Kërkesat kanë qenë kryesisht politike. ‘Vetëvendosje!’ ‘Lironi të burgosurit politikë, Adem Demaçin, Rexhep Malën!’ Gjithë ata të burgosunit i kanë përmenë me emra. ‘Trepça po punon, Beogradi ndërton!’ ‘Kosova Republikë!’ … ‘Kushtetutë, ja me hatër, ja me luftë!’ … Hydajeti ka folë, ka folë si punëtor, me kaçketë, me tesha të thjeshta ka qenë punëtor ne nuk e kemi njoftë fare. Edhe atë ditë, Teuta… vrulli nuk të lejke ty, nuk të lejke rahat ajo situatë. Edhe tash, ‘Hyp ti Teutë, hyp edhe ti si femën. Pse me hype veç mashkujt? Edhe femnat le të hypin’. ‘Jo, hyp ti Remzi!’ S’di si u ba edhe mu, ‘Hyp, hyp ti’, pa nisë e me hypë, vëllau i shkrujti ato kërkesat, çka me folë… në shpinë të dikujt, më dokët të vëllaut të Teutës ka qenë. Edhe m’i jep ato, une hypi aty me ni fund me ni, jo bash lehtë nuk e kom pasë, edhe tash më pytë Hidajet Hyseni, ‘A po më njeh?’ … Edhe i flas ato edhe brohoritja ka qenë edhe ma e madhe se si femën si edhe pak ma ndryshe, edhe zbrita poshtë edhe mo vazhdumë deri në mramje terr u konë, u terru shumë, deri vonë ka qenë. Atje na shpërndajnë me gazlotësjellës, aty shpërndahemi mo asnjëna tjetrën s’e kemi pa. Më dathën këpucat edhe e shoh ni djalë tu vrapu nëpër rrugë, nuk më kujtohën ato rrugë sot se ku kanë qenë ato. Edhe ma jepë ni këpucë të vetën… bile e kom marrë deri sa jom, deri vonë e kom pasë. Nuk e di vonë dikush ma ka largu ato, se kom dashtë me rujt kujtim atë, kujtim edhe të jenë në muze, ajo këpucë që me tregu ku ka ndodhë, çka kanë bo, kemi bo në atë kohë.

Na bojshim neja midis ditës për shembull. Në ora 12:00 në mesnatë i shtrijshim perdet edhe… mandej shkojshim n’shpi me hangër drekë me prindt tanë. Qiky ka qenë realiteti. Na përherë kemi pasë ndjenjen me jetu nifar’ jete normale edhe me kriju nifar’ normaliteti edhe nifar’ rezistence në qat’ far’ normaliteti. Në të njejtën kohë realiteti jonë ka qenë jashtëzakonisht denigrues edhe shtypës në secilën formë t’jetës tonë. Domethanë është shumë interesant edhe qysh adaptohet njeri me pabarazitë e qatij niveli. Ku ti për shembull çdo gja ka qenë e segregune, a po? Ti ke qenë shumë e kujdesshme ku po shkon me ble. Ti ke qenë shumë e kujdesshme n’cilin dyqan po hin a po çka… gjithçka ka qenë e kalkulune. Për dikond që i ka 14-15 vjet gjithçka ka qenë e kalkulune edhe domethanë qato vendime që i ke bo kanë qenë vendime shumë t’rëndësishme për mirëqenien tane.

Klasa e parë fillmore të ulur në dysheme e tu mësu abetaren, shkrimet e para në dysheme. Në Fushë Kosovë për shembull katastrofë gjendja. Ato dhoma janë nxe shpejt, janë ftoh shpejt. Mandej ka ndodh u dasht me shku në dhomë prej korridorit me hi në kuzhinë, prej kuzhine në dhomë ku kanë mësu nxansit. E ka dhonë idenë Halim Hyseni për shtëpi-shkolla më kujtohet ni rast, ni gazetar i tha, ‘Po çka do me bo qaty zihet pasuli’ po e banalizoj, ‘qaty zihet gjella, qaty mësojnë nxansët?’  Thotë Halimi, ‘Tregom pra ti qysh me shku me mësu? Gjoma ti vendin ku nuk ka gjellë të shkojnë qaty nxansët’.

Mendoja që popullata civile duhet tërheqej nga fshati, respektivisht në radhë parë mendoj që të rinjët, të cilët do të mund të ishin cak i sulmit të forcave serbe, ata do duhej të largoheshin…Kam ardhur te popullata në atë luginë ku ishte e përqëndruar rreth 700 persona…Kam apeluar që të rinjët të vijnë me mua, të largohen; disa prej atyre që kanë qenë prezent, për fat të keq tani nuk janë në mesin e të gjallëve, thonë, ‘Po ne civil, ne jemi të paarmatosur, ne jemi me gra, me fëmijë, me gra shtatëzëna, me nuse, me foshnje, pse duhet të jemi ne cak i sulmit të forcave serbe, kur ne nuk paraqesim asnjë lloj rreziku për askë?’U kam kundërpërgjigj, ‘Për faktin që ju duhet ta kuptoni një fakt që serbët tradicionalisht kanë sulmuar popullatën civile, serbët tradicionalisht kanë sulmuar njerëzit e paarmatoshur dhe të pambrojtur, prandaj unë mendoj që është mirë largohemi.’..mbas nja dy tre javëve, dëgjuam lajmet e para…përmes një radiotranzitor… dhe thoshte se mbi 100 shqiptarë ishin vrarë në Krushë të Vogël.

Ka pas presion vazhdimisht sepse herë pas here kanë ardh për shembull në oborr të shkollës me pyt, ‘Me çfarë plan-programi mësoni? Kush është këtu drejtori?’. Ka qenë patriotizëm i formës vet, me thonë, “Nuk është këtu. Jemi në mësim”. Po shkollat që kanë qenë me nxënës veç shqiptarë e kanë pas pak ma lehtë se sa shkollat që kanë qenë në qytet dhe i kanë pas te dy komunitetet brenda të njejtit objekt. 

 

[…] Organizimin e mësimit kur u mbyllën shkollat filluan mësimdhënësit ta bëjnë nëpër shtëpi. Mësusit e klasëve të ulta i merrnin nxënësit në shtëpi të vet, po mësusët e klasëve të larta, gjashtë – nëntë edhe shkollat e mesme fillun organizimin nëpër shtëpitë-shkolla, që ishte shumë vështirë edhe kjo gjendje diku gjashtë-shtatë muj që ka zgjat.

Unë katër vjeçe kam qenë kur më ka vdekë nëna. Edhe kjo osht ni… unë e kam shkru ni libër ‘Rrënjët e familjes’ gjyshi im është kryepersonazh. Edhe une dyshoj që një aktiviste sërbe ajo ma ka myt nonën. Nona mu ka vra. Unë e mbaj mend ashtu veç gjakun {prekë barkun}, ni jastëk, se neve na largojshin prej dhomës. Babai im shkoi me kalë shpejt e shpejt në qytet e mori ni mjek. […] E dyshoj se është vra, i kanë qit bombë në oxhak, te shpia e zjermit, ku kanë gatu. […] Edhe kur paskan ardhë me na marrë grunin e misrin, qekjo sërbja, paska hy në kosh, grunin e kanë marr po tash edhe koshin edhe misrin. E mamaja ime e paska marrë sëpatën edhe te dera e koshit me sëpatëka thonë, ‘Une gjallë e ti me dalë gjallë prej këtuhit kurrë jo, se boll ma morrët millin e grunin e tash edhe misrin do me m’i lonë fëmijët pa bukë’. Ajo [serbja] frigohet shumë edhe i thotë babasë tim, ‘Largoje grunë prej këtuhit se po ta jap fjalën që asni kokërr misër s’ko me marr’. Edhe baba ja bon disi me shejë nonës, se baba mandej mu më ka tregu edhe i thotë ‘Largohu ajt shko te shpia se po qajnë fëmijët a po digjet buka’. Ajo po sa largohet, kjo del edhe ikën. Mirëpo ajo e ka ditë krejt terrenin e shtëpisë sonë. Edhe besoj që… se ‘50-tën nona mu ka vra. Ajo [serbja] e ka gjujt atë bombën, se aty ka qenë nona edhe q’ajo njerka. Ajo pak është plagosë, nona shumë edhe prej asaj ka vdekë.

Ajo brumosja jonë e sidomos mund t’kem qenë djalë që themi, djalë ma krye kcym kështu ma i avansun a qysh të dush thuje. […] Më lindi ideja që ta formojmë Shoqatën e Studentëve Shqiptarë në Beograd. 

 

Kjo nuk ishte thjeshtë ni shoqatë kulturore-letrare. Por ishte në mënyrë legale ni organizim ku na do të zhvillonim pastaj veprimtari ilegale tonën. Por që ta kemi mburojë këtë anën legale të organizimit, jo ilegale. Që më thoni e ke mendu mirë. Në fillim bisedova me shoktë ma besnik, ma të devotshëm që ishin këta. Dakord ishin. Më pranun që ta krijojmë. U bo mbledhja, ishte orë letrare. U ngrita dhe shpalosa konceptin dhe idenë edhe kërkesën për krijimin e shoqatës. U miratu nga të gjithë. 

 

Që të mos mbetej që jemi veç ni grup e bëm që të kaloj në ni fletë dhe të gjithë të nënshkruanin që janë dakord për krijimin e shoqatës. Përveç, edhe Setki Imami ka qenë aty, punonjës i vjetër në Beograd. S’di a ka qenë Anton Çetta s’më kujtohet mirë. Dançetoviqi, që ishte shef katedre, ai nuk e nënshkroi.