Pjesa e Dytë
Ismail Gashi: Po i ndëgjoj plot, e i kom ni njerzt tu thanë, “Une jom kanë kryetar i pajtimeve n’këtë komunë e n’atë komunë” bile edhe për te na flitet që u kanë kryetar Avdi Kelmendi. Na nuk kena zgjedh kryetar. As Anton Çetta vet nuk, mendimi jem osht’ kta mos e merrni ju për, për realitet. Nuk ka pasë kurfarë grupi i zgjedhun që kta janë udhëheqsat. Ka qenë Mark Krasniqi, ta zajmë, Kajtaz Recaj, Muhamet Pirraku, kanë qenë Ramiz Kelmendi, kta me, rreth Antonit, me Antonin, por ata s’kanë qenë t’zgjedhun. As Antoni vet, me gojë t’vet që e ka thanë disa here, “Une nuk jom kryetar i Pajtimit, une jom ni pajtimtar, ni veprimtar që eci.” Po e marrshin ma shumë se i ka pasë ato t’tinaj, t’natyrshme. Ka nejt n’oda, 15 vjet ka punu n’Drenicë n’folklor me mledh kangë popullore, i ka msu krejt mentalitetin e odës. Po, po megjithatë kur e bojshim kanihere muhabet pak ma t’lirë thojke, “S’e kisha pa ditë çka osht populli. Une qitash e msova popullin, sa s’e kom msu 70 vjet përpara. Se sa e sa t’zeza i paska pasë, t’u hjek n’asi shëmti, që e kanë munu mrena përmrena si osht konflikti i hakmarrjes”.
Erëmirë Krasniqi: A ish vshtirë me hi nëpër oda edhe me sygjeru me pajtu njerz?
Ismail Gashi: Jo dikur, dikur, dikur, dikur me të thanë t’drejt për neve që ishim meshkuj dhe pak ma t’moshum ma lehtë. Por, une gjithëherë kur jena shku grupe kena pasë shumë vajza, edhe për vajzat n’fillim mu doke mos po nihen si t’ngurrume u dashke m’i privilegju pak ma shumë, m’i qitë krye venit. E ma t’privilegjume ishin, se e kanë meritu ato që i përmena. Na kanë ardhë n’ndihmë, ajo Nekibe Kelmendi, Sanije Gashi u kanë në atë “Kosovare” kryeredaktore atëherë. Na ka angazhu ajo gjininë femrore ktu shumë.
Erëmirë Krasniqi: E me jau ndrru menen? Me ndrru qat’ mentalitet? Se pajtimet pak e kanë ndrru mentalitetin mrena n’oda. Sa ka qenë qajo e vshtirë maspari, mandej edhe m’i bindë?
Ismail Gashi: Ka ndrru, ka ndrru se rastet janë. Raste t’veçanta ka që nuk kanë mujt me ndryshu. Kur kanë qenë ngatërresat e ashpra, ma t’afërta me farefisin, ma mrena farefisit. Ose kur jonë vra burrat po zamë, jonë metë gra, osht’ dashtë m’i marrë gratë. Se atë fjalën e pajtimit u dashtë ta japin gratë që ju kanë vra burrat, po atë bindjen se mospajtimi, belaja, t’varfnon ekonomikisht, t’varfnon edhe shpirtnisht, se e varfnon edhe popullin, se nëse ai sun del me mjell arën, me mjell patate, me mjell misër, fasule, ai tregu nuk ka me pasë, ka ma pak, ma pak edhe kshtu që varfnohet edhe populli. E ana tjetër shpirtnore, ki gjithë me majt n’kokë ja ma ka ai borxh gjak, gjakun borxh, qysh ka me vra? Kur ka me vra? Kur ta vras, kom me shku n’burg, shka bahet me fmitë, çka bahet me gruen, me vajzën, me djalin? Ajo asht’ ni ngarkesë që e ka rënue popullin me t’vërtetë, deri, thuja deri n’padurim. Në padurim. Kshtu që, pajtimet kanë qenë t’dobishme. Antoni zakonisht, profesor Antoni e ka përdorë atë, “M’u pajtu, u pajtut, por e keni vshtirë, rune! Me prishë nuk bon! A me nreq, e nreqt, po me prishë nuk bon!”
Erëmirë Krasniqi: Çfarë raste keni pajtu ju? A keni qenë ma shumë pajtimtar, a ndërmjetësus?
Ismail Gashi: Jo, pajtimtar kemi qenë, me grupe me shokë, me t’ri, me t’reja, me…
Erëmirë Krasniqi: A mundesh me na fol për naj rast?
Ismail Gashi: Po, kem pasë, për shembull në Smallushë që janë vra dy-tre vetë nërveti, në konflikt për tokat. Ata kanë lanë gra e fmi. Kena shku jo niherë, kena shku disa herë, disa herë. Kena marrë edhe thashë edhe Sanijen edhe këtë, Nekiben me bisedu me gratë atje. Me jau mush menen, se ai, se ai kunati si me thanë mashkulli që ish metë, ju kanë vra dy vllazën edhe ai që ish metë burrë aty nuk e kish lehtë me thanë p’i fali, se e kish hallin çka thojnë kunatat, ato që ju kanë vra burrat, ose fmija tyne.
Osht’ ai problem mrena familjes, na duhet me kuptu gjithsesi se jemi nivele tjera tashti që mujmë me kuptu ato. Edhe normalisht që ka pasë nevojë me qenë edhe Nekibja, me qenë edhe ni Nekibe tjetër ose ni studente, ni mësuse, ni arsimtare, ni gazetare, me folë me ato se, “Ju nuk jetoni mirë nëse nuk e falni. Ma lehtë jetoni me falë, e ai nuk ringjallet. Me falë i shliron fmitë, shkarkohesh shpirtnisht, je ma i lirë edhe ti edhe fmija, edhe çilet jeta, çilet ambienti”. Bile, që thojnë populli, çilet edhe havaja.
Erëmirë Krasniqi: Naj rast tjetër?
Ismail Gashi: Kem pasë raste që e ka vra n’Krajmir, për shemull e ka vra djalin e vllait. Jashtë jonë vra edhe tashi duhej m’i thanë atina, “Falja vllaut që ta ka vra djalin.” Edhe ai e mrriti ata me falë, po kur i thamë, “Hajde ti me neve tash te vllai,” u kanë Mulla Idrizi Kokrruku na ka nimu shumë, a din se ai ka qenë ma shpesh ktu te ne edhe, për Antoni po, po edhe ai ka qenë ma shpesh se Antoni, tha “Nuk kom qysh me ardhë” tha. Tash e kish edhe baben, kta e kishin. Baba plak 85 vjeç. “Hajde çu axho,” p’i thojmë, “edhe ti hajde te ai djali tjetër shkojme ja çojmë faljen.” “Po qysh me ardhë, more?” Tha. “Se na jena koritë edhe jena fikë, se na ka fikë avokatia, tu e mbrojtë edhe ata, tu e mbrojtë edhe kta.” Tu i lypë atij edhe ktij pare. Tu shitë kta gjithë pasuninë edhe djalin edhe t’vramë në hasmi nërveti e ka vra djalin e vllait edhe jena varfnu kshtu. Ka pasë raste t’ndryshme. Secila meriton mu përmend ta zamë. Bile, bile, edhe kto për ni urë, “Pse p’i maron ktu? Pse po i bjen drejt me dyrë t’mija? Se ajo drejt me dyrë t’mija mu m’pengon, jo maroje ma larg, maroje ma poshtë.” Ose për ni mexhë. Kanihere, kanihere une kom dyshu që osht edhe çashtje morale. Në kto raste nuk përmendet ajo.
Erëmirë Krasniqi: A keni qenë nëpër oda ju? Qysh o folë për kanunin po m’intereson? Jo për kanunin, po për gjakmarrjen si dukuri. Se plot thojnë që nuk osht e jona, na ka metë, e…
Ismail Gashi: Na kemi folë edhe shiko, se ish edhe situatë politike atëhere e dobishme me thanë qashtu, shteti i hujë se na jemi kanë n’robni t’hujën vazhdimisht edhe jemi hala. I ka ndihmu kto edhe padyshim, padyshim që nuk i ka ardhë keq as shtetit serb, as atij tjetrit ma herët, që po vriten shqiptarët, po sidomos [jo] serbëve. Këta e kem armikun ma t’afërt fizikisht, por edhe që e kem përjetu shpirtnisht ma keq. Edhe ai, ky armik ka mjell kokrra për mu ngatrrue shqiptarët. E ka mjell ata edhe e ka ndihmu pushteti, ose e ka ba njenin si bashkëpunëtor pak ma t’afërt pak ma përkrahu, i përkrahun, pak ma simpatik, a? E ka nxitë, e ka shty mu kapë me dikon se s’i ka pengu gja m’u, m’u vritë, nëse vriten shqiptarët. Asi raste i kemi përdorë kto, edhe n’pajtime i kemi përdorë se ish edhe situata.
Na ishim realisht n’front me Millosheviqin, me Serbinë, që e kishim armik historik. Armik historik edhe ai e ashpërsoi masën ndaj nesh, duhej mu përballue. N’ato tubime ma t’mdha e deri te Verrat e Llukës për shembull, që jonë kanë mbi 500 mijë vetë aty, që u tregu edhe, edhe Serbia pak e mori me trishtim atë punë se ktu diçka po ndodhë, se pati edhe tubime tjera, pos Verrave të Llukës, pati edhe tubime tjera. Na kemi pasë edhe në Gadime tubim po aq, jo sa ai, po disa, dhjeta mija vetë i kem pasë edhe u folë aty, kanë folë njerzit, kanë ba apel, “Falni gjaqet, e afronu, e merrnu vesh, e mos u hasmoni, ikni hasmisë”. Ato kanë ndiku besoj gjithë.
Bile, bile mu dok si edhe ju e përmendt se ka ndyshu pak mentaliteti. Prej atyne ka ndryshu pak. Osht’ pozitiv. Osht’ pozitiv. Une edhe sot nëpër neja në t’pame zakonisht, se edhe tash nuk mirrem me politikë se une jom n’pension, nuk mirrna me ksi aktivitete politike, po n’pame jom met si plak tash shkoj, une ata e përmeni këtë punën e që jena pajtu. Jena pajtu edhe me hasmi po edhe me politikë. Edhe politikisht jena pajtu, nuk jemi ma kundërshti. E përmena atë rastin e Fadil Hoxhës edhe Hysen Tërpezës, po.
Erëmirë Krasniqi: Pse çfarë konflikti kanë qenë ai? Çka kanë përfaqësu?
Ismail Gashi: Po, Hysen Tërpeza u kanë ballist, 50 vjet ka ikë, ka metë jashtë shtetit. Fadil Hoxha u kanë komandant partizan, që ka qenë udhëheqës i lartë domethanë. Ktu me ni tubim në Prishtinë ishin dytë t’pranishëm edhe Muhamet Pirraku e do shokë po bojnë llaf, “A i shtijmë m’u marr, m’u pajtu? M’u marrë n’gryk?” Edhe ata… ata pranun.
Erëmirë Krasniqi: Gjatë Pajtimeve?
Ismail Gashi: Jo gjatë Pajtimeve, ish ni kohë pak ma vonë, por ish ni epizod i mirë i pajtimit politik po thom. Bile ishin, se kryekomandant i Ballit ka qenë Hyseni, kryekomandant i partizanve Fadili, kur u murren n’gryk, “Po ta boj hallall, e po ta… t’gjitha, se me t’pa zatetë t’kisha vra.” Ai, “Me m’pa zatetë m’kishe vra.” (qeshë) U murren n’gryk e lanë atë muhabetin e hasmisë t’madhe. Për mu ka qenë ajo ni marrveshje e madhe. Nivel, nivel politik po thom, dhe kombëtar po.
Ermirë Krasniqi: Domethanë njerzve ju thojshit që gjakmarrja nuk osht e jona si traditë?
Ismail Gashi: Osht’ e, osht’… osht’ e trillume. Na e kena ashpërsu, se njerzt e kanë imponu nashta po. Megjithatë, tradicionalisht me marrë, historikisht na prej Perandorisë e tutje mund t’jetë e mjellun ashtu, se Kanuni e trajton. Kanuni nuk o fort i ri, osht’ mesjetar, po atëherë kur nuk ka pasë kërkush Kanun, na kena pasë. Se shqiptarët dallohen që, kanë dëshmi që janë popull i vjetër, se na e kem flamurin ndër ma t’vjetrit në Evropë, por edhe Kanunin s’e ka pasë as popujt tjerë s’e kanë pasë. Pamvarsisht ashpërsisë sot që e kemi, sot nuk osht’ mirë me përdorë, se i kem normat ligjore tjera, o sistemi ligjor. Ai kthimi mbrapa do t’ishte me punu, edhe pse nuk po hiqet, nuk po hiqet bash lehtë.
Erëmirë Krasniqi: Te Verrat e Llukës, a po na kallxon qysh ka qenë?
Ismail Gashi: Te Verrat e Llukës ka qenë masë e madhe. E di që osht marrë p’i nivelit qëndror.
Erëmirë Krasniqi: A keni qenë?
Ismail Gashi: Po, kom qenë. Osht’ ni… tradicionalisht aty ka pasë ni tubim pajtimesh edhe n’kohën e Haxhi Zekës, e ma herët. Aty o majt me ni, me ni qëllim poashtu t’vazhdimit të traditës. Kanë ardhë prej të gjitha viseve të Kosovës. Aty jonë falë, une qysh e dim mbi 60 gjaqe aty për aty i kanë çu dorë mas dorë letrën qi, “E fali une gjakun e djalit, e vllavit, e babës.” Une e di qi ata kanë shkue, kanë shkue aty për aty domethanë. Pos disa dhjetë gjaqe që janë kanë t’lajmrume që kanë m’u pajtu. Aty ka qenë ni, si me thanë ni manifestim tepër i madh, shumë pozitiv, historik për shqiptarët. Edhe pse n’rrethana çfarë ish.
Erëmirë Krasniqi: Qysh ke ajo ditë?
Ismail Gashi: Nuk ka intervenu policia. Kom ni që rreth rrugës tani ka jemi kthy viseve t’ndryshme ka nalë njerz policia. Ka tentu me përdorë, me dëshmu si na jemi ktu, me dëshmu si mund t’përdorim dhunë e qesi sene. Ata dhunën s’e kanë ndërpre, s’e kanë ndëpre, po aty mrena tubimit që ish tubim tëpër i madh m’u provoku e me dheta milic ajo punë nuk ish send qi nalet ai, ai ish ni, ni vullkan i madh.
Erëmirë Krasniqi: E ju keni qenë aktivist i LDK-së në atë kohë? Në atë kohë LDK-ja ka qenë hala e re a po?
Ismail Gashi: LDK-ja ka qenë e vetmja parti…
Erëmirë Krasniqi: Ishit aty si anëtar i LDK-së, a qysh?
Ismail Gashi: Ah?
Erëmirë Krasniqi: Kur ndihmojshit n’pajtime, a shkojshit si aktivist apo si anëtar?
Ismail Gashi: Ja, ja, ja në pajtime na kena shkue normalisht. E kena përmen kanihere edhe partinë, se osht’ proces politik ai, se ish pozitive ajo punë. Se na nuk kena shku si partiak. Kena shku si shqiptarë, si njerëz të barabartë. Edhe pse ato tri-katër parti tjera që i kishim, ishin shumë minore, krahas Lidhjes Demokratike ishin t’vogla, po ekzistonin domethanë. Se edhe Kshilli i të Drejtave ka lujt at rolin e vet, se ai u formu dikun ma herët se Lidhja Demokratike, me 14 nëntor m’doket, ‘98-ën, e Lidhja Demokratike 23 dhjetor osht’…
Erëmirë Krasniqi: ‘88-ën?
Ismail Gashi: ‘98, jo ‘89, ‘89, ‘89, se i ngatrrova vitet. Po kanë pasë funksionin vet, ato poplli e gzonte atë lëvizje, atë atë ngjallje, atë ngjallje. Pamvarsisht dhunës, ajo ngjallje ish edhe fuqia e rezistencës domethanë, fuqi rezistence. Ni energji që shihej po mendonte dikush se ai osht’ i robnum ky popull, i robnum po, po kish energji për rezistencë, kish energji. Edhe ajo u dëshmu domethanë. Nuk shkum rastsisht p’i sistemit shkollor, na e ndamë, e ndajtëm në ‘90-tat, e dajtëm p’i Serbisë edhe e bamë t’pavarun nëpër shtëpi, shkolla, se po mos ta bënim ate, do t’kishim mbetë na pesë, nëntë vite mrapa. Do t’i kish ra, ta zamë, ni fmijës shtatë vjeçar me ni tjetër 15 vjeçar ni klasë. Për tetë vjet do ta kishim shkputë zinxhirin e vazhdimsisë së sistemit shkollor.
Erëmirë Krasniqi: Qysh e organizutë edukimin… përmes LDK-së apo përmes aktivizmit lokal apo?
Ismail Gashi: Shiko, na dikur kena pasë nisë m’i ba do subjekte qeveritare se edhe atëherë e kena pasë shpallë ni Republikë, edhe ajo Republika nuk na u njoft përjashtë, por na e njifnim përmrena, se na e njihnim qenien tonë e kishim atë Republikë se i bamë institucionet e shtetit. Kenë Këshilli i Financimit, për shemull, që e kena qujt atëherë, Këshilli i Arsimit, nuk kanë qenë subjekte partiake. Ato jonë formu nga LDK-ja se i ka pasë 90 përqind, përmes LDK-së jonë formu. Por, masi ish Ministria jashtë, ne kishim vendimin, une e kom marrë për shembull, kryetar i Arsimit, e kom marrë p’i Bicajt, e ka nënshkru Ministri i Arsimit të Republikës të Kosovës. Në ’95 jom emnu, me 1 gusht, kryetar i Këshillit të Arsimit. Atë vendim e kom marrë mas tre dite. Domethanë, qeveria ka ekzistu, jo partiake, por ajo qeveri që osht’ formu p’i partive. Na kena pasë ni kuvend. Kena pasë në kuvend të gjitha partitë, kanë pasë kapak deputetë, sipas madhsisë që kanë qenë. Mirret vesh LDK-ja ka pasë dikun 80 përqind të veneve, se kemi qenë ma, ma e madhe, ma e shtrime. Se unë mas luftës s’jom marr mo me asni parti, po as me LDK jo. Kom qenë n’Këshill të Përgjithshëm atje në LDK, n’mandatin e fundit, qato që gati u prishëm, edhe me, jom largu edhe pi partisë.
Erëmirë Krasniqi: Qysh e kalut luftën? Qysh ke lufta?
Ismail Gashi: Në luftë kom nejt une, ktu m’ka zanë bombardimi, jo në qet’ banesë, dikun tjetër. E qetu jom dalë qe tri vjet. Me shoqen jom ktu edhe me qat’ vajzën e martume në Tiranë, ma shpesh rrin ktu. Sebep [per shkak] punës kom nejt në Lipjan natën e parë, dytën kom shku në fshat, në Sllovi. Kom nejt deri me 15 prill [1999], 15 prill na ka sulmu në Sllovi, i kanë vra 45 shqiptarë aty, fshati që ka psu ma së shumti. Kom dalë n’mal, prej malit jom kthy në Smallushë t’nesrit. Kom nejt deri 27 prill, 27 prill Ferizaj deri me 20 maj jom dalë n’Maqedoni. Prej 20 maj, kom nejt nja ni muj, jo t’plotë n’Gostivar. Jom kthy tani mas luftës.
Erëmirë Krasniqi: A keni humbë najkon gjatë luftës?
Ismail Gashi: Jo, kushëri po, t’afërt, farefis ma t’largtë pak, se t’shpisë teme jo. Se tashi, jonë vra shumë n’katun tem. 45 jonë t’vram aty.
Erëmirë Krasniqi: Prej vendasve a paramilitarëve [serb]?
Ismail Gashi: Vendas ka, edhe serb vendas ka pasë, ka edhe paramilitarë. Ka vra kush ka mujt aty. U sulmu fshati n’ora 1:30, p’i dy drejtimeve kanë gju kush ka mujt aty. Bile, bile, karshi asaj une kom dalë i pari për me ik, i pari kom ik (qeshë). Kom dalë me ni kodër osht’ mbi fshat aty, e kom pa at’ farë përzimje e madhe që s’dihej çka ndodhë aty, kur e kena llogaritë n’fund 45 kom thanë, “Prapë pak, kena pshtu lehtë.” Se u kanë i sulmum shumë keq. Tana kena pasë 72 shpi serbe mrena, që kanë majt njerz aty.
Erëmirë Krasniqi: A jonë veshë ata?
Ismail Gashi: Jonë veshë valla nja 26 çka i kom une, a 26-7 qeshtu, kanë qenë t’veshun. Të mobilizum si rezerva policisë, si rezerva t’ushtrisë veç me uniforma.
Erëmirë Krasniqi: Kur u kthytë? Manej si refugjatë prej Gostivarit?
Ismail Gashi: Prej Gostivarit jemi kthy n’fshat maspari nja ni javë ditë, se e kom pa lanë babën t’paralizum une. E kom pasë babën t’paralizum kur jom shkue, se qeky vllai madh e ka majt tani qato ditë, se baba me mu ka jetu 25 vjet. Edhe e kisha dertin që po vdes pa e pa edhe une, po m’shkon ai muni huq që thojnë. E kom gjetë gjallë po, po krye t’javës ka vdekë. Kom ardhë n’banesë tana mas ni jave. Kena organizu tani punë tjera, ngushllimet nëpër territor t’komunës, e n’Sllovi teme, kena pasë atë t’pamën e përbashktë t’shkollës, se i kishim 37-8 familje që i kishin prekë me vrasje. Nuk mundte ni njeri me ardhë m’i pa 37-8 familje për dy ditë. E bamë n’shkollë, i thirrëm ata familjarët. Ktu për çdo shpi vijnë ka njo, ka dy rrini, n’ardhshin tana për shtatë ditë, edhe p’i Peje na kanë ardhë autobusa, që kanë ni. E patëm shpallë ato njoftime që janë vra 45, e pamja asht’ kshtu e kshtu.
Erëmirë Krasniqi: E qysh u aktivizut mandej mas luftës ju?
Ismail Gashi: Mas lufte une s’jom aktivizu. Kom punu n’komunë si këshilltar m’kanë thanë për shkolla t’mesme, realisht s’kom ba punë shumë efektive ma se hinën reformat, e kto format e kta t’jashtmit me na majt do derse e do msime do, “Jo mahet shkolla kshtu, jo s’mahet kshtu”. Une nuk jom kundër përsosjes, por shkolla shqipe e ka ni traditë. Ka ni traditë, nuk e kena lanë pa reformu edhe qato dhjetë vjet e okupimit. Na e kena hekë sistemin ideologjik n’msime, e kemi hekë komunizmin, e kemi hjek vllaznim-bashkimin, e kemi shti Informatikën si landë gjatë bash n’qatë okupimin kur ishim nën okupim.
E kemi shti edukatën qytetare bash n’edukim, e kemi shti si n’qatë dhjetë vjeshin e okupimit, se une i kom udhëheqë vet ato, pe di edhe n’nivel Kosove qysh jemi marrë vesh, bile edhe me Shqiprinë. Ose edhe pesë landë që jonë materiet kombëtare, gjuha, historia, gjeografia, arti muzikor, arti figurativ, i kena shti ato materiet shqiptare që s’i ka pasë n’kohën e komunizmit. E kena materializu kombtarisht programin msimor, edhe nuk ish kjo pak, po atëherë rrethanat që në Lipjan mu m’kanë msu 1000 fmijë me ni shpi private, katra me katra jonë ulë, ni dhomë jonë ulun 38 fmijë. Që une kur u konë qekjo për të drejta të njeriut prej Beogradit, p’ia harroj emrin ksaj…
Erëmirë Krasniqi: Natasha Kandiç?
Ismail Gashi: Po Kandiçi, kur ka ardhë nihere, se ka ardhë disa herë n’Lipjan…
Erëmirë Krasniqi: Gjatë ‘90-tave?
Ismail Gashi: Ka ardhun, “A bon me hi n’shkollë private?” “Po, more”. Kur ka hi. Mu m’ka thonë ajo vet qetu n’shkollë private, “Po mos t’punoja unë qet’ detyrë që e kom n’sistemin e Millosheviqit, s’kisha pranu me punu kurrë, a kisha punu taksiste”. A n’sistem të Millosheviqit, qysh si vje turp fëmija, 40 fëmijë mu djersitë aty me ni ambient shumë t’ngushtë, pa drrasë t’zezë ose me do fosne që i thojshim do drrasa t’trasha… mu ulë, mu ulën. S’kem pasë mobilje do me… s’kem pasë inventarë na aty.
Jo ministria… tash s’ka kuptim me folë, jom pak i… me qenë shumë objektiv, nuk, nuk dalim, qysh po flasim, ma pak dalim, edhe n’aspektin e qeverisë. Na ka shku n’egzil kta njerz nuk e di çka kanë bo. Ma shumë punt e arsimit p’i di se aty jom konë i lidhun. Na i kena pasë nja tre persona ktu që e krynin punën e ministrit, Abdyl Rama, Xhavit Ahmeti edhe Rexhep Osmani. Kta na ftonin neve kryetarët e arsimit që ishim t’komunave, çdo dy javë ose ma shpesh ose ma rrallë qysh donin ata, e na bisedonim me ata aty, çka me bo me ktë, p’i zgjedhim drejtorat, p’i shpallum konkursin për arsimtar, p’i bajmë ktë, domethanë e qeverisnim n’bashkëpunim me kta tre.
Une ministrin e kom pa në Tiranë nihere kur kom shku. Kom shku për punë tjera, s’kom shku për, ktu e kom pa edhe ministrin në Tiranë, Bicaj. Se ai ka qenë jashtë domethanë, kta nashta kanë çue programe a najsen ktyne, po une nuk besoj se kta krejt që i kena marrë me Shqiprinë bashkëpunimet, ma çelt kena qenë atëherë. Bile qitashi përveç qesaj abetare që e bonën edhe harrun bile edhe ata s’pe dinë a pe zbatojnë, a s’pe zbatojnë ma. Se ni abetare unike e bonëm për kombin shqiptar, po e shkepëm ata atje edhe ktu po kërkush s’e kontrolloi ma a po zbatohet vërtetë. Une p’e di që në Shqipëri përdoren prapë nja dy- tri ma së paku. Edhe le ma tjerat që s’i bonëm. Na e kena pasë para lufte ketë program, m’i ba tekstet unike kombëtare, edhe me ba kalendarin shkollor kombëtar. Bile, edhe fillimin e vitit shkollor mos me qenë me të parin edhe të 15 shtator, po me ba me të parin, ose 15. Me qenë për te dyja shtetet, për gjithë shqiptarët domethanë. Edhe tashi po hi thellë, s’pe ngucim ketë muhabet.
Erëmirë Krasniqi: Domethanë, komunikimi ka qenë shumë ma i mirë atëhere se sa mas luftës?
Ismail Gashi: Qetash, qetash jem t’lirë që po shkojmë n’Shqipni, une shkoj…
Erëmirë Krasniqi: Po menoj në nivel institucional.
Ismail Gashi: Tash edhe miq, edhe une t’shtunen, t’dillen shkoj. Edhe kanihere sa ke vera veç shkojmë n’bregdet veç vikendeve, vjen edhe djali me nuse, edhe une me plaken teme, s’guxoj, nuse i thom edhe une, po për ju p’e thomë plakë (buzëqeshë). Se edhe, na shkojmë tash ajo osht’ e lirë me shku tashi e lirë, liria jonë me shku e po shkojmë shpejt se osht’ autoudha. Megjithatë, këtë afrimin, integrimin mrena kombit mu s’po m’doket që jemi mirë, s’po m’doket që jemi mirë. Na mujmë shumë ma shumë. Osht’ dashtë me ba n’shkolla tekstet unike, osht’ dashtë m’i bo krejt ato planprograme, kurrikula që p’i thojnë tash, jo na me marrë kurrikulë rumune, me përkthy në shqip edhe me materializu shqip edhe mos me marrë të tyne. Të tyne ose mu ulë bashkarisht me ba bashkarisht, na kena eksperta t’saj.
Erëmirë Krasniqi: Ju përmendet që keni qenë pjesë e ksaj Lëvizje Nacional-Çlirimtare, ata kanë qenë për bashkim edhe i kanë pasë do ide me Shqipninë, qysh i braktisët ato ide?
Ismail Gashi: Baci Metush, baci Metush o kanë dallim, une besoj që, une e kom atë bindje, nashta s’osht ashtu, po une e di që koxha shumë osht’, nuk o konë Enverist ai. Ai edhe na ka thanë kanihere, “Qy, me sha mos e shani se s’ka kuptim, po mos dilni në Evropë m’i thanë dikuj, naj gjermani, naj francezi, Marksizëm-Leninizëm, ai t’vetin e ka Marksin nuk e qet’ kun”. Du me thanë dallimi u kanë në Bacin Adem. Baci Metush u kanë krejt tjetër. Ma vigan, ma vigan u kanë, ma i madh. Ai ka lypë me punue, ka lypë me punue, edhe ka pasë mençuri t’punës vet, po tashi rrezikshmëria u kanë patjetër e madhe. Nuk jena tërhjek na prej asaj, une n’koncept temin e kom që kjo rrugë nuk mund t’ndalet, po n’rrethana t’ardhshme dikush po thotë mos e përmeni se bashkohmi në Evropë. Na nuk o mirë m’u bashku në Evropë, po kur jemi ktu t’bashkum… na e kem nifarë vije t’kufinit, po ajo osht’ krejt formale edhe ni gjuhë e kemi, ni histori e kemi, ni traditë e kemi, ni abetare duhet ta kemi, ni flamur duhet ta kemi.
Erëmirë Krasniqi: Kur jeni pensionu?
Ismail Gashi: He?
Erëmirë Krasniqi: Kur keni dalë n’pension?
Ismail Gashi: Me 10, me 14 qershor të 10, të 2010-ës.
Erëmirë Krasniqi: E çka boni tash? Qysh e organizoni kohën?
Ismail Gashi: Tash rri, rri ma shumë. Mirrna kapak, shkarraviti kanihere kapak diçka. Po s’kom punu mirë, s’kom ditë me shkru kur jom kanë i ri (buzqëqeshë). Qetash p’i nejës të tepërt po duhet me hargjitë kohë kishe po shkruj dishka.
Erëmirë Krasniqi: A keni diçka me shtu?
Ismail Gashi: Ju falenderoj shumë, ju falenderoj shumë. Nëse kom thonë dishka, nalne për t’mirë, nëse s’kom thanë lene.
