Aktivizmi
Nevenka Rikalo: Kemi filluar me edukim të grave së pari me qepje dhe prerje të rrobave (buzëqeshë), ky ishte një kurs fillestar ku na ka ndihmuar Violeta Selimi. Ajo sot punon në OSBE, ajo ishte kordinatorja jonë e parë, ja shqiptare, prapë shqiptare e cila na ka ndihmuar … Ajo na ka ndihmuar që të organizohemi, na ka sjellur materialin nga Prishtina, qoftë ai material për qepje ose për thurrje, ajo na ka ndihmuar që të fillojmë me ato aktivitetet tona. Mund t’ju them që rol të veçantë në punën tonë ka pasur Igballe Rogova, përndryshe kryetare e Rrjetit të Grave të Kosovës. Ajo ka kërkuar takim me neve për të parë ku punojmë, çka punojmë, si punojmë dhe pastaj të na thërret që t’ju bashkangjitemi, që ne normal e kemi bërë. Në vitin 2000 dhe 2001 ne tashmë ishim aktiviste të cilat bashkëpunonim me Rrjetin e Grave të Kosovës. Unë këtë me krenari e them që kjo ishte njëra nga masat pozitive të cilat, jo vetëm Igballja e ka ndërmarrë por edhe anëtaret nga organizatat tjera, sepse kjo nënkuptonte shtrierjen e dorës së pajtimit në mes të komunitetit serb dhe shqiptar.
Mund t’ju theksoj që kemi bashkëpunim shumë të mirë me organizatën joqeveritare “Open Door,” me Belgjyzare Muharremi, ashtu quhet gruaja e cila udhëheqë atë organizatë joqeveritare. Me të organizojmë punëtori të tjera që promovojnë të drejtat njerëzore të grave. Kemi pasur aktivitete me gratë dhe të rinjtë. Periudha 15 vjeçare është një kohë e gjatë kur ne edhe vetë kemi menduar dhe kur kemi dëshiruar të zgjedhim shumë probleme në komunitet. Problemi më i madh në fillim, në vitin 2001, ishte ruajtja e shëndetit të grave. Kishte mjaft sulme ndaj njerëzve të komunitetit serb. Duke falenderuar organizatën “Kvinna till Kvinna” ne kemi organizuar qendra në fshatra ku kemi ftuar mjeken e cila bënte vizitën dhe kontrollin e grave që jetojnë në fshatra. Pastaj kemi organizuar punëtori mbi edukimin parandalues të grave lidhur me ruajtjen e shëndetit të tyre.
Kemi ndjekur gjendjen e tyre psiqike sepse nga viti në vit shëndeti i grave ështe rënuar. Nëse ju vazhdimisht jetoni nën ndonjë presion, tension, çfarë do të jetë nesër, pa mbështetje financiare, në një ambient të mbyllur ku nuk keni informacione normale. Një izolim informativ, lëvizje nën stres të vazhdueshëm – a do të shkatërrohet autobusi, përcjellja e KFOR-it, mungesa e mjekëve, mungesa e barnave, të gjitha këto kanë ndikuar në vet shëndetin e grave.
Falë Kvinnës kemi organizuar pesë qendra shëndetësore ku na kanë siguruar bashkëpunimin drejtorët e shtëpive të shëndetit nga komuniteti serb dhe kemi kontrolluar të gjitha këto gra. Kështu gratë pas kontrollit i kanë marrë recetat, kështu që ne ju kemi siguruar ilaçet, qoftë në Uglarë ose Fushë Kosovë apo nga Mitrovica, por grave u janë siguruar ilaçet. Pastaj doktoresha Zorica Joviq ka kushtuar vëmendje në përdorimin e qetësuesve, sepse kemi vërejtur që shumë gra kanë kërkuar barërat Bromazepam, Bensedin, ose ndonjë ilaç i cili do t’i relaksonte për të fjetur më mirë. Pastaj sidomos i kemi kushtuar vëmendje kancerit të mitrës, kancerit të gjirit, diabetit, sëmundjeve të fshehura të shkaktuara nga stresi dhe kontrollet e parregullta të mjekut.
Gajtë punës tonë me gratë në zonat rurale besoni që nuk ishte punë e lehtë. Duheshim të adaptonim kohën e vizitës sonë dhe organizimit të aktiviteteve tona sipas kohës së grave në fshat. Dhe mos të flasim që këto gra janë nga zonat ku ato nuk shoqërohen shumë me njëra-tjetrën, ato kanë vetëm një ose dy shoqe tek të cilat shkojnë. Kur i ftoni në një takim 15 gra ky ishte problemi që ato të kyqen dhe të flasin hapur. Normalisht në fillim deri sa nuk kemi arritur t’i organizojmë, që ato të hapen, të munden të bisedojnë mes vete dhe të tregojnë çfarë kanë, procesi ishte mjaft i vështirë dhe i gjatë. Neve na u deshtën rreth shtatë-tetë muaj për të punuar me këto gra që ato mos të mendonin që ne mendojmë diçka fyese për to apo që kemi ndonjë dobi nga ajo që kemi ardhur tek ato.
Shpesh ka ndodhur më vonë se kur ndonjë grua ka folur ose pyetur për ndonjë sëmundje atëhere i ishte ekspozuar talljes së grave tjera në fshat sepse ato kanë menduar në këtë mënyrë, “Aha, ajo është e sëmurë nga kjo dhe ajo. Nëse them që jam e sëmurë nga diçka, i tërë fshati do ta dinë që unë jam e sëmurë nga tensioni, zemra ose diçka e ngjajshme.” Në atë kohë është konsideruar turp që të shprehet në publik nga çka vuan. Kështu që ne ashtu pa këmbëgulje përmes disa pyetësorëve dhe analizave tona kemi ndjekur gjendjen e tyre dhe kemi filluar t’i hapim ato, që ato të janë më të hapura për bisedë. Përmes bisedës kemi mësuar se shumë prej tyre janë të ekspozuara si ndaj dhunës fizike ashtu edhe ndaj dhunës psikologjike.
Pastaj u kthyem për t’i këshilluar përmes edukimit shëndetësor që të njohin dhunën, që të njohin se ndaj çfarë lloji të dhunës janë të ekspozuara. Tek ato [gjëra si] burri ta shajë, ta godasë, ta dëbojë nga shtëpia, dhe ajo më pas të kthehet, ajo ishte dukuri normale. Por, kur kemi filluar të flasim për llojet e dhunës, për ndarjen, cilat janë sanksionet, si veprohet, atëherë ato u mbyllën përsëri (buzëqeshë). Kemi kuptuar se nuk mund të shkojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë, por ngadalë, gradualisht.
Kemi punuar me to edhe fuqizimin ekonomik, pikërisht për atë që të forcojnë vetëdijen e tyre dhe mënyrën e të menduarit, që të mund të fitojnë jo vetëm njohuri por edhe vetëbesim që gruaja mund të bëjë diçka edhe vetë. Ishin shumë të guximshme kur është dashur të qitet produkti i qumështit, qoftë djathi, qumështi ose vezët, në treg, gjithmonë në treg kishte më shumë gra seburra. Por parat të cilat ato kthejnë në shtëpi nga tregu duheshin t’ja japin burrit. Kemi filluar të flasim me to që edhe ato duhet të jenë ato që marrin vendime si duhet të shpenzohen paratë. Të gjitha ato kanë folur që edhe se kanë para për çfarëdo aktiviteti, apo ndonjë gjë, në rend të parë ishte shëndeti i fëmijëve dhe edukimi i tyre. Për fëmijën femër a ka të holla apo jo, do të shohin, por për fëmijën mashkull kanë bërë përpjekje të dërgohet jashtë Kosovës, të shkoj në Mitrovicë për të studiuar, ose në ndonjë qytet tjetër, të sigurohet akomodim privat, ndërsa për fëmijën femër kjo nuk ishte me rëndësi në atë masë.
Kemi filluar në këtë mënyrë të ndikojmë në ato që ato së pari vijnë në edukim, që të mund të fillojnë ndonjë biznes. Dhe mund t’ju them se kemi organizuar rreth dhjetë gra që punonin në prodhimin e petëve për pite, prodhim të mjaltit, kanë fituar serra, kështu që kanë mundur së bashku me burrat dhe anëtarët e familjes të prodhojnë domate, speca, turshi dhe pastaj këto produkte t’i shesin në treg (psherëtinë). Më interesante është se kur e pyesnim një grua se si ndjehe tani kur ka fituar serrë në emër të saj, ajo do të thoshte, “Tani burri më dëgjon më mirë!” (buzëqeshë). Kjo për neve do të thoshte që rezultati është arritur, që vetëdija është duke ndryshuar ek ajo , sepse nëse gruaja ka mbështetje ekonomike dhe mbështetje familjare, shumë më mirë dhe më lehtë do të përmbushë disa synime të saja se kur është pa kurrfarë mjete.
Pastaj së bashku jemi nisë drejtë mbrojtjës së grave nga dhuna në familje ku kemi pasur shumë problem, për këtë aktivitet, por kurrë nuk kemi folur haptaz se kjo mbrojtje duhet të bëhet, por gjithmonë përmes një shembulli, gjatë punës në punëtori, takime, konferenca, kemi treguar përvojat e grave të tjera që ato përmes këtyre përvojave t’i njohin nevojat e tyre dhe problemet e tyre. Mjaft është ky mjedis në të cilin gruaja vështirë guxon të thotë që vuan një lloj të caktuar të dhunës për shkak të vetë traditës dhe edukimit, për shkak të vetë qëndrimit ndaj dhunës, kjo është turp. Edhe nëse ndonjë familje nuk jeton mirë, edhe nëse gruaja dhe fëmijët janë të ekspozuar ndaj dhunës, më shumë ka gjasa që vetë komuniteti ta fajësojë gruan, se ajo nuk është në gjendje ta organizojë jetën, që të jetë më pak e keqtrajtuar, që duhet të jetë e ndëgjueshme. Këtë mbështetje gruaja kurrë nuk e kishte, dhe madje edhe kur e ka lajmëruar atë dhunë nga burri saj, apo nga familja, nga vjehrri ose kunati i saj, nuk kishte atë mbështetje as nga prindërit e saj, prindërit e kanë konsideruar se ajo është një fëmijë femër në shtëpi të huaj dhe që ajo duhet të sillet në përputhje me rregullat dhe masat që përcakton ajo familja tjetër në të cilën vajza e tyre jeton.
Duke parë se me gratë kemi rezultate (psherëtinë) kemi nisur një iniciativë të punojmë jo vetëm në Uglarë, jo vetëm në territorin e Fushë Kosovës, por kemi nisur një aksion të përbashkët me një organizatë joqeveritare “Shtëpia jonë” nga Novobërda dhe organizatën joqeveritare “Luna” nga Priluzhja. Tani tri organizata kanë krijuar një koalicion për mbrojtje të grave nga dhuna në familje. Ne u bëmë të njohura që mund të japim këshilla sepse në vitin 2009 kemi hapur SOS këshillimore dhe mund t’ju them se kemi pasur shumë sukses me këtë. Kemi pasur juriste dhe psikologe të cilat kanë ofruar ndihmë edhe juridike edhe psikologjike edhe sociale për gratë kur ato vinin dhe kërkojshin nga ne të jenë të mbrojtura. Në veçanti mund t’ju them se kemi arritë bashkëpunim me zyrtarë të policisë së Kosovës dhe zyrtarë të qendrës për punë sociale të cilët janë vizitorë të rregullt në punëtoritë tona që i mbajmë me gratë.
Gjatë vitit 2013 kishim gjashtë punëtori me gratë nga komuniteti serb në zonat rurale ku ju kemi treguar për Ligjin për mbrojtjen nga dhuna në familje dhe gjithashtu për mekanizmat që mund t’ju ndihmojnë për mbrojtje nga ana e Qeverisë së Kosovës. Sa i përket vetmbrojtjes rezultatet janë shërbimet tona të ofruara, të them ashtu, ku gruaja është këshilluar se si ajo mund të mbrohet dhe çfarë mjete mund të përdorë. Më besoni, edhe pse ato kanë ardhur për ndihmë ligjore dhe psiko-sociale, rrallë ndonjë prej tyre ka vendosur për të dalë nga ky cikël i dhunës. Por ne kemi pasur edhe mënyra të tjera të punës, për shembull me komunitetin…
Gjatë vitit 2013 i kemi pasëtë organizuara gjashtë punëtori me gratë nga mjediset rurale në njohjen e dhunës në familje. Në këto punëtori domosdo kanë marrë pjesë zyrtarët e qendrës për punë sociale dhe përfaqësues të policisë së Kosovës. Përfaqësues nga gjyqësori nuk kemi ftuar sepse gratë kishin frikë nga avokatët dhe gjykatësit sepse vetë procesi i divorcit nënkupton një periudhë nepër të cilën gruaja e kalon me vështirësi. Ne kemi shikuar t’ju ndihmojmë me këshilla që vetë gruaja të fiton besimin dhe të vendosë a do të divorcohet apo jo. Në përgjithësi, e kemi përforcuar vetëdijën rreth asaj që nuk duhet të vuajë dhunën dhe që duhet të tregojë mirëkuptim, që mos të grindet, që mos ta ngrisë tensionin, dhe të shfrytëzojë mënyrën që mund ta qetësojë burrin e saj dhe të përfitojë fëmijët si bashkëpunëtorë të saj në mbështetje kundër dhunës në familje.
Kjo është pritë veçanërisht mirë nga banorët e Uglarit, sepse kur nisëm të organizonim këso lloj takimesh, takoheshim në një kafene ku vetëm burrat shkonin, e gratë nuk shkonin. Mund ta merrni me mend kur e organizuam takimin e parë, të gjitha gratë e fshatit erdhën dhe burrat thonin ‘Shihni gjithë këto gra të paturpshme që hynë në kafene. Kushedi se për çka do të flasin, e të na shesin mend kur të shkojmë në shtëpi!’ (buzëqeshë) Burrat kishin një filozofi sipas të cilës kafeneja ishte vendtakimi i tyre eksluziv për tu mbledhur e shkëmbyer informata, dhe se vendi i gruas ishte në shtëpi. Përfundimisht, ata pranuan punëtoritë tona, takimet, vizitat, ekskurzionet dhe udhëtimet tona të shpeshta në Prishtinë, dhe vizitat në Rrjet [Rrjeti i Grupit të Grave të Kosovës] e në organizata të tjera. Më vonë, ata thanë se më nuk dinin se ku shkonin gratë, se kishin filluar të mos u bindeshin. Ata kuptuan se duhet ta ndërronin qëndrimin”.
Këto gra ishin të moshës ndërmjet 30 dhe 40 vjet, kjo është gjeneratë që vështirë i pranon ndryshimet, mos të flas për gratëe etë moshës sime, unë kam gati 60 vjet. Këto gra tashmë kanë një mendim që nuk ka nevojë për të ndryshuar disa gjëra, unë jam çdo herë për këtë, pse të mos të bëhen disa ndryshime, sepse çdo ndryshim, qoftë i mirë apo i keq, sjell një përvojë të re, një sfidë të re. Kështu që ne thyem këtë paragjykim, këtë stereotip se vetëm burrat duhet të jenë në kafene. Tani është normale që kur ne organizojmë takim, askush nuk reagon, e marrë këtë si sukses tonin, sepse në fillim ne duheshim t’i lusnim gratë për të ardhur në takim, tani vetëm i informojmë se kur është takimi dhe ato vijnë.
Përveç grave dhe mbrojtjen e tyre ndaj llojeve të caktuara të dhunës në familje, ne kemi kuptuar se edhe të rinjtë janë të ekspozuar ndaj dhunës, dhunës së moshatarëve, në mes të rinisë. Se edhe ata kanë problemet e tyre, se ata kanë shumë kohë të lirë, se jeta e tyre sociale është e organizuar keq në zonat rurale, se nuk i kanë disa kushte normale që ne i kemi pasur në të kaluarën, për shembull që të jenë në gjendje të zhvillohen në mënyrë sportive dhe të përparojnë shoqërisht. Në një fshat ju as nuk keni qendër të kulturës, shtëpia e shëndetit është në shtëpi private, stadiumet sportive nuk i kemi të mbuluara, që të kemi sallë tende [të përkohshme] ku mund të mbahen aktivitetet në ambient të mbyllur. Tek katër vite më parë, kemi marrë një sallë tende [të përkohshme] në lagjën Begren, aty janë të vendosur personat e zhvendosur nga Kosova në strehim kolektiv.
Pastaj së bashku me të rinjtë përmes hulumtimeve kemi vërejtur se ata nuk i njohin llojet e caktuara të dhunës midis së moshatarëve tek të rinjtë. Kemi filluar së pari me pyetësorë në mënyrë që të marrim disa informacione, në vendin e parë të cilat tema u interesojnë atyre. Atëherë janë shprehur që u interesojnë rolet gjinore, sëmundjet etransmetueshme seksualisht, pastaj kemi pasur probleme me shtatëzëninë e hershme, me martesat e hershme, nuk i kanë njohur termet gjini-seks, sjellja asertive, mos të flasim për disa aktivitete të tjera që të rinjtë duan të fillojnë dhe në çfarë mënyre mund t’i organizojnë ato. Falë entuziazmit të këtyre të rinjve, të cilët kanë marrë pjesë në folklor si unë, është formuar një grup i djemve dhe vajzave kështu që ata tani ushtrojnë folklorin. Këtë vit ishin në gara në Bullgari, kanë fituar vendin e parë (buzëqeshë). Problemi është se të rinjtë tani kanë shumë kohë të lirë, shkojnë në kafene, pihet duhani, pihet, luhet bixhozi… Falë ligjit, tani në afërsi të shkollave nuk mund të ketë bastore, dhe tu shiten cigare personave të mitur. Kemi vërejtur se këto ligje respektohen, të rinjët nga pak protestojnë, por mirë është, sepse duhet të kuptojnë se duhet të kujdesemi për sistemin e vlerave dhe ai duhet të respektohet.
Në këtë vitin 2014 ne kishim tri punëtori multietnike me të rinjtë. Janë shoqëruar fëmijët e Prishtinës, Gjilanit dhe nga mjedisi ynë serb nga Novobërda, Priluzhje, Dobrotini, do të thotë nga territori i komunës së Fushë Kosovës, Graçanicës, Prishtinës dhe Novobërdës dhe Vushtrrisë. Këto tri punëtori multietnike na treguan se të rinjtë kanë problemet e tyre, pavarësisht a vijnë nga zonat rurale apo urbane. Së bashku kanë vërejtur që ju mungojnë punëtoritë për internet dhe informatikë, që nuk kanë kabinete të fizikës, kimisë dhe biologjisë. Që kanë shumë kohë të lirë, sidomos fëmijët nga komuniteti serb, që nuk munden të përdorin fusha tenisi apo të organizojnë ndonjë garë tjetër. Ashtu që, çfarëdo që të bëhet ajo duhet të jetë e lidhur me vetë vendin ku ka shtëpi të kulturës apo fushë të rregulluar sportive. Në pyetje se çfarë ne mund t’ju ndihmojmë, ata propozuan që ata vetë të shkruajnë një kërkesë Ministrisë së Arsimit për të siguruar mjete për të përmirësuar njohuritë e tyre, qoftë në fizikë, kimi, bilologi ose edukatë fizike. Ata kanë kërkuar që t’ju instalohen tualetet, që të kenë ujë rregullisht në tualete, që ato mos të janë tualete jashtë, por brenda shkollës. Atëherë ishin interesant nxënësit tanë të cilët thanë se nuk kanë hapësirë të rregulluar, që e kanë ftohtë, që nuk ka dru, që në disa shkolla nuk ka ngrohje me avull…
Kështu, ky ishte takimi i parë dhe shkëmbimi i mendimeve mes fëmijëve serbë dhe shqiptarë, çfarë bëjnë në kohën e tyre të lirë dhe çfarë vërejte kanë në sistem arsimor. Në pyetjën tonë se çfarë ata dojnë t’ju organizojmë, a dëshirojnë vizitë kështjellës së Novobërdës apo dëshirojnë ndonjë shëtitje në natyrë, thjeshtë vetëm të njihen mes veti, që të krijohet një atmosferë miqësore dhe pastaj të bisedojnë me njëri-tjetrin… Një vajzë sugjeroi: “Përse nuk bëjmë shëtitje në Serbi? Ne kurrë nuk kemi qenë në Serbi.” Ne u gjetëm të habitur, unë e shikoja Sevdije Bunjakun nga shoqata “Kalabrija”, e ajo më tha, “Nevenka, unë jam e shokuar se fëmijët kërkojnë të shkojnë në Serbi, më ka befasuar.” (buzëqeshë) Unë kam menduar të organizojnë një takim në Kosovë, kam llogaritur të shkojmë deri tek kalaja apo nëpër Prishtinë të bëjmë një shëtitje apo diçka ashtu, megjithatë, kolegja me të cilën unë punoj tha, “Por pse jo? Qe unë kam një propozim.” Unë them, “E pra, thuaje.” “Mund të shkojmë në vizitë manastirit të Deçanit, te Peja një manastir, Patriarkana e Pejës, Prizreni dhe vende të tjera, kullën në Gjakovë… Mund ta bëjmë këtë rreth dhe të shohim vlerat serbe dhe shqiptare” (psherëtinë). Fëmijët u menduan dhe unë them, “Le të merremi vesh kështu. Shkoni në shtëpi, bisedoni me prindër a dëshironi të vizitojmë Kosovën apo të shkojmë në Serbi. Nëse prindërit vendosin që të qëndrojmë në Kosovë, shkojmë në vizitë nëpër Kosovë.” Por ajo vajza thotë, “Unë do t’i them nënës dhe babait që dua të shkoj në Serbi!” Pastaj kam biseduar me Betin dhe Sevdën çfarë mendojnë ato, dhe ato thonë, “Të dëgjojmë çfarë thonë prindërit.” Neve na u bashkua një tjetër organizatë joqeveritare, kjo është organizata “Partnerët në Veprim” të cilën gjithashtu e udhëheqë Sevda, por nga Gjilani. Ajo thotë, “Unë i kisha marrë fëmijët, mund të shkojmë, por vetëm ata që kanë letërnjoftime.” Sevda Bunjaku thotë, “Nuk janë vetëm letërnjoftimet, por vetëm ata që kanë pëlqimin mund të kalojnë kufirin”buzëqeshë). Pastaj kemi biseduar me prindërit, prindërit na dhanë pëlqimin, ne organizuam transportin, dhe shkuam një ditë në Prolom bajë, dhe aty është një fenomen natyror që quhet Qyteza e Djallit. Më vjen keq që nuk ju kam përgatitur fotografitë, kam fotografi nga ajo shetitje ku të gjithë fëmijët janë së bashku, ku shkojnë së bashku kah ai mal dhe shtyllat që natyra i ka bërë, me një gur në krye të shtyllës i cili qëndron si kapelë {tregon me duar}. Ashtu na ka kaluar një shëtitje dhe një përvojë që në qoftë se deshirojmë të ndryshojmë diçka, ne mundemi së bashku, të marrim vendime dhe të punojmë së bashku në përmirësim dhe ndërtim të paqës. 15 vjet është periudhë e gjatë e jetës jo vetëm për komunitetet shqiptare dhe serbe individualisht, por duhet të vazhdojmë së bashku në të njëjtin drejtim. Nuk është bukur të jetohet as në izolim as pranë njëri-tjetrit.
“Dora dorës” në shtator kishte një punëtori ku morrën pjesë përfaqësues nga Qendra për punë sociale, nga policia e Kosovës, nga Agjencia për Barazi Gjinore, nga zyra e Avokatit të Popullit, erdhën shumë organizata joqeveritare të cilat merren me mbrojtjen e grave nga dhuna dhe me mbrojtjen e të drejtave të njeriut të grave. Arsyeja për këtë punëtori ishte pyetja: çfarë pas largimit nga shtëpia e sigurt? Ne flasim gjatë tërë kohës që gratë serbe mund të vendosen në shtëpi të sigurta, edhe pse kemi pasur bashkëpunim të shkëlqyeshëm me OJQ-në “Liria” e cila kishte një shtëpi të sigurt në Gjilan, dhe kur kemi pyetur disa herë për të na ndihmuar për të akomoduar një grua që dëshiron të shkojë në shtëpi të sigurtë, vite më parë ishte çështja se si të pranohet një viktimë e kombësisë serbe në mjedis shqiptar.
Duke ju falënderuar Nazës [Nazlie Bala] e cila e udhëhiqte shtëpinë e sigurt dhe e cila haptas ka thënë: “Nevenka, për çdo grua që vjen tek ne pengesat janë të mëdha. Së pari, çështja është ndryshimi i mjedisit nga serb në atë shqiptar, a do e kuptojë komuniteti juaj strehimin e saj, pyetja e dytë është se sa gratë e mia të cilat ofrojnë ndihmë juridike dhe psikologjike e njohin gjuhën serbe, pyetja është nëse ne e bashkojmë shqiptaren e serben të cilat u janë ekspozuar dhunës se sa ato do ta respektojnë njëra-tjetrën… Do të shfaqej diskriminimi nëse ne do të kujdesemi pak më shumë për një grua serbe e cila është e vendosur tek ne në krahasim me një grua shqiptare. Unë nuk dëshiroj të kem probleme të tilla.”
Ashtu që ne pastaj menduam se grave që kanë një problem të tillë të mos ju rekomandojmë të shkojnë jashtë shtëpisë së tyre dhe të shkojnë në shtëpi të sigurt, por të luftojmë në ndonjë mënyrë tjetër. Kjo është bërë me ndihmën e mediave dhe të vetë komunitetit. Shpesh kemi pasur takime edhe me burrat, me udhëheqësit e fshatit dhe pastaj kemi biseduar për ndëshkime dhe për mënyrat se si mund të ndikojnë në burrat që rrahin gratë e tyre. Normalisht që nuk i kemi publikuar emrat e viktimave, dhe të themi ky është burri që e rrahë gruan e tij, por kemi biseduar për atë se cilat janë sanksionet, dhe se si përdoret urdhëri i mbrojtjes, kufizimi i afrimit të viktimës… Kjo ka bërë një ndryshim të vetëdijes në mesin e meshkujve, jo aq shumë sa ne kishim dëshiruar, por ka ndryshime.
Mund t’ju tregoj një rast ku plaki dhe plaka janë të martuar për gati pesëdhjetë vite. Plaku është pijanec dhe kur pinë, e merr një shkop dhe e ndjekë plakën nëpër oborr ose nëpër shtëpi që ta rrahë atë. Me një rast e shoh unë ai bërtiti shumë asaj, e shajti, ajo del jashtë shtëpisë dhe hesht. Në atë moment unë afrohem dhe i them, “E dini çfarë, në qoftë se ju nuk qetësoheni unë do të thërrasë policinë dhe t’ju lajmëroj sepse keni kryer abuzim psikologjik mbi plakën.” Ai më thotë, “Kush je moj ti që të ndërhysh në jetën time dhe në atë çfarë unë bëj? Gruaja ime, oborri im, shtëpia ime, mund të bëj çkado që dua unë!” Unë them, “Nuk mundeni,” dhe e thërrasë kolegun tim polic.” Ai vjen, e merrë plakun dhe plaku kthjellet në burg, (qesh) kështu që kur e kuptoi që dikush mund ta lajmërojë, atëherë u qetësua. Më vonë e njëjta grua më thotë se ai nuk e ndjekë më, vetëm më shanë, këtë mund ta duroj. Unë i them asaj, “As këtë s’do ta duroni më, vetëm i thoni që do të më thërrisni, që unë do ta paraqes dhunën.”
Ky tregim u dëgjua në fshat dhe veçanërisht më ka befasuar kur një grua nga Priluzhja e cila ka marrë pjesë në një nga punëtoritë tona tha në takim: “Unë i kam thënë burrit tim, ‘Kur ka filluar të më bërtasë , unë do ta thërras “Dora dorës” e e sheh ti, nuk guxon as me më bërtitë!’ Ai më pyeti, ‘Si nuk guxoj me i bërtitë gruas sime?’ ‘Nuk guxon të ushtrosh dhunë psiqike mbi mua, tash do të tregoj se çfarë lloje të dhunës ezistojnë, më kanë folë për këtë’” (buzëqeshë).
Te gruaja është bërë ndryshimi i vetëdijes, ato pranojnë diçka, por ende nuk guxojnë të qëndrojnë vet pas qëndrimit të tyre, por thonë “Tani do të thërras Dora dorës!” (buzëqeshë) Kjo më vinte shumë mirë sepse kam menduar që qe jemi duke punuar tre vite, e unë nuk shoh ndonjë ndryshim tek gratë. Megjithatë, vetëm kur ndonjëra prej tyre thotë diçka dhe kur e kuptoni që atë e ka thënë në publik para grave të tjera, atëherë kjo është një satisfakcion i madh. Të flasish për dhunë, tortura fizike, kur një burrë i ri nuk i lejon gruas ta vizitojë familjen e saj, ose kur e zhvlerëson ekonomikisht, ia përcakton shumën e parave që ajo guxon ta shpenzojë për një ditë, ky është vërtetë denigrim dhe vështirë për tu duruar (psherëtinë).
Alisa Fejzi: Kemi parë se keni pasur shumë sukses me këtë organizatë, çfarë plane keni, cilat janë ëndrrat tuaja?
Nevenka Rikalo: Mund t’ju them këtë, “Dora dorës” duke ju falënderuar organizatës suedeze “Kvinna till Kvinna” dhe mbështetjës së saj është zhvilluar në një organizatë vërtetë serioze e cila punon me gratë. Falë mbështetjes së Kvinna, me mbështetjen e Violeta Selimi, me takime në “Rrjet”, kontakteve me OJQ të tjera, qoftë ajo “Aureola” ose “Open door” ose “Motrat Qiriazi”, për mua Marta [Prekpalaj] është person veçanërisht i dashur, edhe pse është në Has, kam qejf ta takoj dhe të bisedoj me të… Këto aktivitete na kanë hapur dyert ku kemi gjetur forcën për të shkuar së bashku në promovim të ligjeve për barazinë gjinore, dhe i kemi mekanizmat se si mund ta arrijmë atë. Dhuna si dhunë është vetëm një nga hallkat të cilës gruaja i është e ekspozuar, ne duhet të mendojmë edhe për pozitën e grave në politikë, në arsim, në shëndetësi, ekonomi. Kështu që Ligji për barazinë gjinore na ka hapur derën dhe mundësinë që ne mund të punojmë së bashku me organizatat shqiptare në promovimin e këtij Ligji, gjë që e kemi filluar tashmë, dhe për të përgatitur aktivitete të përbashkëta të grave shqiptare dhe serbe për të paraqitur vetë gjendjen dhe problemet e grave që jetojnë në Kosovë. Duke ju falënderuar këtij projekti të fundit të cilin e mbështetë “Rrjeti i Grave të Kosovës” ne kemi promovimin e Ligjit për Barazi Gjinore, ku në komunat e Graçanicës dhe Prishtinës kemi pasur takim me nëntëdhjetë gra, dhe kemi zgjedhur nga nëntë gra të cilat do të flasin për problemet e grave nga komuniteti serb dhe shqiptar. Për disa ditë do të organizojmë takimin me gratë asambleiste, ku ato do të dëgjojnë problemet e të dy komuniteteve dhe pastaj të bëjmë aktivitet të përbashkët për të parë se si do t’i zgjedhim këto probleme. Pra, për mua kjo është ajo dëshirë dhe ajo ëndërr, që ne bashkërisht të ndikojmë në përmirësimin e pozitës së gruas qoftë në komunitetin serb qoft në atë shqiptar. Ne këtë mundemi vetëm nëse së bashku ulemi dhe flasim, shkëmbejmë përvoja, marrim vendime dhe, kur tashmë kemi mekanizmat dhe ligjet, e bëjmë këtë së bashku dhe i detyrojmë të tjerët të na dëgjojnë në mënyrë që ta përmirësojmë pozitën tonë në komunitetet tona (buzëqeshë).
