Pjesa e Dytë
Saranda Bogujevci: Mu m’ka pëlqy arti, kështu që nuk u kanë problem shumë i madh me i kuptu detyrat në orën artit kështu që m’kanë pytë edhe kom shku. Edhe nuk e kemi pasë t’detyrushme me, me i mjatë orët e njejta qysh i kanë majtë nxanësat. Për shkak që e kanë kuptu situatën.
Aurela Kadriu: A ka pasë klasë veç me shqiptarë apo kanë qenë…
Saranda Bogujvci: Jo, kemi qenë t’përzimë. Kemi qenë t’përzimë edhe nuk ka qenë numri ashtu shumë i madh që kanë qenë shqiptarë. Domethanë t’vetmën, kohën e vetme që kemi qenë s’bashku osht’ kur kemi pasë domethanë arsimtar apo arsimtare që na kanë mësu gjuhën. Po aty ka pasë edhe prej vendeve tjera. Për shembull unë e kom pasë nji shoqe që ka ardhë prej Hong Kongut dhe ka qenë pjesë e qasaj klase. Edhe çka m’ka pëlqy n’shkollë në Angli, ashtu që kurrë nuk e kom ndi që na kanë kqyrë me keqardhje. N’kuptimin, tamam ashtu vetëm si viktimë me u pa. Po jonë mundu ashtu me na trajtu normal me kujdes, po me qenë t’barabartë me nxanësat tjetrë. Edhe ajo normal na ka shërby shumë, mendoj. Edhe ka qenë shumë mirë.
Aurela Kadriu: Me shokë edhe shoqe t’klasës raporti qysh ka qenë?
Saranda Bogujevci: Shumë mirë, jonë kanë shumë t’kujdesshëm, edhe jonë kujdesë…. Më kujtohet dhomethanë n’fillim ish koxha vështirë me, me komuniku me njoni tjetrin, për shkak që unë nuk e dijsha gjuhën mirë. Po për shembull m’kujtohet n’kohën e drekës, për shkak që atje drekën e ke pasë mrenda n’shkollë, s’kanë leju me dalë jashtë shkollës. Edhe n’kohën e drekës për shembull, atje funksionon sistemi ndryshe, e ki klasën tande domethanë që e kemi… me spjegu n’kuptimin që me mujtë me kuptu këtu në Kosovë osht’ për shembull kujdestaren e klasës që e ke pasë, klasën. E ke pasë n’qasi forme, domethanë kujdestarën e klasës ose kujdestarin edhe klasën. Masandej klasët tjera që ke shku qoftë nëse ka qenë për art, matematikë apo shkencë, gjeografi kanë qenë, jonë kanë t’ndamë në grupe. Ti domethanë nuk je kanë gjithëhere me të njejtit njerëz në të njejtat klasa. Je kanë viti i njejtë po jo t’gjithë kanë qenë, nuk i ke pasë gjithë të njejtin me nji klasë.
Edhe për shembull n’kohën e drekës kur kom shku për me marrë ushqim edhe mu ulë dikun, domethanë gjithëherë m’kanë marrë prej qasaj klasës t’kujdestarës edhe jom ulë me qatë grup edhe kurrë nuk m’kanë lanë ashtu mos me ditë ku me shku mu ulë, a din, tu mos e njoftë kërkon. E kështu që kanë qenë shumë t’kujdesshëm n’qatë kuptim. Edhe jonë kanë shumë t’mirë, kurrë nuk e kom ndi veten ashtu që jom e vetmume edhe nuk kom me kon me ndejtë, dhe pse nuk e di gjuhën.
Aurela Kadriu: A kanë mbrri ata me kuptu çka ka ndodhë, përvojën tande?
Saranda Bogujevci: Po. Kom folë, projektin domethanë, kur i kemi pasë provimet e diplomimit domethanë për shkollë t’mesme, në art e kom pasë nji skulpturë që e kom punu që e tregon historinë e familjës. Masandej kur e kanë kuptu se çka ka ndodhë, m’pat ftu njoni prej arsimtarëve që e jepke landën e studimeve fetare domethanë… edhe m’pat ftu me folë me nxanësat edhe me ju spjegu nëpër çka kom kalu unë që ata me kuptu ma shumë edhe me ja ditë me njifarë forme vlerën jetës ma shumë. Tani masandej prej aty kom fillu edhe shumë shpesh m’ka ndodhë që m’kanë ftu shkolla t’ndryshme ku kom shku edhe kom folë rreth asaj çka ka ndodhë.
Aurela Kadriu: Mbas shkollës t’mesme çka keni vazhdu?
Saranda Bogujevci: Mbas shkollës t’mesme kom vazhdu domethanë shkollimin që në Angli ju thojnë A levels, kollegji domethanë, dhe osht’ pak a shumë nëse e merr këtë sistemin e shkollës fillore te na, shkolla e mesme masandej fillon universiteti. Aty kom studiu mediat, artin, dizajnin grafik edhe… po m’duket këto janë.
Aurela Kadriu: Qysh ka qenë ajo periudhë?
Saranda Bogujevci: Shumë e mirë. Kom mësu shumë gjana t’mira edhe kom taku shumë njerëz t’mirë dhe interesant. Ka qenë koxha nji… domethanë në kollegjin ku kom shku ka pasë njerëz prej shumë vendeve t’botës. Pjesa ma e madhe e tyne që kanë lindë edhe jonë rritë në Angli po që familjet e tyne kanë ardhë prej vendeve t’ndryshme. Po ka pasë edhe prej atyne që kane ardhë ma vonë, edhe ka qenë nji përvojë tëpër interesant. Mësojshe shumë, t’bijke me mësu shumë ma shumë për kulturat e tjera. Domethanë ka pasë prej Indisë, ka pasë prej Pakistanit, prej vendeve t’ndryshme të Afrikës, Portugalisë, Palestinës, Iranit, Irakut. Ka qenë miks kështu i studentave, kështu që ka qenë nji përvojë tepër e mirë.
Aurela Kadriu: Po e boj nji digresion, m’fal. Kur ka qenë hera e parë mbas luftës që jeni kthy në Kosovë?
Saranda Bogujevci: Mas dy viteve që kom shku në Angli.
Aurela Kadriu: Po i bjen viti 2001?
Saranda Bogujevci: 2001 ose… jo, po 2001. M’fal.
Aurela Kadriu: Qysh e keni gjetë Kosovën, qysh ka qenë…
Saranda Bogujevci: Pak a shumë ka qenë qajo energjia e njejtë mbas luftës. Vetëm që normal ka qenë, gjanat kanë qenë pak ma t’rregullume. Nuk ka qenë ai kaosi i mas luftës. Për mu ka qenë ndjenjë tepër e mirë që, që kom mrri me ardhë. Se pa marrë parasyshë sa do që ishin kushtet e mira, kisha kriju shoqëni, gjithçka në Angli, m’mungojke Kosova shumë, edhe m’mungojke pjesa e familjës. Masandej dojsha me ditë ma shumë se ku ka mbetë, shoqninë domethanë që i kom pasë n’shkollë. Nji pjesë të familjës ma t’gjanë e kom fjalën, që nuk i kisha pa mbas luftës. Edhe sado që ish vështirë domethanë, nuk e kisha pjesën tjetër t’familjës. Po t’njejtën kohë ajo ndjenja e… kur kthehesh n’shtëpi. Edhe njifarë forme gjithë e kom pasë, sa herë që kom ardhë në Kosovë. Për shembull edhe tash nëse jom në Prishtinë ose dikund se kom ardhë tash jetoj në Kosovë, po gjithëherë kur shkoj për shembull në Podujevë e kom qatë ndjenjën që kom shku përnime n’shtëpi.
Aurela Kadriu: Çka keni vazhdu mbas kolegjit?
Saranda Bogujevci: Mbas kolegjit kom vazhdu studimet në Artin Iteraktiv në Manchester.
Aurela Kadriu: Në cilin universitet?
Saranda Bogujevci: Në universitetin Metropolitan të Manchesterit.
Aurela Kadriu: A na tregon çka ka ndodhë n’jetën e juaj noshta n’qetë periudhë, ne aspektin profesional, në aspektin akademik, prej që keni studiu e tutje?
Saranda Bogujevci: Prej kur… n’fillim faktikisht kur kemi shku në Angli jemi njoftu me nji organizatë që, që i ndihmojke domëthanë refugjatë në Angli, po që kanë dërgu edhe ndihma humanitare në kampet në Shqipëri. Ma vonë jemi angazhu me organizatën, dhe kemi pasë projekte shumë t’ndryshme që gjithëhere kanë kontribu n’punën që e kemi ba në Kosovë. Kemi fillu me parkun e paqës të Manchesterit që osht’ në Podujevë. Domethanë projekti ka fillu atëherë, domethanë kur kemi fillu me negociu me komunën e Podujevës, ka qenë 2001. Edhe kemi pasë projekte t’ndryshme.
Gjithëhere punën e kom pasë përmes artit dhe kulturës, por për vetëdijësim të qytetarëve domethanë në Angli rreth refugjatëve dhe azilantave, për shkak që gjithëhere portretizohet, sidomos nëpër media si njifarë lloj dukunie e keqe. Edhe shumë pak njerëzit e kuptojnë arsyen pse, pse shkojnë në nji vend tjetër. Për shembull qysh ka qenë rasti jonë qe me shku në Angli. Edhe gjithëhere e boj këtë krahasimin me, me Suedinë domethanë. Nëse kishim… na është dhanë e drejta me jetu në Suedi, domethanë unë nashta sot e kisha pasë familjën gjallë. Dhe gjithëhere ja u spjegoj n’këtë formë që njerëzit me kuptu tamam. Edhe tjetra që gjithëhere iu flas për këtë aspekt osht’ që tash si shtetase britaneze unë kom t’drejtën me zgjedhë ku du me jetu, edhe qysh du me kanë jeta jeme.
Domethanë n’momentin unë kur kom shku në Suedi me familjën edhe n’momentin kur kom shku në Angli mbas luftës, unë nuk kom pasë, nuk kom mujtë me zgjedhë. Ka qenë çështje që e kom pasë t’nevojshme për me mbijetu. Kështu që nji pjesë t’madhe t’punës në Angli e kom… domethanë kom punu rreth temave, reth kësaj temës t’refugjatëve edhe t’azilantave për me i vetëdijsu qytetarët ma shumë atje. Edhe masandej nji kohë t’gjatë kemi punu si familje n’realizimin e ekspozitës që e kemi pasë në Prishtinë, Tiranë edhe Beograd. Masandej mbas asaj kohe kom vendosë m’u kthy në Kosovë.
Aurela Kadriu: A na tregon, m’fal që po t’ndërpres, a na tregon ekspozitën qysh osht’ organizu? Edhe mandej me na tregu përvojat në Prishtinë, në Tiranë edhe në Beograd, qysh osht’ pritë edhe qysh jeni ndi ju personalisht?
Saranda Bogjuevci: Kur kemi fillu me mendu për ekspozitën, si familje kemi folë shumë, domethanë si rast osht’ përcjellë shumë prej mediave ndërkombetare, dhe gjithëhere domethanë osht’ dhanë ai përceptimi i gazetarit që e ka ba storien. Edhe kemi vendosë që me tregu historinë tonë ashtu qysh e kemi përjetu dhe qysh e kemi ndi. Kemi taku, përmes punës domethanë që kemi ba me organizatën “Manchesteri në ndihmë të Kosovës”. Masandej kemi taku kuratorin e ekspozitës, James Walmsley, i cili e ka kuptu situatën shumë. I ka ra me punu edhe me artistë tjerë prej Kosovës. Edhe ka qenë shumë i ndjeshëm ndaj, jo vetëm ndaj familjës edhe ndaj stories, po n’kuptimin qysh e kemi pa na, dhe qysh na kemi dashtë me shfaqë qatë përjetim që e kemi pasë.
Ka marrë nji kohë t’gjatë për shkak që projektet ksi soji domethanë t’vynë kohë për m’u zhvillu. Kemi fillu me bisedu me Galerinë Kombëtare që n’atë kohë ka qenë drejtor Fahredin Spahiu. Masandej, domethanë osht’ punu shumë sa i përket fondeve, domethanë ky aspekti i realizimit. Edhe kemi vendosë që, domethanë ekspozita osht’ nda në katër pjesë. Edhe ideja ka qenë që kushdo që e viziton ekspozitën me kalu në njifarë rrugëtimi që e ka pasë familja sa i përket përjetimeve që i ka pasë.
Edhe domethanë kur hyn në ekspozitë pjesa e parë osht’ dhoma e ndejës. Edhe jonë domethanë t’gjitha orenditë e dhomës t’ndejës që i kemi pasë tamam n’shpi në Podujevë. Edhe idea ka qenë që, domethanë prej krejt gjanave që i kemi pasë n’shpi edhe njana prej…. Ndoshta kështu traditave që i kemi pasë brenda familjës osht’ që për çdo festë dikush prej anëtarëve t’familjës na ka xhiru neve fëmijëve m’i mbajtë si kujtime. Edhe kemi pasë xhirime deri në natën e vitit të ri 1999. Po për fat të keq ushtarët i kanë gjetë fotografitë edhe krejt kasetat edhe i kanë gjujtë edhe jonë dëmtu domethanë nji pjesë e madhe e tyne.
Njona që ka shpëtu osht’ xhiru në vitin 1990, për natën e vitit të ri. Edhe idea ka qenë që kur vizitorët e shohin, domethanë videon, e shohin qysh ka qenë jeta e familjës, ata e kanë pa qatë videon me qatë t’njejtin ambient. Domethanë që tamam me kuptu qysh, qysh ka qenë për neve. Edhe masanej osht’ pjesa, dhoma e dytë që osht’ trungu i familjës ku tregon cilët anëtarë kanë mbrri me mbijetu edhe cila, cila pjesë jo.
Ka thanje n’secilën pjesë t’ekspozitës ku ndahen mendime, apo gjana që janë thanë nga anëtarët e familjës ose që i kemi përjetu. Masandej osht’ dhoma e tretë, dhoma e spitalit ku i tregojna përjetimet që i kemi pasë gjatë kohës që kemi qëndru në spitalin e Prishtinës, domethanë gjate luftës. Po flasim prej marsit ‘99 deri në qershor ‘99 kur ka përfundu lufta. Edhe pjesa e fundit osht’ dhoma e gjykimit ku shfaqet domethanë rrugëtimi që e kemi pasë kur kemi shku në Angli për shërim, masandej edhe lufta jonë për drejtësi. Ku kemi marrë pjesë domethanë në dy gjykime në Beograd në 2003 dhe 2008, ku jonë pesë persona të dënuar.
Masanej rrugëtimi që e kemi pasë për në Kanadë, ku kemi kërku nga Kanada të ekstradoj njonin prej të akuzuarëve që ka kërku azil atje. Edhe gjykimi domethanë, gjykimet që jonë majtë edhe në gjykatën e Hagës. Edhe kemi, osht’ pjesa e fundit kur kemi shku në Angli ka qenë nji fotograf që pat fotografu gjithë familjet që kanë qenë ne kamp si refugjatë. Fotografitë që tash jonë në muzeun e luftës në Manchester, pjesë e nji shfaqje që e kanë që thirret “Fëmijet dhe lufta” doemthanë ku tregon histori të fëmijëve prej vendeve t’ndryshme, dhe prej luftave t’ndryshme. Edhe ku masandej dhjetë vite ma vonë ka realizu prapë fotografitë me nji pjesë të fëmijëve, që kemi qenë fëmijë n’atë kohë po masandej si t’rritun. Edhe ku kemi edhe nji shprehje domethanë që thotë që, “Të kaluarën kurrë nuk do t’a harrojmë, por që duhet të ecim para”.
Aurela Kadriu: Qysh osht’ pritë ekspozita në përgjithësi?
Saranda Bogujevci: Ka pasë përvoja t’ndryshme në secilin vend. Çka u kanë për neve ma s’interesanti me dhomën e ndejës që kudo që, domethanë qoftë në Kosovë, në Shqipni, në Serbi, po edhe vizitorët që i kemi pasë prej vendeve tjera të Europës… të gjithë e kanë pasë atë ndjenjën e njejtë kur e kanë pa dhomën e ndejës. Domethanë dhoma e ndejës ka qenë njifarë, qysh me spjegu… përmes dhomës së ndejës t’gjithë e kupojshin që n’qatë periudhë kohore t’gjithë kanë jetu ngjajshëm me njoni-tjetrin. Domethanë nuk paska pasë dallime t’mëdhaja mes njoni-tjetrit, domethanë qysh osht’ shpërnda propagandë, sidomos në Serbi karshi shqiptarëve në Kosovë.
Dhe kur hyshin n’dhomë të ndejës ashtu i ndëgjojshe njerëzit tonë kohën t’u thanë, “Edhe na e kemi pasë qita, edhe na e kemi pasë qetë libër, edhe na e kemi pasë qesi lloj televizioni”. Ose, “Edhe na e kemi pasë qesi lloj qebe, gjyshja e ka pasë kta”. Domethanë në secilin vend ka qenë qajo ndjesia e njejtë domethanë, dhe komentet e njejta. Ka qenë interesant domethanë me pa që secili ashtu e kuptojke që edhe na qito gjanat e njejta i kemi pasë qysh i paskan pasë edhe familjet tjera në Kosovë.
Çka e kom vrejtë në Kosovë osht’ që kur e kemi pasë ekspozitën në Prishtinë, e kom kuptu sa pak iu jepet hapsinë, edhe domethanë ende vazhdon e njejta, familjeve për me, ose individëve për me folë për ata që e kanë përjetu gjatë luftës. Domethanë edhe e sheh sa ndikim t’keq ka qajo për ta, për shkak që asnjo nuk e dijnë që e kanë qatë hapësinë për me folë, ose që i intereson dikujt. Domethanë kjo farë qasja, “Ka ndodhë, tash osht’ e kalumja” mendoj që osht’ shumë gabim. Duhet me u ballafaqu me t’kalumen edhe duhet me i’a dhanë secilit që ka nevojë hapësinën për me, për m’u ballafaqu me qata që e ka kalu.
Në Shqipëri ka qenë interesant masandej n’këtë aspektin… e kom pasë nji përvojë me nji zonjë ku e bojshin pak a shumë atë krahasimin e përvojës t’tyne gjatë kohës së komunizmit po që nuk… E shihnin luftën në Kosovë sikur, tash mos ta boj t’përgjithshme… Për shembull çka m’pat lanë përshtypje në takimin, domethanë me nji qytetare të Tiranës osht’ që ajo nuk mujke me kuptu pse na kemi kërku luftë kur na jemi kanë t’lirë. E merrke n’atë aspektin në Jugosllavi ke mujtë me udhëtu ku do, a din, edhe nuk, nuk… sikur na e kemi fillu luftën, edhe na kemi kërku, i kemi pasë t’gjitha po na kemi kërku…. Domethanë e pajshe që shumë pak kishin njohuri për ata se çka ka ndodhë në Kosovë.
Në Beograd normal ka qenë përvoja krejt tjetër. Ka pasë kurreshtje shumë t’madhe edhe m’u doke shumë interesant që i pajsha gjenerata t’vjetra, masandej gjenerata ma t’reja më fëmijë që shkojshin me vizitu ekspozitën. Po për neve ka qenë shumë me randësi edhe hapësina që osht’ përdorë për me shfaqë ekspozitën. Në secilin vend gjithëhere kërkojna që galeria me kanë pjesë e nji institucioni publik. Jo me qenë galeri private, për shkak që masandej edhe audiencën që e ke osht’ e selektume. E për vet faktin që u kanë në Qender Kulturore të Beogradit… edhe masandej normal edhe pjesëmarrja e kryeministrit të atëhershëm, Ivica Dacic, domethanë pat ngjallë ashtu kurreshtje shumë t’madhe.
Edhe pse me nji momentin masi që fillumë me vendosë ekspozitën na lajmërunë që nuk do të hapet. Kështu që ka qenë si proces shumë i vështirë, po nuk jemi ndalë. Domethanë kemi thanë, “Kemi me kry punën tonë, nëse nuk na lejoni me hapë atëhere, okej e hekim punën, e vazhdojmë dikun tjetër. Po deri sa t’vjen koha kur e kemi na datën për me e hapë edhe deri sa nuk na jepet nji përgjegjje konkrete na kena me vazhdu…” M’falni, “Na kena me vazhdu me punën tonë”.
Aurela Kadriu: Domethonë ka pasë rezistencë…
Saranda Bogujevci: Po, po…
Aurela Kadriu: Prej institucioneve?
Saranda Bogujevci: Po, patjetër. Po. Para se me, domethanë në momentin që osht’ dalë njoftimi… Para se me mbrri në, në Serbi për me fillu me vendosë ekspozitën në galeri, ka pasë shumë shkrime në mediat sërbe që kjo osht’ nji propagandë shqiptare. Natën e hapjes ka pasë protesta, gjatë gjithë kohës ka pasë, ka qenë nën, ka pasë policë përreth për çështje sigurie. Kështu që nuk ka qenë e lehtë aspak, po n’ksi momente, n’momentin që bahet e vështirë e dorëzohesh, nuk mundet me u realizu. Kështu që për neve ka qenë me rëndësi me realizu si projekt edhe me t’thanë t’drejtën as nuk kemi mendu fort për çështje sigurie as kurgjo.
Aurela Kadriu: Kur jeni kthy përfundimisht me jetu në Kosovë?
Saranda Bogujevci: Në 2014. Në maj të 2014 kom ardhë, në qershor 2014 e kom vendosë kështu që të qëndrojë për një kohë.
Aurela Kadriu: Po kthehemi pak te, te pavarësia, domethonë keni qenë në Angi në atë kohë…
Saranda Bogujevci: Jo kam qenë në Kanadë (qeshë).
Aurela Kadriu: Okej keni qenë në Kanadë n’atë kohë. A na tregon pak, e mban n’mend verën e vitit 2007, ose qysh e mban n’mend verën e vitit 2007?
Saranda Bogujevci: Verën?
Aurela Kadriu: E vitit 2007, domethanë vera para shpalljës të pavarësisë.
Saranda Bogujevci: Po, tash (qeshë) tash po m’kujtohet. N’fakt ka qenë, 2007 kshtu ka qenë kohë kur shumë gjana kanë ndodhë. Kemi pasë nji projekt me artistë nga Kosova që për herë t’parë jonë ekspozu në, në Angli. Kështu që, gjatë atij viti m’ka ra shumë shpesh me ardhë në Kosovë. Ka qenë, domethanë koha e studimeve, për mu kështu ka qenë nji vit shumë i, i ngarkumë po me, me projekte interesante, me gjana interesante që kanë ndodhë. Në… verën e 2007-tës, muj me t’thanë pjesën ma t’madhe t’asaj kohe e kom kalu në, në Shqipëri edhe ni pjesë kom qenë në Kosovë.
Aurela Kadriu: A na tregon kur ke dëgju për herë t’parë ose kur e ke kuptu ti për herë t’parë që Kosova ka me shpallë pavarësinë?
Saranda Bogujevci: S’muj me t’thanë, osht’ e vështirë se nganjiherë ashtu përqendrohesh n’kujtime të caktume edhe nuk i mendon pjesën tjetër.
Aurela Kadriu: Po me çka e ndërlidhë kur menon?
Saranda Bogujevci: Me t’thanë t’drejten pavarësinë e Kosovës e ndërlidhi me, domethanë atë kohë kur osht’ shpallë pavarësia e Kosovës unë kom qenë në Kanadë me studime, pata ba kështu shkëmbim mes Univerzitetit që kam qenë në Manchester. Dhe kam qenë për gjashtë mujë n’Kanadë domethanë edhe gjatë qasaj kohe kur osht’, kur ka, kur osht’ folë domethanë edhe kur osht’ shpallë pavarësia e Kosovës unë kom qenë atje. Kështu gjithçka domethanë kur flitet për, për kujtimin e qasaj kohe të shpalljës të pavarësisë të Kosovës kam qenë në, domethanë e lidhi gjithë herë me, me Kanadën (buzeqeshë).
Aurela Kadriu: A na tregon çfarë domethanje ka pasë për ty pavarësia? Çka ke menu atë ditë kur u shpallë?
Saranda Bogujevci: Ka qenë t’them t’drejten nji festë e madhe, domethanë meniherë osht’ oragnizu në qendër të Torontos janë mbledhë shqiptarët. M’kujtohet ma, që ka qenë nderë për mu, ma patën dhanë edhe fjalën domethanë me iu drejtu të gjithë bashkatdhetarëve që janë mbledhë në, në Toronto. M’kujtohet pata… domethanë me, me familjarët qe i kisha, dhe shoqninë që i kisha në, në Kanadë, gjithë fëmive dhe domethanë çka ishin gjenerata ma t’reja ja u pata vizatu shqiponjën, ajo n’fotografi që, që i patëm ba. Ka qenë ashtu festë shumë e madhe.
M’kujtohet nji ditë para shpalljes se pavarësisë ashtu, për shkak qe si komunitet domethanë i shqiptarëve ka qenë koxha i madh edhe ku do qe ecshe, pak ashtu ta çojke mallin e, sikur me kanë në, në Kosovë. Po i pajshe domethanë me kerre, me flamur, tu festu domethanë. E masandej, t’nesermën kur u shpallë pavarësia e Kosovës ashtu, ka qenë nji festë, festë e madhe. Ka qenë shumë ftoftë (qeshë) po domethanë osht’, osht’ festu ka qenë nji festë e madhe.
Aurela Kadriu: A e keni pa live apo… seancën?
Saranda Bogujevci: Po, po. Patjetër, patjetër. Ma s’pari domethanë, ma s’pari e kemi, e kemi përcjellë shpalljen e pavarësisë masandej dhomethanë krejt shqiptarët të organizumë… ashtu kanë qenë rrugët e bllokume deri në qendër të Torontos për shkak që kanë ardhë domethanë t’gjithë shqiptarët që kanë qenë rreth, rreth Torontos. Patëm festu domethanë në pjesën e qytetit, qendrës t’qytetit në Toronto. Masandej ma vonë jonë bo edhe organizime, organizime tjera që janë mbledhë…
Ka qenë interesant për shkak që gjatë qasaj kohe kam taku shumë… për shkak që si komunitet osht’ koxha i madh edhe, domethanë komuniteti i serbëve, kroatëve, të vendeve të Ballakanit n’pjesën ku kam qenë në Kanadë. Edhe ka qenë shumë interesant ajo përvoja me t’rijtë serb, edhe përceptimi i tyre i shpalljës t’pavarësisë të Kosovës. Pjesa ma e madhe e tyne kanë qenë domethanë shumë t’vegjël kur kanë shku në Kanadë ose kanë lindë atje. Ose pjesa ma e madhe e familjeve t’tyne kanë qenë për shembull serb prej Kroacisë ose prej Bosnjës ose…. A din, jo tamam prej, prej Serbisë. Eh ish shumë interesnt me pa debatet qe u bojshin mes t’rive të Kosovës domethanë edhe t’rive që ishin serb.
Aurela Kadriu: A na tregon detaje prej…
Saranda Bogujevci: Paj… u kanë shumë interesant sa, çfarë vendoshmërie kishin që Kosova osht’ e Serbisë edhe pse kurrë nuk kishin qenë në Kosovë, shumë pak dishin rreth Kosovës. Po ajo u vrejke shumë ashtu që osht’ diçka që osht’ përcjellë prej familjarëve edhe jo ata që e kuptojshin ma s’mirti. Edhe ish shumë interesant m’i pa për shembull se e kishin njifarë vendosshmërie edhe ashtu ia jepshin njifarë t’drejte vetvetës me t’thanë ty…. Me mu nuk guxojshin as me i hi atij muhabeti, kështu që kurrë nuk m’kanë thanë kurgjo për shkak që e dishin historinë e, e familjës edhe ishin shumë t’kujdesshëm. Po për shembull diskutimet që i bojshin me tjerët. Edhe e kishin atëfarë vendosshmërinë që Kosova osht’ e Serbisë. Po e pajshe që ish diçka që jo n’fakt që ata e kuptojshin qaq, ose kishin besim tamam t’tyne po ish diçka që ish përcjellë prej, prej familjës. Se për shembull n’mramje kur dojshin me dalë për shkak që i pajshe, secilin vend që shkojshe, për shkak që jetojshin në nji vend t’njejtë, nuk i interesojke prej cilit vend je ose harrojke ai prej cilit vend e ka familjën. Po u pajke sa shumë, çfarë influence ish domethanë direkt prej, prej familjës. Jo pse atyne iu interesojke shumë. Kështu që, edhe kjo ka qenë përvojë interesant për mu.
Aurela Kadriu: Po kthehemi te viti 2014 kur keni vendosë me u kthy në Kosovë. Pse keni vendosë m’u kthy në Kosovë? Qysh ka ndodhë komplet qaj procesi i rikthimit?
Saranda Bogujevci: Për shkak dhe të ekspozitës domethanë, muj me thonë ndoshta prej 2010 deri 2013 faktikisht, fillimit të 2014 m’ka ra shumë shpesh që me udhëtu edhe me qëndru në Kosovë. Edhe e kisha mendu domethanë nëse ish kanë mundësia me ardhë edhe me mujtë me gjetë nji mënyrë, edhe n’çka kisha mujtë me kontribu domethanë për vend. Në 2014 kom ardhë me nji projekt me nji shoqen, me nji shoqe domethanë, Besa Neziri Rugova… që ka qenë nji projekt ku Besa si dizajnere e ka punu, domethanë pajën e nusërisë, ose ka ana e llapit që i thojna qeizi, që m’ka mbetë domethanë i nanës, që e kom pasë kur osht’ martu me babin. Edhe njifarë forme veç pat mbetë ashtu i paluar edhe nuk dijsha çka, qysh me e shfrytëzu ose… Masandej Besa e pat dhanë këtë idenë për me i shëndrru në fustana, edhe që m’pat pëlqy shumë.
Edhe patëm, patëm marrë pjesë në festivalin FemArt, që atëhere ka pasë tjetër emër (qeshë). Edhe patëm prezantu domethanë punën e Besës që e ka ba. Idea ka qenë me, njifarë forme me tregu që edhe ajo ka qenë nji formë e artit, domethanë punën që e kanë ba gratë. Po edhe t’njejtën kohë, qysh me thanë, me prezantu anën tjetër, nanën. Domethanë nuk ka qenë, si me thanë nuk… si gra nuk ka qenë jeta e tyne, dhe nuk ka qenë, qysh me thanë, ditunia ose talenti i tyne vetëm në pajë të nusërisë domethanë që osht’ ba. Të gjitha gratë domethanë kanë pasë edhe anën tjetër t’tyne, që jo ndoshta gjithëhere osht’ shfaqë.
Kështu që pata ardhë me Besën me marrë pjesë në festival edhe me prezantu punën. Masandej gjatë qatij viti komuna e Prishtinës, pat ardhë në qeverisje domethanë kryetari Shpend Ahmeti dhe Lëvizja Vetëvendosje. Edhe ka qenë drejtoreshë në atë kohë Blerta Zeqiri, drejtoreshë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Edhe pata pranu për nji kohë t’caktume me iu ndihmu me drejtori. Masandej Blertës iu desh me lëshu postin. Edhe kështu që m’u ofru domethanë mundësi për me e udhëheqë drejtorinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, që u pata ndi tëpër mirë, në kuptimin që kanë pasë besim tek unë domethanë për me marrë nji përgjegjësi qaq t’madhe për kryeqytet.
Edhe, kështu që gjanat patën rrjedhë ashtu shumë pa plan… Po që ka qenë njana prej përvojave ma t’mira edhe ma sfiduse që kom pasë n’punë, nashta, po thom për shkak që gjatë jetës kom pasë sfida t’mëdhaja, thuj se gjithëherë.
Aurela Kadriu: A na tregon qysh ka qenë periudha në postin e drejtorës të Kulturës…
Saranda Bogujevci: Kom taku, kom taku shumë njerëz. Kom msu shumë, prej shumë njerëzve t’ndryshëm domethanë, sidomos sa i përket komunitetit të artistëve, fushave të ndryshme. Ka qenë interesant për mu për shkak qe e kom pa sa shumë dallon sistemi i punës tek ne n’krahasim me përvojën që e kom pasë në Angli. Kom qenë shumë me fat për shkak që ka qenë nji i ekip i kabinetit domethanë t’kryetarit që shumë m’kanë përkrahë, domethanë edhe jonë kujdesë për mu. Kom qenë ma e reja (qeshë) prej drejtorëve dhe drejtoreve.
Edhe si punë ka qenë shumë sfiduese për shkak që ka shumë, ka pasë shumë probleme. Tjetra osht’, domethanë, je duke e udhëheqë kryeqytetin, domethanë sektorin e Kulturës, Rinisë dhe Sportit të kryeqytetit. Kështu që kërkesat jonë shumë t’mdhaja, por në të njejtën kohë kom mësu shumë. Edhe tjetra çka m’ka, çka kom pritë me pa edhe me kuptu osht’ që duhet me fillu me mësu me i besu njani-tjetrit ma shumë edhe me punu si, si komunitet. Nuk jena shumë t’organizuar si popull e kom fjalën, në atë aspekt. Edhe kemi potencial shumë t’madh, kështu që duhet, duhet patjetër me punu bashkë.
Edhe tjetra osht’ që, mendoj që jo gjithëhere e kuptojna osht’ që e kemi nji rini t’jashtëzakonshme. Po flas për shkak edhe t’përvojës që e kom pasë në Angli. Edhe jo pse e thom kta, domethanë me ia ba qejfin vendit, ose me i’a ba qejfin vetit, po sinqerisht rinia jonë janë shumë intelegjent. Edhe kanë shume kapacitet për, për m’u zhvillu domethanë n’fusha të ndryshme. Edhe kemi kapacitet brenda nji vendi kaq t’vogël që jemi, për me, me pasë domethanë kuadro t’ndryshme t’rinjëve dhë ekspert t’ndryshëm që s’kish pasë nevojë me i pasë prej vendeve tjera hiç. Edhe fatkeqësisht jo gjithëhere iu jepet mundësi edhe hapësina t’rinjëve për m’u zhvillu edhe me ecë përpara.
Aurela Kadriu: A na tregon mandej çka keni vazhdu me bo, mbas mandatit?
Saranda Bogujevci: Mbas mandatit në komunë kam shku në Angli për disa mujë. Masandej kom vendosë me ardhë prapë edhe me kandidu për deputete, si pjesë e Lëvizjes Vetëvendosje.
Aurela Kadriu: Okej, nëse nuk kemi diçka me shti atëhere ju kishim falenderu…
Saranda Bogujevci: Noshta masi osht’ edhe te pjesa e pavarësisë Kosovës, kisha dashtë veç disa gjana me i thanë që duhet me i’a fillu me mendu me punu, qata që e thashë ma herët s’bashku, me kriju besim te njani-tjetri. Me mendu për nji t’ardhme ma afatgjatë se sa t’mendojna vetëm sot për nesër. Edhe me pasë pak besim tek vetëvetja, që masandej kjo e lidhë nji kolektiv, që mundemi edhe ne vetë me marrë vendime për vendin tonë, për qata që mendojna që osht’ ma e mira për neve. Edhe nëse gabojna nuk osht’ keq, se mësojmë prej qasajna. Edhe nuk domethanë gjithëhere me ditë dikush tjetër për neve ma mirë se sa që dijmë na për vetvetën. Me pasë ndoshta nji bashkëndjesi edhe me mendu për njani-tjetrin shumë ma shumë. Edhe me dashtë vendin tamam ashtu qysh e shprehim me fjalë. Po nashta ma mirë me ba me punë edhe me tregu qata.
Jemi vend i vogël, po kemi potencial shumë t’madh. Edhe kemi, kemi mundësi. Kemi edhe aftësi edhe jemi të zotë për me mujtë me zhvillu vendin, edhe me çu, me çu vendin përpara. Po duhet secili me marrë përgjegjësinë për vetvetën edhe me qenë aktiv secili. Nuk domethanë me pritë vetëm prej, prej institucioneve ose prej politikanëve ose… po duhet si qytetarë secili me kanë aktiv në mënyrën e vet, për me kërku llogari, edhe për me punu bashkë për me, për me çu vendin përpara. Për shkak që bahën dhjetë vite prej kur u shpallë Kosova e panvarun, që gati 19 vite që kemi dalë prej, prej luftës. Edhe për vend i vogël që jena, kemi mujtë me i pasë kushtet shumë ma t’mira se që i kemi.
Aurela Kadriu: Faleminderit shumë, Saranda.
Saranda Bogujevci: Faleminderit.