Pjesa e Dytë
Erëmirë Krasniqi: Isha kthy prapë te Galeria, por, po mendoj çka ka ndodhë paralelisht edhe ju mandej keni vendosë me studiu edhe skulpturë?
Lirije Buliqi: E unë, po mendoj, tash gjatë përvojës që veç u bonën qe dy vite, une studimet i lash. Domethonë, juridikun mo nuk pata kohë me mësu. E i ndjeri Engjëll Berisha, ai më ka vërejt që kom talent, se une pak u merrsha, jo vizatojsha diçka kur e kisha kohën e lirë, ose kqyrsha libra, ose i shfletojsha katalogjet. E m’i ka pa do vizatime që une i kom bo për veti ashtu me kalu kohën, kur isha ma e lirë, edhe ai më shtyni, më shtyjti (qesh) për me, me regjistru akademinë edhe pse mu në atë moment më vike keq, thojsha, “Krejt profesorat po vijnë këtu mendojnë që duhet…” a din si me kry me të njofshëm, atëhere ka qenë (qesh) tjetër edukatë.
Nejse, vendosa ma në fund, konkurova, provimi pranues ka qenë pesë ditë, kom punu shumë, jom vlerësu edhe jom pranu. Skulpturën e kom zgjedh sepse mu më pëlqejnë ma shumë materialet ma të vrazhda, domethonë balta e këto. Ndoshta më ka mbetë edhe prej fëminisë që s’kemi pasë lodra edhe kemi lujt me baltë. Mirëpo, u pranova, problemi ishte a muj me shku në ligjerata bashkë me studentët e rregullt. Por e kisha fatin që hasa në mirëkuptim dhe drejtori ma lejoi, normal në prezencën edhe të anëtarëve tjerë të stafit që shprehën…
Erëmirë Krasniqi: U pajtun.
Lirije Buliqi: U pajtun që nëse ka nevojë më zëvendësojnë për nji orë, nji orë e gjys sa jom në ligjerata. Kom diplomu me kohë, ka qenë përvojë e mirë, jom knaq. Kemi punu shumë, por kushtet s’i kemi pasë shumë të mira. Në Akademi na kanë mungu materialet që me punu skulptura. Nëse ka pasë baltë, atëherë veglat është dashtë m’i ble, gipsin e këto është dashtë m’i ble. Si studentë kemi pasë shumë shpenzime, sepse Akademia s’ka pasë mundësi t’i mbulojë ato. Pra, po foli për kohën kur kom studju une.
Dimrit, për shembull, atelieja ka qenë tepër e ftohtë, balta ka qenë e ngrime s’kishe mundësi me punu me të. Tani punojshim diçka me letra, improvizojshim diçka me skulpturë, veç ashtu disi e kemi kry. Une kom qenë në klasën e të ndjerit Agim Çavdërbasha, mirëpo vitin e fundit ai s’ka qenë mirë me shëndet, në spital ka qenë në Ljubljanë. Notën e kam marrë te Zoran Karalejić, i cili e ka zavendësu atë në të ‘90-tat e hershme.
Erëmirë Krasniqi: A ka pasë tjerë skulptorë, a këta kanë qenë kyç për departamentin e skulpturës?
Lirije Buliqi: Ka qenë Agimi edhe Zoran Karalejić.
Erëmirë Krasniqi: S’ka pas tjerë?
Lirije Buliqi: Ka pas edhe ky… këta dy janë konë në atë kohë.
Erëmirë Krasniqi: Ç’a keni mësu prej tyne, kanë qenë edhe dy figurat kyçe, po mendoj Karalejić ka qenë student i Çavdërbashës, po Çavdërbasha ka qenë kryesori.
Lirije Buliqi: Ka qenë, por po thom në atë periudhë kur unë kom studiu, ai ka pasë probleme me shëndet. Kështu që, punojshim, ai na jepke detyrën, mirëpo s’ka qenë krejt kohën me ne që me na përcjellë, i ka përcjellë punimet, por Karalejić e mori klasën tonë përsipër. Ai mundohej me përciellë punën, por s’kishte diçka që… nëse kemi pasë nevojë me pyt diçka, por kryesisht kemi punu vet.
Erëmirë Krasniqi: Mu çka po më kujtohet prej këtyne librave që u promovojshin në Prishtinë, ish që ka ekzistu gjithmonë njifarë panairi në oborr të Rektoratit, ku jonë prezantu skulpturat e ndryshme, a ka qenë pjesë e kulturës?
Lirije Buliqi: Une jo, jo nuk besoj që ka qenë. Veç nëse kanë punu studentat, nëse kanë punu. Ose nëse ka qenë program i Akademisë, se përndryshe nuk e di, nuk jam e sigurt. Se une skom qenë…
Erëmirë Krasniqi: Deshta me ditë, a është promovu edhe në sferën publike skulptura, a ka qenë…
Lirije Buliqi: Studentat për shembull kur e kanë kry vitin osht’ mbajt nji ekspozitë, ajo osht’ si… mas përfundimit, mas marrjes notës, qaty e di që kena pasë ekspozita. Përndryshe, tjetër diçka nuk di. Se kur ka qenë kjo Akademia, ajo skulptura ka qenë, do baraka i kena pas tash ku osht’ kjo kisha e pakryme, qaty i kena mbajtë domethonë. Une për veti s’kom ndejt ma shumë, se ora kur është kry, kom vazhdu jom kthy në punë.
Erëmirë Krasniqi: A ka pasë në Galeri ekspozita me skulpturë, veç po më intereson statusin e skulpturës në atë kohë, a është promovu?
Lirije Buliqi: Ka qenë ekspozita e Agim Çavdërbashës, ka pasë ekspozitë Svetomir Arsić, domethonë është promovu. Ka qenë nji prej Nishit, nji artiste, por që tash nuk po më kujtohet emri, do skulptura shumë interesante i ka pasë. Ke qenë ky prej Shkupit, tani prej Shqipnisë, ekspozitë e skulpturës prej Shqipnisë që është realizu përmes bashkëpunimit që kanë pasë të dyja galeritë. Domethonë, ka pasë ekspozita në të cilat është prezantu skulptura mjaft.
Erëmirë Krasniqi: E ‘81-ta, demonstrata e studentëve a e afektoj në najfarë mënyre Galerinë edhe jetën, bashkëjetesën.
Lirije Buliqi: Jo, në punë nuk ka… nuk është reflektu shumë, se diqysh artistat kanë qenë më pak të kyçun, ashtu po mendoj. E na kena pasë probleme për shembull me këto hapsinën, ku ka qenë Galeria, kem pasë probleme atëhere me… na ndërprejshin rrymën. Ndoshta nuk ka qenë ajo në kuadër të protestave po ka qenë që për shkak të qirasë, kostoja shumë e madhe ka qenë, s’ka mujt me përballu ministria. Domethonë, qaty kem dështu nji periudhë, kem dështu, kem pauzu.
[Këtu ndërpritet intervista]
Lirije Buliqi: Kështu që, ka qenë e hapun këtu nëse ka qenë me, qysh me thonë {përshkruan me duar} dimenzione ma të vogla, për shembull kanë qenë, që kanë shku edhe nëpër Kosovë, Prishtinë, Pejë, Prizren, Podujevë e di që kanë shku, Mitrovicë, këto kanë shku, jo secila.
Erëmirë Krasniqi: I keni eduku njerzët për arte pamore.
Lirije Buliqi: Ato kryesisht kanë shku, këto të Shipnisë që kanë qenë, se për tjera s’kanë mujt, domethonë që jonë konë ma lehtë.
Erëmirë Krasniqi: E në qytet a u koncentru ma shumë komuniteti, a kishin adresë a?
Lirije Buliqi: Tash veç kishin adresë. Edhe pse atëherë jonë mundu edhe këta të rijtë, studentat e ri, këta që kanë kry edhe si studenta diploma e ‘80-shit osht’, osht’ bo nji ekspozitë. Tana ka shku ekspozita në, krejt artistat e ri kanë shku edhe në Japoni, kanë shku në Paris, domethonë…
Erëmirë Krasniqi: Domethonë, Galeria ka shëtitë edhe në pikat…
Lirije Buliqi: Po.
Erëmirë Krasniqi: Njëfarë pike e cila i ka shpërnda artistat, i ka ekspozu në vende tjera.
Lirije Buliqi: Po, po. Sidomos në Japoni u konë shumë, ka pasë edhe në Paris kanë shku.
Erëmirë Krasniqi: A kanë shku vetëm përmes Asociacionit të Artistave edhe përmes Shoqatës edhe Galerisë?
Lirije Buliqi: Edhe shoqata atëherë u konë, u konë e kyçne në këto, qysh me thonë, aktivitetet e shoqatave kanë ekspozu në Galeri edhe Shoqata e Artistave Figurativë edhe Aplikativë, domethonë e kanë pasë ka ni termin.
Erëmirë Krasniqi: Edhe fakulteti për ekspozitën finale, a po?
Lirije Buliqi: Fakultetit, jo {mohon me kokë}, në Galeri, jo.
Erëmirë Krasniqi: Akademia e Arteve s’e ka pasë ni termin?
Lirije Buliqi: Galeria, ja-a, akademia ja-a, për studenta ja-a, veç këto që… Nihere e di që ‘80-shin është bo nji ekspozitë, diploma është qujt, qajo gjeneratë e artistave në ‘80-shin kanë pasë ekspozitë edhe mo nuk osht’ praktiku. Masi e kanë pas a din, se ajo… faktikisht i mbajshin nëpër, në akademi i mbajshin qato, notat i merrshin edhe u ekspozojshin punimet e studentave.
[Këtu ndërpritet intervista]
Lirije Buliqi: Atëhere gati çdo ekspozitë që është bo është këmby, domethonë ti e ki pru, çdo vend që e ka pru na vitin e ardhshëm kena çu diçka. Bashkëpunim, këmbim i rregullt ka qenë.
Erëmirë Krasniqi: Reciprocitet.
Lirije Buliqi: Reciprocitet, po. {vendos syzet dhe shikon poshtë} Qe qito kanë qenë, {shikon poshtë shënimet} qe koka konë në Irlandë, Gllasgou, Holandë, Britani e Madhe, … Sarajevë, krejt çka ka shku grafika, ‘85-tën.
Erëmirë Krasniqi: A ka qenë ma e zhvillume grafika a çka?
Lirije Buliqi: Ma, ma e zhvillume, se këto… grafika ka qenë ma e zhvillume edhe ma shumë osht’ ekspozu. Tash a u konë për shkak transportit a kësi veprave, nuk e di veç, jonë konë ma shumë… kqyre gjithmonë ka ekzistu shoqnia ma, gjithmonë me drejtorin, se ky, ky Shyqriu o konë me seriografi qesi është marrë, me pllakata, me ato. Si duket grupin e ka pasë Fatmir Krypa, Hysni Krasniqi, tani jonë konë do, ky, {vendos syzet, shikon shënimet} Fatmir Krypa, këta jonë konë ma të rregullt, vishin, Ymer Shaqiri.
Erëmirë Krasniqi: Po, kanë qenë edhe në Bienale në Slloveni.
Lirije Buliqi: Në Bienlae, Bienale kanë qenë, tash unë…. Domethonë, në Irlandë u konë edhe në Japoni u konë {shikon shënimet}, qe në Budvë ka shku, Nju Delhi ka shku. Qe për shembull Xhevdet Xhafa u konë, Nju Delhi, [lexon shënimet] Xhevdet Xhafa, Destil Marković, Dimitar Kondovski. Krejt jonë shku këta në Nju Delhi.
[Këtu ndërpritet intervista]
Lirije Buliqi: Atëhere ka qenë, për punësim u konë ni dallim, se s’e kom cek, domethonë u konë tre me ni. Tre shiptarë (qesh), tre sërbë e nji shiptar. E këtu bashkëpunimi ka qenë gjithmonë i përbashkët, janë ftu artistat, s’kanë konkuru. Atëherë u konë, ata që jonë konë ma aktivë jonë ftu për në ekspozitë grupore kanë shku nëpër vende tjera.
Erëmirë Krasniqi: Edhe gjithmonë jeni siguru me pasë përfaqësim të krejt komuniteteve.
Lirije Buliqi: Gjithqysh, po, po. Ka qenë si obligative me thonë. Veç ka funksionu, ka pasë artistë të mirë, tonët edhe të atynve.
Erëmirë Krasniqi: Krejt komunitetit.
Lirije Buliqi: Krejt komunitetit, po {pohon me kokë}.
Erëmirë Krasniqi: A ka diçka që kishe dashtë me shtu para se me mrri te ‘89-tat? Për punën e Galerisë edhe për programin e saj publik, ligjeratat?
Lirije Buliqi: Ka pasë ligjerata, vishin edhe kësi, qysh me thonë, ky Vlada Bužančić për shembull ka pasë ardhë, kritik i artit, ka mbajtë ligjeratë këtu. Kanë qenë do të Beogradit kanë mbajtë, domethonë vishin mediat, vishin kush ka qenë i interesum, artistat, për me ndëgju ligjeratën, edhe… s’po di.
Erëmirë Krasniqi: A krijojshit opinion për çka po bon Galeria, domethonë mediat paskan shkru për Galerinë…
Lirije Buliqi: Në media gjithmonë është shkru, nji periudhë ka shkru… po menoj krejt mediat kanë shkru, edhe kjo “Jedinstvo” u konë ni kohë të gjatë që çdo herë e ka përcjell punën e Galerisë me, me, me kritikë pozitive. E ma vonë veç fillunë, krejt qato, i njejti gazetar ka qenë që filloi të kundërtën me bo. Atëherë, veç fillun qato trazinat qato, fillunë nifarë dallimi me u bo. Çka do që u punojke u kritikojke prej tyne.
Erëmirë Krasniqi: Kjo osht’ ma shumë ka ‘88-‘89.
Lirije Buliqi: Atëherë, po. Ajo dukshëm u vërejtë…
Erëmirë Krasniqi: E çka ishte arsyja, pse dojshin me damtu punën, masi ishte e përbashkët, e krejtve?
Lirije Buliqi: Po atëherë… po qikjo ish, ish… edhe kur ekspozojshim, kur ishin ekspozitat e përbashkëta dhe për shembull, nëse ni sërb ka marrë pjesë në qeto ekspozita është kritiku, gjithmonë është shajt. Edhe përgaditja e kësajna, e programit të Galerisë edhe programi në pëgjithësi, ekspozitat fillun krejt negative. Bile, kena pasë njiherë nji kontroll si me thonë, ka qenë policia në bashkëpunim me Entin për Marrëdhanje Ndërkombëtare, që ka qenë atëherë në funskion, kanë ardhë t’u mendu që simbas shkrimeve çka është shkru mos po gjejnë diçka, domethonë krejt ka qenë në rregull edhe me lajmërimet e ekspozitave, me programet që jonë parapa, edhe çdo gja që ka qenë në rregull që është bo. Atëhere fillojshin me kqyr këto, a osht’ dygjuhësia, a osht’ tu shku paralel me shqipen. Domethonë, gjithqysh u konë obligative edhe anglisht normal, çdo katalog e ka pasë anglisht, serbisht, shqip.
Erëmirë Krasniqi: Ia filloi njifarë kontrolli ma i shtum?
Lirije Buliqi: Atëherë ma i shtum, ma shumë prej gazetarëve se tana veç nuk ka pasë nevoj, njeherë ka ndodhë nashta kanë pasë informata të gabushme, amo jo mo kurrë.
Erëmirë Krasniqi: Mandej qysh, deri kur ka qenë Shyqri Nimani aty?
Lirije Buliqi: Ka qenë…
Erëmirë Krasniqi: Ka qenë dhetë vjet, apo?
Lirije Buliqi: ‘90-tën, dhetë vjet ka qenë, dej ‘90-tën. ‘91-shin tana u ndrru drejtori. Shyqriu e kryjti mandatin, dy mandate. Erdhi drejtori i ri, tana hasëm na në pengesa tjera, se tash se kjo, qysh me thonë, financimi, financimin e Galerisë tash e bojke Ministria [e Kulturës] e Sërbisë.
Erëmirë Krasniqi: Po, e kemi hup autonominë si territor, mandej…
Lirije Buliqi: Po, u hup. Atëherë kena pasë probleme financiare shumë, domethonë as aktivitete s’kena pasë shumë, rrymën na ndalshin, e mbyllën Galerinë, faktikisht nuk mujshim as me hy brenda deri sa u bo ni zgjidhje. Atëhere, ke ky Muzeu i Revolucionit qysh ka qenë na tash që osht’ Galeria, ka qenë Muzeu i Revolucionit. Ata e transformun me vendim të Ministrisë të Kulturës të Sërbisë, u transofrmu, po fati punëtorët kalun në Muzeun e Kosovës. Domethonë, s’ka mbetë pa punë kërkush, amo galeria i mbet, i mbet, i mbet ndërtesa Galerisë. Se na kem shku nihere na lirun ata me vetdëshirë, drejtori i Muzeut të Ko… i Muzeut të Revolucionit, na lëshoi dy zyre për me funkcionu, mënyrë funckionale s’ka qenë aspak veç që kem ndejt s’ka pasë aktivitete.
Erëmirë Krasniqi: Sa vjet… ?
Lirije Buliqi: Ajo ka ndejt nja tre vjet, ajo ka qenë ‘92-shi, ‘92-shi, deri ‘93 u ndrru drejtori tana, nihere deri ‘93 kemi qenë me dy zyre, atëhere kur u transformu Muzeu, i mbet Galerisë. Aty na fillum me do aktivitete, se u bonë masat e dhunshme erdh drejtori sërb, atëherë u bonë ka tri-katër ekspozita. Fillimi ke që u mbajt “Salloni pranveror” i Kosovës, morën pjesë shumica sërbë, as katër-pesë vetë shiptarë nuk u thirrën ftesës. Domethonë, tani fillum me bojkotu na shiptartë edhe pse disa katalogje janë shtypë, janë disa pjesëmarrës, po jo ashtu me numra ma të madh se zakonisht që kanë qenë të interesum. Tana do ikona të manastirit…
Erëmirë Krasniqi: A filloj me ndrru edhe kolekcioni?
Lirije Buliqi: Jo, kolekcioni nuk osht’ prek.
Erëmirë Krasniqi: Jo, po mendoj a fillun këto problemet politike me u reflektu në çfarë lloj pune u bo…
Lirije Buliqi: E tash ajo u lidh edhe me politike, edhe u lidh me hapësinë që s’kishim. Tash hapësina ishte e Muzeut, aty ata kishin aktivitete të tyne. Na… domethonë, tri ekspozita u realizun.
Erëmirë Krasniqi: Të njejtën hapësirë të Muzeut i relaizojshit a?
Lirije Buliqi: Po, ja-a për neve u mbyll, u tërhekën, veprat u tërhekën, kështu që në qato kushte, për disa vjet jonë konë ka tri-katër ekspozita edhe kryesisht sërbë ose maqedonë. Mali i Zi ka pasë, me ikona qato. Edhe tash njeni ka pasë edhe ky nji artist skulptor…
Erëmirë Krasniqi: A u ndrru stafi?
Lirije Buliqi: Stafi te na jo, stafi u shtu. Erdhe kustosi tash, erdh Bilana Vraniqi, tjetër s’ka pasë. Tana erdhën do kësi, izbeglica [srb. refugjatë] (qesh).
Erëmirë Krasniqi: Refugjatë.
Lirije Buliqi: Refugjatët erdhën prej, prej luftnave, prej Bosnjes, aty erdhën tre, tre punëtorë veç u pranun.
Erëmirë Krasniqi: Te ju në Galeri?
Lirije Buliqi: Në galeri, u bonën pjesë. Nejse s’kanë qenë, kanë qenë pastrus e qeso, veç kustose ka qenë kjo, tjetri u konë punëtor teknik edhe deri sa u mbyll, filloi lufta.
Erëmirë Krasniqi: A pat, a ka… veç para se me u ngut aty, shpejt. Çfarë lloj artistë aty ekspozojshin a përnime shumë u vërejtë… ekspozitat u drejtun ka ikonat, a qysh?
Lirije Buliqi: Veç ikona jo, ka pasë edhe do… duhet me kqyr, se emrat…
Erëmirë Krasniqi: Jo, veç mendimin tond, a ka pasë, a s’ka pasë?
Lirije Buliqi: Jo, ka pasë edhe piktura, ka pasë grafika, ka pasë skulpturë, bile sa deshta me thonë që ky artisti…
Erëmirë Krasniqi: Arsić.
Lirije Buliqi: Arsić, i ka ekspozu punimet e veta, pat në Galeri ekspozitë, po tani do punime i lypi në huazim, në revers i lypi 20 skulptura për me i çu në Beograd edhe ato nuk u kthyn kurrë. Domethonë, ato veç i mungojnë fondit.
Erëmirë Krasniqi: I nxuni lufta, a qysh?
Po, lufta i nxuni edhe ato ishin atje. Por, tani une ma vonë i kërkova, nuk lejoi, tha, “Mu m’u ka kallë shpia [nga lufta]”. Me atë arsyetim ai nuk i ktheu punimet. Edhe pse ceket nga ana e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Serbisë që veprat e Arsić janë nga fondi i Galerisë Kombëtare.
Erëmirë Krasniqi: E gjatë luftës, a shkojshit në punë, gjatë bombardimeve?
Lirije Buliqi: Gjatë luftës, bombardimeve kemi shku pak, ka disa orë. Mbetëm tre-katër veta që nuk dishim çka me bo, se shumica e shiptarëve e lëshun punën. Dikush me detyrim e lëshoi, por na në Galeri nuk patëm presion kurgjo, as nuk na kanë pru me nënshkru diçka që s’e kishim pranu. Por, tani u konsultum me ish Ministrin e Kulturës, z. Bicaj, ai na tha që, “Nëse serbët s’kanë pru kurgjo, s’keni presion, mos e lëshoni punën”, se krejt e lëshun, “mos e lëshoni punën me asnji kusht!” Kështu që, na nuk e lëshum punën, vazhdum, por dy javë e di që na kanë liru prej punës.
Erëmirë Krasniqi: Me çfarë preteksti?
Lirije Buliqi: S’ka pasë, me arysetim që, “S’keni nevojë me ardhë këto dy javë”. Lidhje s’kemi pasë pse.
Erëmirë Krasniqi: Çfarë periudhe, në fillim?
Lirije Buliqi: Po, ka qenë fillimi, bash fillimi. Atëhere kur fillun krejt këta me u përzonë prej shpive dhe të deportohen. Domethonë, dy javë, mandej u lajmrum prapë, po tani ke afati i shkurtë ata veç u detyrun me shku. Më vonë erdhi edhe drejtori, në të vërtetë drejtori s’ka ardhë, por ke nji që erdhi… kur e lëshun punën serbët, domethonë serbët u detyrun me lëshu punën, tani na mbetëm. E tash prej stafit kërkush nuk mbeti, Blerimi, Rexhepi, këta krejt ishin jashtë. Une mbeta vetëm në Galeri nji muj. Domethonë, në krejt Galerinë veç une kom qenë.
Erëmirë Krasniqi: E drejtori i fundit ka qenë Tanasković?
Lirije Buliqi: Tanasković ka qenë, po. Ai ka qenë korrekt me ne. E di që ai ka pasë probleme me kolegë të vet për shkak që ai na mbështeti, faktikisht nuk na përjashtoi prej punës. Edhe e di nji rast, kanë qenë mbishkrimet nëpër zyre tona, ka qenë emri i punëtorit edhe administrata në derë, domethonë ka qenë në dy gjuhë. Kështu s’ka pasë nevojë me pasë mbishkrime, mirëpo ai i ka bo edhe serbisht edhe shqip. E di që jonë shajt ata dy mes veti, domethonë drejtori i bibliotekës serb që ka qenë me drejtorin e Galerisë. Ai prapë së prapë është tregu fer dhe korrekt me ne.
Erëmirë Krasniqi: A po më tregon për këtë mujin kur keni qenë vetëm në Galeri? Vetëm ju i keni pasë çelësat e Galerisë?
Lirije Buliqi: Po, po. Qeky muj ka qenë ma i vështiri se s’disha as…
Erëmirë Krasniqi: Cili muj ka qenë?
Lirije Buliqi: Ni muj ka qenë qashtu…
Erëmirë Krasniqi: Cili muj, qershor?
Lirije Buliqi: Qershori, qershori.
Erëmirë Krasniqi: Okej, qershor 1999.
Lirije Buliqi: ‘99. Ka qenë shumë e frikshme se qyteti u zbraz, nuk dishe çka me prit, kërkush në zyre, kërkush në ndërtesë. Unë isha e vetmja në Galeri, veç këto më duhet me cek që fondi nuk është prek. Domethonë, ata kanë mujt me marrë kur kanë dashtë. Ato dy javë që nuk kemi qenë në punë, kemi mendu mos po dojnë veprat me i marrë, por nuk janë prek, përveç Arsić që i ka marrë edhe s’i ka kthy. Për nji muj çdo ditë t’u prit kush po vjen, a po vjen dikush me na pyt apo kanë harru krejt për Galerinë.
Erëmirë Krasniqi: Tregom më shumë për mujin qershor 1999, ka qenë data 12 qershor kur është çliru qyteti, një pjesë të madhe të atij muji ke qenë nën presion të madh prej serbëve?
Lirije Buliqi: Njiherë, po mendoj gëzimi ma i madh ka qenë kur ushtria serbe filloi me u tërhekë edhe fillun shiptarët me u kthy nëpër shpija të veta. Më kujtohet që une kom dalë mbi Kurriz edhe t’u mos i njoft njerzët, po shihen që… sepse u zbraz qyteti, kjo pjesë është shumë tmerruese, tmerrshëm u doke. Unë kom dalë në rrugë edhe ju kom thonë, “Mirësevini!” Njerëz që s’i kom taku kurrë. As tash nuk i njoh, a din, veç gëzim i madh, sepse qyteti pa njerëz mori nji pamje si në filma horror.
Erëmirë Krasniqi: Zymt.
Lirije Buliqi: Zymt shumë edhe frikshëm se s’dishe ka jonë, ku kanë shku.
Erëmirë Krasniqi: A ka pasë paramilitarë në lagje?
Lirije Buliqi: Ka pasë, shumë ka pasë, po. Edhe une shkojsha pak ma vonë në pune, rrisha dy-tre orë, mirëpo në momentin që hisha në Galeri e mbyllsha derën se nuk disha tash kush vjen, veprat e fondit ishin aty, domethonë unë femër vetëm. Nji muj ditë kështu ka ndodhë. Çdo ditë kom shku në Galeri, çdo ditë visha këtu në shpi se tani rreziku këtu po më thehet banesa. A din, ka qenë nji tmerr. S’kom pasë kurrëfarë provokime në Galeri, po mendoj me ardhë dikush te dera diçka, ato ditë kërkush nuk ka ardhë.
Une kom shku në punë, Blerimi kohë mas kohe vike pak. Domethonë, nji muj ditë e di që kom qenë krejt vet në Galeri. E tani mas nji muji, ndoshta sakt me ditë s’po e llogariti, une e mbajsha Galerinë mshelë, e ndiva zilen edhe zbrita poshtë. Tash, unë Luanin [Mulliqi] e njifsha si artist, por personin që e përcillke nuk e njifsha. Ai tha, “Une jom ardhë me prezentu drejtorin e ri të Galerisë”. Edhe unë normal që u gëzova. U hap dera, erdhi drejtori, u thirrë stafi që me fillu diçka me punu. Domethonë, këto kanë qenë momente të disa ditëve, por që kujtesën e kom pak të dobët.
Erëmirë Krasniqi: Domethonë, me Luanin fillon periudha e mas luftës?
Lirije Buliqi: Fillon periudha e mas luftës domethonë, po.
Erëmirë Krasniqi: Qysh u rindërtu Galeria, po mendoj stafi, njerzët…
Lirije Buliqi: E tash stafi, tash ni pjesë nuk u konë, Blerimi erdh, erdh edhe Rexhepi mbas ni kohe, jo qysh startum na. U lajmru edhe Rrahmani, se Rrahmani ka qenë që s’ka punu rregullisht, Rrahmani u thirr, une isha. Domethonë, nihere qishtu kena startu, fillum menihere me organizim të ekspozitave, u rregullun zyret, nejse u adaptun, gjithkush për veti edhe fillum me, me ekspozitë.
Erëmirë Krasniqi: Çka ishin ekspozitat e para?
Lirije Buliqi: Rihapja e ekspozitës u bo me ni ekzpozitë.
Erëmirë Krasniqi: Me ni ekspozitë, çfarë natyrë e ekspozitës?
Lirije Buliqi: Me ni ekspozitë, po. Nejse ke edhe kjo “Golgota Kosovare” ke ni grup t’artistave që u bo. Domethonë, ke ajo kënaqësia ma e madhe që më duket sikur kur jom punësu edhe qekjo ka qenë rihapja kur u bo. Artistat të gëzushëm, s’dishim… emocione, shumë të interesum për me ekspozu. U bo hapja erdhën plot artista, erdhën ndërkombëtarë, ka pas edhe ndërkombëtarë rregullisht që vishin. Tanaj u bo rihapja e konkursit për rikonkurim na që ishim punëtorë të vjetër, qashtu simbas UNMIK-ut u bo edhe konkurum na për vendet tona.
Tani u pranum, ni staf ma profesional jo veç qishtu. Niherë kem startu se edhe mjete nuk kena pasë në fillim. Bile, pare s’kishim, rroga s’kishim, po me donacione filloi drejtori Luani, ai u gjind, bile rrogat na sigurojke më duket ai ka pasë fillu edhe me pare t’veta me punu veç mos me na lon keq, se rroga s’kishim, as material kurgjo s’kishim, pi kurçkafit. Tana me donacione fillum qishtu, filloi aktiviteti, fillun edhe konkurset e reja m’u hap, vende të punës, u fillun ekspozitat e radhës që ishin. Tana u formu ky Bordi artistik, tanaj Bordi drejtus, se ajo ka qenë niherë artistik qysh mendum, po u bo Bordi drejtus, fillun aktivitetet normale në Galeri.
Erëmirë Krasniqi: Mandej, kur u bonët pjesë e ministrisë, në cilin moment filloi ministria me marrë përgjegjësi për Galerinë?
Lirije Buliqi: Ato fillun me ato aktivitete me ato mundësi domethonë fillun po shumë, shumë ngadalë ka shku. Domethonë, fillun tana rrogat m’i marrë, u konë ni procedure e gjatë, nihere me konkurse, nihere me këto, me, qysh me thonë, bazën e rrogës, a din. Ka qenë ni periudhë shumë e koklavitne administrative, deri sa u murr ni vendim që për çdo ekspozitë me konkuru për projekt domethonë, projektin me bo për çdo ekspozitë, nji nga nji, që edhe tash ekziston qashtu.
[Këtu ndërpritet intervista]
Erëmirë Krasniqi: Liri, kanë qenë do punëtori të qeramikës që i keni organizu në Galeri në kohën sa ka qenë drejtor Luan Mulliqi, a mundesh me m’kallxu ma shumë për qeto?
Lirije Buliqi: Po, po. Ka qenë viti 2004, në fakt viti 2003 që e kemi pasë nji ekspozitë të qeramikës të mjeshtrit të madh Hanibal Salvaro. Dhe ai na propozoi me mbajtë nji punëtori, e cila u miratu nga drejtori. Për ne ka qenë… në fakultet jo se jo që janë ofru landë të tilla edhe unë s’e kom ditë si është procesi. Pra, ka qenë gëzim i madh i nji grupi prej njëzetë artistëve të cilët u kyçën. Kërkesa ka qenë edhe ma e madhe, por nuk ka pasë mundësi me rritë numrin e pjesëmarrësve. Salvaro u ofru me na ndihmu, faktikisht na e kemi ble furrën që kushtojke mjaft shumë, por Ministria e Kulturës e aprovoi kërkesën edhe ai kishte ngritë fonde për glazura, baltë, dhe mjete tjera që duhen për punë në qeramikë.
Erëmirë Krasniqi: Gjatë kësaj punëtorie ai ua mësoi disa teknika, apo?
Lirije Buliqi: Nejse, nihere, erdh kësine me, me vazo të formsume veç që mu aspak nuk m’tërhjekin ato edhe tha… edhe na ka pru baltë. Tash të tregova, nji lloj arti që s’e kom njoft, na pruni baltën, dy lloj balte kemi pasë, kishim të bardhë edhe baltë normale. Ai na e mësoi formësimin, procesin e pjekjes, terjes, ngjyrosjes e deri në përfundimtare. Kjo zgjati pesë ditë. Ne fillum me punu, ishim nji grup i studentëve, faktikisht studentë kanë qenë krejt edhe fillum me punu. Ka qenë ni kënaqësi tepër e madhe, nji përvojë shumë e mirë, shumë e çmueshme, shumë që më ka vyjt bile mu edhe normal të gjithëve se s’ka pasë punëtori të tillë më herët.
Erëmirë Krasniqi: Edhe ju si staf jeni kyç edhe jeni zhvillu profesionalisht…
Lirije Buliqi: Na me shumë kënaqësi punojshim. Na punojshim edhe u bo atmosferë e punës. Para ndërtesës së Galerisë e patëm bo si punëtori, punojshim tanë ditën deri në mbramje vonë. Pra, ato që i pruni të gatshme na veç i ngjyrosëm edhe i kqyrshim efektet e ngjyrave sesi dalin pas pjekjes së parë. Nji teknikë që nuk kom ndi une përpara, teknika raku. Ajo ishte ma e vështira, ka një proces ma të gjatë, por shumë ma të lezetshëm.
Aty fillum me punu edhe furrën e patëm pak të vogël që u dufke disa herë m’i pjekë për me mujt të paktën ka nji punim secili artist me e pjekë. Kemi punu edhe momentin kur u kry punëtoria i kemi ekspozu. Tani disa punime u përzgjedhën për me u ekspozu në ekspozita ndërkombëtare. E tash ndër to, unë e kom marrë nji shpërblim, Blerta [Syla] ka marrë, ka qenë nji grup shumë i suksesshëm. Veprat janë pëlqy edhe janë ekspozu. Artistët shprehën dëshirë me formu shoqatën e qeramikës, sikur qysh ekziston e arteve aplikative. E fillum, por si gjithmonë te na punët mbeten në gjysmë dhe dështoi.
Erëmirë Krasniqi: Po de po, por edhe ka qenë moment i mirë për juve me i kombinu aftësitë e juja në skulpturë edhe në qeramikë edhe me kriju punë të reja. A mundësh me më tregu ma shumë për këtë pjesë?
Lirije Buliqi: Çka më ka bo mu përshtypje edhe gjithë të tjerëve është procesi i pjekjes në teknikën raku. Për shembull, e punojshim pllakën apo vazon, ajo duhej me u terë në temperaturë të dhomës, pas terjes ajo pjekej. Pra, temperatura ishte 900 shkallë, temperatura duhej me u matë. Mjeshtri që e udhëhiqte punëtorinë i kishte pajisjet; i pjekëm, i ngjyrosëm edhe nji pjekje të dytë ua bonëm.
Në fillim ne nuk dishim as m’i kombinu nuansat, se prapë punojshim me do glazura që ne s’i kishim pa kurrë. Unë po flas për veti, por edhe të tjerët për herë të parë i kanë pa. U pjekën, tani e provum teknikën raku. Kishte shumë kombinime, njëqind kombinime të mundshme ishin, me rritë efekte, me përpunu strukturën. Edhe e provum edhe këtë teknikë dhe kjo pak u bo punë ma e zorshme, ma e vështirë për me e realizu.
Erëmirë Krasniqi: Tregom ma shumë, si të ka ndihmu me u zhvillu?
Lirije Buliqi: Unë e pata mundësinë dhe privilegjin që furra mbeti në Galeri. Unë edhe dy herë tjera e mbajta nji punëtori me nji grup të studentëve, edhe ato për katër-pesë ditë. Tani procesin e pjekjës e bonëm në nji periudhë ma të gjatë, mandej une e kom vazhdu temën. Kom punu aq sa kom mujt, në momentin që kom qenë nji orë e lirë, për shembull në Galeri e kom shfrytëzu furrën kom dalë, më kanë ndihmu kolegët me i pjekë, edhe me kthy furrën në vend. Kom punu mjaft që tash jom e gatshme me pasë edhe ekspozitë personale.
Erëmirë Krasniqi: E çka pikturojshe?
Lirije Buliqi: Mu ma shumë më kanë tërhjekë pllakat, domethonë nifarë strukture me bo, qysh kisha material. Për shembull kom përdorë, kom përdorë thesin, për strukturën e thesit ose ndonjë gurë që ka pasë thymje ma interesante ose kom modelu skulpturë, vazo pak me forma kësi të çrregullta që mu më pëlqejnë ma shumë. Kështu që, jom dalë e knaqme që e kom kry se edhe po pëlqena, po pëlqehen punimet prej artistave kolegë.
Erëmirë Krasniqi: Po mendoj, si teknikë interesante, se osht’ edhe pikturë edhe qasi stili…
Lirije Buliqi: Edhe pëhurë, edhe pëlhurën e kom përdorë që osht’ e Dukagjinit, jonë këto marhamat [shamitë] e Rugovës që më kanë lone, si fëmini më kanë lonë qysh me thonë, {shikon në muri} ni, ni shejë…
Erëmirë Krasniqi: Përshtypje.
Lirije Buliqi: Ni përshtypje të mirë që tash i realizoj, që prapë kisha punu me pasë mundësi (qesh).
[Këtu ndërpritet intervista]
Erëmirë Krasniqi: Qysh kanë qenë dhetë vjet e fundit, po mendoj prej pavarësisë e tutje, 2008…
Lirije Buliqi: Po mendoj kanë qenë, për mu kanë qenë… se tash gjeneratat e reja, ma shumë po merren me video, me instalacione, me këto qe për mua edhe kjo osht’ diçka e re edhe shumë tërheqëse qenka. Por, prapë unë jom… ndoshta pse e gjeneratës vjetër pak jam unë ma shumë e brushës se qetyne modeleve tjera. Edhe pse këto jonë shumë të çmushme, shumë kanë imagjinatë, shumë ka artista që e njohin punën e që jonë të talentum, që duhet me u ndihmu e me u vlerësu, e me pasë ndonji ekspozitë shpërblyse që zakonisht edhe ka. Ka qenë kjo “Artistët e së nesërmes” për me shku jashtë me u formësu…
Erëmirë Krasniqi: Për rezidencë.
Lirije Buliqi: Po, për rezidencë.
[Këtu ndërpritet intervista]
Erëmirë Krasniqi: Tregona për sot jeni pensionu para pak muje, nashta me naj rikapitullu qeto 40 vjet, qysh kanë qenë për ty në Galeri? Ni jetë e lidhun me Galeri…
Lirije Buliqi: Për mu, si e kom paramendu jetën e profesionin e krejt, jeta ka marrë kahje tjetër, shumë ma të mirë se që kisha mendu që e boj. Ka qenë nji përvojë shumë e mirë dhe e kandshme. Një përvojë që më ka mundësu me u formësu, m’u bo artiste. Kom punu me aq dëshirë që… po mendoj, kom pasë edhe kriza, kom pasë kriza, kom pasë momente të këqija edhe të mira normal. Dikush ka ditë me të çmu, dikush ma shumë, dikush ma pak, por në përgjithësi mirë kom kalu. U pensionova me 4 Maj [2020].
Erëmirë Krasniqi: Të këtij viti.
Lirije Buliqi: Të këtij vitit. Nuk mundem me thonë që është vështirë, s’është keq. Me rëndësi me pasë shëndetin. E falenderoj stafin e Galerisë dhe të Ministrisë së Kulturës që më përciellën në mënyrë dinjitoze. Përciellja ke e mirë, pak emocionuese, është moment në të cilin gjithkush preket, por jo që e kom përjetu keq, aspak. Kom punu, kom kontribu aq sa kom mujt, kom ndihmu sa kom mujt. Domethonë, kom qenë e hapun për çdo artist, për çfarëdo pune që është dashtë që ka pasë të boj me Galerinë, kom ndihmu, kom dhonë materiale studentave. Besoj që e kom kry punën me përkushtim dhe shpresoj që kom arritë me i ndihmu dikuj.
Erëmirë Krasniqi: Shumë faleminderit Liri!
Lirije Buliqi: Faleminderit juve që patët kohë, që ma dhatë këtë mundësi me shpreh nji përvoj 40 vjeçare. Faleminderës!
Erëmirë Krasniqi: Kënaqësi e jemja.