Pjesa e Dytë
Besa Krajku: 43 vite kam punu, muj me thanë profesionin tim. Pas penzionit pushova gjashtë muj. Jam penzionu me 17 maj, 2017-shit edhe vendosa përsëri mu kyç në këtë profesionin tim. Është hera e dytë që jam regjistru si avokate, herën e parë ka qenë viteve ‘90-ta kur e lamë punën, u bë e padurushme, u bo vështirë me punu në ato kushte, në ato rrethana, me ato ligje. Kështu që, u tërhoqëm, nuk ka ngelë asnji shqiptarë në gjykatë. Pak ndejtëm, mandejna u bona avokat. Më kanë përkrahë vllaznit shumë në asokohe, thanë, “Shko ku janë kolegtë, na të financojmë, na të përkrahim. Ku janë të gjithë rri edhe ti me ta”.
Në fillim nuk kishte punë, po mandej fillunë me mbyllë njerëzit. Njerëzit e pafajshëm fillunë me i mbyllë, nëpër shtëpija me i marrë. Më kujtohet rasti i Rahovecit, në 2000 e… në vitin ‘98, po nejse ka qenë muji gusht. Dëgjum se masakër ka ndodhë në Rahovec. Isha në zyre masdite, nji gru e ulur te shkalltë po e kërkon fëminë, nuk po din ku e ka. Po e pys, “A ke qenë në spital?” Tha, “Nuk osht’”. “A ke qenë në morg?” “Nuk osht’”. Thashë, “Atëherë paske fat, se nuk osht në morg, nuk osht’ në spital. Atëherë, e ki gjallë, e ki në burg”. “Por, si me e kuptu?”
Thashë, “Ma jep nji autorizim”, më autorizoi. Shkova edhe e veta. Me të vërtetë ishte në burg. Gëzimi i sajna që o gjallë. Kështu që, fillunë mandej me ardhë edhe tjerët, se ajo kishte përcjellë në Rahovec. Kisha autorizim për nji grup të madh të personave të cilët ishin paraburgim. M’i ju ndihmu shumë nuk mujshim profesionalisht, se këta kishin vendosë me i marrë, me i gjyku.
Fitore Rexhepi: Me çfarë arsye i merrshin?
Besa Krajku: Po si terrorista, nëpër shtëpia i kishin mbledhë njerëzit. Mirëpo, mbajsha kontakt me ta, me familje, iu çojsha barna, iu çojsha tesha edhe filloi gjykimi i tyne. Grupi i parë ka qenë diku katërdhetë prej tyne. Kur i sjellshin në gjykim ka qenë tmerr, të lidhun.
Fitore Rexhepi: Cilën moshë?
Besa Krajku: Mosha të ndryshme, po të miturit, ndarë i mbajshin, procedura, ligji për t’mitur. I sjellshin me autobus deri afër në oborr të gjykatës të lidhun me zinxhirë për mos m’i… edhe në sallë të gjykimit. Ne ishim të interesum mos m’u kry gjykimi. Këta vazhdojshin me kry gjykimin, se u afroke 23 marsi ‘98-shit edhe kishim shpresa mos po ndodhë diçka e mos… s’mund të fitojshe, por nëqoftëse kryhet gjykimi atëherë i dërgonin në burgje të Sërbisë. Dikund dy-tri ditë para 23 marsit, para intervenimit të NATO-s ishte e caktume shqyrtimi kryesor, seanca në sallë, i sollën këta, qashtu të lidhun me zinxhirë kambët.
Fitore Rexhepi: A u kanë e drejtë qashtu?
Besa Krajku: S’u kanë e drejtë, çfarë e drejte, por…
Fitore Rexhepi: Kanë qenë përmbi neve.
Besa Krajku: Ata u sillshin me ata si t’ishin terrorista, se i ndjekshin për vepra penale për terrorizëm, kundër-revolucion edhe në sallë të gjykimit ishim, ishte… shumë kishte të akuzum katërdhetë, ne katërdhetë avokatë afër, trupi gjykues. Koleg i jonë, avokat, ai ka qenë paraprakisht prokuror, s’kishte vend ku me ndejt se në kamb rrishim edhe pak si në anën prokurorit. Prokurori ishte prej Beogradit, kryetar i trupit gjykues ishte i Beogradit edhe anëtarët e trupit gjykues, m’duket se ishin vendor, gjyqtarët. Ai prokurori, kryetari i trupit gjykues iu drejtu me ton nënçmues avokatit, ish-prokurorit e tha, “Nuk e ki vendin aty”.
Edhe nji koleg i jonë avokat, tash i ndjerë është Muharrem Skenderi, shfrytëzoi rastin, tha, “Ai ka qenë prokuror edhe përsëri ka me qenë prokuror, po ju atëherë s’keni me qenë këtu”. Ai iu kthy me ton t’ashpër këtina, e kërkun përjashtimin e gjyqtarit se është subjektiv edhe nuk është real për përjashtimin e gjyqtarit duhet me vendos kryetari i gjykatës. Kërkum edhe përjashtimin e kryetarit të gjykatës, dojshin me fitu kohë që mos të kryhet gjykimi edhe le të ngelin në Kosovë. U duke ma sigurt me ngel në Kosovë, kështu që u shty gjykimi.
Më kujtohet se i pari ishte Muharrem Skenderi, i dyti në rradhë ishte Iliri, Bajram Kelmendi, atëherë e lëshum na sallën. Në mënyrë protestuese dulëm të gjithë. T’u daël, unë pak si ma e reja, ashtu, thojsha, “Mos pranoni avokatin sipas detyrës zyrtare”, se u frigojsha e caktojnë avokatin për detyra zyrtare edhe e kryn gjykimin edhe i dërgojnë. Kështu që, në qat shpejtësi u nguta e morra edhe nji leje, shkova edhe ja përcjella veç klientit tim që mos të pranoj caktimin e avokatit sipas detyrës zyrtare me shpresë se do t’prollongohet diçka. Ajo osht’ hera e fundit kur jam taku edhe me Bajram Kelmendin, mo. E dini mandej mbas tri-katër dite, po m’duket se ato me fëmijë e vranë.
Ndodhi ajo çka ndodhi, u mundova me bo konakt me to ishte e pamundun edhe pse gardianët kishim shqiptart në burg. Këtu ka pasë gardienë shqiparë edhe ka qenë qëndrimi mos me e lëshu ata punën mu për hir të njerëzve që ishin brenda por edhe pak… Se femnat, lufta filloi, femnat dilshin edhe unë u mundosha me dal edhe dilsha. Erdha dej këtu, po s’kisha informatë. Por, thanë ende janë këtu në burg, nuk i kanë dërgu askund.
Fitore Rexhepi: Kanë qenë në Kosovë apo?
Besa Krajku: Në Kosovë kanë qenë, po. U ktheva…
Fitore Rexhepi: Në cilin në vend në Kosovë?
Besa Krajku: Po, këtu në Qendrën Paraburgimit të Prizrenit që ka qenë, po këtu ka qenë nji grup. Nji grup në Lipjan, nji grup, mirëpo këta… e edhe diçka harrova. Të miturit që i kisha une, deshti fati i lirunë para fillimit të intervenimit. Ka pasë atëherë lloj-lloj shoqata të ndryshme humanitare. Erdh nji femër prej Amerikës, më duket se Barbara ka qenë, Barbara s’më kujtohet mbiemri veç shkun i vizitun edhe mandejna trysni ju banë edhe i lëshun këta të miturit, domethanë moshës nën tetëmbëdhjetë vjeç. Njëri prej tyre më kujtohet erdhë në zyre te unë, ka qenë i fshatit Mohlan edhe ma s’kom ndi për te. Kom pyt shumë, por nuk e di çka ka ndodhë me të, atëherë.
Derisa isha avokate më kujtohet se edhe në Vraniq patën ndodhë njisoj masakër. I patën pru, i patën sjellë me kamion ata, edhe aty hynë vullnetarisht. Në rastin e Rahovecit edhe në rastin e Vraniqit ne avokatët jemi organizu vullnetarisht pa kurrfarë kompenzimi. Kemi shku i kemi mbrojtë, kemi mbajt kontakt me familjen edhe kur ndodhi lufta, sa kemi mujt me pasë kontakt me ta. I kemi kontaktu, ka qenë qëndrimi jonë qashtu me kontribu. Por, gjatë luftës unë mendova se me mu nuk kanë punë, nuk jam marrë me politikë. Me profesion jam marrë, mirëpo me politikë nuk jam marrë.
Edhe si gjyqtarë, si gjyqtarë nuk kishim edhe të drejtë edhe tash nuk osht’ e preferume gjyqtari me qenë anëtar i partisë politike. Mirëpo, ja që ja dhanë me më dëbu edhe më thanë se jam e padëshirushme edhe duhna me lëshu shtetin. U befasova, prita se kanë me më dëbu për shkak të punës si avokat. Mirëpo kur ma përcollën atë porosinë, thanë se jam e padëshirushme edhe më thanë, “Zoja gjyqtare…” thashë, “Unë nuk jam gjyqtare, jam avokate”, “Jo, gjyqtare je”, e kështut. S’disha ka me shku, çka ndodhi. Menjëherë u mundova me kontaktu me disa kolegë, se majshim ne kontakt, mos edhe avokatë tjerë. Isha e para prej avokateve e cila u dëbu.
Fitore Rexhepi: Për çfarë arsye?
Besa Krajku: E padëshirushme.
Fitore Rexhepi: Vetëm qekaq?
Besa Krajku: Qaq, e padëshirueshme je. Thanë, “Na vimë me vërtetu a jeni këtu, a s’jeni këtu?” Atëherë nji koleg tha, “Ti sonte vjen te une, nuk rrin. Kqyrim nesër”, tha, “për me të largu prej këtuhit. S’guxon vetëm me dalë”. Se atëherë ishin do lista të personave të cilët ata i vlerësojshin si, o të rrezikshëm, o të padëshirushëm, për arsyet e tyne. Kështu që tha, “Nesër”. Por t’u qenë unë te ai, ato e murrën. Kishte dalë para derës edhe e murrën edhe e çunë për në Shqipni. Atëherë unë u largova prej shtëpisë tij, mos me e rreziku as familjen e tina. U strehova te prindët e kunatës, shoqës të vllaut. Ata ishin pleq vetun. Ata m’kanë majtë dy muj ilegal ashtu. Kërrkush s’më ka pa.
Fitore Rexhepi: Cili vit ka qenë ky?
Besa Krajku: Kjo ‘99-shin, ‘99-shin. Domethanë, une dy muj kam nejtë në dhomë e mbyllun. Fare s’kam komuniku. Edhe kërkush s’e ka ditë përveç tyne, kërkujt s’i kanë tregu, se u frigojsha mos po i rrezikoj edhe ata. Mandej, dikush e çoi lajmin që ka me ardhë kontrolla ashtu me ma ndërru vendin prej atyhit deri me thanë fundin e luftës e kam pritë. Jam kthy mandej përsëri te ta, në shpinë e tyre. Më kanë rujt prindërit e shoqes të vëllaut. M’kujtohet kur kanë hy forcat e NATO-s. Atëherë atmosfera atje se ishte, banesa e tyre ishte në skaj rrugës në Bazhdarhane. Më kujtohet ai gëzimi ka dulën ata njerëz, qysh zbritën prej ballkonit, se ato banesa u mbyllshin me çelës. Unë nuk e di çfarë shpejtësie, veç e di qysh i kanë pritë me lule. Natë ka qenë, diku ora nimdhetë e natës.
Nejta aty se kisha marrë disi, kisha marrë si nji shqetësim, si s’di. Isha mësu ashtu mos me komuniku me njerëz, mos me folë. U frigojsha mos po e rrezikoj dikond. Erdha mandej në shpi. Dikund me 16 apo me 15 korrik erdha, e ai kolegu… thashë qat ditë në sallë që e tërhoqi vërejtjen e gjyqtarit që s’je prokuror, erdhi me më njoftu se ai, unë edhe nji koleg tjetër, jemi zgjedhë tre prokuror në Prokuri të Qarkut edhe shtatë gjyqtarë edhe betimi ishte të nesërmen. Po thom, në qasi shpejtësie ndodhshin gjanat, nuk e dishim çka po ndodhë. Shkum, u pregatitëm, erdh Kushneri, u betum, fillum me punu. Fillimisht si prokurori emergjente.
Fitore Rexhepi: Në cilin vit osht’ kjo?
Besa Krajku: ‘99-shin, ‘99-shin. Meniherë me 17 korrik na jemi betu edhe meniherë kemi fillu me punu. S’ka qenë lehtë, mirëpo na ka majtë vullneti. Më kujtohet landa e parë, aktakuza e parë, erdhi nji përkthys, se atëherë s’kemi pasë polici, KFOR-i ishte, lujke rolin e policisë, e kishte nji përkthyse dhe i tregojke atij se çka ka ndodhë. Ai e përkthejke edhe na shkrujshim edhe kryesorja qajo aktakuzë u vërtetu, domethanë u vërtetu ngjarja në fund mas nji kohe. Kur e kam pa atë landë, shumë në rregull ka qenë. Edhe pse qato kushte, qato rrethana, s’kishim as mjete të punës. Mirëpo, kishim vullnet, kishim vullnet të gjithë, të gjithë kishim vullnet, kemi punu shumë.
Fitore Rexhepi: Në çfarë sistemi keni punu, në çfarë ligje?
Besa Krajku: Ligjet kur fillum me punu, u bonë problem, jo problem ligjet, po ligjet në fuqi. Ligjet në fuqi ishin ligjet e Sërbisë ashtu, se këta kur e suprimun kuvendin edhe ligjet e Kosovës si… mandejna Kushneri na thirri nji mledhje, ai e hudhi poshtë, ligje diskriminuese ka pasë në mesin e atyre ligjeve, edhe diskriminuese sa i përket çështjeve pronësore. Mirëpo edhe rregullorja na mundësojke neve mos me i zbatu, automatikisht ligjin diskriminues mos me e zbatu. Kështu që, ai na ktheu në ligje të ‘89-shit, domethënë kur kanë qenë në fuqi ligjet.
Erdh nji Kushneri, njifarë modifikimi ashtu boni, i hudhi poshtë të gjitha ligjet diskriminuese mos zbatohen, e ligjet të cilat nuk janë diskriminuese të zbatohen. Ndërkohë mandej na u formun ekipet për hartimin e ligjeve. E di se ka pasë mjaft problem atëherë, do s’dojshin me punu, do, shumë e arsyshme, mirëpo ligji nuk, për nji ditë nuk krijohet. Kështu që, kadalë-kadalë punun komisionet, punun komisionet edhe definitivisht me 2003-shin, po m’duket po, kodi penal edhe kodi i procedurës penale i Kosovës o pru.
Ndërkohë, na nuk i zbatojshim ligjet diskriminuese, kryesisht punojshim penale. Vrasja ishte vrasje, e qëto. E në vitin 2000 mandejna u themelun edhe gjykatat komunale, se në ‘99-shin ishin këto emergjente gjashtë muj edhe prokuroria edhe gjykata ishin si gjykata emergjente. Vetëm për raste emergjente n’atë kuptim po, se me raste civile nuk punojshim. Na vetëm me raste penale, vrasje, këto vjedhje, ka pasë mjaft vjedhje, ka pasë kalim ilegal të kufirit me armë, ka pasë çka s’ka pasë. Por as orar s’kemi kqyrë, as kurgjo, me randësi puna m’u kry, po.
Mandej 2000-shin u themelun edhe gjykatat komunale e mu më emnun kryetare të Gjykatës Komunale në Prizren. Me të thonë drejt nuk aplikojshin, po qashtu e panë të arsyshme, se unë pata vendosë me ngelë aty ku isha. Pata punu gjashtë muj, po ku të thojshin ashtu. U kthynë punëtorët në punë përsëri, gëzim, se fillimisht shumë pak kishim punëtorë na, tre prokurorë, gjashtë gjyqtarë edhe personeli. E u kthynë, se këta e patën lanë punën ‘90-shin. Nëpër shtëpija, administrate kryesisht s’kanë mujt me hap avokaturë, kanë qenë pa punë. Fillunë me punu.
Me thanë të drejtën kushtet ishin përsëri të vështira, pagat ishin të vogla. Mundësia për me punësu ishte shumë e kufizume, se ishte e drejtë e rezervume e UNMIK-ut, s’mujshe ti me sjellë gjyqtarë. Kishim kuadra, s’osht’ që s’kishim kuadra, por procedura shkojke shumë kadale edhe sigurisht edhe lejimi i mjeteve. Kështu që, me tetë gjyqtarë fillumë. Prej tyne penale, vishe me caktu civile, ekzekutime edhe ngelëm, si me thanë afro tetë vite me tetë gjyqtarë. Çdo muj bojsha presion, kërkojsha, por pak ka shku edhe u akumulunë problemet. Edhe pse muj me thanë se Gjykata e Prizrenit ka qenë një ndër gjykatat ma azhure asokohe, se edhe populli në Prizren asht ma i ngritun, nuk e preferon vetëgjyqësinë.
Për zgjedhjen e problemeve juridiko-pronësore i drejtohet gjykatës edhe çështja e trashëgimisë në Prizren, kahere ashtë zgjidhë edhe zgjidhet edhe realizohet edhe i drejtohen me kërkesa të gjykatës. Kështu që, deri në vitin e dhetë kam qenë në Gjykatën Komunale si kryetare e gjykatës. Mandena u bo riorganizimi i gjykatave. Unë kalova mandej në Prishtinë. Më vdiq edhe nji vëlla, vëllai i katërt me radhë, kemi qenë shumë të afërt. Ndërrova pak edhe ashtu ndoshta edhe rrethin e… Fillimisht isha në Prokurorinë e Qarkut në Prishtinë. Mandej në Prokurorinë e Krimeve të randa kam qenë, kur edhe jam penzionu. Deri në fund kam punu në Prishtinë.
Fitore Rexhepi: A ka qenë e rrezikshme për prokurori, a keni dalë në terren?
Besa Krajku: Kam dalë në terren, kam dalë në terren. Për çdo vjet kam dalë në terren, për çdo vrasje kam dalë në terren, në vend të ngjarjes se duhesh me siguru vendin e ngjarjes. Provat, provat e para nëse nuk ruhen, nëse nuk sigurohen atëherë shumë vështirë, mandej edhe me ndrriçu rastin. Ka qenë vështirë, me ju thanë të drejtën, por s’osht’ punë që s’kryhet. Kur don ekipi punojshim, bashkëpunojshim edhe policia të ndihmojke edhe vetë edhe… Kujdestaritë kanë qenë shumë të randa se nji javë ishe 24 orë kujdestare.
Prishtina ishte nji qendër ma e madhe, e ma shumë probleme. Çdo rast që ndodhke gjatë kujdestarisë e cila i përkiste kompetencës krimeve të randa lajmrojke policia edhe u duhshe aty për aty me dhanë menjëherë instruksione, se polici punon me instruksione të prokurorit. Prokurori i jep instruksione çka me bo, tek me bo. Kështu që, fizikisht ka qenë e lodhshme, e lodhshme, por u kry.
Fitore Rexhepi: Sa vjet keni punu në Prokurori në Prishtinë?
Besa Krajku: Në Prishtinë kam punu prej 2011-shit deri në penzionim 2017-shit. Ka do raste që m’kanë ngelë ashtu pak ma, ma specifike që ka qenë, por vrasja e fundit… Bilem dy ditë para se me penzionu kam qenë, e kam profesu nji vrasje, nji polic e patën vra në detyrë. E s’arrita me kry, zgjati, masi ishin shumë, tetë të akuzum ishin. E më kujtohet se edhe dy ditë para penzionimit kam qenë, e pata lutë atëherë, thashë, “Mu po më afrohet koha e penzionimit. Ju lutem nji prokuror le të më përcjellë gjatë punës, ta kom ngat. Mandej do ta ket ma lehtë m’u kyç”. Por ja që s’ndodhi ajo, kështu që e lashë landën.
Fitore Rexhepi: Mandej e kanë vazhdu dikush tjetër?
Besa Krajku: E ka vazhdu, po. E ka përfundu nji koleg, e ka përfundu nji koleg.
Fitore Rexhepi: Ju keni punu me dy sisteme, para luftës edhe mbas luftës, qysh ju ka dokë këto dy sisteme të cilët, qysh kanë ndiku te ti? Sa ka qenë e vështirë, mandej ky sistemi i ri i rasteve gjyqësore?
Besa Krajku: Ju thashë gjyqtari e zbaton ligjin, nuk sjell ligje. Kemi qenë në presion para luftës, kemi qenë në presion edhe pse e zbatojshin ligjin vazhdimisht ishin në mbikqyrje. Ishte ajo pasiguria, ishte ajo frika, por unë mendoj kur je profesionist, kur e ndigjon rastin mirë, kur i ki provat brenda atëherë ki ditë edhe me i liru. Ki pa që s’ka prova, e ki liru, e ki studiu landën s’ke pasë problem. Unë për veti s’kam pasë problem. Ndoshta edhe kam pasë fat edhe kam punu me të mitur. Ligji te të miturit ka qenë shumë human. Te të miturit asokohe edhe tash nuk ka dënim me vdekje, por asokohe për të rriturit ka pasë edhe dënim me vdekje për vepra ma të randa penale.
Te të miturit dënimi maksimal ka qenë dhjetë vite, o i boni nji vepër, domethanë se te këta, nuk ka pasë mbulim të veprave. Me nji dënim u dënojke edhe atë dënojke i mituri i rritun, domethanë ai i cili i ka mbi gjashtëmdhjetë vite. Deri gjashtëmdhjetë vite vetëm masa edukuese u shqipojshin. Mandej te të miturit punojnë ekip, i kishe anëtarët e kolegjit porotë, kryesisht punëtorët e arsimit, të penzionum ose në punë, pedagogë, qendra për punë sociale, prindin. Kështu që, ishte nji ekip edhe ma tepër. Ishin seancat edukative sesa të quajmë ashtu gjykuese. Unë po thom, ndoshta ka qenë edhe fati jem që kam punu me landë të tilla edhe dënimet nuk kanë qenë të larta.
Fitore Rexhepi: I keni përmend ma herët edhe rastet me gjakmarrje, a ju kujtohet naj rast?
Besa Krajku: Po, po më kujtohet rasti. Më kujtohen nja dy, tri raste, po rasti që unë kam qenë kryetare e trupit gjykues, diku ‘87-shin ka qenë vrasja nga gjakmarrja, mbas 15 viteve e ka kry. Te këto vepra zakonisht nuk e kishin problem identitetin e të akuzuarit se pranojshin, vetë e pranojshin, normal dëgjimi, dëshmitari e krejt. Qëllimi i mbrojtësve atëherë ishte veprën me e shndërru si mbrojtje të nevojshme ose tejkalim i mbojtjes të nevojshme a din. Normal për shkak se dënimet ishin shumë të randa te vrasja nga gjakmarrja. Por, ja që provat ishin të tilla se me të vërtetë ky ishte pregatitë viktima nga rasti shpesh e kish provoku, po ky nuk kishte reagu në ato vende. Kështu që, nuk mujsha atë kualifikimin e avokatëve tyne me e pranu se osht’ vrasje në çast ose ka qenë i provokum, se n’ato momente ky nuk ka reagu.
Më kujtohet se nimdhetë vite patëm, po nimdhetë vite dënim, se kishte shumë rrethana lehtësuese, kemi dëgju shumë dëshmitarë. Ishte nji person i shkëlqyeshëm, nuk kishte të kalume kriminale. Tani na ka shku me ankesa mandej, mendoj se asht’ vërtetu aq sa ka, sa e ka pasë dënimin, minimum ishte dhetë vite, domethanë nimdhetë vite. Përndryshe maksimumi asokohe ishte njizetë vite, pastaj dënim me vdekje. Po në qoftëse i jepshe dënim me vdekje mujshe me zavendësu me njizetë vite dënim. Dënimi me vdekje u shfuqizu po më duket se para luftës. Kështu që, na kur fillum me punu mas lufte mo s’kishte, nuk kishte dënim me vdekje.
Fitore Rexhepi: A ka pasë raste kur i ke pa mandej personat që i ke akuzu ose…?
Besa Krajku: Po, po, po shpesh. Gjatë kom punu, po unë po thom gjatë tanë kohës, gjatë seancës kom komuniku, jam mundu me qenë në nivel professional. T’u e respektu dinjitetin edhe të akuzumit edhe të viktimës edhe kështu që e kam bind përmes provave, përmes komplet procesit, procedurës. Se ka ndodhë ajo që ka ndodhë edhe se ligji osht’ ai i cili të dënon, jo une. Une për momentin veç jam konë ajo që e ka shpalos shkresat, e kam vlerësu. Por s’kam pasë problem, kurrë s’kam pasë problem. Normal osht’ ai hezitimi kaniherë a din, se ai… por jo. Nuk kam qenë edhe në kontakt kështu që kom bo nji jetë pak ma si të izolume ashtu a din. Nuk jam sjellë fort në rreth ashtu. Jom sillë në vend të caktum, rreth të njerëzve të cilët nuk janë fort në kontakt me krimin. Kështu që, mirëpo, nuk kam pasë problem.
Fitore Rexhepi: Përveç punës qysh ka qenë jeta në qytet, qysh e keni kalu, pjesën tjetër të rinisë?
Besa Krajku: A jeta në qytet. Pjesën e rinisë, po thom, po flas për atë pjesën pak ma shkollën e mesme ma tepër a din, kam kalu në Prizren me shoqni. Kemi banu në qendër afër Kino Lumbardhit, aty e kemi pasë shpinë. Në krahasim me qytetet tjera, Prizreni ka qenë qytet ma i emancipum, kishim kusherina të Pejës, të Gjakovës edhe gjithë kishin ka nji të gjeneratës prej kushërive, kështu që vishin gjatë verës. Korzon e kemi pasë, ka qenë “Theranda” atëherë, terrasë ka pasë, muzikë, po verës, nji ambient shumë i mirë. Na me prindërt kemi qenë mjaft afër, nuk kemi pasë pengesa, se atëherë pak femrat nuk mujshim me dalë. Mirëpo, nuk kemi pasë, kemi pasë lirinë e plotë, në atë kuptimin me shku me shoqni, në korzë me dalë. Edhe shoqet i kom pasë n’qat pozitë, kështu që qato shoqet e…
Fitore Rexhepi: A u konë naj kohë e caktume kur keni dalë në korzë?
Besa Krajku: Po, në mramje në korzë. Normal e kemi pasë kohën e kufizume, me nejt vonë s’kemi nejt. Ajo o ditë, kështu që ka qenë rregull. Ashtu edhe kemi zbatu atë rregull, e kemi zbatu atë rregull.
Fitore Rexhepi: A ka pasë filma në kinema?
Besa Krajku: Ka pasë njiherë në javë. Na banojshin në qendër, unë isha e autorizume prej shoqnisë, prej shoqeve me shku me marrë biletat edhe në orën tre, ditën e diel njiherë në javë shkojshim në film.
Fitore Rexhepi: Qysh e ka pasë emrin kinemaja?
Besa Krajku: Po më duket se Kino Bistrica i thojshin, po m’duket edhe ka qenë Kino Rad, tash që osht’ te DokuKino, po Kino Rad. Aty ka qenë edhe shtëpija e Sindikatit të Punëtorëve, po më duket qështu. Besa edhe në shkollë na çojshin kajherë në filma neve. Komplet klasën na dërgojshin në filma, për Vitin e Ri shkojshim në film.
Fitore Rexhepi: Çfarë filma ka pasë ma s’shumti?
Besa Krajku: Paj filma qesi “Tre musketarë” e qësi filma. Mandej na fillunë do filma indiane edhe ka pasë, thojshin zhurnall, atëherë ishin si lajme tash, a din, ato udhëtimet e funksionerëve e qështut i jepshin pjesën. Vitat e Ri i pritshim në film, i jepshin kah dy tri filma. Mandena u bojke pritja e Vitit të Ri në orën dymdhetë, u ndërprejke, u bojke si nji pushim, me prindë shkojshim, me shokë të babës. Vazhdimisht kemi qenë me shoqni edhe me prindët e tyne. Kështu që, fëmijtë e shokëve të prindërve, jemi shoqnu, domethanë prindërit e kanë ditë çfarë rrethi po sillem edhe ajo ka ngelë deri tani, na ka ngelë.
Fitore Rexhepi: Në teatër a keni shku, a ka pasë shfaqje?
Besa Krajku: S’ka pasë fort teatër, s’ka. Barem unë nuk e di, s’ka pasë fort. Unë s’kom qenë kumeditë sa edhe ashtut. Fëmija i dytë kom qenë në shtëpi, na pesë fëmijë. Kështu që, si fëmjë i dytë, por isha pak e zhvillume për moshën teme më binte pak para rolin e nanës me e zavendësu pak, se nana ka punu mjaft punëdore. Kur u bonëm ne gjithë studime, me të vërtetë ishte vështirë për familje. Kështu që ka punu mjaft punëdore.
Fitore Rexhepi: Qysh e sheh qytetin tash?
Besa Krajku: Qysh e… kur shkova në Prishtinë më preferun, më thanë, “Pse s’po shpërngulesh në Prishtinë?” Thashë, “Jo, le ta kaloj pleqninë aty ku m’ka kalu jeta”. Prizreni osht’ nji qytet i mrekullueshëm. S’ka ndryshu shumë, s’ka ndryshu shumë. Ndoshta komunikacioni, përndryshe shadërvani osht ai. Po tash ka ma tepër qarkullim, s’ka pasë automjete, shkojshim te Centralla. Baba na merrke me veti me bicikletë shkojshim m’u la. Në kala shkojshim kur na vishin mysafirtë prej Pejës, ata kanë pasë shumë merak me shku në kala, i çojshim në kala.
E kanë deshtë Prizrenin, gjithë e kanë deshtë, prej kushërive gjithë e kanë deshtë. Vishin fëmijtë e hallës edhe të tezës, tanë verën e kalojshim këtu. Përpara autobusa ka pasë rrallë, s’mujshe kur të don. Më kujtohet ishte dita e fundit, kishin me udhëtu atë ditë edhe djali i hallës nuk po hanë drekë. Po e pytë nana, “Pse s’ke hangër drekë?” “Po frigona inxhe”, tha, “se Lulja ka biletën n’orën katër, mos po pendohet po e kthen biletën e po bun nji natë ma shumë se unë”. Domethanë, qaq ishte ajo afërsia, a din vishin, qaq e dojshin Prizrenin edhe unë mendoj se osht’, osht’ qytet për t’u dashtë.
M’pëlqen edhe mentaliteti i Prizrenit, jam rritë në Prizren. Po them, e ndi veten prizrenase. Dikush m’tha, “Po ti babën gjakovar”, kosovare jam, por jam rrit në Prizren. Më pëlqen mentaliteti i prizrenasve, janë njerëz me nji kulturë. Tolerancë ka, bashkëjetesa asht’ në Prizren në krahasim me vendet tjera, mendoj se asht’ nivel mas niveli. Më kujtohet kur erdhën prej Pejës, ne nuk dishim turqisht, se na në shpi kemi folë shqip E në rrugë aty ku banojshim te “Farmakosi”, ku ka qenë “Farmakosi”, kryesisht turqisht flitshin edhe ne s’mujshim m’u inkuadru në lojë, po për nji muj na e mësum turqishten. Edhe nji ditë m’u kujtu, gjuha e lojës ka qenë gjuha turqishtes.
Aty kanë banu se mahallën atëherë s’kam ditë këto dallimet, kanë banu turq, kanë banu serbë, kanë banu shiptarë, mirëpo gjuha e lojës ka qenë gjuha turqishtes, gjithë kemi komuniku bashkarisht. Normal kur kemi hy te dera e oborrit, baba na ka thanë, “Tash prej këtuhit shqip brenda” (qeshë). E qekjo osht’ qajo fëminija, po them që kur dimrit dilshim me rrshit me saja me… osht’ kohë e ambël. Ndoshta kemi edhe emocione për shkak se kemi qenë fëmijë, kemi qenë të mbrojtun prej prindëve, i kemi pasë rreth vetit. Me kalimin e kohës po na mungojnë, po pakohem, çka osht’ normal. Kështu që, ndoshta edhe kjo osht’ arsyeja që po na duken shumë të ambla ato ditë.
Mirëpo, ka pasë sinqeritet, ka pasë ndershmëri, janë ndihmu njerëzit mes veti, unë qashtu po mendoj edhe aty n’punë, kur shkojshe kur hishe, hasshe mirëkuptim meniherë. Çdokush u mundojke me të ndihmu për, nuk e shihshim si konkurrent njeni-tjetrin. Nuk e di tash si asht’, por po m’duket se pak ma vështirë osht’ për rininë. Osht’ edhe konkurrenca e madhe dhe mundësitë janë pak ma të vogla për punësim. Jom mundu me ato mundësitë e mija sa kam ditë, sa kam pasë mundësi. Nuk e kam kursy vetin, mendoj se ja kom dalë.
Kurrë s’kom mendu… tanë kohën veç të punoj edhe mos tëgaboj, mos ta akuzoj dikend pa të drejtë. Ajo shumë më ka, kom pasë atë ndërgjegjen shumë në nivel edhe jam frikësu prej asajna, s’kam dashtë askend me mbajtë në ndërgjegje. Por kur u penzionova mandej reagimi i kolegëve në Prishtinë sidomos, se atje u penzionova, mënyra se si ata m’u ofrunë atëherë u vetëdijësova. Thashë, “Po unë pasna punu mirë”, në atë kuptim thashë. Kështu që, më kanë nji përcjellje shumë të dinjitetshme ma kanë bo, pjesë-pjesë. Njiherë ato koleget aty, vetëm prokuroret ku punojshim ato ma bonën nji befasi, s’e disha.
Vetëm ato nji natë, mandej komplet kolektivi, mandej komplet gjyqtare, prokurore që kanë punu, do që janë penzionu ma herët, do që janë ende n’punë, që jemi njoft se ne s’kemi qenë shumë. Ne jemi njoft krejt mes veti, ashtu jeta na ka lidhë, jo herë në gjykatë, jo herë në prokurori, herë nëpër seminare. Kështu ne kemi pasë kontakt gjithë mes veti edhe normal këtu mandej familja ma ka bo ceremoninë.
Fitore Rexhepi: Qysh po ndiheni tash e penzionume?
Besa Krajku: Po, para pensionimit pata vendosë mos m’u mërzitë me ta thanë [vërtetën], normal se veç e shihshe, i shihsha do shoqe që fillunë. Tash sa do t’jem e aftë fizikisht e psiqikisht do të mundohna me punu edhe me kontribu edhe mos me lanë atë përvojën huq. Mendoj se njerëzit kanë nevojë, kanë nevojë, mos kurgjo këshilla m’i ju hap rrugë, se kanë nevojë njerëzit për këshilla se s’po dinë ka kanë me shku a din, është kompetencë.
Derisa kam qenë kryetare e gjykatës shumë kam pasë kontakt me popullin, shumë kanë ardhë. E kam pasë ditën e mërkurë, ditën e palëve edhe vishin vazhdimisht. Shumë raste nuk kanë qenë për gjykatë, ka qenë çeshtja për kuvend komunal, po thjesht pasi që e kam ndëgju e kam identifiku problemin edhe e kam udhëzu kah të shkon. Normal, ajo që ka qenë për gjykatë, jom mundu me mish e me shpirt, veç me e shti në binarë, le të fillon, t’ja hekim atë dyshimin që s’ka njoftësi edhe s’po mundet. Ajo shumë më ka dhimbtë me të thanë të drejtën, ajo shumë më ka dhimbtë. Sidomos kur m’vishin gra, njerëz të moshum, skamnorë kur vishin, a din, jam mundu.
Besa edhe kolegtë, kam pasë konsideratë, i ftojsha, i lutsha, a din, u mundojshin se ata edhe profesionialisht kishin problem, s’kishin mundësi materiale me angazhu avokatë. Mandej ju dështojshin landtë, kur i dështojke landa, menjiherë ishta ai mosbesimi se me qëllim ma boni ose unë s’kam njoftësi edhe s’kam të holla edhe a din. Kështu që jam marrë me qesi gjana ma tepër me thanë të drejtën kah fundi. Në Prizren s’kam mujt m’u marrë shumë me punë profesionale. Mirëpo kemi qenë gjykatë model të përzgjedhun nga USAID-i e aty kam punu edhe arritën domethanë 2010-shin u bo inaugurimi i objektit të ri, mirë, edhe arhivën po m’duket se po edhe arhivën.
Kështu që. kohë mbas kohe kishe mundësi edhe me punësu qështu të ri që diplomojshin. Këto projekte ishin nji-vjeçare edhe me ju thanë të drejtën gjithë ata të ritë që i kemi punësu projekte, kemi bo çmos me i nalë. Ashtu donte fati u hapte nji vend i punës, dikush shkojke në penzion, kështu që shumica prej tyre kanë hi qeshtu.
Fitore Rexhepi: A kanë qenë t’përgatitun studentat e ri, qysh ju ka dok juve?
Besa Krajku: Neve n’ato kohë nuk, në asokohe s’kemi pasë shumë studenta, ma tepër kemi pasë të diplomum. Pak u vonu komisioni për provimin e judikaturës, kështu që këta i’u mundësojshin, domethanë punojshin për me mujt me fitu të drejtën me hi në provimin e judikaturës. Ata që i kemi pasë ne, kanë qenë mandejna nji shkollë për gjyqtarë, a din, pranë Institutit të Gjyqësisë. Ajo tre muj ishte, punojshin edhe shkojshin. Ishin referenta, ishin përkthysë, ishin juristë, por me provim të judikaturës, por s’mujshin m’u zgjedh gjyqtarë se për herë t’parë fillunë organizimi ishte i tillë që u duhej me e kry atë shkollë për gjyqtarë.
E di se kanë qenë shumë të mirë se i poentojshin mandej. E më kujtohet edhe nji rast derisa isha aty më erdh njena, s’e kisha pa shtatëmbëdhjetë vite. Viteve ‘90-ta pati shku në Turqi, ishte kthy edhe s’kisha mundësi. Thashë, “Le numrin e telefonit”, ama kurrfarë mundsie s’kisha. Atje në Turqi s’kishte punu në profesion. I kishte vdekë bashkëshorti, ishte kthy këtu, motra pa punë, prindërit vdekë. Ajo ma la numrin e telefonit, si dul prej zyrës më thirrën prej USAID-it, m’i kërkunë dy emra të juristave. Thanë, “Për dy orë duhesh me na dhanë, e keni fitu projektin për arhivë”.
Po tham, gëzimi jem menjëherë këtë emër e dhashë edhe nji emën kështu që pritke që vike me u interesu. Kjo mandejna u tregu shumë e zgjutë. Gjatë rregullimit të arhivës e përtriu materien, lexoi shumë e dha provimin e judikaturës, shkoi në shkollë për gjyqtarë, sot osht’ gjyqtare. Domethanë u kyç, arriti m’u kyç. E qëto janë qato kënaqësitë që i ndinë njeri që ka arritë diçka.
E me ju thanë të drejtën, femrat kanë qenë shumë punëtore, me femra shumë mirë jemi marrë vesh. S’kanë kqyrë mas lufte, s’kemi pasë pastruse, dilshin vetë. Vishin m’i ndërru dritaret dilshin vetë, e çojshin e rregullojshim terrenin krejt. Krejt kanë pasë vullnet me punu, krejt kanë pasë vullnet me punu. Po pakëz zgjati shumë ajo status quo-ja me ju thanë drejtë, zgjati pak shumë. Njerëzit hupën durimin.
Fitore Rexhepi: A ka edhe diçka për kohën tash, për rininë e tashit?
Besa Krajku: Une rininë e njoh përmes rinisë në familje, kështu unë që mendoj se jeni të shkëlqyshëm në këtë kohë, të pasigurtë për punësim po mendoj, atë vullnetin që e keni se gjithë e krahasoj vetin. Natën kom mësu zakonisht, se ditën s’kam mujt shumë me humbë kohë, por natën kam mësu. Shpesh m’zinte gjumi e pisha nji kafe me u kthjellë e me vazhdu. Thojsha, “Ma mirë sa ma shpejt që diplomoj qaq ma shpejt hi n’punë, sigurona”. E tash kur po i shoh rininë sa po kanë punë, sa po kanë, po thamë, “Prej nga vullneti?” Se s’po kanë fort shpresa, po m’duket, po asht’ pak për punësim problem edhe krejt në këtë situatë me gjetë vullnet me ngajtë. Unë mendoj se janë të shkëlqyeshëm. Ai osht’ mendimi jem, janë të zgjutë, janë të mençëm.
Fitore Rexhepi: Faleminderit shumë për kohën!
Besa Krajku: Faleminderit prej juve!