju asi ligjerata, që kurrë shpi nuk kam lexu ato. Edhe gjithmonë kam pas pesëshe.

Edi Gashi: A ka qenë ajo arsimtare n’gjimnaz?

Fadil Softa: N’gjimnaz, Radmilla Rexhepagiq osht, edhe po mendoj grupi jonë me t’vërtetë ka kry shumë suksese. Krejt janë asi në shkolla të larta, me fakultete, me magjistraturën kanë kry, fizikën, kiminë kanë kry. Unë n’kimi jam orientu se babai thoshte kështu, thojke, “Merre një fakultet që osht edhe fakultet edhe zanat”. Por e morra bash qato, por zanat asht për mu se unë jam marr me ma tepër me farmaci, pse kimia edhe farmacia shkon përbashkët, kështu. Paralelisht shkojnë edhe kur u inkuadrova në “Farmakos” atëherë shumë ma tepër kam marr, jam marr me teknologji, përpunimin e barnave edhe shumë lloje barnash kemi prodhu, përafërsisht 100 lloje. Unë kam pru do, që ju nevojitet asi. 100 lloje barnash, por kemi pas ndihmë prej doktor Kajfeshit, prej Zagrebit. Ai ka qenë… Mos po don diçka zojë? [i drejtohet intervistueses]

Aurela Kadriu: Jo, jo vazhdoni, vazhdoni.

Fadil Softa: Doktor Kajfeshi, ai ka qenë doktor i shkencave për farmaci. Ai ka formu asi “Krka” Novo Mesto, mandej edhe “Bellupon” ka formu edhe “Farmakosin” një pjesë. Komplet antibiotikat asi paletën e antibiotikave kemi marrë prej Kafejshit. Ai ka qenë nji njeri që i ka ndihmu Kosovës shumë.

Edi Gashi: Na trego pak qysh erdh ideja për me shku në Novi Sad me studiu kiminë. Pse në Novi Sad?

Fadil Softa: Pse n’Novi Sad, se kam ditë që asi në Beograd shumë ma ndryshe mentaliteti i njerëzve asht, shumë ma ndryshe se në Novi Sad. Ma edukum, ma i sjellshëm janë edhe kam vendos me shku në Novi Sad.

Edi Gashi: E atje qysh ka qenë në Novi Sad gjatë kohës që keni nejt aty?

Fadil Softa: Shumë mirë kemi kalu, shumë mirë kemi kalu edhe edhe asi njerzt’ kanë qenë shumë pozitive për ne ani që jemi shqiptarë, po ka pas edhe ato,

Edi Gashi: A ka pas diskriminime ose…?

Fadil Softa: Ka pas destruktive, “Pse po vini me studiu këtu?”, edhe qe. Asistenti osht i fizikës njifarë Jeremiqi, ka qenë, a din, “Pse keni ardh në Novi Sad me studiu?”, “Çka po përzihesh ti n’Novi Sad? Po Jugosllavia osht, pse kam ardhë, kam ardhë”, edhe mandej lëshum na, 74 vetë kemi qenë. Prej 74 vetëve vetëm dy persona kanë mbet në asi në Novi Sad.

Edi Gashi: Pse? Për çfarë arsye kanë mbet?

Fadil Softa: Po ka qenë një presion jo normale ka qenë, si me thonë, destruktive edhe mendimet e atëhershme kanë qenë, muj me thon kështu nacional-shoveniste kanë qenë, ajo osht qajo pengesa për ne.

Edi Gashi: E domethanë ju nuk mujtët me përfundu deri n’fund.

Fadil Softa: Jo, jo, vetëm dy vjet u kon ajo, mandej kimi kam pas.

Aurela Kadriu: A ka qenë i sapoformum departamenti i kimisë atëherë këtu kur jeni kthy?

Fadil Softa: Po, se ‘71-shin osht formu universiteti e dini që ‘71-shi. Unë kam diplomu ‘70-shin, domethanë i pari kam qenë prej gjeneratës së vjetër, mandej, këta gjeneratat tjera kanë qenë në kuadër të Fakultetit të Kosovës, Prishtinës, po.

Aurela Kadriu: E qysh ka qenë jeta si student në Prishtinë?

Fadil Softa: Shumë mirë, shumë mirë.

Aurela Kadriu: Qysh ka qenë Prishtina, çfarë qyteti?

Fadil Softa: Prishtina ka qenë jo si sot, por nuk kanë qenë t’zhvillum rrugët. Unë si, kam pas shumë punë, me ato analiza. Jam qu n’ora gjashtë, n’ora shtatë në laborator. Prej orës shtatë deri n’dhjetë n’mramje kam punu analizat e kam kry me kohë edhe qaj Tihomiri ka qenë shumë… thotë, “Zoti Fadil” thotë, “ju shumë jeni tu punu, mos jeni lodh”. “Jo”, Thash, “po du me i arrit rezultatet edhe me tregu tjerëve se 34 vetë kemi qenë pesë vetë shqiptarë në atë grupin, po don me tregu që na shqiptarët kemi dijeni dhe dojmë me tregu”. Dhe me t’vërtetë me dhetshe kemi kry. Inati… A po inçizon kjo? A po inçizon? [i drejtohet intervistueses]

Aurela Kadriu: Po.

Fadil Softa: A po, nejse diçka do të…

Aurela Kadriu: Diçka mujm me pre nëse doni.

Fadil Softa: Po, nëqoftëse nuk osht mirë, nuk ka dalë mirë atëherë bone.

Aurela Kadriu: Nëqoftë se doni ju e prejmë na.

Fadil Softa: Jo, jo, kurgjo, (qeshë). Asi edhe kështu kemi kalu me dhetshe kemi diplomu.

Aurela Kadriu: A keni udhëtu prej Prizrenit për Prishtinë çdo ditë apo keni banu?

Fadil Softa: Jo kam pas banesën.

Aurela Softa: Ku keni banu, çfarë lagje?

Fadil Softa: Asht Rruga e Prizrenit. Nuk e di a e dini se atëherë, ju jeni e re, nuk e dini Prishtinën edhe aq shumë.

Aurela Kadriu: Rruga Prizrenit i bjen te…

Fadil Softa: Ku osht asi…

Aurela Kadriu: Nalt.

Fadil Softa: Nalt vjen, nalt vjen edhe aty osht rruga e Prizrenit. Nifarë Rrahimi ka qenë emri, ai ka qenë i martun me një serbe, por mirë kemi kalu.

Aurela Kadriu: A ka pas një ide për me nejt në Prishtinë, me punu a me nejt në Prizren?

Fadil Softa: Jo, jo, kam pas, dy fëmijë atëherë kam pas (qeshë). Kam qenë i martun.

Edi Gashi: Domethanë edhe gjatë studimeve sa keni qenë…

Fadil Softa: Edhe studimeve.

Edi Gashi: Edhe gjatë studimeve në Novi Sad keni qenë i martum?

Fadil Softa: Jo, jo masnej, mas Novi Sadit jam martu, dy fëmijë kam pas e ashtu që kam pas Rezartën, kam pas asi Bekimin, kam pas Rezartën edhe Bekimin, e tash e kam Diellzën i kam Ermirën, Andinin, djalin. Ai osht me fakultet, e ka kry ekonominë. Tash osht i angazhum në “Adidas”, osht menaxher i “Adidasit” e kështu.

Aurela Kadriu: E kur u kthyt në Prizren, qysh ndodhi, a shkut me konkuru për punë në “Farmakos”?

Fadil Softa: Jo, jo. Kam pas borxhe. Kam pas, borxhe, kam pas.

Aurela Kadriu: Qysh i bjen?

Edi Gashi: Çfarë lloj borxhi?

Fadil Softa: Kam pas 35… 3500 dinarë e atëhershëm, jo, jo 35 mijë dinarë atëherë, kam pas edhe kam pas kontratë me “Farmakosin” me drejtorin osht një Dragan Janiqeviq ka qenë drejtor, ai ka formu “Farmakosin”.

Edi Gashi: Domethanë kjo bursa vike prej “Farmakosit”?

Fadil Softa: Prej “Farmakosit”, po. Për kuadra se ky ka qenë shumë progresive ky drejtori që ka formu “Farmakosin”. Ai ka dashtë njerzt’ që asi janë eksperta.

Edi Gashi: Ai e ka formu domethanë “Farmakosin”.

Fadil Softa: ‘63-shit.

Edi Gashi: ‘63-shit po.

Fadil Softa: Ai osht para sa viteve, katërdhjetë viteve.

Edi Gashi: A ju ka shku najherë mendja juve gjatë studimeve ose kur jeni kon ma i ri që nji ditë keni me punu në “Farmakos”?

Fadil Softa: Jo për besë, jo se babai ka qenë n’lidhje me babën e Draganit se atëherë ne kemi pas kontakt e miqësi kemi pas, fare nuk kemi pas mendime si tanishme që osht bo. Ashtu që mirë kemi kalu, por sot nuk jemi mirë. Sot nuk jemi mirë, pse? Patjetër duhet me i dhanë randësi kuadrave, sa ma tepër mi qu jashtë të specializohen, nëqoftëse dojnë me shku përpara. Na nuk jemi tuj mendu, nuk jemi tuj thënë qysh me zhvillu prodhimin, qysh me zhvillu bujqësinë, qysh me… unë jam, unë jam adhurues i bujqësisë, na kemi privat, pllantazhën e kam tri hektar, aroni kemi asi, aroni kemi mbjellë, a din çka domethanë aronia? Osht nji ndër prodhimeve që i ka akumulimin shumë ma t’lartë.

Po kalojmë tash në temë tjetër, por, jo po tregu kështu asi, po lidhet, vetëm ende asht aktuale. Për shembull unë kam bo eksperimentale në shpi, eksperimentale, për katër vjet kam arrit me bo aroni miranokab, që osht një ndër aroniave ma kualitative, amerikane osht por këta thojnë që osht e rusëve aronia, po… E tash më duket se zotëri Asllani ka, e ka detyrën me kry atë punë edhe…

Edi Gashi: Kush osht zotëri Asllani?

Fadil Softa: Asllani osht drejtor i sektorit ekonomik.

Aurela Kadriu: Për mu kthy te “Farmakosi”, dashta me ju pyt në çfarë gjendje e keni gjet “Farmakosin” kur keni shku për herë të parë, qysh ka qenë?

Fadil Softa: Ka qenë mirë.

Aurela Kadriu: Sa punëtorë kanë qenë?

Fadil Softa: Atëherë kanë qenë 160 puntorë mandej ma vonë pas ‘72-shit asi o’ zhvillu 300 punëtorë.

Edi Gashi: Ju keni fillu n’71-tën apo?

Fadil Softa: Po, ‘70-shin.

Edi Gashi: A ‘70-shin.

Fadil Softa: Mandej ushtar kam shku.

Edi Gashi: N’çfarë pozite kur keni hy për herë t’parë?

Fadil Softa: Kam qenë drejtor i laboratoriumit.

Aurela Kadriu: Çka ka qenë puna që e ke bo n’laboratorium, a na përshkrun pak procesin e punës?

Fadil Softa: Shif në industrinë farmaceutike patjetër duhet me pas laboratoriumin interne. Pse? Çdo seri që e kemi lëshu na kemi analizu në laboratorium interne, domethanë kualtetin e vitaminës C e fermobabiton ose farmacikrete, kemi lloj-lloj preparatesh. Mandej, atëherë ka qenë Torllaku, Beogradi, Instituti që i ka verifiku kualitetin e këtyre prodhuesve që janë marrë me barnat, kemi çu ekzemplare atje edhe ata kanë bo analizën, na kanë çu ato asi informatën, serinë e kanë dhanë edhe ashtu e kemi lëshu në treg. Asnji seri nuk osht lëshu pa e analizu, domethanë shumë konkrete dhe shumë rreptë kemi qenë, unë posaçërisht, për kualitetin se popullin nuk mundesh me helmu, ai provohet najherë nëqoftëse nuk osht kualiteti i mirë, ashtu që.

Aurela Kadriu: Sa punëtorë i ka pas ky sektori i laboratoriumit?

Fadil Softa: Shtatë, shtatë i ka pas.

Aurela Kadriu: Qysh osht dok nji ditë e juja në laboratorium, çka keni bo?

Fadil Softa: Kështu ka qenë, në mëngjes kur kanë asi planifiku çka me prodhu gjatë ditës, për shembull vitamina C, tekniku ka shku ka marrë mostrën, ekzemplarët domethanë ajo ka qenë nga, sa ka marrë njëzet copa edhe komplet me farmakopenë, sipas shënimeve të farmakopesë kemi bo analizat edhe kualitetet sipas farmakopesë. Nëqoftëse nuk ka dalë si në farmakope atëherë nuk kemi mujt me lëshu, na kemi qenë rryp, mandej kanë përmirësu, përsëri kemi analizu. Shumë rrallë osht’ kanë gabu se punëtorët kanë qenë shumë t’përgatitur për, posaçërisht teknikun. I kam do fotografi unë do t’ju tregoj juve, por asi nuk e di ku e lashë [fotografinë]. Si drejtor gjithmonë kam qenë prezent në prodhimtari, kështu {tregon foton}.

Aurela Kadriu: N’cilin vit osht kjo fotografi?

Fadil Softa: Kjo osht, e re osht kjo. Qe edhe laboratoriumi, unë e kam formu këtë laboratorium prej mjeteve, qe grupi që kanë punu asi.

Edi Gashi: N’cilat vite këto fotografi janë bo?

Fadil Softa: Këto janë, tash unë kam asi, këto n’vitet 2004-shi, 2002-shi, 2002-shi 2004-shi. Këto janë makinat shumë kualitative, prodhimi gjerman “Fette” ka qenë edhe shumë osht asi i përdorshëm, qe edhe këtu kemi, shiheni. Qe si drejtor që kam qenë unë, atëhere. Na kemi bërë së pari pillot seriet, shiheni, pillot seriet, domethanë ai fillimi, mandej serinë e madhe e kemi bo. Qe këto sendet, qëto fotografi. Qe këtu osht, qysh kemi punu asi edhe kemi caktu sa killopond osht ajo forci e tabletës, se nëqoftëse osht shumë e fortë, nëqoftëse osht shtatë killopond, për shembull, nuk tretet në lukth.

Aurela Kadriu: Me mat a?

Fadil Softa: Po, me mat forsinë.

Aurela Kadriu: A ka pas naj lloj të barit autentik që e keni prodhu në “Farmakos” apo vetëm qato?

Fadil Softa: Jo vetëm vitamina C ka qenë autentik po krejt prej programit t’prodhimit tjera me firmat gjermane, nonfirma gjermane, domethanë licensën kam marrë si osht viromerci patentik, si mandej, nitromaku. Krejt janë këto licensum asi ato preparatet që kemi pas licensun së pari kanë lëshu pillot serien gjerman domethanë ekspertët gjermane. Mandej kur kanë kry analiza osht bo, mandej njerzët tonë kanë bo serinë tjetër edhe atë seri kur osht kry për shembull asi puna, ekzemplarët janë qu në Gjermani, atje e kanë bo analizën, mandej gjithmonë kemi vazhdu.

Edi Gashi: Janë kthy mandej.

Fadil Softa: Jo kemi vazhdu mandej ata nuk kanë qenë asi i interesum me çu se kemi qenë i përgatitun na, e kështu.

Pjesa e dytë

Aurela Kadriu: A po na tregon pak, a ka pas eksport t’barnave? Sa ka qenë eksporti dhe në cilat vende keni eksportu?

Fadil Softa: Po, qysh jo, ma s’paku e kemi realizu në Kosovë asnji përqind mallra, ju kemi shitë nji përqind. Në asi Republikat e ish Jugosllavisë kemi çu n’Serbi, kemi shitë 70 përqind për shembull, mandej në Kroaci kemi shitë. Eksportin kemi pas edhe n’Bashkimin Sovjetik, Patentexin e kemi qu, ai osht nji preparat, i vetmi fabrikë që ka prodhu atëherë prej 114 fabrikave në ish Jugosllavi na kemi pas prodhimin specifike, çka do të thotë? Na nuk kemi hy në paralelizëm, a e dini çka osht paralelizëm? Preparatin njejtë me prodhu, për shembull Fenobarbitona, nuk kemi prodhu na ato, por kemi hy n’specialitetet, kemi regjistru, kemi mbrojt patentin edhe kemi lëshu në treg edhe shumë interesant ka qenë.

Ne Patentexin kemi eksportu për Poloni, për Çeki, për, Sllovenia ka marrë ashtu ashtu, por me nantë firma gjermane kemi punu edhe kemi qenë t’suksesshëm shumë, kualiteti ka qenë i lartë. Për shembull nitromaku asnji fabrikë nuk ka prodhu prej 14 fabrikave. Mandej osht hidrofilina poashtu. Rekavani, rekavani osht substancë reaktive kalium-klorid, vetëm na e kemi pas kaliumin, mungesë e kaliumit në organizëm për shembull. Po mendoj preparati ka qenë shumë i nevojshëm asi atëherë, por edhe sot nevojitet kaliumi ashtu. Viromerci për herpeset për shembull prej mercit kemi pas Viromercin për herpeset, zosterop, herpes genital, herpes simpleksik e këto sene. Domethanë specifike, nji pjesë dërrmuese e preparateve e kemi pas, vetëm “Farmakosi” ka prodhu.

Aurela Kadriu: A ka pas sindikatë t’punëtorëve “Farmakosi”?

Fadil Softa: Ka, ka pas. Na kemi pas sindikatën ashtu ashtu.

Edi Gashi: Sindikata e përgjithshme ka qenë.

Fadil Softa: Eh ashtu, sindikata ka ekzistu, por ata kanë qenë prej punëtorëve t’zgjedhun, por kurrë asnjeri problem nuk kemi pas se gjithmonë rrogat kanë qenë në rregull, gjithmonë tepricat kanë qenë, gjithmonë shumë ma tepër kemi rrujt interesin e punëtorëve ashtu që nuk kemi pas problem kurrë.

Aurela Kadriu: Çka ka ndodh që keni mbërri m’i dhonë deri 17 rroga punëtorëve.

Fadil Softa: Po, ashtu.

Aurela Kadriu: Qysh ka ndodh kjo?

Fadil Softa: Po, na nuk kemi guxu me dhon 17, dymdhetë jonë, por kemi dhënë nëpërmjet ndihmës, jo dru, jo këto sendet, se nuk ka guxu ky shefi i financave, nuk ka guxu me tregu zyrtarisht a din që po i japim, por pak ma ndryshe. Domethanë eskivazha kemi bo a, eskivazha e kështu që kemi dhanë, punëtorë kanë qenë të kënaqun.

Aurela Kadriu: Qysh ndodhi në vitin ‘92 që u largut prej “Farmakosit”?

Fadil Softa: E ‘92-shi osht… Se nuk kam pranu, nuk kam pranu atë deklaratën me nënshkru, po mendoj kështu duhet me tregu. ‘92-shi osht pak ma larg.

Edi Gashi: Pak ma larg, veç dashta me ditë, qysh jeni bo drejtor i prodhimit? N’cilin vit? Varësisht që keni qenë…

Fadil Softa: Histori e madhe osht ajo, histori e madhe se asi byrokracia politikane kanë qenë, shumë presion kanë pas e “Farmakosi” ka qenë një ndër firmat shumë variantabile, çdo kush osht dashtë me bo drejtor, ka lyp m’u bo drejtor.

Edi Gashi: E për atë arsye, qysh erdhë puna deri aty apo?

Fadil Softa: E deshta me tregu këtë largimin prej atë politikën serbe që ka qenë.

Edi Gashi: Po vimë prapë, po shkojmë kronologjikisht, ndoshta ma mirë kish me qenë.

Fadil Softa: Po, qe, qe, qe, për shembull deklarata osht’ dashtë me nënshkru që duhet me pranu Serbijën se me Ibrahim Rugovën na kemi qenë, nji parti kemi pas edhe shumë kemi dashtë atë parti, posaçërisht Ibrahimin. Kemi luftu për interesat e popullit, nuk kemi luftu për interesat personale, shihe, edhe na t’kishim me pas interesin me gjithë punë, kurrë nuk kemi asi leju vetës, asi me bo këto sendet. 28 vetë nuk kanë nënshkru deklaratën edhe zavendësi im ka qenë nifarë Furjanoviqi që nuk kam pranu une deklaratën me nënshkru, thotë, “Edhe ti Fadil nuk po don me nënshkru a?”, “Jo”, Thash, “ku osht populli im atje shkoj. Ama”, Thash, “atë vendimin për largimin”, e nënshkruva, e mora, dola. Kurrë nuk jam kthy mo deri ‘99-shin, ‘92. Domethanë shtatë vjet kam qenë pa punë, shtatë vjet, por kam punu kështu privatisht. Kam pas prodhimet e mia, kam prodhu.

Edi Gashi: Çka kanë qenë benefitet e Prizrenit si qytet, ekonomike po flas prej “Farmakosit”, domethanë prej viteve të ‘70-ta prej kur keni qenë ju deri ‘92?

Fadil Softa: Benefite për kend? Benefite për kend?

Edi Gashi: Prizrenin, si Prizren, si qytet.

Fadil Softa: Po Prizreni si qytet, Prizreni ka qenë i furnizum me barnat ma tepër, se na direkt nuk kemi pas drejt me dhanë barnatoreve, nëpërmjet veledrogerijave, ata që merren me shumicë, kemi pas drejtë me shitë atyne, jo asi. Po na kemi bo digresion. Digresion kemi bo për arsye se kemi dhonë për shembull Xhemalit, nji ndër barnat t’farmacisë, veç që kemi, direkt kemi dhanë se ai ka ndihmu njerzëve shumë, ashtu që nuk kemi pas frikë. Kërrkush nuk ka marrë vesh që jemi tu i dhënë direkt asi [barnat].

Edi Gashi: E punëtorët në përgjithësi n’Farmakos, a kanë qenë shumica t’Prizrenit?

Fadil Sotfa: Të Prizrenit janë krejt edhe rrethinë.

Edi Gashi: Shqiptarë, boshnjakë, serb?

Fadil Softa: Shqiptarë, boshnjakë, ka qenë lloj-lloj domethanë nji kongllomerat asi njerëz. Ashtu që kurrë nuk kemi pas, nga aspekti nacional a din, kemi qenë bashkë edhe sërbi edhe myslimani edhe turku ka qenë, edhe turkë kemi pas, edhe kështu. Ne jemi faktikisht t’orientum te internacionalet, se drejtor kur kam ardhë ‘88-shit, se vdiq, do t’ju tregoj fotografinë, Janiqeviq. Ai vdiq ‘80-shit, ai ka pas kancer në tru. Në Beograd s’kanë mujt me me asi [shpëtu]. Ai ka qenë farmacist. Mandej n’vend t’atij ka ardh Abdullah Shukriu, nuk e di a keni ni, axha i Edit Shukriut. Domethanë Edi Shukriu osht asi, Edi Shukriu osht qika dajës tem, Muhametin edhe Abdullahin dajë e ka pas. E osht martu me këtë Ukshinin. Ai e ka shkru nji libër, sot duhet mu interesu për atë librin. Kosova, “Antika e Kosovës” asi e ka shkru, nuk e di a e keni pas rastin me…

Aurela Kadriu: Po, po, po.

Fadil Softa: Edhe aty shifet qysh kanë vjedh sërbët asi eksponante prej Kosovës, për shembull vrapusin kanë vjedh.

Edi Gashi: Vrapusja Prizrenit.

Fadil Softa: Vrapusja e Prizrenit, po. Ka shumë asi.

Aurela Kadriu: Qysh erdh situata që ju u bonët drejtor i prodhimit?

Fadil Softa: Unë a?

Aurela Kadriu: Po.

Fadil Softa: Jo, gjeneral, drejtor gjeneral. Kam qenë drejtor i laboratoriumit mandej drejtori gjeneral.

Aurela Kadriu: E qysh ndodhi që ju mu bo?

Fadil Softa: Shumë keq, nuk kam dëgju politikën. Nuk kam dëgju politikën.

Aurela Kadriu: A nuk ishte kjo njifarë prioriteti?

Fadil Softa: Osht dashtë, shife atëherë, nuk e dini, ju sigurisht nuk jeni t’informum asi, se atëherë ka qenë trupi koordinus në kuadër të qytetit, kryetari ka qenë i Lidhjes Socialiste, ka pas, kryetari asi, por osht’ dashtë me pytë komisionin koordinues për me konkurru, domethanë ti duhesh me pytë dikend për me konkurru. Unë nuk kam bo ato.

Edi Gashi: Edhe ju konkurut.

Fadil Softa: Edhe unë konkurova. Pse? Tash nëqoftëse mundet dikush jashta asi “Farmakosit” me ardh që nuk ka lidhje me farmaci, unë kam drejt se kam punu shumë vite edhe e di punën shumë mirë, pse mos me kenë edhe unë drejtor.

Edi Gashi: Edhe nuk haset n’probleme.

Fadil Softa: Jo jom hasë.

Edi Gashi: Apo a?

Fadil Softa: Po, po jam hasë n’probleme. M’kanë thirrë në komitet. “Qysh ti mundesh me bo asi, me konkuru kur duhesh me pyt komisionin?”. “Pse”, Thash, “me pyt? Për çfarë arsye? Tregomni ju për çfarë arsye? A kam t’drejt si anëtar i fabrikës me konkuru?” edhe heshtën, heshtën edhe kanë bo kështu në këtë drejtim, kanë bo, kanë bo presion sekretarit nifarë Bahria Skenderi ka qenë me anulu konkursin, kanë anulu konkursin. Mandej pas njëzet ditëve përsëri kanë hap konkursin, përsëri konkurova.

Edi Gashi: E a kish që konkurojshin shumë tjerë?

Fadil Softa: Jo s’kanë guxu, jo, jo ata guximtarë që kanë qenë kanë konkuru,jo, jo edhe s’kanë pas ku me shku, kanë pranu mandej.

Edi Gashi: N’cilin vit ka qenë kjo?

Fadil Softa: ‘88-shi.

Edi Gashi: ‘88?

Fadil Softa: Po.

Edi Gashi: Domethanë ‘88 deri ‘92, katër vjet mandej si gjeneral.

Fadil Softa: Jam larg, mandej si drejtor gjeneral, jam largu për shkak t’politikës a din? Mandej ‘99-shin erdhën përsëri, i hapë dyrtë, bile, bile n’Londër paska pa motra ime t’u u hapë asi dyrtë kemi depërtu edhe kemi shkru lajmin që çdo kush, çdo anëtarë i fabrikës pa marrë parasysh në kombësi, ka të drejtë përsëri me u kthy në “Farmakos”. 125 vetë janë kthy krejt shqiptarë kanë qenë, po serbët kanë lëshu Prizrenin edhe e kemi lanë konkursin, asi, lajmin, lajmin kemi lanë. Kemi lanë bukur gjatë.

Edi Gashi: Qysh i keni gjet makineritë e prodhimit, a kanë qenë, a kanë qenë në gjendje…?

Fadil Softa: Patën asi, patën largu maqinat, por kemi gjet nëpërmjet KFOR-it.

Edi Gashi: Apo?

Fadil Softa: Po i kemi gjet.

Edi Gashi: E a ka funksionu prej ‘92-tës, po mendoj prej ‘92-tës masi që punëtort’ shqiptarë që e kanë lon punën aty, a kanë funksionu “Farmakosi” me punëtorë serbë?

Fadil Softa: S’kanë mujt me funksionu. Pak, pak shumë pak kanë funksionu.

Edi Gashi: Sa përafërsisht?

Fadil Softa: Për besë, nji vjet ose dy vjet kanë funksionu, nuk kanë pas asi kuadrat. Pa kuadrat nuk mundësh ti asi, me zhvillu farmacinë, se farmacia nuk duron. Në farmaci nuk guxon me gabu se nuk mundet çdo kush me punu në këtë drejtim vetëm ekspertët. Unë kam qenë një ndër ekspertëve që kam me kokëfortësi a din edhe me t’vërtetë, por për t’drejtën. Kokëfortë jam për t’drejtën. Kurrë asnji, asnji punëtorë, nuk ka pas problem me drejtorin, gjithmonë nji konzensus kemi pas, nji marrëveshje me këta edhe kështu.

Edi Gashi: E gjatë luftës, ku keni qenë ju, a keni qenë n’Prizren?

Fadil Softa: N’Prizren kam qenë, 77 ditë, 77 ditë po, tre muj’ ditë, tre muj’ ditë edhe kam qenë në asi, domethanë m’kanë lyp, sërbët m’kanë lyp.

Edi Gashi: A po? A ka pas përndjekje?

Fadil Softa: Jam mshef asi nëpër mik, miq, nëpër asi.

Edi Gashi: Domethanë edhe gjatë luftës këtu keni qenë?

Fadil Softa: Këtu kam qenë, n’Prizren.

Edi Gashi: A keni punu gjatë asaj kohe diçka apo?

Fadil Softa: Nuk kam punu, po kemi pas mjetet për jetë, kumedit sa jo vetëm, kemi përballu atë periudhë, kemi përballu.

Aurela Kadriu: Kur u kthyt pas luftës në “Farmakos” a erdhën edhe serbët?

Fadil Softa: Jo, serbët nuk kanë ardh. Edhe nji send po du m’i ju tregu. Kur jemi kthy krejt dokumentacionin që kam lanë une aty, se dokumentat, shumë dokumenta kemi pas atje. Ende nashta nëqoftëse ky nuk ka prish, ky që ka ble. Kur jemi kthy ata nuk kanë prek literaturë fare, sërbët.

Edi Gashi: Domethanë nuk osht prekë kurgjo në objekt.

Fadil Softa: Realitetin duhet me tregu shif, nëqoftëse ju them diçka tjetër gaboj edhe krejt ato sendet por tonët çka kanë bo, literature çirilic e kanë çky, tonë kur kanë hi, shqiptarë. “Pse?”, Thash, “Për çfarë arsye literaturën?” “Po sërbisht” “Po ani, a kemi na literature për asi, për farmaci?”, “Jo”. Ata kanë pas literaturë edhe na kemi marrë prej asaj literaturës kemi mësu asi farmaci, qysh? Edhe e mbledha krejt edhe ato edhe kam bo nji bibliotekë edhe çdo kush që vike ma vonë përdorke, bile, bile edhe disa persona prej podrumit kanë ardhë te na me bo analizat e Vinjakut edhe i ndjeri Hyseni, Hysenin kanë vra e din ti, Hysenin, sërbët kanë vra ato, se ai ka pas formulacion, formulën e Vinjakut.

Aurela Kadriu: Çka osht vinjaku?

Fadil Softa: Vinjaku osht rraki. Rraki osht. Ai ka pas formulën edhe asi për fat t’keq.

Aurela Kadriu: E mbas luftës, qysh?

Fadil Softa: Jo, jo pas, pasi që asi, se pas luftës mandej ka qenë nji periudhë që serbët kanë qenë këtu, ata kanë vra. Ata kanë vra edhe e kanë gjet me nji vend, kumedit.

Aurela Kadriu: A vazhdut me punu mas luftës në “Farmakos”, a patë punë?

Fadil Softa: Kush?

Aurela Kadriu: Ju?

Fadil Softa: Po,po, pas luftës po.

Aurela Kadriu: Deri kur?

Fadil Softa: Deri te privatizimi.

Aurela Kadriu: E qysh ndodhi ky privatizimi? A po doni me fol për këtë pjesë, çka ka ndodh?

Fadil Softa: (qeshë).

Aurela Kadriu: Mundeni mos me fol nëse doni.

Fadil Softa: Jo, jo, mundemi, po duhet me kritiku njerëz, po nuk po du me emna me asi.

Aurela Kadriu: S’ka problem.

Fadil Softa: Nuk po du për arsye se… Së pari asi institucioni shtetëror kanë gabu çështjen e privatizimit, pse? Musa Alibani ka qenë nji ndër personave i asi, konsideroj shumë se është për makro për mikroekonomi profesor doktor osht edhe kam punu, ai ka qenë drejtor i Institutin për Ekonomi, drejtori ekonomik, Institutit Ekonomik në kuadër të Fakultetit Ekonomik edhe unë kam bashkpunu, krejt programet kemi shku nëpërmjet Institutit Ekonomik edhe shumë korrekt ka qenë Musa Alibani. Ai osht gjallë sot.

Edi Gashi: Po për cilat vite jeni t’u fol tash?

Fadil Softa: Kjo osht unë kur bleva “Farmakosin”, se unë bleva niherë.

Aurela Kadriu: 2004 a?

Fadil Softa: 2003-2004.

Edi Gashi: 2003. Domethanë mas luftës masi që u kthyt në Farmakos?

Fadil Softa: Unë mora 800 mijë euro kredi me Bankën Private t’Biznesit Nazim Mustafa ka qenë drejtor edhe Bujar Spahiu nuk e di a keni ndi emrin a jo. Po kam gabu.

Edi Gashi: Për çfarë arsye?

Fadil Softa: Për arsye interes i Bankës Ekonomike ka qenë në emër të “Farmakosit” me marr kredi prej Bankës Ndërkombëtare, me pshtu bankën. Po, se ai ka qenë minus 10 milionë euro. 20 milionë me marr prej Bankës Ndërkombëtare me shpëtu bankën jo “Farmakosin”, ai shkaktari ka qenë domethanë politika destruktive, nuk e kam pa, atëherë kam shitë aksionet edhe grupin e Prizrenit që kanë qenë për prodhimtari, kam tërhjek edhe kam tregu që mo nuk jemi na aty edhe krejt qat pjesën që e keni, ju keni me pas edhe jam largu prej asaj, prej “Farmakosit”.

Aurela Kadriu: Nji pytje, sa ka pas prodhim përpara “Farmakosi” përafërsisht?

Fadil Softa: Po qysh po mendoni, numerikisht a?

Aurela Kadriu: Me euro?

Fadil Softa: Me euro…

Aurela Kadriu: Se po du me bo krahasimin sa osht shitë edhe sa ka pas kapacitete.

Fadil Softa: Po shife tash atëherë kumedit me thanë nji milion euro, nashta nji million euro ka pas.

Aurela Kadriu: E sa osht shitë mandej në privatizim?

Fadil Softa: Privatizim, po mendon asi, “Farmakosi”?

Aurela Kadriu: “Farmakosi”.

Fadil Softa: 2 milionë e 300 mijë, 2 milionë e 300 mijë. Por kam gabu une atëherë. Nuk kam ditë që mundet të jetë ashtu nji politikë destruktive, e me tylifar dallavere edhe kam shitë aksionet, kam pshtu njerëz edhe veten kam pshtu e tash jom…

Edi Gashi: E domethonë prej 2004 mo nuk funksionon.

Fadil Softa: Jo, qysh mundet me funksionu? Si e pate emrin, Edi?

Edi Gashi: Edi.

Fadil Softa: Qysh mundet me funksionu pa ekspertë, qysh? Me tregtarë nuk bohet ajo. Ata janë krejt tregtarë, me Nazmi Mustafën, me Bashkim Kastratin, me… Ata nuk kanë qenë interesum me zhvillu “Farmakosin”, domethanë me rritë programin, me rritë numrin e preparateve, me gjet asi partnerë tjerë, asi për me fut preparate tjera por nji prej preparateve kur kam fut në prodhimtari, pas katër viteve kam pas rezultat. Domethanë osht dashtë me prit katër vjet, me propagu, me bo që me pas akumulim.

E këto janë sendet që, mos m’kuptoni keq, shiptari, shiptarit pak bon problem, kur kam shku në “TreFarma”, ekziston “TreFarma”, e dini? E di te Mërgimi, eh ashtu m’i ja ofru dijeninë, m’i ja ofru programet, m’i ja ofru asi specialitetet, që kemi pas na, po kishte me ndigju ai mu atëherë, a din, se Musa Limani osht ilake [kushëri] me, se me Musa Alimanin kemi shku te ai. Baba qysh e ka pas emrin, i Mërgimit? Prishtina osht apo?

Aurela Kadriu: Prishtina jo, po…

Fadil Softa: Bedri Prishtina, kanë ndërru emrat për shkak asi problemeve, e dini sigurisht edhe nuk ka asi pranu ashtu që… edhe niherë shkova mandej me do eksperta prej Beogradit me bashkëpunu asi, nuk ka asi pranu, por o’ fut në prodhimtari, në atë sistemin paralele, domethanë ka prodhu ampicilinë, si ata tjerët, por nuk ka tregu vet, tash i ka probleme.

Na kishim me bo atë firmën se shumë mirë ka pregaditë, teknollogjia e përsosur osht, megjithëse mbi kushtet, ai e ka fut shumë para asi në këtë fabrikë, por nuk ka pas njerëz. Shumë para ka dhonë tjerëve amerikanëve edhe prej Indisë kanë qenë, shumë para ka dhonë. Me ato para kishim me bo shumë sende. Na kemi patente tjera, për shembull për shërrrimin e majasilit, për shërimin e prostatës, krejt këto sendet kemi prej bimëve mjekësore, se une mirrna me asi me medicina alternative tash asi, tash e kam punën me Turqi. Pardje qova 50 ekzemplarë, që ta shikojnë, le ta provojnë asi, edhe tash do të asi bashkëpunoj me ta edhe kontratë do ta bëj, do të shkoj anena. Çka me bo këtu në Kosovë, kur atë dijenin që kam 30 vjeçare nuk muj dikujt me, ty me lan. Shkova në Shipëri, e interesant osht me Shipërinë qysh kemi, se kur kemi, a muj me tregu këto?

Aurela Kadriu: Po, po, po qysh dush.

Fadil Softa: Interesant osht, se ‘99-shit kur kemi fillu prodhimin atëherë osht dashtë instituti me bo analizat e seriave që osht problem me bo. Na nuk kemi pas n’Kosovë s’ka, qendër kombëtare për kontrollimin e barnave s’ka.

Edi Gashi: Po ka qenë n’Beograd veç.

Fadil Softa: Beogradi ka qenë, nuk kemi guxu atje me shku. Sarajeva larg, Istambulli larg. Mandej vendosa, hypëm në aeroplan, në ballon hypëm, shkum në asi, në Tiranë, se Tirana ka pas institutin për kontrollimin e barnave që osht pranu në Evropë asi. Edhe hynëm mrena. Ilir Miga drejtor i asi [Institutit] ka qenë. “Urdhnoni, zotëri”, tregova kush jam, tek jam drejtor i “Farmakosit”, kemi probleme kështu, kështu, kështu që patjetër duhet nji institut me bo analizat e prodhimeve që asi prodhojmë. “Po ani çfarë probleme?”, thash, “M’duhet nji kontratë te ju me bo analizat”. Tha, “Zotëri Fadil”, tha, “shumë lehtë”.

“Qysh, qysh?”. Thirri sekretareshën, si sot e mbaj n’mend, sekretareshën, [me shkru] asi marrëveshjen e mirëkuptimit,qendra kombëtare për asi, për hulumtimin, asi Qendra Kombëtare e Analizimit të Barnave të Shqipërisë me “Farmakosin”, mirëkuptimin edhe kemi bo. Kam çu ekzemplarët, me kombi i çojsha unë këto ekzemplaret, ata bojshin analizat, kthejshin. Nji ditë, dy ditë, tre ditë, nji javë, nji muj’, nji vjet [kaloi]. Kur kaloi nji vjet thash, “Asnji dinarë nuk kemi pagu na, asnji fening nuk kemi pagu”. Se ato janë shpenzime të mdhaja, se ato kemikalja standarde që duhet me pagu ato sendet edhe unë i hypa ballonit, sërish shkova atje.

Kur shkova, tha, “Çka ki Fadil?” tha. “Vallahi, thash për Zotin kështu, se kështu nuk bohet”. “Qysh po mendon?”, “Paj na kurgjo s’kemi pagu deri tash, ato janë harxhimet e juja, n’vërtetë na për veti kemi bo, por harxhimet janë ndalë, ju jeni varfur, po edhe na jemi varfur, por duhet ato harxhimet t’bahen, ato shpenzimet me pagu”. “S’bon Fadil”, “Jo”, thash “prej këtuhit nuk do të çona pa e bo kontratën tjetër”. Bon, s’bon, s’bon edhe e binda, hajde po shkojmë në ministri për, Ministrinë e Shëndetësisë në kuadër të Kuvendit te Andrea Mateu, drejtori ka qenë, ai një njeri xhentëllmen, si me thon. “Çka erdhët?”, tha, emrin Ilir, “Valla une s’do t’tregoj, tregoje ti pse je ardh”.

“Çfarë problemi ka?” “Po”, Thash, “duhet kotrata për me dhonë, në atë kontratë duhet me e parapa shpenzimet e krejt ato sendet, kur bohen analizat, paguhen, shumë lehtë”. Edhe ai e thirri sekretareshën, kontratën aty për aty e ka bo, kemi nënshkru kontratën, na tri vjet deri te privatizimi na kemi punu edhe kemi pas shumë, shumë pozitive analizat. Ka qenë Rilinda Klosi, nji eksperte rangut evropiane që ka ditë punën shumë mirë, eksperte ka qenë. Kemi punu tri vjet, kemi pagu, ata çojshin asi me letër, na konvertojshim, nëpërmjet bankës çojshim direkt edhe shumë mirë kemi punu. E tash qysh me punu, qysh me ndihmu tash Rilindës? Po ajo ka qenë eksperte që ka ardh te na, ka bo bisedë edhe me ekspertet tona kanë bisedu, kanë ndihmu shumë.

Edi Gashi: E kjo ka qenë e periudhës ‘99, 2003-4 a?

Fadil Softa: Qashtu, qat periudhë. Kjo osht, që po foli 2002-2003 osht’. Thash, “Rilinda”, Thash,” ti, osht Simpoziumi i Farmacisë i Evropës në Opati, ti do t’shkon atje” “Qysh zoti Fadil?”, “Të lutem, osht sigurum krejt, osht pagum për nji javë ditë, shpenzimet çka ki pas krejt në emër të ‘Farmakosit’”. “Nuk osht [e nevojshme]”, “Të lutem”, thash, “patjetër duhesh me shku”. Edhe shkoi, dëgjojti, shkoi. Ka kalu aq mirë, kanë bo seriat aq mirë. Kur erdhi, çka me thon, “Zoti Fadil, pse e bonët këto?”, “Po ju keni bo shumë t’mira për kuadrat tona, qysh mos me e bo juve, qysh mos me e kthy?” tash me i dhonë para, thojnë korrupcion osht, po kështu ma mirë edhe e keni pa Opatijen edhe jeni njoftu me njerëz t’Evropës. “Po”, tha edhe qeshtu kemi bo e këto janë sendet.

Edi Gashi: Kisha dashtë me u kthy edhe niherë te vitet ‘90-ta, a ka pas krizë t’barnave masi që, për shembull, masi që osht largu kuadri, shiptartë prej “Farmakosit”? A ka ndiku qysh ka ndiku?

Fadil Softa: Ka pas, ka pas. Ka pas, për shembull na… Po, po, ka pas, por nuk kemi mujt me punu gjatë luftës shumë a din, se kontroll ka qenë asi nuk kanë leju. Për shembull fenobarbitoni harxhohet ku ka luftë, na kemi pas në program fenobarbitonin edhe shumë kemi shitë atëhere, blejshin këta tregtarë, fenobarbitonin blejshin ku kanë çu nuk e di. Problem ka qenë, ka qenë problem.

Edi Gashi: Qysh u bojke furnizimi?

Fadil Softa: Furnizimi msheftas ka qenë. Detyrum kemi qenë, vetëm kaloi ajo periudha ashtu.

Aurela Kadriu: A keni pas rezerva mandej, për me furnizu UÇK-në gjatë luftës?

Fadil Softa: Kemi pas nji pjesë rezervë edhe UÇK-së kemi ndihmu, shumë kemi ndihmu UÇK-së. Unë posaçërisht, ky si e patë emrin, ky komandanti që e ka ftyrën pak asi, ai, pak damtum, osht anëtar i kuvendit, osht’ anëtar i kuvendit osht’. Lekaj apo si? Ai ka qenë komandant këtu në Nashec ka qenë, në Nashec ka qenë. Edhe shumë kemi ndihmu me prodhimet tona, posaçërisht me prodhimet t’mija private, nëpërmjet barnatores kam dhonë, kurfarë para s’kam lyp hiç edhe qeshtu kemi kalu.

Edi Gashi: A i prishët raportet, a ju hupën raportet me kolegtë sërb, t’themi asaj kohe, apo?

Fadil Softa: Vërtetë, n’vërtetë po, nuk kemi pas mo afërsi.

Edi Gashi: S’keni qenë kolegë.

Fadil Softa: Kolegë kemi qenë, por po.

Edi Gashi: Keni qenë drejtor.

Fadil Softa: Po ata kanë bo nji send, se tash asi qysh me thon, thojnë që kanë gabu, por ka kalu ajo periudhë, nuk kthehet mo. Nuk osht ajo afërsia e dikurshme, se ndryshe mendon ai, qysh po dëgjojmë, nëpërmjet “Pinkut” nëpër këto sene ata jonë ende… Thash nuk po du politikë, por apet politikisht po lidhemi, edhe ende janë asi kundër shiptarëve, ende. Shumë ma mirë kishte me qenë mu kthy asi qysh kemi përgadit, për shembull atëherë ekzempllaret, krejt prodhimet tona kanë qenë, kështu krejt në këtë mënyrë t’prezantume. A pe sheh?

Edi Gashi: Këto na mundemi mandej m’i marr, me i fotografu.

Fadil Gashi: Shifeni me i fotografu këto asi…

Aurela Kadriu: Faleminderit shumë zoti Fadil.

Fadil Softa: A kemi kry apo duhet hala diçka?

Aurela Kadriu: A keni diçka me shtu ose Edi a ka ndonji pytje? Nëse doni a keni diçka me shtu?

Fadil Softa: Jo une po du me shtu asi qysh me zhvillu asi industrinë farmaceutike në Kosovë edhe në çfarë mënyrë duhet ta [mbajmë]. Duhet vetëm me pregadit kuadrat e mira që kanë eksperiencë të asi zhvillon, personalisht çdo kush sa e din, a din, nuk e di unë, për shembull “TreFarma”, kritikoj “TreFarmën” edhe Mërgimin pse nuk po bashkëpunon me ne, pse nuk po, bile bile nji miqësi, nji bisedë me bo, me tregu Mërgimit se ai osht ekonomist, ai ka farmaci. Kur shkova une me tregu me babën e vet edhe baba i vet, pytke asi investimet, kanë investu shumë përafërsisht, 10 milionë euro kanë investu.

Tha, “Për sa muj me kthy ato paratë? Sa vjet?”. Thash, “Zotri Bedri”, thash, “shumë keq, tash qysh me dhonë përgjegjje, por unë muj me thon për shembull, une, qysh une kam punu, a kam investu në nji asi preparat. Neve ka pas nevojë, tregova parëz, ka pas nevojë katër vjet me prit, për me pas rezultatet”. “Ouuu”, tha, “une muj me prit edhe dhjetë vjet”. Domethanë ka para. E tash sendi tjetër, une s’po shoh nëpërmjet institucionet, nëpërmjet këto komisionet, a çka po di kush osht i angazhum asi për zhvillimin e ekonomisë t’Kosovës a din.

Esenca osht me zhvillu industrinë farmaceutike se osht nji industri specifike që don kuadra të mira, shumë kohë duhet me kalu, se barnatoret nuk janë t’interesum n’farmaci për prodhimtari, ata janë tregtarë, si banana me shitë, ashtu. Sigurisht nëqoftëse kjo shkon nëpërmjet mediave atëherë thojnë ky po kritikon. Nuk po kritikoj po qashtu osht. Prodhimi don njerëz serioz, don që janë pa t’korruptum. Nëqoftëse korruptohet aty, atëherë nuk ka sukses. Unë jam kundër korrupcionit, kurrë nuk kam bo asi soji asi marrdhanje me dikend. Qe me Turqit sot muj mi ju tregu juve, me ju thon qysh kam vepru.

Qe do t’ju tregoj, {nxjerr çantën} m’duket që atë ditë kam tregu a? Kam tregu, për qato. Këtu Irfani ka qenë, ka qenë nifarë zotëri Irfani ka qenë, “Sa osht’”, tha “sa osht’ përqindja ime këtu?”. thash, “Tregom ti, sa po lyp?”, tha, “30 përqind”. Domethanë investimet e atij, dijenia jonë. “Jo”, Thash, “s’bon!”. “Pse, zotri Fadil?”, thash, “Unë punoj 50-50, 50 përqind, pse? Nëqoftëse shkojmë në këtë mënyrë qysh po propozoni ju atëherë nuk osht reale, bohet probleme. Pesëdhjetë përqind atëherë ka sinqeritet aty, nuk mundet të gabohet”. A din çka tha? Tha, “Herën e parë në jetën tem, unë punoj me gjerman, kurrkund nuk osht propozu pesëdhjetë përqind”. Qat mendimi kam, nëqoftëse dojmë me bashkëpunu nji kohë t’gjatë osht’ qishtu.

Aurela Kadriu: Faleminderit shumë, zotëri Fadil.

Fadil Softa: Të lutem.

Download PDF