Jëlldëzja me babain, nënën dhe bashkëshorten e vëllaut Shqipen, 1982.

Ligjëratë për gratë në Krushë, viti 1999.

Ligjëratë në Kabash të Hasit, viti 1999.

Mbledhja e Lidhjes Shqiptare në botë, Tiranë 2007.

"Nëna Terezë", në spitalin e Prishtinës, viti 1998.

Në spitalin e Prizrenit, gjatë vizitës së pacientit, viti 1999.

Jëlldëzeja me nipat dhe mbesat saj.

Jëlldëze Gorani

Prizren | Date: 31 gusht, 2013 | Duration: 130 min.

Më kujtohet njihere si fëmi babës i pata thanë, ‘Kisha dashtë me shku në shkollë aq sa ka shkolla.’ Nuk kom ditë n’atë kohë që ekziston edhe gjimnazi ose që ekziston fakullteti edhe po m’doket që qajo dëshirë m’u plotësu, sa pat mundësi për me u arsimu unë arrita. Këtë drejtimin që e kom marrë [gjinekologjinë] edhe ajo m’ka kënaqë në jetë sa kom mujtë kom ndihmu, por ka qenë nji punë e ndishme se nji femën që vjen [në klinikë] ajo len familjen. Nji nanë shumicën e rasteve len fëmijë, ajo vjen e shëndoshë prandaj ki shumë përgjegjësi që ate me e kthy të shëndoshë në familje. Por rastet janë ndonjihere edhe tragjike e tragjedia osht’ shumë e madhe në këtë lami, shumë e dhimshme. Mundësitë kanë qenë shumë të vështira në fillim të punës, mjete shumë pak, aparatura shumë e dobët. Kam qenë e detyrume me improvizu … Kemi punu me teknikë e me motra pa anestiziologë dhe pa asistentë. Që ka pas sukses, ajo ka qenë nji kënaqësi e madhe kur ka ndodhë suksesi (buzëqeshë).

Dua Dauti (intervistuesja), Donjeta BErisha (Kamerë)

Jëlldëze Gorani u lind në Prizren me 7 mars 1944. Studimet në mjekësi i kreu në Zagreb.  Përveç punës së saj si gjinekologe, ajo u angazhua për edukimin e grave në shëndet, dhe mbledhjen e mjeteve për spital.  Në vitin 1991 regjimi i Millosheviçit e largoi nga puna  prandaj dhe e hapë ordinancën private, dhe vazhdon njëkohësisht të punojë në ambulancën “Nëna Terezë” në Arbanë dhe spitalin për lindje “Nëna Terezë” në Prishtinë. Deri në vitin 2002 ishte drejtoreshë e Drejtoratit për Shëndetësi, Punë sociale dhe çështje gjinore në Kuvendin Komunal të Prizrenit. Sot vazhdon të punojë në ordinancën e saj në Prizren.

Jëlldëze Gorani

Fëmijëria

Jëlldëze Gorani: Unë fëmijërinë fort nuk e kom kalu në Prizren. Normal, n’fillim më kujtohen prindërit, gjyshërit edhe ate gjyshja e nanës më kujtohet, vëllazërit. Prindët e mi… nana ka qenë shtëpiake, baba ka jetu me t’ardhunat nga bujqësia, nga çiflagu që e kanë pas në fshatin afër Therandës në Sneglenacë, ku edhe atje jam shkollu në shkollën fillore katër vjet e kam kry. Në të vërtetë jo në Gelnacë po në nji fshat afër saj në Caparc. Prindët i kujtoj si njerëz tepër të qetë, të kuptushëm të pajtushëm me ate që e kanë pas, normal, me nji mirëkuptim ndaj nesh, ndaj fëmijëve me nji dëshirë që ma mirë të jetoj në nji gjendje ma t’mirë se ata. Kshtu që, për shkollimin tonë ata kanë qenë me t’vërtetë shtytës që të vazhdojmë shkollimin, jo vetëm une po edhe katër vëllazërit e mi. Ata edhe kanë arritë mjaft, por ka qenë interesant për mu që nuk m’kanë pengu edhe mu si femër.

Prizreni në atë kohë ka qenë në nji nivel si nji qytet i vjetër, se i ka ende karakteristikat e vjetra po mos t’ishin ba do ndërhymje që e kanë prishë atë pamjen e bukur që e ka pas n’atë kohën e fëmijërisë teme. M’kujtohet nëse e përshkruj oborrin, shtëpinë teme atëhere m’kujtohet shushurijtja e prronit që ka rrjedhë nëpër çdo oborr, me lulet, me pemët në lulëzim edhe me atë mirëmbajtjen me atë interesin e madh që kanë pas prindërit ndaj shtëpisë ndaj oborrit për t’u dukë sa ma bukur.

Më kujtohet masi kom qenë fëmija ma e para, m’kujtohet nana shumë e re me ato veshjet e saja, masdite kur i kryjke punët e veta edhe nji lule e qitke në kry, zakonisht karafilin ose trandafilin t’cilës i vijke era. Ato e ndijsha në përqafimet e saj. Por, kjo kohë ka qenë shumë e shkurtë e regjimi i atëhershëm na fërflloi si me thanë me dhunë na qoi në fshatin Gelancë edhe atje u dashtë me kalu jetën, m’u marrë me bujqësi. Edhe unë isha detyru si ma e madhja me e vazhdu shkollën fillore, shkollën fillore në Cafarc e kom kry. Aty m’kujtohen fëmijët në fshat.

M’kujtohen femrat, gratë të cilat m’kanë lanë nji përshtypje ashtu m’i kanë vulos disa gjana që kanë lujtë rol mjaft në jetën teme ma vonë. M’kujtohet baba kur u kthejke prej mledhjeve, diçka tregojke nji lajm, se nji fmi i dikujt ka vdekë, se nji gru s’ka mujtë me lindë ka vdekë, e nji e gru e kanë qu në spital ka vdekë. E kto kanë qenë do… sa lajme që në heshtje i kom pranu, pa komentu me prindër, për çfarë arsye ato kanë vdekë. Pse fëmijët vdesin, ato pytje i kom bo vetë për vete.

Jeta ka qenë shumë e vshtirë në fshat, por edhe në Prizren në atë kohë ka qenë gjendja shumë e vshtirë ekonomike, veshmbathja shumë e dobët, ushqimi shumë i dobët, prandaj edhe vdekshmëria e fëmijëve ka qenë tejet e lartë. Femrat në moshën 30 vjeçare janë dukë si 50 vjeçare. Ate e kom pa edhe në shkollë kur msusi ka qenë i detyrum ni laps për shembull me nda në katër pjesë, aq me qenë e gjatë sa me mujtë dora jonë me kap lapsin. Edhe fletoret dikujna i gjejke. M’kujtohen msuset Sinan Futko mandej Hamdi dhe Zytri Bardhi edhe shumë msuse e shkëlqyshme ka qenë, të gjithë po… m’kujtohet Marie Don Gjonaj. Ata i kemi pas si prindë të dytë, udhtojshin prej nji fshati n’fshat tjetër pra prej Gelanci në fshat. U dufshim me marrë ushqimin me veti. Por kishim vështirësi në rrugë se kishim dy prroje mjaft të mëdha që kalojshim, si me thonë nga nji lum t’vegjël, mirëpo u dufshim me kalu atë e urë s’kishte, kshtu që fshatarët e kishin lanë, ata i thojshin trap edhe na u kapshim dorë për dore me kalu ujin. Ajo ishte sidomos i vështirë kur ishte dimër e bonte akull, u tutshim mos po rrzohemi po kurrë kërkush nuk osht’ rrzu, kshtu që kemi kalu ashtu.

Veshja ka qenë tepër e dobët, mu m’kujtohet kur nana më mshtillte me nji mshtjellse të leshtë asaj i thojke aki, ka qenë nji material shumë i mirë e i butë. M’kujtohet… thuse jom në prehërin e nanës. Nuk e kom ni të ftohtin me te. Por, sado kudo kur ishim në shkollë edhe aty vështirësitë ishin mjaft të mdhaja, u dhezke ni koftorr që të gjithë u mbledhshim rreth saj edhe rrugës që osht’ formu akulli nëpër kamë u shkrijke, na u lagshin kamtë e shumë janë kujdesë edhe mësuesit tanë për me na lehtësu atë udhëtimin tonë. Kemi mësu në nji klasë, dy klasa kanë qenë. Për shembull, kur kom shku unë në klasën e parë, në dy renet e klasës kemi qenë na klasa e parë, kurse në dy rendet e tjera, dy rend nxansa kanë qenë t’klasës së tretë, mandej, klasa e dytë me klasën e katërt, qështu u kombinojshim. Nihere msusi punojke me klasën e parë mandej me klasën e tretë. Mandej qashtu kur isha në klasën e dytë, fillojke, punojke me klasën e dytë mandej me klasën e katërt. Nuk di, diqysh e kombinojke, veç diqysh ke ni nji fazë për me punu. M’kujtohet që dikur afër gjysëvjetorit në klasën e parë arrita deri te germa K. A osht’ dikun germa e 15-të, a nuk e di cila duhet me qenë, e tash s’po m’kujtohet a 14 a 15, edhe m’urdhënoi msusi që t’i mledhi vajzat e klasës t’i msoj n’shpi. Pasi unë isha te germa e këta ende ishin pak ma larg. M’kujtohet nana kur m’thojke,”Problem me çka me i ushqy”, se ata si fëmijë u untojshin, kërkojshin diçka për të ngranë.

E qito gjana m’kujtohen prej asaj kohe në shkollë, ato katër vite kalun, mandej u ktheva te gjyshja në Prizren, vazhdova shkollën “Bajram Curri” tetë vjeçaren. Aty ka pas nji mirëkuptim shumë t’mirë prej arsimtarëve se arsimtarë ishin mas klasës t’katërt. E përveç ka pas nji problem t’madh se gjuhën serbishte nuk e kam ditë. E kam kry shkollën tetë vjeçare pa e msu asnjë fjalë.

Kur kam shku në fshat me prindërit e mi, une ende s’kam qenë e rritun për shkollë, a po m’kuptoni? {i drejtohet të pranishmeve}. Ma heret neve na detyrun, rezhimi i atëhershëm neve na detyroi prindërit e mi që të transferohen prej qytetit në fshat atje ku e kishim tokën tonë që na ta punojmë dhe me ato t’ardhuna na t’jetojmë. Nuk kishim të drejtë ma që çifçitë që e punojshin tokën, t’ardhunat me na i sjellë neve. Ato të ardhuna me i pranu nuk kishim të drejtë. U desht patjetër vetë me punu tokën atje edhe vetë me qato t’ardhuna me jetu. Mirëpo, unë e pata nji rast me punu n’atë kohë, në nji kohë shumë të vështirë të jetesës tonë, populit tonë.

Dua Dauti: Si e keni përjetu atë lëvizje prej Prizrenit kur keni shku në një vend tjetër, dhe prindët e juj si e kanë përjetu?

Jëlldëze Gorani: Normal që u prish nji knaqësi e madhe që i kisha në Prizren, isha me farefisin, me moshatarët e mi me famije. Loja u kputë, jeta u ndryshu, në fshat ishte shumë e vështirë jeta. T’ardhuna shumë pak, jeta jo vetëm e jona por edhe e secilit fshatar atje ishte shumë e vështirë. Ka pas te fqinjtë që kam pa, se njerëzit kanë flejtë bashkë me shtazët. Ishte e pamundur diçka por, ajo ishte realiteti.

Dua Dauti: Kjo ndoshta nuk ka ndodhë kur keni qenë në Prizren.

Jëlldëze Gorani: Normal, normal. Ka qenë jeta krejt ma ndryshe, atje ishte edhe jeta jonë krejtësisht tjetër, po edhe jeta në fshat ishte krejtësisht tjetër. Nuk kishte arsye për shembull me marrë fëmijën që ishte i smutë me shku te mjeku. E mirrshin ate se Zoti e ka dhanë, Zoti nëse don e merr. Nëse don, jeton.

Dua Dauti: A ka pas në atë kohë nëpër fshatëra mjekë apo…?

Jëlldëze Gorani: Asnji mjek, edhe ktu kanë numëru mjektë. Edhe ktu janë numëru mjekët. Atëhere ma marr menja që kanë qenë Dr. Dauti, Dr. Durmish Celina, këta dy janë, ndoshta edhe të tjerë që unë nuk i njoh, të kombësisë tjetër. Mirëpo, për këta kom ni. Nana jeme masi e ka pas Dr. Durmish Celinën në farefis në familje edhe ka marrë këshilla prej tij nëpërmjet të tezes teme se tezja jeme ka qenë e martume në familje. Shumë herë ato këshilla ka ditë me ju tregu edhe grave të tjera në Prizren, për shembull për higjienën për përdorimin e sapunit, ose në rast temperature të fëmijës për me i qitë lecka të lagta. Qato gjana kanë qenë ma elementare edhe e kam vërejtë që kanë ardhë gratë e fshatit me e pytë “Çka t’boj, po kallet fmija?” Ashtu ka qenë pytja e tyne.

Dua Dauti: E më pas ktheheni në Prizren, masi që e përfundoni katër vjet shkollën fillore. Vazhdoni prej klasës së pestë në Prizren, e në këtë kohë ju keni jetu me gjyshen e juj. Nëse mundeni pak me na spjegu raportin e juj me gjyshen, qëndrimin e saj ndaj shkollës, ndaj juve.

Jëlldëze Gorani: Gjyshja ka qenë nji femën mjerisht që s’ka ditë me lexu, me shkru. Ajo kish me qenë ni romanciere e mirë. Tregimet e saja kanë qenë aq të bukura me përshkrimin e ngjarjes, tu e fillu përshkrimin e kohës në atë kohë, për shembull kur ka ndodhë një ngjarje, mandej përshkrimin e vendit ku ka ndodhë ngjarja, ndryshimet në ngjyra, çfarë kanë qenë të veshur për shembull… Ashtu ka ditë bukur me e tregu ngjarjen, ka qenë kënaqësi me e ndigju. Edhe shumë i ka ardhë për dore, fjala bjen punë dore me punu, ajo ka ditë me tjerrë me maru fije prej leshit me e thurrë qorapën, me thurrë xhempera, prej saj janë msu shumë gjana. Po ashtu edhe në gatimin e gjellnave ka qenë shumë gru e aftë.

Dua Dauti: Në atë kohë, pasi që po i din edhe vështirësitë e kohës, si ka qenë kushtet atëhere edhe në aspektin material e social? Sa e ka pasë vështirë për shembull ajo… t’themi t’ju përkrahë?

Jëlldëze Gorani: Unë atë vështirësi nuk e kam ni se ajo m’ka trajtu si fëminë e vetë. Ka qenë nji gru shumë e urtë me mirëkuptim t’madh, e ishte, përparësi kishte msimi. Kurrë nuk m’ka lypë të punoj diçka, por simas kohës që kom pas, mundësisë që kom pas ashtu me i ndihmu asaj. Përndryshe detyra jeme e para ka qenë vetëm msimi. Osht’ mirë me e cekë edhe ate që për leximin e librave, une edhe t’u i pas edhe dajët aty kam vërejtë se ata shumë kanë kontakt me biblotekën e atëhershmë të qytetit. Une kom pas mundësinë me lexu libra, mirëpo mjerisht ashtu gjuhën serbishte nuk e kam ditë. Por, mjerisht një arsimtare m’ka qëllu ashtu që nuk mujta une me nxanë atë gjuhë deri në krymjen e tetë vjeçares. Mandej në gjimnaz aty ishte nji profesoreshë e gjuhës serbe. Ajo m’udhëzoi që të vazhdoj me lexu literaturën serbe prej biblotekës edhe prej librave e kom msu gjuhën. Mirë, mandej ajo kishte nji randësi të madhe se shumica e landëve ishin në gjuhën serbe-kroate. Ishte vështirësi për ne. Ndonjëherë duhej të msojshe përmendsh një njësi për me mujtë ate me e spjegu. Mirëpo, derisa nuk e msum, nuk e msova mirë gjuhën për me mujtë me e kuptu landën që e përgatitsha.

Dua Dauti: Në atë kohë landët në gjimnaz, a ishin kryesisht apo shumica e landëve ishin në gjuhën shqipe apo serbe?

Jëlldëze Gorani: Jo, shumica kanë qenë në gjuhën serbe. Ma vonë, gradualisht u paraqitën kur u paraqitën kuadrat e reja kemi pas edhe në gjuhën shqipe, me ardhjen e kuadrave.

Dua Dauti: Ka qenë kusht gjuha serbe para se të fillohet shkolla e mesme, apo…

Jëlldëze Gorani: Po ishte me randësi ajo, gjuhën serbe filloi me e msu qysh prej fillores, katër vjet e para.

Rinia

Jëlldëze Gorani: Në shkollën e mesme prej vitit t’parë ata veç u kthyen. E panë se ishte arsyeja për shkollimin edhe të katër vllazënve të mij, edhe ata u deshën m’u shkollu. Atje i krynë shkollat fillore, mirëpo u desht që të vazhdonin shkollimin prandaj u kthym. E shitën atë pjesën që ia la shteti të tokës edhe u kthyn në pasuninë që e kanë pas ktu n’Prizren. Edhe vazhdum krejt fëmitë në shkollim. Vllau i jem i madhi Halimi, ai e ka kry agroekonominë në Zagreb. Ky Isa Qerqizi edhe ai teknologjinë e ka kry në Slloveni në Maribor, i ndjeri Besniku, ai gjeologjinë e ka pas në Zagreb, mirëpo para diplomimit për shkak të një sëmundje t’randë tash e kemi të ndjerë (qan). Edhe ma i vogli Iliri, ai është ekonomist, ktu në Prishtinë e ka kry fakulltetin.

Ka pasë edhe ashtu që kanë ardhë për t’mirën e nanës teme, në thojëza, me i thanë, “Mos e lsho vajzën. Ku e ke gjunin qaty duhesh me pas vajzën”. Po kjo osht’ arsyetu, “Po çka me bo, nuk po m’ndigjon. Nuk po muj me kuptu… rinia, tash ka vendosë, çka me i ba tash asaj”. Por prapë aty ka lujtë rolin e madh baba kur e ka ngushëllu nanën “Ti hiç mos u mërzit, kjo mundet me shku edhe çka t’ja pret mendja mundet të ban”. Domethanë jetën e ka në dorë të veta, edhe e vërtetë ashtu ka qenë, besimi i tyne shumë ka lujtë rol t’madh. Po, ka pasë ndikim edhe prej tjerëve. Pengesa shumë ka pas në shkollim, shumë ka pas. Prej familjes jo, po edhe kshtu ma vonë për shembull në studime, në specializim ka pas njerëzi që janë mundu me ba pengesa e unë për veti njerëzve s’kam dashtë t’iu kundërvejë diçka apo t’ia u shoh për t’madhe pse ashtu veprojnë. Ato e kom pranu si me thanë me heshtje edhe me durim. Ndoshta, janë çudit njerëzit pse nuk jam përgjegjë, po qajo heshtje qaj durim për mu ka qenë pikëpytje. Edhe unë bojsha pytje, për çfarë arsye dojnë me bo pengesa, për çfarë arsye. Po si duket qajo heshtja ose për shembull qaj durim për mu ishte që ndoshta ata turpërohen për ate çka…

Kjo atmosferë e familjes, sidomos prej prindërve, vllazërve ende ishin të vegjël, kjo ishte nji lehtësim. Por nji lehtësim tjetër ishte ndodhja e hallës teme Hasije Turtulla në Zagreb, ajo jetonte atëhere atje. Kshtu që udhëtimi jem atje, e disha që më pret dikush e afërt. Me mundësitë e mija tepër të vështira, nuk e kisha idenë që kisha mujtë me kry une atë fakulltet. Në orën e fundit me kujdestaren e klasës kur ka pytë “Çka don të studion?” edhe i kom thonë…. ajo i rrudhi krihët “Osht’ e pamundun thotë, ajo osht’ nji shkollë e shtrejtë” edhe vërtetë ishte. Nji libër kushtonte, për shembull n’atë kohë, 60 dinarë a une bursën e kisha 40 dinarë. Ku të paguhej banesa, ku haja, ku… po t’mos ishte halla jeme? Ajo m’ka siguru edhe me mjete të shkollimi me libra, fletore me ushqim edhe me veshmbathje e të gjitha. (Qan) Por, ishte edhe momenti tjetër që e nijsha nji ngrohtësi familjare kur u kthejsha prej orëve, isha te halla prandej ajo ishte nji moment tjetër.

Edhe krejt kto e lehtësun në msimin, por diçka u ndryshu situata kur erdhi vllau im i madhi ai me studiu në Zagreb. E unë kisha dëshirë t’madhe që edhe ata të vazhdojnë suksesi i madh ishte që u regjistrunë, mirëpo vazhdimi i studimeve ishte problem. Edhe ai bursë nuk kishte edhe nuk kishte vend të jetonte me ne te halla. Atëhere diqysh ia mundësum që privatisht të jetë edhe unë kërkova prej sistemit shkollor të Zagrebit nji lutje, kredi ngrita që të na mundësohet shkollimi edhe i jem edhe i vllaut. Aprovimi i kredisë ishte maksimal. Unë ndoshta s’kam pritë që aq do më ofrojnë por më ofrun mirë të holla. Maj n’mend 350 dinarë edhe 40 dinarshi jem ose ndoshta deri në vitin e tretë kur erdh vllau u rrit për 60 dinarë. Ishin t’ardhuna t’mjaftushme për ne të dytë. Kjo mandej u kthy kur u punësova, e ktheva kredinë, mirëpo ishte pshtim.

Unë në shkollim, gjatë kohës së studimeve kam pas shoqen me të cilën jo vetëm nji por disa kemi qenë. Ka qenë njana prej Maqedonisë, kanë qenë dy hungareze, ka qenë tri kroate krejt kemi qenë bashkë. Për fat, asnjana s’kemi hupë vitet edhe i kalojshim vitet nji mas nji. Po, n’atë kohë kur isha t’u pritë kredinë, ishte problemi i madh për vllaun që mos t’kthehet edhe m’ka ndihmu njana prej tyre me emrin Stanka Fosi. Ajo m’çoi në nji zyre të kishës katolike që i ndihmojke studentët pa marrë parasysh se kush janë, edhe m’kujtohet që ndihma që mora prej atyhit ishte e mirëseardhun derisa u aprovu kredia. Edhe ato qat ndihmë që e kom marrë, mu m’ka brengosë me vite, megjithëse ata m’thanë edhe nëse nuk e kthen ajo do t’jetë falas, por me vite mendojsha që Zoti do t’më jep që ato t’i kthej une diqysh.

Edhe vërtetë mas 40 vjetëve u takova me këtë shoqen që m’ka ndihmu atëhere, se une shkova për… jeton ajo tani në Barazhdin shkova te ajo. Si mysafire shkova edhe ishte takimi mas 40 vjetëve. Se shumë interesant, pesë vjet i kemi kalu bashkë edhe me këtë rast pesë ditë nejta. Në takimin me kolegen Stanka unë këtë bisedë asaj ia shfaqa edhe vendosshmërinë teme që kanë dëshirë me e kthy ato t’holla edhe ashtu u ba. Shkum në ato zyret, ku m’çoi ajo edhe aty u deponun ashtu qysh dashta edhe u kry në nji mnyrë. Atëhere e ndiva veten të qetë, sigurisht do t’i ndihmoj nji studenti tjetër, ndoshta me vonesë por do t’ketë dedikimin e vetë.

Po, zakonisht jeta ndikon në njeriun e vendosjen se çka do t’ban. Unë si gjimnaziste fort e kom dashtë kiminë edhe e kom mendu se atë do ta studioj. Mirëpo, ndikimet, rrethi mjaft ndikoi, nihere përshtypjet në fëmini sa kom qenë në fshat, ato tregimet e babës se vdiq nji fëmi, vdiq nji gru pse s’lindi… po nji përjetim tjetër kom pasë atje. E kemi pas nji fqinje në lindjen e tretë ajo nuk mujti me përballu prej gjakderdhjes edhe vdiq. Ndoshta, nji intervenim i vogël kish me qenë i mjaftushëm që ajo gru të pshton.

Dua Dauti: Ky rast ka qenë kur keni qenë në shkollë fillore?

Jëlldëze Gorani: Në shkollë fillore në fshat po. Ajo ka qenë shumë e afërt me nanën teme. Ka ndiku shumë vdekja e saj. E vajzën e saj e kom pasë shoqe, ajo ka qenë nji moment shumë me randsi në orientimin tem, mandej edhe kontakti me gra. Ato vujshin me pas nji, edhe ktu n’Pirzren, me pas nji mjek t’gjinisë femnore. Ma t’lira jemi, besoj se kuptojmë ma mirë ashtu përshtypja e femrave. Unë edhe me këtë mendim e kam kry fakulltetin e kolegët e koleget e mija krejt kanë pas provimin e fundit medicinën gjyqësore, une e kam pas ginekollogjinë. Pra me atë mendim edhe fakulltetin ge kom kry. Mandej, ktu në Prizren për fat më dhanë specializimin. Aty kom pas mjaft mirëkuptim prej kolegëve, mirëpo në repart kom pas probleme. Nuk ishin mjekët… s’po thom mjekët, tash po m’vjen keq që po duhet me i nda mjekët tanë e mjekët e kombësisë tjetër, po aty ishte nji stopim, nji mosbashkëpunim a unë kisha nevojë për dije, me marrë atë zanat, me përvetësu.

Dua Dauti: N’kohën e specializimit kjo?

Jëlldëze Gorani: N’kohën e specializimit, po nëse nuk të ofrohet puna, atëhere s’ke qysh e praktikon atë punë. Nuk mjafton vetëm me lexu. Nuk mjafton vetëm me përvetësu teorinë, don edhe atë teori me shfaqë në praktikë. Ato jo, po m’vjen keq që ktu duhet me zbulu të vërtetën, po pesë vjet sa kom nejtë aty, vetëm nji operacion kam ba, të madhe ashtu ma serioze që lypej për klinikë për ma tutje, për me vazhdu diku jashtë Prizrenit. Për arsye se mu nuk m’jepshin me punu. Kom qenë si asistente domethanë kom pas mundësinë me sy me kopju, ose si me thanë tu pa. Mirëpo, në klinikën e Shkupit atëhere kur shkova, edhe atje kom pas pak probleme.

Nihere ktu u dashtë me i përgatitë disa dokumente për me u pranu në Shkup. Nji nënpunëse që ishte në zyrën e qendrës medicinale, ajo nihere stopoi kinse unë nuk e kom vendimin e pleqisë për specializim. Nejse ajo u zbulu që ishte edhe për ate unë gati e praktikova pesë vjet. Mirëpo, me shkuarjen time në Shkup, edhe atje kishte rezistencë nuk t’jepshin atë ormanin për me i lanë teshat. Ose nuk jepshin punë të punojsh, për shembull ofrojshin punë si punon një motër nji mami. Rastësisht në bisedë u kuptu që kam kry në Zagreb, ata kishin njifar afirmiteti, si me thanë njëfar përqeshje n’atë shkollë edhe u ndryshu menjëherë qëndrimi i tyre. Mandej kam qenë tepër e angazhume edhe në Shkup edhe aty e kom marrë zanatin ashtu qysh kom dashtë, kom pas mundësi me punu edhe në salla operative edhe kshtu nëpër ligjerata, praktikën, n’ushtrime, të gjitha.

Dua Dauti: Kur erdhët ktu mas studimeve, do t’thotë ktu në specializim në Prizren, ju ishit gjinekologia e parë femër?

Jëlldëze Gorani: Jo, para meje osht’ dhanë, m’duket gjinekollogjia, jo mjekja e parë ka qenë doktoresha Jemine Trambari. Ama si gjinekolloge në Prizren po.

Dua Dauti: Atëhere, kush e stopoi juve? Domethanë kush ishin mjekët tjerë, ishin…

Jëlldëze Gorani: Ishin mjekët tjerë, ishin mjekët tjerë. Për shembull thojshin “Ke marrë specializimin n’ginekollogji?” “Po, m’kanë dhanë”. “Mirë, do t’punojsh në Zhur” kshtu jo vullnet me t’dhanë. A po m’kupton, [i drejtohet intervistueses] nji vullnet me t’dhanë? Mjekët tanë t’kanë ndihmu, mjekët tanë po. Ka qenë doktor Ramizi, ai ka qenë edhe kryeshef, mirëpo qaq sa kishte guxim.

Dua Dauti: Stafi kryesisht ka qenë i kombësisë serbe…

Jëlldëze Gorani: Maqedone kanë qenë, prej Maqedonisë. Ata nuk jipshin fare me punu.

Aktivizmi

Këtë aktivitet nuk e mbaj n’mend kur e kom fillu. Simbas kërkesave më duket. Por me paraqitjen e shoqatave jo-qeveritare, ajo ishte nji organizim i mirë t’u i mobilizu gratë që të interesohen për shëndetin e tyre. Unë jom përgjegjë për këtë thirrje edhe kam marrë pjesë në tubimin e tyre. Tubimet i kemi majtë nëpër shkolla, kemi mbajtë nëpër oda, nëpër xhamija kudo. Ka qenë interesante për arsye se interesimi ka qenë i madh, afërsia me gratë shumë e mirë. Pytjet që janë ba kanë qenë pytje të lira. Ka pas prej grave jo vetëm gra t’martume, po kanë qenë edhe vajzat të cilat edhe ato kanë bo pytje të ndryshme. M’kujtohet nji rast kur kom qenë në Romajë edhe në Gjonaj, pat ardhë me m’marrë nji gazetare kanadeze ishte edhe shkum atje, kur shku kërkush nuk ishte fare. U befasu ajo, “Na erdhëm pse s’osht kërkush?” Kur nuk shkoi shumë kohë u mush klasa, ishim në nji shkollë. Mandej edhe në ambullanta ka pas mundësi të bohen tubime. Edhe me t’vërtetë shkoi, interesant u befasu ajo, tha “Kaq interesimi i grave që interesohen për shëndetin e vetë”. Bonën disa pytje që edhe asaj i banën përshtypje, mandej edhe ajo vetë mori disa pytje lidhur me shëndetin e grave ktu në Kosovë.

Besoj se une kom mujtë diçka me ofru, aq ma tepër që me i nxitë që për shëndetin e vet të kërkojnë zgjidhje, po zgjidhje mjekësore, jo zgjidhje të bestytnive, zgjidhje që kemi rezultat. Kjo vetëm nëpërmjet mledhjeve nuk ka shku, organizatat jo-qeveritare kanë angazhu edhe mediat, kam qenë edhe nëpër media si gazetare, ashtu si ju jeni sot këtu, kam qenë edhe nëpër telelevizionet lokale kam marrë pjesë edhe në pytjet e dëgjuesve, shikuesve ka rrjedhë këto takime. Në fakt, kshillat kurrë nuk mungojnë edhe ndonjë vizitë që bohet gjinekollogjike, unë kam dëshirë që ta vëj në konsiderim edhe disa minuta aq sa ka nevojë pacientja që të merr edhe këshilla. Është shumë me randësi edhe për veten por edhe të tjerët po ndikon. Vjen thotë, “M’ka çu nana të vizitohem” ose, “M’ka çu vjehrra të vizitohem.” Për mu osht’ mjaft, ajo, domethonë, ka ndiku dikush pozitiv për me ardhë. Megjithëse mundësitë e vizitës te ginekollogu t’grave tona ende osht’ pak vshtirë. Ajo kishte me pasë të drejtë menjëherë prej rruge me hi në ordinancë, kurrëfar udhëzimi, kurrëfar asi me thanë drejtpërdrejtë ajo mundet me kërku ndihmën. Mirëpo, ardhja sidomos nga vendet rurale pak osht’ e vështirë. Dikush duhet me i pru gratë, ajo nji përcjellës duhet me pasë, ajo pak ekonomikisht i kushton grave. Mandej, mundësia për me u largu prej shpisë edhe ajo pak problem osht’. Ka pak probleme në ardhjen e grave në vizitë, mirëpo osht’ gjithsesi shumë ma mirë se përpara.

Përpara kanë ardhë gratë në momentin e fundit. Në repart ka pas gra që i kanë shtri në korridor në momentet e fundit, në frymëmarrjen e vështirësume të saj, përtej e lodhun. Mirëpo, gjithnjë ma vonë ato kanë kërku ndihmë atëhere kur ka mundësi me i ndihmu. Prandaj, vdekshmëria ka qenë ma e madhe n’atë kohë kur ishin n’momentet e fundit, sesa ma vonë.

Tani për tani nuk kam mundësi të them se si është mundësia në repart, mirëpo vështirësitë sado kudo janë pakësu. Tashti edhe lindjet janë ma t’kufizume. Përpara n’anamnezën e grave ke mujtë me gjetë lindje dhjetë- dymbëdhjetë, tash ka dy deri n’tre. Domethanë i kufizojnë lindjet ajo osht’ shume me randësi. Kërkojnë zgjidhje për planifikim familjar që osht’ gja shumë e mirëseardhun për shëndetin e saj, për shëndetin e fëmisë, t’gjithë familjës, por edhe shoqnisë. Përpara edhe kushtet nuk kanë qenë të vështira, por tashti edhe ushqyeshmëria e grave osht’ ma ndryshe. Përpara ke pas mundësi gati gjysma e grave kanë qenë në gjendje anemike me probleme të veshkave, me probleme infektive, tash osht’ pak ma ndryshe.

Dua Dauti: Kryesisht prej organizimit që e keni pasë ju në këto tubime me gra, cila ka qenë pika kyqe që janë prekë gjatë ligjërimit tuaj? Ose cilat kanë qenë pikat kyqe për të cilat ata t’interesum, që kanë parashtru pytje ma shumë?

Jëlldëze Gorani: Temat kanë qenë të ndryshme, mirëpo temat kanë qenë në atë natyrë që kanë mujtë ato vetë me vërejtë në trupin e tyre. Domethanë jonë cekë ndryshimet që kanë mujtë ato vetë me i diagnostifiku në trupin e tyre. Për shembull, sëmundjet e kancerit, të gjijve, problemet kanceroze të grykës së mitrës që ato i kanë shejat që munden vet me i vërejtë. Interesimi i tyne që tjerët të vijnë të bajnë sidomos kohët e fundit, analizat për me mujtë me zbulu këto sëmundjet e randa në kohë ma t’hershme. E këto kanë qenë pytjet e tyne. Normal edhe për shtatzanijat jonë interesu aq ma tepër interesimi i tyre ka qenë për mjetet kontraceptive, ka qenë interesimi i madh edhe tani osht’. Vjen për nji sëmundje tjetër por interesohet edhe për mënyrën e mbrojtjes.

Unë për shembull në punën teme e kam knaqësinë nëse nji vizitë e jemja kryhet me sukses edhe më vjen pacientja e knaqun që mundem me i thanë asaj që s’ka nevojë mo me ardhë në kontrollë. Shpërblimi si me thanë atëhere po m’doket ndonjihere edhe nuk mendoj, pacientja pytë e unë i tregoj edhe nëse ka mundësi nuk ka ndodhë ndonjihere që pacientja të thotë “Unë s’kam mundësi qikaq me pagu e të mos vizitohet”. Unë kurrë s’kisha me qenë e qetë vizitën mos me i’a kry për arsye se s’ka me çka me pagu, jo. Vetëm atëhere jam e knaqun nëse i kryj vizitat shtesë ose një kontrollë edhe vetë i thërras se ndonjiherë me një vizitë nuk mundesh me qenë e knaqun për rrjedhën e sëmundjes edhe përfundimin e saj. Të duhen disa kontrolla e për disa kontrolla, pacientët tanë s’janë në gjendje me i pagu. Prandej ato që m’interesojnë mu për nji paciente e thërras derisa jam e knaqun që osht’ kry vizita, osht’ kry veprimi i sëmundjes, domethanë osht’ arritë shëndeti i saj.

Ndoshta kisha me qenë e gatshme pak liri të kemi, se s’patëm aspak. Mirëpo, kte që u arrit po m’doket se mjaft osht’ e knaqshme. E vërej se rinia mundet me u organizu në mënyrë kulturore, aktivitete sportive, lirisht mundet me u shkollu në vend ose jashtë. Janë ndërtime që janë ba, edhe përparime të ndryshme; shkatërrimet kanë ardhë në vehte. Disa përparime ka, por janë edhe disa gjana që m’brengosin. Sidomos disa padrejtësi për shembull në punësimin e fëmive [gabon]… në punësimin e të rinjëve, femnave. Pra, aty duhet edhe shteti të merr masa që mos t’jemi numër por aftësitë e rinisë edhe të femnave mos të neglizhohen, por ata të jenë të vlerësum edhe të përkrahen.

Jeta Profesionale

Jëlldëze Gorani: Puna osht’ kry shpesh me improvizime. Mungesa e dorëzave, mungesa e tavolinave, tollovi e madhe e pacientëve, kërkesat e mdhaja, mundësi të vogla, numri i shtretërve të vegjël edhe kshtu ajo ka qenë në përgjithësi vështirësi. Kurse, kshtu gjatë specializimit nuk kam ndi ndonji vështirësi, ndoshta pse e kom dashtë qat zanat, ndoshta edhe për qate. Por, vështirësia ma e madhe ka qenë mandej masi e kom kry, atëhere me vdekjen e doktor Ramizit, vdiq edhe ai mjeku që ishte maqedon edhe meta vetëm. Rastësisht atëhere ishte edhe një maqedon tjetër por ai e lëshoi repartin, po thotë se unë nuk jom në gjendje me përballu edhe do ta lëshoj, kështu që meta vetëm. E ajo ka qenë tepër e vështirë me përballu se nuk dihet krejt, domethanë kur ta krahason edhe kirurgjia, degët tjera të medicinës, munden me qenë zjarr, po gjinekollogjia osht’ flakë. E aty për me mujtë me e mrri, ajo osht’ nji emergjencë. Aty duhesh me qenë e shpejtë, sa ma e saktë edhe me përkushtim.

Aty sa isha vetëm ishte edhe problem me u kuptu se puna e vetme ishte e vështirë. E pamundun ishte me e përballu fizikisht. Duhej… thirrjet ishin nji mas nji, ishin raste emergjente, operacionet, ishin lindjet edhe ato ishin emergjente. Po edhe gjanat rutinore me i kry ishte patjetër, për shembull vizitat e pacientëve, janë intervenimet që kryhen përditë, abortet edhe egzaminimet. Prej nji njeriut ishte e pamundun.

E atëhere osht’ intervenu që osht’ sjellë nji mjek prej Gjilanit, Ramadan Maliqi. Ai e mur përsipër gatishmërinë gjysmën e mujit, kshtu që mu më mbeti gjysma e mujit, ma lehtë ishte me e përballu, derisa erdhën mjekët tanë prej Prizrenit që ishin në specializim. Atëhere veç u lehtësu puna. Mirëpo, sa ishte e vështirë kshtu puna në repart, ishte e vështirë edhe për shkak të situatës politike, na mungojshin shumë gjana. Qebet, çarshafat, barnat, pejtë, dorëzat gjithëçka ishte në skamje. U duhke me përballu edhe ato mugesat materiale që ishin për repart. Kshtu që m’kujtohet n’atë kohë disa gra që kishin guxim n’atë kohë për me vepru, kemi qenë në atë… edhe Edita Tahiri ka qenë, mandej Shyhretja motra e saj edhe disa të tjerë, s’po m’bjen n’mend tash ndoshta po e boj nji padrejtësi. U mblodhëm edhe shkum në organizata, mbledhëm t’holla e t’hollat i deponum në bankë për me mujtë prej atyne t’hollave me ble gjanat ma t’nevojshme për spitalin.

Dua Dauti: Kjo ishte në cilat vite?

Jëlldëze Gorani: Kjo ishte kur isha unë vetëm por kishin nisë me ardhë specializantat, para viteve t’90-ta.

Dua Dauti: Domethanë ju vullnetarisht keni shku e keni mbledhë pare?

Jëlldëze Gorani: Po, kemi shku e kemi mbledhë pare. Organizatat, fabrikat e ndryshme, besa edhe firmat e ndryshme private, ka pas penzioniste, ka pas vullnet t’madh prej popullit me na ndihmu.

U mblodhën t’hollat, u deponun në bankë edhe prej atyne t’hollave blejtëm shumë mjete, për shembull, kreveta edhe mjete të tjera të nevojshme çarshava, qebe, barna blejtëm për repartin. N’fund na teprun pak t’holla edhe e blejtëm nji inkubator, ai inkubator ishte mobil për fëmijët shtatanikë që duhen me u transportu për ndonji qendër tjetër ku munden me u trajtu ma mirë se kushtet tona nuk ofrojnë atë mundësi për mbijetesën e tyne. Mirëpo, transporti osht’ i vshtirë se ata duhen me pas nji temperaturë optimale edhe nji kujdes tjetër nëpërmjet ktij aparati ishte e mundshme. Ndërkohë më largun mu prej punës edhe ky aparat met, ishte i porositun në Beograd met atje, dikur m’lajmrun që osht’ gati edhe e murrën aparatin. Por, mendun që mos t’i japim repartit masi na largun shumicën e mjekëve që mendum që nëse na edhe aparatin do ta kthejmë.

Nji ditë vijnë policia e atëhershme e rrethun ordinancën teme, nuk e di sa kanë qenë, veç ka pas policë në oborr, brenda në ordinancë, në rrugë, brenda në shpi edhe nji ushtar ishte me ta. Edhe a e ka kërcënu që aparatin mundeni me dhanë e neve na vijke diqysh randë, nuk o që na vyjke aparati, por pse me na largu kur asnji prej mjekëve tanë mo gati nuk punojke aty. Kishte edhe… por jo të gjithë. Edhe e murrën aparatin, une aparatin e pata te vllau se ishe mjaft i madh, ai ishte vetëm edhe kishte vend për me mujtë me e rujtë. Shkun e morrën aparatin por e morrën edhe vllaun për me mujtë me qu në pytje sigurisht për me marrë, aty ka pas pak vështirësi derisa i’u luta për me ma liru vllaun se ai s’ka kurrëfar faji aty. Aty ai u liru, po edhe mu s’patën aryse për me m’marrë aty, e morrën aparatin. Po domethanë, ajo ka qenë njifar shtypje aty nga ai regjim i atëhershëm me vështirësu punën, na jemi detyru po thom kshtu me lypë firmë, nëpër organizata po them, ajo ka qenë detyrë e spitalit, po nuk ishte e mundun ato kushte të përmisohen për punë. Mandej, vështirësia tjetër erdhi kur më qitën prej pune.

Dua Dauti: Domethanë juve ju kanë largu njihere prej pune, masanej kanë ardhë… Nëse mundeni pak na spjegoni si u kumtu kjo, a ishte lloj lajmi, a ishte proces puna e largimit t’juj nga puna, apo edhe e tjerëve? Me siguri nuk ka qenë vetëm e juve…

Jëlldëze Gorani: Gjithë atmosfera ishte ashtu që, ashtu diçka to m’marrin, do t’ndërmarrin diçka për me na largu. Por, mendojshim që s’ka arsye me na qitë, për çfarë arsye? M’kujtohet ajo ditë ka qenë gushti kur jam kthy prej pushimit, mas gjysë ore pune që kom ba, kom pas nji intervenim t’vogël te ni gru lehona, edhe nji intervenim tjetër kur ma prunën vendimin që t’largohem. Unë atëhere dhunshëm më largun si shefe, e prunën nji mjeke tjetër serbe ajo m’tha se duheni patjerër përndryshe vijnë policët. Edhe vërtetë m’thirrën poshtë n’drejtori, dy policë kishin ardhë edhe m’u drejtun se une po boj çrregullim në spital prandej duhet me u largu.

Dua Dauti: A ju kujtohet përmbajtja e vendimit çka ka pas n’ate që ju kanë ofru juve?

Jëlldëze Gorani: Nuk po m’kujtohet tashti çka ka qenë, po une e kom pytë drejtorin, thashë “Po du me ditë arsyen! Për çfarë arsye, a kom bo diçka ndonji pacientit, apo ndonji padrejtësi në ligj kam gabu?” E kishin edhe juristin aty. “Jo,” tha, “nuk ka kurrëfarë gabimi”. Edhe e shprehi fjalën tha, “Ti si bila bezprekorna, moraš da ideš [Ju keni qenë i përsosur, ju duhet të shkon]. Duhesh me shku.” Atëherë policët u drejtun thanë, “Po pse na thirrët atëhere pasi nuk qenka për me u largu? Pse na thirrët?” Tha, “Duhet ajo me u largu”. Edhe iu drejtova policëve, “Vetëm dy minuta sa t’i marrë do… të ndrrohem edhe të dalë.” Ashtu u ba. Dola.

Dua Dauti: A keni qenë e para në repart që…

Jëlldëze Gorani: Po, po e para kom qenë. Dihej, unë juristin e pyta, masi kjo osht’ punë juridike a kishit mujtë me m’thanë se çka, ai shujti nuk u përgjigj fare. Thashë qe une do t’iu tregoj se pse po largohem. Masi e kam emnin qysh e kam atëherë largohem, apo t’isha nji Zvezdana atëhere ma kishin dhanë nji copë letër që qenka e mirë, mos me u largu. Policët thanë, “Po boni politikë ktu”. Thash “Po politikë osht’, kurgjo tjetër nuk osht’, vetëm politikë ajo po m’largon”. Unë dola, mandej vazhdova privat në ambullantën teme, po valla as aty nuk m’lanë rahat, as aty s’më kanë lanë rahat. Nuk më lanë të qetë se fillun edhe me i bo përshtypje për shembull, firma e ordinancës nuk qenka e shkrume në çirilicë. E erdhën prej komunës e tu m’thanë se duhet të shkruj në çirilicë se qenkan krejt firmat në qytet në 90 përqind ashtu, e thashë, “Unë po kom qef me qenë dhjetë përqind, jo 90 përqind, po dhjetë përqind masi paska… ashtu le t’mbetet”. Ishin aty pacientat u paralizun, nji paciente po m’thotë, “Mos po ju pengojmë, a t’dalim na?” se ajo erdhi befas. “Jo,” thashë, “ju s’po pengoni, po ky po pengon”. E u kthy i idhnum tha masi po pengojshim na atëhere do të dalësh në gjyq edhe ashtu u bo. Po, gjyqtari s’pati çka me ba, jam liru se nuk kanë pas të drejtë asi kërkese me kërku prej meje. Kshtu që pa kurrëfar dënimi, mirëpo gjyqtari nuk ishte serb, ishte mysliman, nji boshnjak. Ai e pa drejtësinë ashtu qysh osht’, nuk e shtremnoi.

Dua Dauti: Ishte viti i njejtë kur u largut nga puna apo…

Jëlldëze Gorani: Po, po viti ’91 ashtu.

Dua Dauti: Domethanë, momentin që u largut nga puna, ju e hapët ordinancën dhe vazhdut me punë?

Jëlldëze Gorani: Po, po.

Dua Dauti: Gjatë punës në ordinancë, vështirësitë tjera përveç këtij rasti që e përmendët…

Jëlldëze Gorani: Sa ka qenë ai regjim ka pas vështirësi, për shembull vijshin inspekcionet, e gjejshin problemin në dokumentacion ose në gjana t’tjera. Për shembull i pengojke se pse dokumentet ishin në gjuhën kroate, kshtu objektivet ishin problemet unë i kuptoj. Ama që s’mush problem, ajo nuk osht’ problem se osht’ shkru në atë gjuhë ose në këtë gjuhë. Atyne ju bojke problem ajo. Ose nji herë për shembull kurrë nuk e harroj, “Jo do ta çelësh edhe nji derë ktu”. Ose herën tjetër, “Jo, mbylle këtë s’ka komunikim me shtëpinë”. S’ka arsyetim, veç bojshin kërkesa ksi lloji.

Dua Dauti: Zonja Jëlldëze, keni fitu nji çmim edhe a mund të na spjegoni pak për çka jeni shpërbly atje?

Jëlldëze Gorani: Qe interesant, une kto çmime, falemnderime fort nuk i përmendi e çmimi e falemnderimi ma i madh për mu osht’ i pacientës (buzëqeshë). Ajo më knaqë. E ky çmim ka qenë për punën e mirë temen. Edhe kam shku unë atje për me marrë, edhe interesant ka qenë nji profesor e pytja e tij, “Sa keni kohë jeni atje në Prizren?” Thashë, “Vetëm une.” Tha, “Qysh po ju lejon shteti me punu?” Mendoj që aty ka pas t’drejtë. Për arsye se njeriu është një qenie e gjallë. Gjithçka mundet me ndodhë me njeriun. Gjatë operacionit mundet me i ra, për shembull munet me hi në hipokiglemi me qenë, me i ra sheqeri ashtu e mos me mujtë me vazhdu operacionin. Une operacionet i kom ba me motra me mami, ajo diçka e palejushme ka qenë ama s’ka pas zgjidhje tjetër.

Dua Dauti: Atëherë cilat vite kanë qenë kur ju keni në Beograd?

Jëlldëze Gorani: Para të 90-tave, ka qenë dikur viti i i ’86 noshta qashtu. Në vitin ’87 kam qenë në Slloveni për të përvetësu tekniken operative në mënyrë natyrale, jo nëpërmjet abdomenit barkut po mënyrë natyrale. Ajo ka qenë nji mësim i mirë, mirëpo të knaq edhe trajtimi si njeri. Sjellja e tyne intelektuale, akademike, punë e madhe. Fillonte puna prej orës shtatë në mëngjes e tridhjetë minuta e deri në mramje në shtatë e tridhjetë u kryjke puna, me nji pauzë gjysë ore për drekë edhe t’gjithë në punë. Po, përfitimi shumë i madh ishte. Ama nuk mrrina ato me punu shumë, njo katër vjet qashtu diçka.

Dua Dauti: Do t’thotë, keni punu atje në Slloveni, apo?

Jëlldëze Gorani: Jo. Po, kam qenë në si me thanë trajnim ashtu. Medicina nuk po rrin e qetë, ajo po ka zhvillimet e veta, njohuritë e reja edhe kish nevojë njeriu për me e vazhdu, për me nxanë diçka tjetër, diçka ma mirë, nji ndryshim tjetër për me e bo në punë. E mundësitë ashtu ishin atëhere, edhe për shkak t’kuadrit që isha vetëm, por edhe mundësitë tjera ishin se situata ma tepër prej nji mjekut të nji kombësie tjetër sesa, por unë isha vetëm atëhere dhe mujsha me marrë, masi erdhën edhe kolegët e ri në repart, unë isha në gjendje me shku.

Dua Dauti: Të kthehemi pak në kohën, kur për shembull, për neve osht’ interesant me ditë se si mjeke e shquar, si ju e keni përjetu momentin kur na tash flasim për nji çmim t’randësishëm që ju e keni marrë në Beograd, edhe menjëherë mas katër-pesë vjete ka ndodhë largimi i juj nga puna prej personave të të njejtës kombësi. Si ishin emocionet në atë kohë? Si përjetut prej një kohe prej një mjekjeje që ishit shumë e suksesshme dhe ishit duke përparu në karrierën e juj, ishit e vetme e kishit punë të mdhaja e vjen nji moment i shkëputjes.

Jëlldëze Gorani: Gjithë ai mosbesim mandej, megjithëse kurrë nuk kam ditë me lëndu çfarëdo pacienti që të jetë, çfarëdo kombësie që të jetë. Për mu ka qenë pacient, edhe me gjithë përkushtim, me ato mundësitë që kom pasë ka ndihmu. As s’kom pritë ndonji falemnderim, s’kam pritë se ajo ka qenë detyra jeme. Mirëpo, që kshtu do të shpërblehesh, ajo me t’vërtetë nji si me thanë nji grusht i madh ishte. Mirëpo nuk osht’ çudi prej asi regjimi ashtu diçka me fitu, nuk osht’ çudi. Ata mendun ndryshe, mirëpo po m’vjen mirë që s’dul ashtu, s’dul ashtu.

Dua Dauti: Gjatë punës t’juj n’spital derisa para largimit t’juj, vështirësitë apo raportet mes mjekëve tjerë që s’kanë kombësi tjetër a keni pasë ndonjë problem?

Jëlldëze Gorani: Jo, jo! Reparteve tjera kurrësesi, jo. Ajo ka qenë drejtoria që nuk osht’ sjellë mirë, po edhe kolegët që thamë aty, në fillim mandej jo, nuk ka qenë. Pasi që jom kthy si specialiste edhe mjekët tjerë të kombësisë tjetër të këtij reparti t’gjinekollogjisë janë sjellë ma fer ma ndryshe.

Dua Dauti: Domethanë, nuk ka pas ndonji reagim ose diçka derisa veç u bo prishja e situatës?

Jëlldëze Gorani: Po, po.

Dua Dauti: Flasim pak edhe për vështirësitë e punës të viteve ’90-ta, ato që u paraqitën si vështirësi politike i përmendëm pak, domethanë që keni pas disa lloje të presioneve nga policia që thatë edhe ju. Dy-tri raste i përmendët. Po vështirësi tjera, si u mbajtë ordinanca sa i përket vështirësive materiale?

Jëlldëze Gorani: Njohuri mas largimit tem, nuk di se si ka shku situata në repart, ashtu…

Dua Dauti: Kam fjalën për ordinancën e juve…

Jëlldëze Gorani: Ashtu, në ordinancën teme mirë jam mundu diçka me ba. Për shembull, nxanësat tanë msojshin nëpër shtëpija sidomos të shkollës së mesme, mamijave dhe motrave. Ato e kryjshin praktikën ktu te une, edhe ajo ishte nji kënaqësi që mujsha diçka aq me ofru. Ka pasë edhe mjekë që e kryjshin praktikën ktu te une se ata nuk kishin të drejtë me kry praktikën nëpër spitale të atëhershme për arsye se kinse po kryjnë shkollën në institute t’pranushme në Prishtinë. Po fakulltetet u organizuan nëpër shtëpija, prandej nuk i pranojshin në repart, po ata shkojshin kshtu nëpër ambullanta private, i kryjshin stazhin e tyre. Ka pas edhe studenta, do t’thotë edhe studenta kom pasë. Po edhe mjekë në specializim kanë qenë, edhe mjekë masi kryjshin fakulltetin praktikën e kryjshin ktu, po edhe nxanësat e shkollës t’mesme.

Largimi i punës ishte ma merr menja shteti dojke me largu dëshmitarë se çka ka me ndodhë në kto venet e punës, por edhe me na hekë prej rrjedhjeve të punës se populli pritke prej nesh. E mandej, u deshtë me improvizu për punën private temen por me kte m’u duk si pak po muj me bo diçka për pacientat. Atëhere jam angazhu edhe në ambullantën “Nëna Terezë” në Arbana. Kam punu aty tan kohën derisa u kry lufta edhe kam qenë kujdestari në spitalin e “Nënës Terezë” në Prishtinë. Përjetimet janë ma të dryshmet, sidomos ka qenë pak me përgjegjësi ma të madhe edhe me nji drohë ma t’madhe, me nji frikë ma t’madhe, puna në spitalin e “Nënës Terezë”. Ishim të detyrum me luftu për çdo eritrocit, kishim frikë që naj gru mos po na gjakderdhë sepse procesi i lindjes osht’ gjithmonë i përcjellun me gjakderdhje, e ishte e vështirë puna për tranfuzion të gjakut. E ate nuk e kemi pas në dorë, ajo ka funksionu në spitalet të cilët e kishin në dorë pra regjimi serb.

Teknikët të cilët e përcaktojshin gjakun, grupin e gjakut edhe e mundësojshin transfuzionin kanë egzistu. Por kushtet ishin tepër të vështira prandej iu shmangshim ktyre intervenimeve se vetë transfuzioni i gjakut osht’ si nji operacion si transpllatimi i nji organi. Vetë gjaku pra paraqet nji organ për trupin e njeriut.

Ka qenë vështirë me i pa pacientat të cilët, u prekke njeriu kur vijshin fëmijët prej familjes me i marrë gratë edhe me fëmitë e tyne. Ajo vobeksi, i mshtillshin fëmitë edhe prej pelenave të tyne na dilshin kambët se ishin pelenat e shkyme, të vjetra, gratë anemike, të paushqyme. Pra krejt kto lejshin nji përshtypje mjaft të randë për gjendjen e popullit. Mirëpo, aksionet e popullit nuk pushojshin të cilët mandej u kurorëzun edhe me paraqitjen e ushtarëve të UÇK-së që luftun.

Ata fillun luftën në shkurt të vitit 1998-tën, ka pas raste t’i shoh nanat e tyne, gratë e tyne që vijnë me u vizitu, por edhe brengat e tyre me i ndigju. Kur nji nanë thojke, “Nuk e di ku e kom djalin, a thu a ka nji pikë uji me pi?” (qanë) vështirë kanë qenë ato momente. Personalisht njeriu nuk mundet shumë me u lavdëru se ka arritë diçka pa ndihmën e rrethit. Por mendoj atë liri që kam fitu, atë përkrahje prej prindërve e rrethit të cilët m’kanë ndihmu shumë në shkollim, une e konsideroj si nji arritje. Gjithashtu nji periudhë e vështirë e jemja gjatë punës ka qenë kur mbeta vetëm në vitin 1984-tën. Atëherë jo vetëm unë që isha keq në pozitë se mbeta vetë në repart, por edhe ishte pytja shëndeti i grave. N’atë kohë dy njerëz të mirë m’kanë ndihmu që kanë bo nji pshtim të mirë për këtë repart, e kanë kuptu që gjinekollogjia osht’ nji shtyllë e shëndetësisë edhe pa te spitali s’mundet me ekzistu, ata kanë qenë zonja Hyrmete Qipa edhe zoti Besnik Dauti. Me kontributin e tyne u zgjidh ky problem edhe e kam ndi veten shumë të shlirë për me mujtë me vepru, për me mujtë me punu.

Arritja jeme tjetër, jam nanë e dy fmive të mrekullushëm që ata për burrin tem, për shokun e jetës tim edhe për mu paraqesin kuptimin e jetës. Po ashtu, kam pesë nipa që ata janë nji eliksir i jetës. Ata ma zbukurojnë jetën, m’japin vullnet për punë. Mjafton nji përshëndetje e tyne, nji qeshje e tyne, nji përqafim i tyne, për mu krejt dita osht’ e bukur, krejt jeta osht’ e bukur. Kto janë…

Ndoshta për fund, nji porosi me disa fjalë t’shkurta, kisha me thanë që çdo i ri ose e re që e merr drejtimin e shëndetësisë, mjeksisë sidomos në shëndetin e grave dhe femnave se ajo paraqet gjysmën e popullsisë tonë. Ajo ka kontribu shumë si femën në histori edhe në historinë e fundit. Kemi gra që kanë qenë të angazhume edhe në luftë por kanë pru ndihmë edhe me lamjen me qepjen e teshave të ushtarëve të UÇK-së. Aq ma tepër gratë me kërcënime, me thikë ka diku rreth 20 mijë gra janë dhunu që ato tani në këtë kohë jetojnë me lëmoshë edhe ajo me t’vërtetë më dhemb, që ky shtet t’i ofrojë përkrahje materiale pra edhe humane. E t’rijtë që e marrin këtë drejtim pra që të kujdesen për kujdesin e grave, kisha dashtë që ata ta bajnë këtë me shumë përkushtim edhe me shumë vullnet se osht’ e vështirë. Por nëse e don profesionin atëhere ka me mendu vetëm për sëmundjen, jo për t’holla po për shëndetin e grusë. Ai ka me qenë shpërblimi ma i mirë edhe ma i knaqshëm.

Lufta

Jëlldëze Gorani: Nëse e marrim kohën tonë të luftërave, se nuk mujmë me e e cekë vetëm nji luftë, po në këto tokëra janë ba luftëra edhe përpara kaherë, për të cilat kom ndigju, kom lexu, edhe qe ishte fati edhe ashtu me e pa. Luftërat tona qysh janë fillu edhe në kohën e Skënderbeut i cili e ka dhanë kahjen evropiane edhe nuk ka duru sundimin otoman, n’atë mjerim në të cilin populli jetonte në një terr pa shkollim domethanë qoftë në kulturë, qoftë edhe në jetën ekonomike. Ka qenë tepër e vështirë ajo kohë. Pra, t’gjitha ato luftëra, gjithë ai qëllimi i tij pat jehonë edhe në luftërat e mavonshme sidomos me kohën e Rilindjes kur ashtu burrat intelektualë të asaj kohe jetun në nji kohë të vështirë politike, mirëpo ishin të aftë me organizu popullin edhe në pikëpamje politike por edhe ushtarakisht.

Kohët kanë qenë tepër të vështira për arsye se nuk ishte lufta vetëm kundër Otomanisë po menjëherë mas tërheqjes së këtij regjimi u paraqitën luftërat me fqinjët. Kongresi i Berlinit me 13 korrik të vitit 1878 ia dha pavarësinë Serbisë, Malit të Zi edhe Bullgarisë por për ne për shqiptarët nuk pat asnjë autonomi e cila ishte e kërkume edhe nga Porta e atëhershme. Domethanë edhe Evropa nuk na shpërblei me kurrëfar lirie por tokat tona u shpërndanë edhe i’u dhanë fqinjve. Populli nuk shujti, gjthmonë reagoi me luftëra me aksione, mirëpo edhe pësoi shumë.

Në vitin 1844 Ilija Garashanini ai e pruni Naçertanien[1] edhe me ate Principata Serbe e boni program shtetnor për me i largu shqiptarët edhe ata me formu nji shtet të tyne ma të gjanë të trevave kosovare të Kosovës edhe Maqedonisë. N’atë Naçertanien e tij ishte edhe nji qëllim që tokat shqiptare të shprazen prej shqiptarëve etnikisht, pra të bahet spastrimi i popullit edhe të kolonizohet nga ana e serbëve. Për kte edhe u morën reformat agrare të cilat i pësoi populli jonë shumë, sidomos mas vitit nga nëntori i vitit të 1912-tës atëhere kur u shpartallu nga ana e Turkisë Lidhja e Prizrenit. Me kte nuk u ndal shkatërrimi i popullit, por ma vonë e kemi në 1937- tën Vaso Qubriloviqi[2] ai e bani nji momerandum të ngjashëm për zbrasjen e tokave tona shqiptare. Atë çka arriti Ilija Garashanini trevat rreth Nishit dhe Vranjës, ky e vazhdoi edhe me Kosovën. Ka pas edhe poste të nalta, ka qenë Ministër i Bujqësisë edhe në shtetin jugosllav të sapo-formum mandej me kto reforma agrare edhe kolonizimi vazhdoi. Pra, mas luftës kemi regjimin ushtarak në shkurt të vitit 1945-tën a kolonizimi i tokave shqiptare e kemi në nëntor të vitit 1945-ën. Pra, kjo ka shku ashtu n’lidhje njana mas tjetrës.

Na vjen pra regjimi i Rankoviqit,[3]  po ashtu kisha me cekë edhe në formimin e shtetit jugosllav në mledhjen e Avnoj-it vjen deri te si me thanë falja e çetnikëve[4]. Ata në nji mënyrë fitojnë një amnesti dhe aktivitetin e tyre e vazhdoi në Kosovë, e mobilizoi rininë ma t’mirë të Kosovës në atë kohë. I qojnë kinse për luftë në Kroaci edhe në Vojvodinë por nëpërmjet Malit të Zi ku në Tivar i mysin mrena nji nate 1500 të rinj[5]. Kjo vazhdon mandej edhe me shifra ma t’vogla, po vazhdon ky asgjësim i rinisë. Tani pra përmenda edhe domethanë pastrimi etnik i tokave tona, me kte kanë arritë në vitet 1912 deri me ’18-tën janë shpërngulë gjysëm milion shqiptarë për në Turki, kurse për Bosnie kanë shku 30 mijë edhe në vendet tjera, po diçka kto jonë numrat ma të mdhaja.

Kemi pra me kte vazdon shpërngulja e shqiptarëve edhe në kohën e Ranakoviçit e metodat janë të ngjashme me mledhjen e armëve që bahet shtypja e popullit, sidomos të familjeve ma të përmenduna edhe që i detyrojnë ta lojnë shtëpitë e veta ndoshta edhe ashtu shkretë edhe vazhdon për në Turki. Osht’ nji poemë e Mehmet Akifit[6] n’vorrin e babës t’vetë thotë “Çohu babë…” n’vitin 1913 e ka shkru… “Çohu babë se në shtëpinë tande flen njeriu me kaçketë”. Domethanë kanë metë shpijat të cilat janë zaptu nga ana e serbëve. Mandej pra koha e Rankoviçit ishte një kohë mjaft e gjatë mirëpo me pasoja pra të shpërnguljes së shqiptarëve.

Ma vonë e kemi Millosheviçit. Këtë kohë edhe kohën e Rankoviçit vetë e kom përjetu, atëherë isha si fmi n’fshatin Gnelancë, maj n’mend që flitej për marrjen në pytje të njerëzve tu kërku pushkë të cilët kanë qenë të detyrum me shitë çka kanë pas për me mujtë dikun me e ble. Edhe pse s’kanë pasë janë torturu. Por nuk e harroj një rast kur kanë ardhë prej Therandës pra prej Suharekës policia serbe, i ka marrë burrat për me i qu në pytje për kërkesë të armëve, mirëpo burrat i kanë pshtu gratë edhe fmitë. Ulurimën e tyre ende i kam në vesh dhe i ndigjoj, pra kjo ka qenë koha e Rankoviçit që ka qenë e rëndomtë në shumë vendbanime, qoftë në qytet ose  në vende rurale.

E kohën e Millosheviçit ka fillu me do metoda si diferencim i popullit, ajo ishte në vitin 1979.[7] Diferencimi ishte t’gjithë njerëzit që ishin punëtorë ose n’arsim, ose n’shkencë, ishin të detyrum me u diferencu e mandej mirëpo populli nuk mujti mo me duru. E kemi shfaqjen e demonstratave në vitin 1968 ku kërkohet flamuri edhe vehet në objektin e Lidhjes së Prizrenit, aty ka marrë pjesë edhe shoku im, burri im. Unë kam dëgju për ate. Kurse ma vonë në vitin 1981 fillojnë demonstratat edhe këtu në Prizren në të cilat edhe unë kom marrë pjesë.

Në pranverë të vitit 1990 fillon edhe helmimi i nxanësve[8]  , po ashtu edhe sulmi i policisë serbe në armatë edhe në fshatin Zhur.[9] Shumë keq e kom përjetu ardhjen e fëmijëve të vramë mas shpine edhe t’u i bajtë fëmitë me varrë në kokë e të rrjedhun truni në supet e tyne, atë fotografi nuk muj me harru. Po ashtu edhe shkatërrimi i ekstremiteteve të tyne me pluma që e kanë shtypë e kanë gri mishin nëpër ekstremitete.

Mjaft ka qenë dramatike helmimi i fëmijëve që regjimi jugosllav nuk e pranoi, po e qiti si inskenim i seperatistëve shqiptarë osht’, ose janë t’u lujtë si aktorë të Kanës i thojshin. Mirëpo, helmimet nuk ndodhën nëpër shkolla vetëm. Edhe fëmijët tre vjeçarë u helmun. Çka osht’ shumë e çuditshme në pikëpamje njerëzore, mjekët serbë e refuzun shërimin e fëmijëve dhe të nxanësve e t’u i mohu se janë të smum. Vullnetarisht kanë marrë pjesë mjekë tanë. N’atë kohë besohet se janë helmu diku shtatë mijë fëmijë.

Dua Dauti: Kjo ka qenë në vitet ’90-ta?

Jëlldëze Gorani: Po në pranverë të vitit ’90. N’atë kohë ka pas reaksione në Evropë në tan Jugosllavinë, osht’ majt nji seminar në Zagreb edhe ku në të vërtetë ka ardhë sprova humanitetit mjekësor osht’ diskutu aty. Mirëpo ma vonë në urinën e fëmijëve të helmum osht’ gjetë helmi neurotoksin të cilin e ka zbulu toksikologu i Zagrebit Franjo Plavshiq edhe me kte u vërtetu edhe Bernard Kushneri e ka pranu që ka pas helmime ktu.[10] Në te shumë aktivista ka pasë. I kemi pranu, s’kom qenë specialista apostafat për pranimin e këtyne nxanësve, të gjithë kemi marrë pjesë në pranimin e nxanësve edhe regjistrimin e historive të tyne edhe une kom qenë aty bashkë me kolegët e tjerë. Ka qenë nji pamje shumë dramatike, nxanësat kanë qenë të alivanosur me nji t’rrahje të zemrës të shpejtë, me halucinacione, me dhimbje në kokë, me dhimbje në bark. Shumë ka qenë dramatike pamja e tyne. Mirëpo, kjo mjafton për ne që u zbulu që ka qenë e vërtetë dhe po na vjen çudi që shteti i atëhershëm jugosllav ate e mur joseriozisht, po u mur vesh se agjentët ushtarakë serbë të Beogradit kishin bo këtë helmimin e fëmijëve.

Dua Dauti: Dhe këto fëmijë kanë qenë kryesisht në cilat shkolla?

Jëlldëze Gorani: Shkollat… pa marrë parasysh, shkollat, domethanë fëmitë jonë helmu prej moshës tre vjeçare e ma tutje. Edhe parashkollorë edhe t’shkollës t’mesme e shkollës tetë vjeçare.

Dua Dauti: Po kur dëgjut ju për këtë ju si mjeke a ishit t’u punu n’spital?

Jëlldëze Gorani: Po, se mu ma vonë n’vitin 1991 m’kanë largu. Largimi jem ka qenë e përcjellun me polici edhe ka qenë pak interesant se arsyetimin t’drejtën me i’u thanë nuk po e kujtoj shumë edhe ka qenë banal, kinse unë po punojsha edhe masdite edhe ma vonë. Po m’doket ajo ka qenë arsyetimi. Po, ishte puna të largohem se janë ba disa, janë ba krimet të cilat u dufshin ma pak, të shofin të regjistrohen pranej u pastrun edhe shkollat po edhe spitalet u pastrun prej mjekëve shqiptarë që me thanë a mos janë… si me thanë… pjesëmarrës, edhe mos t’shofin gjana që ata janë t’u ba.

Dua Dauti: Po fëmijët këtë ndihmë të parë a e kanë marrë në…

Jëlldëze Gorani: Në spital. I sjellshin prej shkollave, ata kanë qenë pranimet emergjente.

Sigurisht që kjo luftë zgjati deri me… në vitin ‘99-tën me 23 mars kur u paralajmëru se do të vehet në aksion edhe NATO-ja, pra Aleanca Veri-Atlantike e cila bashkë me ushtarët e UÇK-së se pa ndihmën e tyre s’besoj që kishte me pas sukses lufta e deri me 10 qershor kur u ba kapitulimi i ushtarëve serbo-malazesë edhe nënshkrun në Kumanovë këte, mbaroi lufta. Por ka qenë prekëse koha gjatë luftës se populli u transferu si me thanë u përzu; mbetën dyert të çeluna, sofrat ose tavolinat të shtrume edhe i përzun si me thanë prej shpijave me dhunë.

Kemi largimin e popullit prej Kosovës prej gati nji milion banorë e në të vërtetë edhe largimi i tynë nëpër male gati shtatë mijë vetë janë nëpër male. Lindjet e fëmive nëpër male, vujtja e fëmive, vdekjet e tyne transferimi i tyne nëpër Maqedoni, në Mal të Zi, në Shipni, kjo ka qenë që e kom përjetu çdo ditë t’u i pa nëpër rrugë sepse isha larg prej spitalit aty vetëm çka kam ni,“Çka ka ndodhë?”, “Kanë pru njerëz të vdekun, njerëz të sakatosur”. Pëveç tyne kemi pasë, kam ni edhe për asgjësimin e dokumentave. Pra ka qenë një pastrim etnik i organizum prej shtetit të Millosheviçit i cili e boni ate çka tha Shesheli që populli shqiptar duhet me largu prej Kosove, të gjallë apo të vdekun e në vend të tyne me i pru serbët prej Kroacisë edhe prej Bosnës. Ate e bani mirëpo me ndihmën e NATO-s edhe të UÇK-së, vendi u çliru. Po, m’ka lanë përshtypje t’madhe populli e kthimin e tij shumë të shpejtë pa marrë parasysh që kishte mina, ose shpijat ishin të shkatërrum e institutet të shkatërrum e ndërtesat fetare të shkatërrum. Shkatërrimin e Lidhjes së Prizrenit e kom pa vetë me sy, shkatërrimi i çarshisë së Gjakovës, shkatërrimi po ashtu i çarshisë në Pejë. Kto krejt populli i ka përjetu.

Gjatë luftës une kam kalu pak edhe në jetën private shumë vështirë se djalin atëhere e kisha në Maqedoni në atë katastrofën humanitare të Bllacës. Ka pas vepru me organizatat humanitare që nuk kisha disa mujë… nuk kisha marrë lajm se a osht’ gjallë (qanë) edhe ma vonë mu ba e mundun të ndigjoj, por nuk kishte qetësi jo vetëm ktu në Prizren e në Kosovë, por s’kishte qetësi edhe n’Maqedoni. U nijshin që u hidhshin bombat që në Shkup edhe gjithmonë mendojsha mos o’ afër dikun. Po lajmet e bojshin t’veten edhe diqysh njeriu po qetësohet. Vajzën e kisha ktu, ajo ka qenë në nji gjendje, ishte shtatzanë u tutsha për ate (qanë). Kshtu që… vështirë ishin ato mujë të luftës. Gjithçka u qetësu mandej mas luftës. Qershori e pruni nji qetësi, kthimi i popullit, u ngjallën rrugët, fillun me u çelë dyqanet edhe jeta filloi me qenë ma normal. Fillum me përjetu edhe lirinë.

Dua Dauti: Gjatë veprimtarisë tuaj në “Nëna Terezë” sa mundeni me na spjegu pak atë periudhën si u themelu shoqata “Nëna Terezë” edhe punën e juj aty, domethanë pak ma n’detaje.

Jëlldëze Gorani: Shoqata e “Nëna Terezë” e çeli këtë ambullantën në Arbanë edhe aty kanë marrë pjesë mjekë të profileve të ndryshëm, edhe internista edhe ginekollogë tjerë kanë punu, jo vetëm une. Kemi pas një orar ku edhe motrat na kanë ndihmu me t’vërtetë pa kurrëfar kompenzimi, ardhja e pacienteve ka qenë e mjaftushme, shumë e theksume. Shoqata e “Nënës Terezë” na ndihmojke edhe me barna, prandej ka qenë shumë kshtu nji vullnet i madh u tregu atëhere prej t’gjithë mjekëve. Por edhe në spitalin e Prishtinës ka qenë mjaft aktiv personeli mjekësor bashkë me motrat. Aty kemi pas edhe pacientat që kanë të detyrum me nejtë se zakonisht mas lindjes, mas disa orëve i lshojshin në shtëpi mirëpo ka pas raste kur mbeteshin edhe tan natën për deri të nesërmen. I ushqejshim edhe pacientat, i merrshim ushqimin e personelit, ka pas nji humanitet të ndërsjelltë.

[1]Načertanije (1844) ishte një dokument sekret që kodifikoi programin ekspansionist të Serbisë që kishte për qëllim përfshirjen e të gjitha territoret të banuara me popullatë Serbisht-folëse, apo plani i “çlirimit dhe bashkimit” i të gjithë serbëve në një shtet të vetëm, Serbi të Madhe. U miratua nga Ilija Garašanin (1812-1874), Ministri serb i Punëve të Brendshme dhe njëri nga personalitetet udhëheqëse të Mbretërisë së Aleksandar Karadjordje, edhepse inspirimi për këtë dokumen ishte në fakt moravasi František Zach, një entuziast i bashkimit sllav.

[2]Vaso Qubrilloviqi ishte aktivist dhe akademik serb nga Bosnja, anëtar i grupit të komplotit Bosnja e Re 5 që vrau Archduke Franz Ferdinandin.

[3]Aleksandar Rankoviqi ishte hero partizan serb i cili u bë ministër i brendshëm i Jugoslavisë dhe 4 udhëheqës i Shërbimit Intelegjent të ushtrisë pas luftës. Ka vendosur një regjim të tmerrshëm në Kosovë, që e konsideron si kërcënim të sigurisë për Jugosllavinë nga 1945 deri 1966 kur është larguar nga Partia Komuniste në ekzil në villën personale në Dubrovnik deri në vdekje në 1983.

[4]Lëvizje serbe që lindi në fillim të LDB-së ndër udhëheqësine e Drazha Mihailloviqit. Emri i kësaj lëvizje rrjedh nga fjala “četa”, grup guerril anti-osman. Kjo lëvizje e përqafoi programin për Serbinë e Madhe dhe për një kohë të shkurtë ishte edhe lëvizje guerrile kundër pushtimit, por kryesisht u bë bashkëpunëtore e Gjermanisë Naciste, duke vazhduar të mbante si qëllim kryesor bashkimin e të gjithë serbëve. Çetnikët ishin përgjegjës për strategji të terrorit kundër jo-serbëve gjatë LDB-së dhe u ndalua pas 1945. Mihalloivitivqi ishte zënë, më pastaj u gjykua dhe përfundimisht u ekzeketua në vitin 1946.

[5]Në Masakrën e Tivarit (Bari i sotëm) në Mal të Zi, forcat partizane jugosllave vranë një numër i madh të rekrutëve shqiptarë nga Kosova në vitin 1945.

[6]Mehmet Akif Ersoy, poet, shkrimtar dhe politikan Turk me origjinë shqiptare.

[7]Në fakt, ardhja e Millosheviqit në pushtet filloi më 1987, kur e përqafoi çështjen e nacionalistëve serbë të Kosovës gjatë Plenumit të Lidhjes Komunistë së Jugosllavisë, pas të cilës menjëhere u bë President i Serbisë.

[8]Në mars 1990, pasi që shkollat kosovare ishin ndarë në vija etnike, mijëra nxënës shqiptarë u sëmurën dhe kishin simptome të helmimit me gaz. Autoritetet nuk zhvilluan hetime të besueshme, duke insistuar se nuk kishte pasë përdorim të gazit dhe fenomeni duhej të ishte shkaktuar nga histeria masovike e shqiptarëve. Njëkohësisht, pushteti bllokoi hetime të pavarura nga doktorë të huaj, dhe deri më sot, përveç botimit në “The Lancet” që përjashton mundësinë e helmimit, ka vetëm konkludime kundërthënëse mbi natyrën dhe shkaktarin e këtij fenomeni.

[9]Në protestë të heqjes së autonomisë së Kosovës nga Millosheviqi në mars të vitit 1989, gjatë një demonstrate kundër stacionit policor në Zhur, u vra një person.

[10]Kushner është doktor dhe politikan, themeluesi i “Médecins sans Frontières” (Mjekët pa Kufij). Derisa ishte Ministër i Shëndetësisë në Francë, Kushneri kishte dhënë deklaratë që pranonte se se nxënësit në Kosovë ishin helmuar. Pas luftës, në vitin 1999, Kushner u emërua Përfaqësues Special i Kombeve të Bashkuara në Kosovë.

Feminizmi

Jëlldëze Gorani: Për çdo padrejtësi që të jetë ndaj çdo kujt pa marrë parasysh a osht’ femën apo t’gjinisë tjetër apo moshës fëminore apo i moshës të shtyrë, çdo padrejtësi më prekë edhe sigurisht jam për atë. Edhe i përkrahi luftën e femrave për nji barazi gjinore, edhe sidomos kur kanë një luftë kundër gjinisë mashkullore për shkak të patriarkatit të tyne edhe atëhere kur gjinia mashkullore tregon ndonji sjellje represive ndaj femnave. Feminizmi si një drejtim si nji organizim, unë sa kom ni osht’ e kahershme dikun n’shekullin 16 osht’ paraqitë mas Revolucionit Françez. Atëhere gratë kanë fillu me u organizu edhe me i ba disa kërkesa edhe me luftu edhe me i rritë ato padrejtësi që kanë qenë për me mujtë me i pakësu ato padrejtësi, a të drejtat e tyne pme i rritë. Kemi atëhere kërkesa për shembull për shkollim, kërkesa për punësim besa edhe kërkesa për pjesëmarrje në politikë.

Ama diferenca e në mes të mashkujve edhe femrave kur të vërejnë ato paraqiten diqysh në familje se fëmija porsa lindë janë të gjithë të njejtë, mirëpo rritja e tyne fillon me u bo dallime, për shembull në lodra, në veshje. E ky dallim ma tepër acarohet dhe ashpërsohet diku në pubertet. Fëmisë femën nuk i ipet e drejta me folë, duhet me mendu se duhet në vendimin e saj me marrë pjesë edhe të tjerët për me mujtë ajo diçka me vendosë. Nuk e ka atë lirinë e lëvizjes, pra ekziston njifar dallimi, edhe edukimi i tillë i të rijve sidomos në nji familje ku ka ashpërsi, ku ndjenjat e instiktit janë të vjetra, apo osht’ nji errësirë do të edukohet një i ri që do të formojë një familje të njejtë edhe ajo osht’ për mu nji familje ma primitive. Prandej, nuk osht’ puna që gjinia femërore të fitojë një të drejtë pse i përket ksaj gjinije, por gjinia femërore të fitojë të drejtën simas kualiteteve të saja njerëzore dhe punës së saj individuale. Mos të jetë numër 30 përqind, ndoshta osht’ 50 përqind sa osht’ edhe popullata, ndoshta osht’ edhe 20 përqind. Ama ato femna që kanë mundësi, fundi fundit jonë nanë e nji fmije, nanë në nji familje e i shoqnisë janë nanë, ato femna që kanë mundësi me kontribu në shoqni të mos pengohen, po të përkrahen që punën e vetë ta ofrojë shoqnisë.

Kto gjana sado kudo kur i krahason me nji periudhë në atë kohë kur kom qenë unë fmi, e në mes sodit ka dallime. Shkollim s’ka pas përpara, analfabetizmi ka qenë, mbyllja e grusë në feregje ka qenë. Mirëpo, tash osht’ ma ndryshe kemi pjesëmarrjen e femrës në shkollim, e në sport kemi pjesëmarrjen e saj në kulturë. Ndoshta në politikë osht’ ma e cungume ajo, osht’ e kufizume por sidoqoftë femra duhet me luftu për barazinë e vetë edhe për të drejtat e veta.

Por, ajo e drejtë duhet ta përdorë mençurinë e vetë edhe atë ndjeshmërinë që e ka femna.

Kokën duhet me përdorë për me mendu, për me logjiku edhe vetë me vendosë. Pastaj për sjelljet e saja, ajo duhet me qenë vetë përgjegjëse. Jo femna ashtu… me i’a ndau disa veprime se na merrë ftyrën. Ajo duhet vetë me mendu për atë ftyrën e vetë edhe ftyrën e familjes, e jo të tjerët me ia imponu kshtu do t’bajsh e do t’na run ftyrën. Prandej, fmija njejte duhet me u eduku si mashkulli ashtu edhe femna. Me i ofru të drejtat e tyne që ata vetë të vendosin si do të sillen edhe në familje edhe në shoqni por edhe për shembull ndaj gjinisë tjetër. Nuk osht’ pak tani për shembull, dhunimet e mdhaja që ndodhin edhe besa ataket fizike që ndodhin ndaj grusë, ndaj femrës e kemi edhe vrasje që ndodhin mjaft të theksume. Nuk osht’ vetëm në shoqërinë kosovare që ndodhin, kemi edhe në rajon ato që i nin çdo ditë në media. Kto gjana vijnë së pari prej familjes, familjet duhet me u eduku, edhe fëmija mashkull edhe femna sado kudo në nji barazi në një vend të drejtë edhe ata vetë të mendojnë, vetë të veprojnë. Jo të imponohet por vetë me sjellje, me shembuj të mirë edhe me edukim në çdo pikëpamje qoftë në media, qoftë edhe në shoqni, qoftë edhe në familje.

Unë e vërej se ka pak dallime në vendet rurale janë ende problem, ardhja e femrës se ajo duhet ta ketë një përcjellës. Duhet të ketë mundësi kujt me i lanë për shembull fëmitë e vetë edhe besa vonesa shifet se nëse dikush mungon, nuk ka kush ta bjerë grunë në vizitë, ajo duhet të pret se vetë nuk ka mundësi për me ardhë, patjetër duhet të ketë përcjellës. Ende ka ashtu. Mundet me dhanë shembull që mundet edhe vetë me ardhë. Ajo duhet me luftu për kte me seriozitetin e saj, me butësinë e saj, me sjelljet e saja, duhet me përfitu atë besim që ajo për shëndetin e vetë me u interesu edhe vetë me ardhë deri te mjeku. Zgjedhja e mjekut ka, në kohët e fundit, fjala bjen nëse vjen ktu e vizitohet, kërkon burri ku ta çojë femrën në nji llaborator ku punojnë vetëm femrat. Janë do botëkuptime tani të reja.

 

Ëndrrat

Jëlldëze Gorani: Më kujtohet njihere si fëmi babës i pata thanë, kisha dashtë me shku në shkollë aq sa ka shkolla. Nuk kom ditë n’atë kohë që ekziston edhe gjimnazi ose që ekziston fakullteti edhe po m’doket që qajo dëshirë m’u plotësu, sa pat mundësi për me u arsimu unë arrita. Këtë drejtimin që e kom marrë edhe ajo m’ka kënaqë në jetë sa kom mujtë kom ndihmu, por ka qenë nji punë e ndishme se nji femën që vjen ajo len familjen. Nji nanë shumicën e rasteve len fëmijë, ajo vjen e shëndoshë prandaj ki shumë përgjegjësi që ate me e kthy të shëndoshë në familje. Por rastet janë ndonjihere edhe tragjike e tragjedia osht’ shumë e madhe në këtë lami, shumë e dhimshme. Mundësitë kanë qenë shumë të vështira në fillim të punës, mjete shumë pak, aparatura shumë e dobët. Kam qenë e detyrume me improvizu. Nji gjendje, nji pozitë e femrës për me mujtë me intervenu. Kemi punu me teknikë e me motra pa anestiziologë dhe pa asistentë. Që ka pas sukses, ajo ka qenë nji kënaqësi e madhe kur ka ndodhë suskesi (buzëqeshë).

Download PDF