Xhemajl Petrovci

Prishtinë | Date: 28 dhe 29 nëntor, 2018 | Duration: 179 minuta

‘Unë jom ai Xhema prej Prishtinës’. Tha, ‘Ti, a je shehirli, a je shqiptar tash?’ Shqiptar i shehrit, a po m’kupton? E disha çka dojke, ai thojke, ‘A je turqeli, a shqiptar?’ Thashë, ‘Shqiptar i shehrit’. ‘More, une po t’veti shqip!’


Aurela Kadriu (intervistuesja), Donjetë Berisha (Kamera)

Xhemajl Petrovci u lind në Prishtinë në vitin 1949. E pëfundoi shkollën e mesme teknike në vitin 1967. Në vitin 1971, ai punoi në distribucionin Elektro Kosova. Përgjatë viteve ‘80-të, ai punoi në kompaninë e ndërtimit “Ramiz Sadiku”, dhe më vonë si elektricist i pavarur. Sot, ai jeton me djalin dhe mbesat në shtëpinë e tyre në Prishtinë.

Xhemajl Petrovci

Pjesa e Parë

Aurela Kadriu: A po ia nisim… nashta veç me na tregu diçka për kujtimet e hershme të fëminisë. Qysh e mbani n’mend fëmininë e juj?

Xhemajl Petrovci: Fëminija jeme… Si i vogël, krejt kohën nëpër sokak kemi nejt, kemi lujt fëmija nërmjet veti. E di që nikohësisht shqip, turqisht, serbisht i kemi mësu krejt përnihere. Ka pasë edhe goranë ktu n’mahallë, edhe goranisht kom mësu. Qashtu edhe magjupishten ose gjuhën rome, se kanë frekuentu knena pari, mandej neve na u ka dokë… mu m’u ka dokë interesant. Gjithmonë kam pasë qef me komuniku me gjuhë t’qatina, shembull, të romve ose të turqve, të sërbve, e ku e di une.

Edhe normal e mbaj në mend në fëmini që u kanë shumë e ranë, edhe na si fëmijë edhe ata që kanë shku që u shpërngulshin për Turqi, familjarisht… kerr me kual, rezhnika iu thojnë ato anësoret, e do tesha e do qe qishtu. Do sene çka s’kanë mujt m’i marrë me veti, e di na i kanë lanën kojshive, na t’cilët kemi mbetë ktu edhe jam i bindur që qitu janë kanë familja e Gërgurve, ktu karshi neve. Asnjani prej tyne nuk e kanë ditë turqishtën. Kshtu që nuk kanë shku se kanë qenë turq, po sigurisht presionet e lloj-llojshme e kanë bo t’vetën.

Të njejtin fat gati e kemi pasë edhe na, na kanë pasë ardhë i thojshin, visika, domethanë vizat i kanë çu ata prej Turqisë. Ajo diku ka qenë ‘55- ‘56, por fati, vëllau ishte ushtar edhe kur u kthy prej ushtrisë tha, “S’po shkojmë!” Kështu që e prunën vendim mos me shku. Përndryshe, ktu kemi lindë tetë fmi, n’qit troll ktu. Shpija normal ka ndryshu. Prej atyne pesë kemi jetu bukur gjatë, po mendoj, tri motra kanë shku pak ma herët. Po mendoj, kanë vdekë, njana dikun pesë-gjashtë vjet, tjetra dy-tri vjet e qe qishtu. Kumeditë çfarë sëmundjesh atëherë, po kanë qenë, domethanë, ato pak ma t’përparshme. E na pesë, tre vllazen e dy motra, deri vonë kemi qenë në jetë të gjithë.

Vëllau i madh, në moshën 51 vjeçare pat’ vdekë. Kurse sivjet vdiq edhe motra e madhe edhe një vëlla para meje që ka qenë, me to kemi qenë kështu shumë afër me vite. Edhe si fëmijë, qysh lidhet njeri, vëllau me vëlla, por edhe luftrat ndërmjet veti me do minutsha anej knej e qishtu. Tash prej fëmijëve kemi mbetë unë edhe ni motër qe e kam në Angli. Motra e madhe ka qenë në Amerikë, e kur u smu vëllau erdh prej atjehit e përcoll vëllaun tani shkoj edhe vet. Kjo, kjo osht’ ni histori kështu, po mendoj, e familjës.

Baba e nana… baba m’ka jetu mbi njiqind vjet, nuk dihet saktësisht 101-102 ose 99-98, ku e di. Nana edhe ajo ka shku pak ma herët, mas vdekjes të vëllaut nuk osht’ mundu ma. Shumë e murr ronë ata edhe prej vdekjes të vëllaut ajo kurrë ma nuk ka buzëqesh. Edhe na shpesh, na tjertë i thojshim, “Po kadale ki edhe tjerë tash. A duhet krejt…” E osht’ e vërtetë që e ka pasë ma t’madhin, e ka pasë edhe t’dashun kështu mjaft. Ai ka qenë intelektual, drejtor shumë vjeçar nëpër Kosovë, në Prishtinë. Ee, kështu që i kanë rritë pesë fëmijë bukur… e mas tyne.

Tani une për veti… edhe une i kam pesë fëmijë, kam katër vajza e ni djalë. Djalin e patë [i drejtohet intervistuesës]. Vajzën e madhe e kam ktu në Prishtinë edhe t’voglën, dy t’mesmet, domethanë e dyta edhe e treta janë në Gjermani prej vitit ‘93. 1993 kam pasë shku. Kom shku vet i teti, jam kthy vet i katërti ‘96-tën, s’ma ka deshtë gurbetin. Domethanë, mjaft krizë ka qenë kur kam shku, por prapë krizë ishte edhe kur u ktheva, domethanë me vetëdije e dijsha, po s’mujsha me nejt atje ma shumë. Luftën e përjetum ktu…

Aurela Kadriu: A m’tregoni si fëmi qysh e mbani n’mend këtë lagje, ku jeni…

Xhemajl Petrovci: Po, ktu n’fillim aty te furra kur keni ardhën ka qenë shtëpia e Shyqeri Begut, i thojshin. E ajo ka qenë dy katëshe, po atëherë na u doke neve sikur me kanë pallat kshtu. Edhe për me ta… për m’i pa senet n’atë kohë une e di kam dalë karshi shpisë… po e sheh jem n’anë t’poshtme. Kom dalë karshi shpisë tem edhe i kam pa tri-katër xhami kur u ndezshin kandilat ktyneherë, e tash asni xhami nuk e sheh, që do t’thotë krejt shpijat kanë qenë kshtu ma t’ulëta. Na në ‘69-tën e kemi ndërtu këtë shpi. Vëllau ka qenë pak ma mirë ekonomikisht, e baba e tjetri vëlla në atë kohë kanë punu edhe e kanë bo qit’ shpi, po kryesisht vëllau i madh. Kështu që, n’mahallë kjo shpi u kanën pak ma… kjo edhe i thojshin, shpija e Pasjaqve, e tash na kemi mbetë ma ultë e ata tjertë janë… e qe qishtu.

Mandej, aty si fmi e mbaj në mend, afër shtëpisë të Shyqeri Begut u kanë ndërtu… une e kam gjetë hazër, po mendoj une e mbaj në mend, s’e mbaj në mend kur osht’ ndërtu, po me tulla edhe sot osht’. Aty ka qenë ni kohë Policia e Prishtinës, nuk e mbaj në mend une ata, une e mbaj në mend kur ka qenë Klubi i Boksit Prishtina edhe klubi e ka pasë emrin “Milicioner”, domethanë, me policë. E ka pasë boksier ma shumë shqiptarë se sa të tjertë, ka pasë edhe serb, edhe romë edhe kështu. Në atë ndërtesë tani klubi u hoq prej atyhit edhe u shndërru si në konvikt, nuk e di do studenta flejshin ktyneherë aty, frekuentojshin. Po shumë shkurt.

Mas asaj u kanë Enti për Botimin e Teksteve e Republikës të Serbisë, dega Prishtinë, qe qashtu u qujke. Mandej e bonën Enti Krahinor për Botimin e Teksteve. Në ndërkohë, une vitet s’i mbaj në mend fort. U ndërtu Pallati i Shtypit edhe kalun mandej atje ky Enti për Botimin e Teksteve edhe aty mbetën do që kanë punu, qe qishtu, diçka komuna ka çu se osht’ mjaft objekt i madh kështu me kqyrë.

Aurela Kadriu: A osht’ qajo në fillim t’rrugës?

Xhemajl Petrovci: Po, në anë t’majt…

Aurela Kadriu: Që ish gjysa tulla pjesa naltë e bardhë, qashtu m’doket ke…

Xhemajl Petrovci: Jo, jo krejt osht’ me tulla t’kuqe qe qashtu, t’pjekta. Osht’ njo ndër objektet e vjetra, po mendoj, n’këtë pjesë a shtëpia e Shyqeri Begut u konë djegën e mandej e rrafshun, i bonën qaty dy ndërtesat që janë. Ato u bonën ndërtesat e solidaritetit, i thojshin, e iu jepshin qishtu. Po ka pasë edhe asi edhe asi, e qishtu. Ajo osht’ n’atë anë, n’këtë anën tjetër {tregon me duar} ktu u kanë edhe çeshmja e Kacallarëve. Qaty ku osht’ ky objekti dikun si qaty e rrok. U kanë ujë që nuk u pike, nuk u kanë për pije, sikur kjo çeshmja e Katër Llullave n’rrugën “Bajram Kelmendi” edhe aty u kanë Katër Llullat, domethanë, katër kroje, katër gypa qitshin ujë edhe e ka pasë ni koritë t’gurit ku loptë, e kuajt iu jepshin ujë me pi aty e qe qishtu. Edhe ai nuk osht’… s’ka qenë ujë i pishëm për njerëz, për me la, po për shtazë ka bo.

Çeshmja e mirë u kanë çeshmja e çeklikut. Ajo osht’ n’këtë udhëkryqin te Teatri Dodona. Teatri Dodona ka qenë shtëpi e kulturës, ktyneherë dom kulture i thojshin serbisht. U majshin do aktivitete, do… janë kanë t’mahallës kshtu pak ma aktiv. Vëllau i Ibrahim Krajkovës u kanën, po ia harroj emrin, po e di që Ibrahimi ka lujt role aty me ni Ramush Berishën edhe do tjerë kështu që janë marrën me do aktivitete. Aty ndonjëherë edhe ndonjë koncert kështu u majtën, koncert i vogël kështu, jo me… sikur tash që po mbahen. Ibrahimi e vazhdoi masanena çashtjen e humorit e kto, Ramushi u kanë tërhjek. Ka qenë mahallë mjaft e përzine kështu, po kryesisht shumica edhe sot janë që kanë lindë e janë rritë ksajde, po mendoj, shumë pak ka prej… që janë ndrru. Kryesisht do shpi serbe, rome që kanë qenë, që kanë qenë sigurisht t’involvun n’kto çashtjet e luftës, kohës t’luftës kanë ikë, e qe qishtu.

Prej ktuhit, prej çeklikut ose prej neve ktynehere ku shkojke i thojshim bregu. Ky bregu ka qenë ni mal ashtu pak, para se me shku në Taukbashqe ana e djathë. Aty ka qenë bukur mal, po mendoj, kshtu bagrena e lloj lloj pemë ka pasë. E di që në atë kohë shumica shkojshin verës, jo gatujshin ni fli, jo sene, ni pjesë shkojke në Taukbashqe, do edhe ma fell madje në Gërmi e sene, i mbaj në mend kto sene që kanë nejt, domethanë, osht’ shfrytëzu n’atë kohë. Goxha nifarë taraqillaku e bojshim nëpër kto venet. Edhe m’duket që kjo mahalla e Kacallarëve, domethanë, Katër Llullat, Kacallarët qikjo pjesë knena osht’ mjaft e vjetër, nuk e di cila osht’ ma e vjetër edhe në atë kohë ma vonë u përmenke tani edhe mahalla e Muhaxherve. Aty ka pasë, tash edhe ato janë bo shumë t’vjetra aty, veç mahalla e Muhaxherve u kanë fillimi pak te xhamia qaty rrethit tani u bo aty qytet n’veti tash kur te kqyrsh.

Kurse knena nër’ përmendore, ana e djathtë, Tophane, edhe ajo ka qenë mahallë kshtu pak ma e vjetër edhe krejt në të djathtë knej kjo rruga për Podujevë tash që shkon, jo Kodra e Trimave po knej n’rrafsh, thojshin Hani i Dilit e ai ka qenë, domethanë, gati n’fund të piosderkës. Qajo pjesë osht’ qujt Postderkë. Xhamia e Llapit e qishtu…

Aurela Kadriu: Çka i bjen posderkë?

Xhemajl Petrovci: Lumi Prishtevka… a?

Aurela Kadriu: Çka i bjen posderkë?

Xhemajl Petrovci: Mahallë. Postderkë i thojnë turqisht lumit po nuk, s’po ma rrok, s’po ma lidhë.

Aurela Kadriu: Afër lumit me siguri…

Xhemajl Petrovci: Qashtu diçka. Ka qenë lumi Prishtevka anena ktu te na ka qenë shumë afër kjo, Vellusha i thojshin, e ato krejt diku n’fund u bashkojshin, te Lakrishtja në të majtë, kjo në të djathtë edhe u bashkojshin gati ka Fushë Kosova anena po shumë poshtë, domethanë nër Veternik në të djathtë. Edhe e di që prej… ky objekti Elektro Kosovës që osht’… përpara krejt çka e rrok kanë qenë bashçet.

Aurela Kadriu: Ku osht’ tash Elektro Kosova apo?

Xhemajl Petrovci: Po. Prej atyhit, bile edhe, Gradiq Pejtoni, që i thojmë na, edhe ajo ka qenë bashçe. Ajo, e nër’ kit’ objektin e ktij, Elektro Kosovës edhe aty ka qenë ni bashçe e madhe e ushtrisë, e nër’ to te Lakrishtja e… domethanë, te Lakrishtja dhe në t’majtë u kanë kshtu bashçe, kshtu individuale që kanë, a kjo u kanë veç e ushtrisë, qikjo… gati që… aty u kanë edhe ni, çeshmja e bardhë, te Elektro Kosova ajo rruga që osht’…

Aurela Kadriu: Kroi i bardhë, kroi i mbretit që i thojnë tash…

Xhemajl Petrovci: Jo, jo. Kroi i bardhë veç, çeshmja e bardhë i thojshim ktyneherë, ka pasë ujë mjaft mirë, ka pasë edhe mas luftës, s’di çka kanë bo. Edhe deri te… kemi majt shtazë ktyneherë, lopë e dele, kush ni dhi e sene, kryesisht kemi kullotë qanena ku osht’ kazerma “Adem Jashari” ajo pjesë anena quhej në atë kohë “Kuptim” ose “Kuptin” me N, qashtu diçka ndoshta m’u ka përzi. E mbaj në mend një ndër qobanët, domethanë, ka qenë edhe ky Sabri Fejzullahu, edhe Sabria ka qenë mas pazarit, domethanë, posderka, se mas pazarit osht’ lumi qysh tham që u mlu, e di që posderka i bike anena.

E na shpesh herë, fëmitë, a p’i çojmë kah Tauk Bashçja knena a p’i çojmë kah Kuptini ose shpesh edhe kah Matiqani, po kah Matiqani knena osht’ kanë gjith diqysh gjithmonë shkret. Se si fëmijë, si qoban, si bari ti osht’ duft me hangër diçka, me pasë diçka gjelbërt, a je ka m’kupton, knena u kanë si ma shkret, as ujë s’ka pasë knej kah Mati. Knej kah Taukbashçja tonat janë kanë, kurse knej kah Kuptini kryesisht bashçe edhe u kanë nifarë pemishte bash te TMK-ja po nuk qëndroj shumë ajo tani s’di çka patën bo, e pat’ marr ushtria, qe qishtu.

Edhe m’kujtohet treni i Fushë Kosovës i ka pasë do tunele kur ka… jo, tunele po si ura. E na si fëmijë hishim përfundi ta ngojmë qysh po kalon përmi, e qe qishtu, edhe ka qenë rruga… te Lakrishtja u kanën ura veç prej Kuptinit. Tash i lshojshim, se zakonisht shtazët kur t’ngihen ato e kanë vaktin shkojnë drejt në shtëpi, e na fëmija t’u lujtën vishim qe qashtu, secilit i vike lopa n’shpi, lopa dy, lopa tri, varet, kanihere dy i kam pasë.

Edhe te “Grandi”, ku o “Grandi” u kanë pak si e ngritne aty, normal qysh osht’ sot, po prej “Grandit” e anena ka qenë gropë, gropë shumë e madhe aty e si n’fund gati deri te “Rilindja” u kanën… u përpunojke lëkura, kundërmojke asajde s’ta merr mendja, a ktu n’krye, domethanë përpara “Grandit” u kanë ni pazar i pemve. Edhe rruga diqysh si ka Shtëpia e Mallnave e vjetra, aty dikun kputke e dalke për me ardhë naltë, gati ka parku me ardhë knena n’shpi.

Gërmia gjithmonë… ni pjesë e madhe e popullit të Kosovës, po mendoj, po edhe të Kosovës për 1-2 maj shkojshin në Gërmi. Ktynehere me saqa, me sene, me qe qashtu, se kanë gatu e kanë marr me veti najsen. Kurse për Shën Gjergj, romët, po edhe disa tjerë besojshin n’diçka, shkojshin knej te, ka Tyrbja Sulltan Muratit. E maj në mend atëherë, janë kanë pajtonet, jo kerret, s’po di qysh, e pajtonat bajshin njerëz po ka pasë edhe kshtu kerraxhi që kanë bajt njerëz, e kanë pasë ata t’shtrune kshtu pak ma, edhe i ka nxanë dhetë-pesëmdhetë vetë edhe i kanë çu atje.

Shkojshin herët për Shën Gjergj. Edhe si fëmijë e mbaj në mend për Shën Gjergj me shku me nuk… me gjetë hitha, shengje me nukë edhe m’i vjerrë dikund n’derë. Në atë anë, në këtë anë derës, ku e di une, në hymje të sokakut po edhe mrena gati kshtu. E me ato hitha u kanën me t’la nana, me t’stërrpikë me ata ujë t’mullinit, a je ka m’kupton, qe qishtu do, do… janë kanë do sene.

Aurela Kadriu: A keni pasë mulli afër?

Xhemajl Petrovci: Mulli ka qenë… osht’ Shkolla Teknike, rruga e parë t’majt jo, rruga e dytë n’fund ka qenë lumi, kështu që prej Kolovicës që ka ardhë lumi qaty u kanë mullini, i thojshin Mullini i Bankoviçit. Përndryshe, atë mulli, e ma s;mrami e kanë pasën Ismail Latifi-Godanci, ka qenë i Godancëve, e djemtë e tij mandej do janë kanë sahatxhi, do kështu… lloj-lloj. Mandej e kanë pasë mbyllë, kur u mbyll lumi. Tani atyne iu kompenzu krejt ata çka kanë pasë oborret ngjit me atë kanalin, secili para vetës e kanë ble e ua kanë kompenzu, e qe qishtu.

Edhe mulli ma t’vonë, po sigurisht me rrymë, janë kanën Mullini i Tortoshit, qitu në Tophane te Baholltë ku e kanë tash ni punëtori pak ma t’madhe. Në anë të kundërt kah shkohet për te vorret, qat’ rrugën e ngushtë, njo ka qenë gati n’fillim në të majtë, tjetri në të djathtë. Edhe e mbaj në mend ni mulli, po sigurisht ka qenë i shtetit, tash ku janë “Tre Sheshirat” edhe drejtoria e kish nisë, Novobërdës, edhe gjithë e mbaj në mend aty përpara do gurë t’mdhaj. Se ku e di une ai mrena me bo me u damtu e qesin kta, e qishtu tash p’i mendoj.

Edhe normal ka pasë gjithmonë qerre t’drunit kështu t’hekrit, ku e di une, me kuaj, me bujë, me kije, me… që ose ka pru ose po pret me marr millin, e qe qishtu, kanë pru drithrin me blu e qe qishtu. Edhe ajo ka qenë pak ma…. Edhe ushtria ka qenë prej Bankës Ljubljanës, ajo që osht’ n’kand aty te semaforat karshi Grandit edhe ku o rektorati e krejt ktu përpjetë kanë qenë ahrije t’kuajve, ku e di une, veç kanë qenë si kazerma.

Kanë qenë domethanë kazerma, që ma vonë tani kur u bo universiteti e sene u kthyn ato n’konvikte. Se një ndër objektet… edhe rektorati gati që osht’ diçka trashëgimi e qasaj ushtrisë. Edhe si fëmijë e mbaj në mend që gjithmonë ju kemi tutë policisë, iu kemi tutë… milicisë atëherë edhe ushtrisë.

Aurela Kadriu: Kur shkojshi m’i çu loptë anej a?

Xhemajl Petrovci: Po, edhe si qoban, ti çohësh në orën shtatë, për shembull i çon loptë me kullotë ti e han do bukë e sene po deri në orën 12:00 si fëmijë tu u nalë kur ti untohesh prapë, e tash udhës hajt pak lakën qitu, hajt ni patlixhon qitu, hajt ni diçka, a je ka m’kupton, e gjithmonë në t’hujën, s’ke pasë bashçen tane. Veç e kemi pasë rrezik prej ushtrisë edhe u kanë kjo knena Gradiq Pejtonit, i kanë thanë, diqysh bashça e s’e di kujt, e u kanë ni rom shumë i ashpër. S’guxojshim kurrë me hi aty ose bone hine u bojke nami. E qekjo o përafërsisht.

Pjesa e Dytë

Xhemajl Petrovci: Prej ktuhit e përpjetë tash kjo rruga për Matiqan, knena u konë qaq shkretihane, mahalla e romëve po mendoj, kjo rruga “Moravska”, i thojshin, edhe tjetra u konë në “Aqamerdak” karshi Lecit. Prej shpisë të Lecit thikë përpjetë. Aty ke mujtën me metën gjithmonë n’lloq se u kanë shumë kijamet, domethanë s’ka pasë… e shpesh herë u dufke për me mujt me shku atje, mos m’i ra shkurt, po me shku kah vorret e Jahudive, p’e dini ku janë vorret e Jahudive?

Aurela Kadriu: Po.

Xhemajl Petrovci: Mirëpo, a din, vorret vorre, gjithmonë e kishim edhe ni dro që po nijë diçka, a po m’kupton, gjithë ni tutë, ni frikë. Veç që prej vorreve të Jahudive domethanë në të djathtë e për Matiqan kijamet u kanë, e tani mrena Matiqani u kanën mirë. Ka pasë gjelbrim e ka pasë kështu. E m’kujtohet kemi pasë tokë në Matiqan na, mirëpo atë tokë baba masi e ka ble…. m’kujtohet baba e ka pasë rrogën dikun, me banka atëherë, 700 banka, 600 ka marrë shtesa fëminore. E tash ai që ka tokë ia nalshin shtesat, e ka pasë ble tokën po s’e ka përkthy edhe dikur ai zotnia që, “Hajde bre me ta qitë tokën m’i veti e sene”, ky i thotë, “Bon çka t’dush me to”, baba thotë, “Se s’kom llogari a din”, e tash domethanë ni rrogë e mirë po t’hup.

Ajo tokë atëherë nuk ka pasë naj vleftë t’madhe edhe nuk ka pasë ndonjë produkt kumeditë sa t’madh kshtu që osht’ detyrue… ndoshta ka qenë edhe politika e kohës asi soji që me i zhvesh kadal dalë prej tokës e prej ktyne seneve se edhe aty duhet me pasë najfarë kriteri sa ki tokë, sa fëmi i ke, e me bo nifarë po, jo, jo, jo…

Aurela Kadriu: N’cilin vit?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: N’cilin vit?

Xhemajl Petrovci: Kjo ka qenë gjithqysh…

Aurela Kadriu: Përafërsisht po mendoj.

Xhemajl Petrovci: Në ‘65-tën dikund. Megjithëse, toka si tokë vleftë as kah Matiqani as ka Veterniku, kurfarë vlefte s’ka pasë, a po kupton, domethanë u kanë shumë, shumë, shumë e lirë. Edhe une shumë mirë e di që edhe në Veternik edhe në këtë… kah Matiqani, bile i thojnë te ara e magjupit, e ni ndër qato arat na e kemi pasë ni pjesë po s’i ka përkthy baba edhe kta në Veternik dikund 16 e diçka ari kurrë s’osht’ qit’ mbi emër shkaku i asaj edhe sot ka mbetë qe qashtu. Se di a ka naj sen tjetër (qeshë).

Aurela Kadriu: A ka qenë ktu afër ni mahallë e romve? Qitu dikund.

Xhemajl Petrovci: Po t’thashë qaty prej ku keni ardhë ju, prej furrës te knena ajo n’t’djathë, me thanë, nja njiqind metra e përpjetë rom ka qenë.

Aurela Kadriu: E tash s’ka hiç a?

Xhemajl Petrovci: Shumë pak. Mandej edhe kjo ktu vazhdon deri te Leci, p’e din ndoshta Leci ku e ka shpinë?

Aurela Kadriu: Përafërsisht po…

Xhemajl Petrovci: Prej Lecit ajo përpjetza edhe ajo ka qenë rrugë e romëve edhe ka qenë fenomen kjo ni javë para Shën Gjergjit, ni javë mas Shën Gjergjit zgjatke ceremonia e festës t’tyne, të romve. Bile kohëve t’fundit me autoparlanta me sene u bojke kjamet qaq…. Por, politika e Serbisë e boni që u mundu prej fillimit shqiptarët m’i shndërru në turq, sa ma pak me mbetë shqiptarë, edhe në qat’ moment që je bo ti, që je deklaru si turk ti ke qenë i privilegjun. Kshtu që une jam le e jam rrit qitu, njoh njerëz që shumë vonë i kanë hjek kapuqat e bardhë e i thotë vetit jom turqeli, se edhe sot e njojta gjo osht’, shumë janë t’privilegjun, se n’emën t’pakicës po deklarohet edhe…

Aurela Kadriu: Kapuqat e bardhë a po thu për plis a qysh…

Xhemajl Petrovci: Për plis, po.

Aurela Kadriu: Ke ardhë në të ‘25-tën, s’po m’doket, deri qaty…

Xhemajl Petrovci: Po pak p’i dalim si prej bishtit herë kryhet herë kshtu…

Aurela Kadriu: S’ka lidhje, nuk ka problem.

Xhemajl Petrovci: Ndoshta, nuk i di vitet, po s’kemi qenë t’lindun asnjëni. Baba kallxojke kur kanë ardhë prej Toplicës, fshati Petrovc. E na u kanë përzi se krejt kohën kemi qenë në Petrovc, e babën e kishin pasë shkru Ramadan Ramadani-Ismail edhe shpesh babës une si i ri i thojsha, “Babë qikjo, ku janë dy Ramadana tash?” O thojke, “Ramadani baba e ka pasë emrin ai ma ka…” qe qishtu. Përndryshe Petrovc jemi, ni pjesë prej Petrovci janë ardhën në Talinovc, osht’ ngjit me Ferizaj, Talinovci i Muhaxherve. Prej atyhit mas ni kohe… po aty kur kokan ardhën vetëm Çerkez paska pasë, asni shqiptar, asni serb…

Aurela Kadriu: Prej Çeçenisë a?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: Prej kah, Çerkezët prej?

Xhemajl Petrovci: Prej Kyrgyzstanit. Qato kusoritjet që po kqyrin Hashimi e kta me i bo al buni tyri tamo1, thojnë turqit nifarë hajgare. Edhe në atë kohë janë bo pazarllëqe, kanë hjek prej Rusisë sigurisht, mos t’i marr, ku e di une, Çerkezët që ka pasë në Kosovë bukur shumë. Veç tregojshin që kur kanë ardhën, domethanë në Talinovc vetëm Çerkez ka pasë. Janë ardhë qikjo familja ma s’pari Petrovci, diku ‘36-tën mandej ni pjesë e madhe e ktyne Petrovcëve janë shpërngul në Turqi, sigurisht prapë naj presion, najsen. Prej atjehit edhe na kemi ardhë në Prishtinë, dikund në ‘20-tën në Prishtinë, se e di krejt fëmija kemi lindë këtu, krejt t’babës e t’nanës çka kem qenë. E di që vëllau ka qenë ‘36, vëllau i madh, motra ma e madhe u kanë dikun ‘30-tësh edhe e di që ni kohë s’paska pasë nana fëmijë a baba osht’ martu në Prishtinë. Kta vyjti pak ma herët me kallxu po u bo tash (qeshë).

Aurela Kadriu: S’ka lidhje…

Xhemajl Petrovci: E ju mundeni ndoshta edhe me lidhë. E njo harrova, i thojshim ylpeze, a i keni pa do fluturake, a japonezt a kush me do konopa që i lshojnë n’ajër ose qyshelike ju thojshim ose ylpeze. Janë kanë do krejt t’vogla, po janë kanë do që kah njiqind, dyqind, treqind metra shkojshin e në qit’ kodrën, në qit’ bregun që thashë ka qenë si pyll e nalt u kanë tani shprazt krejt kshtu. Tash osht’ mush shpija atje, qaty e di i lshojshin edhe e di prej Taukbashçes, po mendoj, prej fillimit të Tauk Bashçes, aty n’fillim në t’majtën u kanën kjo shtëpija e atij shkrimtarit që e dha e boni muze atë shtëpinë e vet, jo muze po ksi bibliotekë…

Aurela Kadriu: Hivzi Sylejmani?

Xhemajl Petrovci: Hivzi Sylejmani, po. Prej atyhit përpjetë shtëpija nuk ka pasë krejt janë kanë vneshta. Prej kishës e përpjetë janë kanë vneshta t’rrushit, pjeshka, qershia, dardha e qisi sene, molla ma pak, e ajo deri te Shkolla Normale edhe n’anë t’djathtë pak a shumë, domethanë, rrugës për Gërmi ana e djathtë nuk ka pasë fort, ka pasë vneshta po s’janë kanë t’suksesshme, janë kanë shumë t’dobta.

Edhe e di që qitash ku osht’ kjo liqeni që osht’ bazeni i Gërmisë ana e majtë, ni pjesë e madhe u kanë gurinë, gurë, aty kanë nxjerrë gurë edhe janë kanë do burim. Ktyneherë dimrat janë kanë shumë ma t’fortë e mbaj në mend që aty akulli…. Se edhe ujtë ka qenë shumë i pastërt, akullin e thjeshin e bishin me copa… baba i Muhamerit edhe Xhambaztë, s’e di, a e dini ju Xhambaztë që janë atje naltë, po niherë na Xhambaztë i kem pasë qitu te mahalla e magjupve po pak pa ardhë te magjuptë, a din, u kanën… e kanë pasë samallëkin ku e rujshin akullin për verë e u mblojke me kashtë e me se di çka, edhe ata edhe Hilmija, Hilmi Sivrikozi i thojshin, babës të Muhamerit. E ai, n’pikë të verës ka pasë te ai akull. Dike me rujt me pshtjell, ku e di une qysh…

Aurela Kadriu: E për çka e përdorshi mandej?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: Për çka e përdorshi manej?

Xhemajl Petrovci: Ata ma s’pari e kanë përdorë se ka qenë shumë i pastërt, marojke limonadë, i futke dy copa akëll t’mira aty, ato ku e di une çka kanë qit’ n’to edhe shitke kur ish koha zheg. Dimrit ai ka shit salep, e ka shit langje, verës, jo dimrit, po salep thashë e verës akullore e langje, limonadë u qujke, tash… ka qenë…

Aurela Kadriu: Ku i ka shit?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: Ku i ka shit?

Xhemajl Petrovci: Po i shitke qitu te pazari, i shitke te argat ku dalshin, te stacioni i trenit, para shkollave po mendoj, rrugës kah ka dalë me atë kolicën akullore, për shembull edhe ka pasë punët shumë mirë n’atë kohë. Kurse ky tjetri nuk e shfrytëzojke vet, po ia u shitke ktyne tjerve se, domethanë ka pasë edhe tjerë sikur Hilmi Sivrikozi. Edhe Dragodanin apo Dardaninë që p’i…

Aurela Kadriu: Arbëria.

Xhemajl Petrovci: Arbëria që po e qujnë sot, aty ka qenën ni kodër, edhe ajo e shkretë, atje janë majt garat me motorr. Ka zgjat ajo, me siguri do vjet. Veç prej si fëmijë e di, motorra, ku janë kanë krejt dy, tre motorra po dikush prej Prizreni, dikush prej ku e di kuhit, e ktu u kanë ni sërb që e ka pasë motorrin bojshin gara me ato. Rruga ka qenë ma shumë… po ata kanë qenë mjeshtër t’asajna. Tjetër diçka s’po m’bjen n’mend (qeshë)…

Aurela Kadriu: Ku ka punu baba?

Xhemajl Petrovci: Baba ka qenë punëtor në “Ramiz Sadik” edhe nikohësisht e ka punu tokën.

Aurela Kadriu: Cilave vjet ka fillu me punu në “Ramiz Sadik”?

Xhemajl Petrovci: Prej formimit të “Ramiz Sadikut” e deri në pension në “Ramiz Sadik” ka qenë. Mirëpo, muhaxherët zakonisht, shumë rrallë kanë mujt me bo diçka. Baba jem ka pasë pesë fëmijë edhe ka qenë ni kohë, kur u ardhën në Prishtinë me qira, ka punu tokën e hujë me t’përgjystë. Ni vjet qaq i mirë u konë bereqeti i nja dy hekterë tokë që i ka punu, me qat’ bereqet, me qat’ prodhim gjysa të zotit, gjysa ktij. Ky me qata që e ka shit e ka ble qit’ vend edhe ktu mandej osht’ ndërtu, shpija u kanën…

Aurela Kadriu: Nana a ka punu?

Xhemajl Petrovci: Ja-a.

Aurela Kadriu: Qysh janë taku a e din?

Xhemajl Petrovci: Eh, janë taku me mësit.

Aurela Kadriu: Nana ka qenë e Prishtinës a?

Xhemajl Petrovci: Jo. Nanën e kom të Drenicës, fshati Krojmir, ktyneherë i kanë thanë Kimirovc.

Aurela Kadriu: Po…

Xhemajl Petrovci: Si çdo familje në Prishtinë, ti gati 95 përqind edhe ma shumë gratë nuk kanë punu. Aty ktu naj mësuese, po mendoj une si fëmijë, krejt tjerët kanë punu, romet, serbet, qytetarët shumë pak dikujna i kanën…. U konë çelë fabrika e tekstilit Predionica, që i thojnë tjerrtorja ka qenë ktu te ish Shkolla Ekonomike, tash osht’ teknike mesap, përfundi tyne edhe ai osht’ objekt i vjetër, shkolla ekonomike nalt… ka qenë shkolla bujqësore…

Aurela Kadriu: Atje te… ku p’i bjen? Poshtë Lakrishtës a?

Xhemajl Petrovci: Poshtë Lakrishtës. Domethanë për Fushë Kosovë…

Aurela Kadriu: Po n’anën e majtë.

Xhemajl Petrovci: Eh, veç mbrapa atij rrethit t’madh domethanë, ma prej, kah Fushë Kosova. Aty ka pasën bukur shumë, po shqiptarët në ndërkohë fillun pak ma tepër e qishtu. Kshtu që, edhe te na si familje, na kemi qenë, kanë qenë tri nuse n’shpi, nana, asnjana n’punë s’kanë qenë edhe jo që s’kemi pasë nevojë po… jeta gjithmonë u kanë pak ma e vështirë, po diqysh nuk e kemi, s’u konë adet, a po m’kupton? Edhe shpesh, une tash kisha pak ma tepër fëmijë edhe vëllau thonte, “Shtine shoqen n’punë”, e kish shkollën, i thojsha, “Ti intelektual s’pe shtin e p’e shti une”. A din, po mendoj me punësu grunë, qe qishtu u kanë pak ma… e në qat’ kohë motra pat’ kry teknikën e mandej Shkollën e Lartë. Ajo si e kreu teknikën hini n’punë, ma vonë u martu e sene veç që ka punu tanë kohën. A shoqja… une mandej pata çelë dyqan servis për amvisni, se kur filloi kriza e viteve ‘81 e tutje nuk mjaftonte puna, po mendoj, të ardhunat prej punës të shtetit atëherë edhe pata hap servis për amvisni.

Universal, gjithçka, bojlera, shporeta, makina qe qito. E ni kohë mandej ish pak ma… ka pasë punu shoqja pak te une, po me i pranu thirrjet, me marr shënime qisi sene. Pra edhe nuk jam fort pishmon, m’i rrit pesë fëmijë osht’ pak e ranë, nuk osht’ veç m’i ushqy duhet pak edhe edukatë. Duhet me iu përkushtu pak ma tepër fëmijëve, kshtu që me pasë punu me siguri kishim me pasë probleme tjera. Ishin ndreq do sene po ishin prish do tjera.

E une tash e vrej n’familje te une, shoqja jem ka vdekë para ni vjet e gjysë, po t’ishte ajo prapë osht’ shtëpija e shprazët se dy fmitë i pat’, njoni n’çerdhe, tjetri n’shkollë, nusja n’punë, djali n’punë krejt kohën je…. Po, rahmetlija u konë shumë e gjallë, gjithë ka gjetë veti punë e une kam thanë, “Ajo ka vdekë e tash krejt puntë e sajna i kam marrën, përveç t’mijave që i kam pasë edhe t’sajna”. Edhe p’e kaloj qashtu pak ma lehtë, a din, vetmija me qenë ma e lehtë, po mirrna me gjithçka kah shpija ktu, profesionin e kam lanë krejt, po mendoj, aktiv s’jom që me pasë ni vend t’caktun. Aktivitete t’lira, domethanë, tamon artist i lirë. Qikjo po m’punohet, hajt p’e boj qita, qisi sene.

Aurela Kadriu: Kto vneshtat edhe bashçet që i përmendët, a kanë qenë ato toka t’shtetit që i kanë marrë njerëzit për me bo bashçe a kanë qenë toka private?

Xhemajl Petrovci: Ato kanë qenë… ky kolonializimi i Kosovës që osht’ bo, shpërngulja e shqiptarëve prej ktuhit në Turqi shpesh here Serbia ka ditë, qaq dinake u kanën, ka ditë me ia ngjitë emrin që, nënshkruje i more qikaq pare qishtu qishtu, e mandej ja u kanë dhanën qita që i kanë pru prej… ke pasë shumë malazez, ke pasë shumë serb të Kroacisë, jo tash t’fundit mas luftës që u bo në Kroaci po edhe shumë ma herët, të Hercegovinës e anena tulifare. E tokat, kta që kanë dalën, tokat e shpijat, kryesist komunave, komunave ua kanë lanë, se nuk osht’ veç në Prishtinë edhe n’tjera vende. Shumë prej tyne edhe kanë shku qashtu edhe s’e kanë shit hiç, i ka metën dikujt. Qit’ tokën që po thom une te Matiqani edhe njo i thojshim te Vneshta, une e kam gjetë t’zotin në Stamboll.

Ni njeri shumë i ranë, i kurqysh hiç. Kom shku, s’e kom gjetë ata n’shpi, shoqja e tij po thotë, “Burri osht’ n’xhami, hajde urdhnoni mrena”. Shumë shqip m’priti. Edhe kur erdh ai une po bisedoj për tokën, qishtu, qishtu, une turqishtën e di. E ai kishte qenë ni ndër floktarët për gra, domethanë, frizer, ni ndër frizerët e parë në Prishtinë. Ishte mjaft i moshun. Kjo punë para 15 vjete. Po qaq i pandershëm, thashë, “Une kam ardhë për qat’ tokën, qishtu, qishtu”, filloi me ma përshkru, “Kta e ka kojshi, kit’ tokën knena e ka ata…” Gja që une i disha. Tha, “Po une nuk kom shit, kërkujt s’i kam shit tokë”, edhe tha, “Mos t’harrojnë shqiptarët, gjithmonë…” tha, “E kanë ble po tekrar, e kanë ble prej shkive po tekrar shkau ua ka marr”.

Se ai e dike gjendjen ktu qysh osht’. Tha, “A e din ku e kom pasë shpijen?” Thashë, “Po.” Në Tophane osht’ ni xhami e vogël, karshi gjygjit osht’ ni xhami krejt e vogël aty, pak si nëpër sokaqe hin. Une rasisht e disha ku e ka shpijën. Thashë, “Po”. Tha, “Nesër me dashtë shkoj e marr”. Thashë, “A e ke shitë?” Tha, “Po”. Thashë, “S’pasna çka me fol me ty…” Thashë, “Kishe prej xhamie erdhe…” A din, “Njeri që lutet e sene”. Po thotë shpijen që e kom shitë une me desht nesër shkoj e marr, veç mendja me t’shku, domethanë s’osht’ njerëzore, s’osht kërkund, e qe qishtu.

Kshtu që, ato toka prej Toplicës që jemi përzanë edhe ksajde kudo që kam qenë, ka gjetë mënyrë t’ka hjekë, ta ka pru tjetërkond ose t’i ka pru rreth serbët. Mu m’kujtohet shumë mirë kur u ardhë ni malazez, dy metra i gatë, na fmija lujshim me ni top me ni diçka. Me bo me na ra topi aty u kanë kijamet, dalke me revole n’dorë…

Aurela Kadriu: Po a?

Xhemajl Petrovci: Po. Eh ai… tash kur e analizoj punën e tij, ai ka qenë ni frikacak shumë i madh se tonë kohën osht’ tut ai prej neve e përqata gjithë ka dalë me… Ka kqyr me na tutë, a je ka m’kupton, prej s’tutsh. E shumë në rrugë tonë ktu, kurgjo kurgjo, dikun nja 12-13 shpi kanë qenë serbë. Prej xhamisë ktu te Katër Llulat e te knena, si ma përpjetë kanë qenë do i thojshim shkije-magjup, ata t’zi kane qenë po folshin serbisht dhe emrat serb i kanë pasë, e te knena. Veç krejt kanë qenë që qashtu, krejt, gjithmonë ke mujt me vrejt te ta pasigurinë, se kur t’jesh… je hi n’shpi t’huj, je hi n’mall t’huj. Ata i kanë pru edhe rroga iu kanë dhanë, edhe puna iu kanë dhanë që sa ma shumë me popullu, n’kët’ rast po flas për Prishtinën, a e njejta gja u kanë edhe nëpër fshatra, edhe nëpër tjera qytete, qe qishtu.

Aurela Kadriu: N’cilin vit jeni lind ju?

Xhemajl Petrovci: Une jom ‘49-sh, do të thotë gati po i boj 70.

Aurela Kadriu: Ku keni shku n’shkollë fillore?

Xhemajl Petrovci: “Elena Gjika” mandej u çelë kjo “Gjergj Fishta” n’atë kohë, ka qenë shkollë eksperimentale, me kabinete, me kto. Mandej ni pjesë na qitën anej, ni pjesë metem në “Elena Gjikë” atëherë “Vuk Karadžić”, kjo tjetra u kanë “Branislav Nušič”, “Gjergj Fishta”.

Aurela Kadriu: Shkollë fillore ka qenë?

Xhemajl Petrovci: Shkollë fillore, po. Klasën e katërt kom dalën në “Gjergj Fishtë” e qishtu.

Aurela Kadriu: A e mbani n’mend shkollën fillore hiç?

Xhemajl Petrovci: Qysh jo. Po ma mirë i mbaj në mend ato se sa dje çka folëm, a po m’kupton, (qeshë) osht’ interesant kjo puna…

Aurela Kadriu: Qysh e mbani n’mend shkollën fillore? Çka mbani n’mend?

Xhemajl Petrovci: Çka mbaj n’mend? Një ndër to ka qenë… une si fmi, iu thashë, gjuhët m’kanë shku. Kom folë magjupishten, njikohësisht turqishten, serbishten, goranishten. Kshtu që, krejt gjuhët çka janë folë në Kosovë i kom ditë. E di që n’serbisht kom qenë ma i miri, se e disha gjuhën edhe e di u kanë ni qisi kolon që na jepke serbisht, p’i klasës t’dytë m’duket serbisht kemi mësu edhe tash kur e pytke dikon thojke, e nuk dike, “Gledaj ga u obuću pa ga pusti u kuću”, a je ka m’kupton, “Shikoja mbathjen e mandej lshoje n’shpi”. E une n’atë kohë m’pengojke, po na kqyr zaherë mathjet, a din, e kryesisht u kanë fukarallëk. S’ka pasë ktu familje që i ka nër pesë-gjashtë e deri n’dhetë.

E tash s’kanë mujt bash me u math t’gjithë. E n’atë kohë une menojsha që po na kesh, a din, t’mathnat. E mandej e kom marr vesh që ato, domethanë, që osht’ edhe edukatë se tash edhe qato t’qkymet edhe pse ka qenë shumë i ngarkun ni, ni, ni… edhe ato e kanë pasë për detyrë. Bone hesap, ti prej klasës t’dytë me mësu për shembull serbishten edhe shumë, mandej n’shkollë t’mesme përmi gjysën e landëve i ke pasë serbisht, vonë filloi ajo, me u, me qenë t’gjithë landët shqip.

Aurela Kadriu: N’cilin vit p’i bjen që keni shku n’shkollë fillore?

Xhemajl Petrovci: Paj, po i bjen ‘56-tën.

Aurela Kadriu: ‘56, po…

Xhemajl Petrovci: Po, e tash, e di n’klasë t’parë jom kanën, qitu karshi neve kur dulëm për Turqi njoni prej tyne ka qenë moc i jemi, kemi qenë bashkë n’shkollë, e vëllau, rahmet i pastë shpirti, u kanë me vëllaun e tina e ai, ai vëllau i tina Rexhep emrin e ai shoqi jem Faik. E tash ai Rexhepi kur ka shku në Turqi, dajtë i paska pasë atje sahatxhi edhe ky e ka marrë zanatin atje, s’e kom pa mo, domethanë prej ‘56-tës.

Djali po punon me do sahat kulla, me do objekte… renovime, restaurime t’ktyne objekteve edhe ni mjeshtër prej Turqisë po e rregullojka ni sahat t’sahat kullës në Mamushë. Edhe ai tash e ka vet djalin, “I kahit je ti?” Ai ka thanë, “I Prishtinës”, “A bash Prishtinali?” Ka thanë, “Po”. “Ku e ki shpijen?” I ka kallxu djali, thotë, “A e din që une karshi teje e kom pasë shpijen?” E ky thotë, “Çka jeni ju?” Ka ndi djali niherë, thotë, “Gërgur”. Thotë, “A e mban në mend dikond prej mahallës aty?” Thotë, “Po. Hakijen”, për vëllaun. S’janë pa kurrë.

Edhe mas s’di save ka ardhë për së dyti ai edhe djali po m’thirr tha, “N’zyre e kom. A po vjen? Po don me u pa Rexhepi me ty”. Që do të thotë prej ‘56-shtës, p’i bjen 62 vjet. Mas 62 vjete prapë gjeta do vija t’tina kshtu t’fëminisë. Ka pasë pak do pikla, a po kupton, do që janë pak si t’piklaft, si norvegjeztë, si çka janë kta, a po kupton, që i kanë do farë… e ai tash normal i bardhë ka qenë kshtu, floktë ma biond e sen, po tash iu kanë zbardh krejt, po prapë e zuna, e gjeta kshtu. Ai tha, “Hakijen me pasë pa, me siguri e kisha njoftë” edhe paska pasë ardhën, ka kalu ksajde, e ka pa foton aty, lajmërimin [e vdekjes], tha, “Meniherë e njofta edhe pa ia lexu emrin hiç”. Qe qishtu.

Më kujtohet atë vjet që janë dalë, henez pa dalën, ni vjet pa dalën apo gjysë vjeti… tash vëllau, qiky Rexhepi vëllaun e vet domethanë edhe vëllau jem mue na çunë me na regjistru n’shkollë. Edhe atë ditë baba ka marr mill n’pazar, ka ble ktyneherë qysh osht’ ble, ka qëllu milli me egjër. Osht’ nifarë bime që shpesh din me pasë pak ma shumë, ajo jo helmuse po t’smunë, t’mirren mendtë, t’villet, ku e di unë. E tash na buka e nxehtë, sigurisht kemi hangër e kemi pi edhe tash po na çon n’shkollë, a din. E shkum, niherë ia nisi vëllau, po don me vjell, p’i mirren mendtë anej knej, e tash ata dytë ishin edhe do tjerë të mahallës, e di që përkrahësh na kanë pru n’shpi. Tani erdhëm n’përfundim që milli i përzin me egjër, egjër i thojshin, çfarë bime osht’ ajo. Une me e pa e di tash po, e kom ditë edhe atëherë po s’e di çfarë emri ka tjetër, a din, e qe qishtu do farë

Aurela Kadriu: Ku keni shku n’shkollë t’mesme?

Xhemajl Petrovci: Kom shkue në Shkollë Teknike mandej e kom lanë kom shku në “Shtjefan Gjeçovi”. Interesant osht’ kjo puna jeme, une tonë kohën, gjithmonë… se vëllau ka qenë ni kohë student në Beograd, ku bursën që e ka pasë veç ka mujtë me pagu banesën. Kshtu që baba me qat’ rrogë osht’ dashtë me ndihmu ata edhe për me hangër edhe me pi në Beograd. E në atë kohë si fmi, une a i kom hi pazarit, a i kom hi bërberllëkut, a i kom hi, gjithçkafit, veç me ardhë deri te parja. A po kupton? Me fitu, me pru diçka n’shpi.

Vëllau i dytë e kreu filloren nuk u regjistru kërkund, u duft me bo nifarë dallavere për me ia nxerr letërnjoftimin me hi n’punë në Obiliq. Atëherë punojke faza e parë edhe e dytë m’doket, termoelektrana. Kshtu që, u bo ni ndihmë e fortë për shpi, edhe une privat që qashtu, jo aty, jo aty. E mbaj n’mend që edhe tregti, i kom marr pesë-gjashtë gajbe prej ktij jom shku ma anena kom shit pjeshka, kom shit diçka, me nxjerr naj dinar. Kshtu që shkollën nuk, nuk m’ka shku se edhe dhitë edhe taravitë s’po bojka (qeshë).

Aurela Kadriu: E berber kur keni nisë, se m’kalxzut atë ditë që keni punu?

Xhemajl Petrovci: Po për berber baba m’ka çu para se me ia nisë une krejt qityne punve. Kom punue, u kanën qitu te, ku osht’ Sllovenia Sporti. Aty kanë qenë dy-tre dyqane ren’ mandej ajo kthesa për me shku kah përmendorja, n’atë kandin tjetër u kanë ni çeshme ktynehere kshtu që bukur larg i bike. Edhe n’atë vend e kanë qujt ktyneherë panaxhyrishtë, ni lloj pazari zaherë, nuk më kujtohet që ka pasë shumë… kerre zakonisht, ka pasë pesë-gjashtë karroca me kual ose me kije e sen.

E di që aty si berber kom punue afër ni vjeti. N’javët e kom pasë rrogën dy t’kuqe, domethanë, nizet banka edhe e di që njëri prej atyne shegertëve, se kane qenë dy edhe mjeshtri kryesor, mjeshtri kryesor ma nuk u marrke ka qenë pak ma n’kohë. E tash njoni prej qatyne shegertëve u kanë laborant. U kanë ai enti, si laboratorium, ku kanë majt mjete për ksi farë… që janë marr me deritarizime me qisi sene. Ai ka qenë nifarë laboranti, e ai punojke edhe si berber.

Sigurisht, ajo ka qenë bash qaty përballë hymjes t’pazarit deri vonë, edhe sot osht’ diçka ni objekt, nuk e di, shprazt osht’. E ai qaq më mundojke si shegërt që isha, tri herë, katër herë ni tabell t’duhanit me e la edhe kur ia bisha, e kqyrke n’tona antë, “Kqyre a p’e sheh qitu?” “Po, s’e pasna pa”. “Ani shko laje apet”. Edhe qysh atëherë une veç llogaritsha qysh me ia bo ktij ni ditë me dalë me ia, m’i dalë tinza me naj dru m’i mshu, me… ma ka pasë pru shpirtin qitu {tregon me duar, te huna}, ma gërrditi jetën. Edhe dikur e lash atë zanat, shkaku i tij. E masanej po m’bjen n’mend tani pak kur u poqa, që ai me ata… se edhe ushtar ta bojnë qishtu, “Shko se këtë tojën e ke lanë ma t’gatë e kta ma t’shkurtë” e qe qishtu, a din, t’thejnë, domethanë me të, me ta thy atë unin se çdo i ri… kshtu që e arsyetoj sot, a po m’kupton?

Edhe puna e ushtrisë bile tash une e shoh probleme ktu që t’ritë tonë kurfarë aktiviteti ushtarak nuk kanë. A ushtria osht’ zakonisht… hiç s’osht’ me randsi ku shërben se njeri formohet në ushtri, aq ma tepër na jemi formu edhe ma tepër, na shqiptartë, se gjithmonë e kemi ditë që po i shërbejmë tjetër kujt, por ajo ka qenë ni shkollë për neve edhe pse kemi qenë ma t’shkelun prej krejt atyne, po ajo ka qenë prapë në favor tonin…

Aurela Kadriu: N’cilin vit keni shku n’ushtri?

Xhemajl Petrovci: Edhe ata e kom bo une… kom shku në ‘68-tën. Kom shku shumë i ri për me mujt me shti pasaportën n’xhep. Përpara s’ke mujt me marr pasaportë pa e pasë ushtrinë e kryne. Kshtu që shumë do shokë që i kom pasë dy-tri vjet para meje ata ikshin, bojshin diçka për mos me, me e shty punën e ushtrisë, e une kom bo presion për me shku. Vetëm e vetëm me ardhë deri te pasaporta, e kur erdha te pasaporta… shkova ushtar e u ktheva.

Dola në Francë, n’atë kohë i prezentun si i Shqipnisë se kqyrsha mos me e prish vendin ktu s’isha i sigurtë, s’disha qysh duhet, çka ka prej asaj krejt, çka osht’ perendimi. Se n’atë kohë si rini bojshim llaf, filani osht’ në Amerikë, tjetri osht’ në Munich Gjermani e sen. Une e di në atë kohë e mbaj në mend veç Mannheim edhe Munich qat’ kohë patën fillu me i çu do me punu nëpër miniera, domethanë, viteve ‘67-‘68. E i mbaj në mend kto dy qytete gjermane edhe normal u folke shumë për ta e sen. Edhe u çum shkum, gjetëm nifarë lidhje, na çunë ni dokument prej atjehit t’falsifikun, ni patent shoferi kinse i Shqipnisë, që kur t’shkojmë atje t’kerkojmë azil politik, “Qe na jemi të Shqipnisë e qe qishtu”, se thojshin i trajtojnë shumë ma mirë kta të Shqipnisë se sa Jugosllavët.

I hinëm asaj procedure e sene, na pritën shumë mirë, tanë kohën ato… ushqimin me ta siguru, fjetjen, thojsha, “Çka do të lypin kta tash prej neve?” A po m’kupton, iu tutshe edhe asaj mikëpritjes. Mirëpo edhe atje e pashë une që me punë që bohet atje, me t’njejten punë muj me kanë ktu afër familjes edhe s’paguj qire. Nëqoftëse merr pak ma pak, atëherë të ardhunat kanë qenë mjaft t’mira te na…

Aurela Kadriu: E pse dojshi me shku në Francë?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: Pse vendosët me shku në Francë?

Xhemajl Petrovci: Eh, se prej Francës ka qenë ni drrasë me kcy në Amerikë. Mendojshim me shku në Amerikë, kemi qenë tre shokë.

Aurela Kadriu: Edhe s’u bo mandej a?

Xhemajl Petrovci: Njëri ka qenë me shkollë t’medicinës, tjetri normalist vitin e pestë bile e la gjystë…


1 Shprehja që përdorë folësi është turqishte lokale, që do të thotë: merre këtë dërgo atje.

Pjesa e Tretë

Aurela Kadriu: Metëm qaty te, te, me shokët që keni shku në Francë, për me shku për Amerikë.

Xhemajl Petrovci: Eh, edhe qatëhere kur kemi shku na në Francë, une erdha në përfundim që me punën që bonim atje, qatë punë me punu ktu kisha jetu edhe s’kisha pagu qira edhe isha ngat familjës. Mandej mu edhe s’ma ka deshtë fort gurbetin. Me të ndjerën, rametlijën shoqen, na jemi njoftë para se me shku në Francë. Edhe në atë kohë unë e llogaritsha të i rregulloj vet njëhere letrat, mandej vi e marr ato edhe shkoj. E kisha vllaun para meje, domethanë i pa martum, po kur të grabiti thojsha nuk kqyrët fort…

Aurela Kadriu: E në cilin vjet keni shku në Francë?

Xhemajl Petrovci: ‘71-shin. Edhe jom kthy me e marrë ato, por në ndërkohë edhe nana fort ish mërzitë. Kur kom ardhë kom mrri dikur në mëngjes herët, kom hypë, qikjo derë qe osht’, kom hypë me çelë derën, a po kupton kështu {tregon me dorë}… Ky objekti s’ka qenë, ka qenë aty një çeshme e oborrit, baba u çu po merr avdes me falë sabahin edhe i ka shku mendja që jom une, edhe tha, “Kadale se qe po ta çeli”. E ma çeli, as “Mirëserdhe” s’mujti me m’thanë, ka nga me i kallxu nanës, shkallëve përpjetë, edhe po i thotë, “Çu se të erdh ai klyshi”.

Nana u çu edhe u rrëzu, apet i çeli sytë e po don me m’përqafë, apet u rrëzu. E aty kom thonë që çka m’vynë Franca, çka m’vynë Amerika krejt kur dikush mban aq mallë. Edhe pse ne pesë kemi qenë po secili, cilin gisht ta prejsh të dhem. Edhe në ndërkohë shoqja s’kish bo kurgjo me pashaportë, po mendoj vajza me të cilën u njifsha. Në atë kohë ka qenë korzoja, shoqja ka qenë e Podujevës… dilshe në korzo… të rijtë e kemi pasë korzon ambëltorën edhe kinon, bioskop. Edhe shpesh kur u vonojsha visha nanën e gjojsha në ballkon.

Një ditë prej ditësh çohna e nxjerri pashaportën edhe thom, “Qe, s’e kom njet me dalë”. Se unë n’fillim ju kallxova, bon vaki qishtu, e qashtu e… po për me e liru thashë, “Qe, merre pashaportën se nuk e kom njet me dalë”. Edhe në atë kohë mu martu, qysh mu martu, vllau ish pa martu, a din, po u konë feju. Edhe kta n’shpi m’thojshin që herët, s’e di çka, ata t’sajna qashtu, “Jo ani, le t’fejon…” E s’e di çka, qishtu…

Edhe një ditë vendosi thom, “A po e kryjmë këtë punë? As s’po i vesim ata, as kta, po martohemi”. “Po qysh…” Anej, knej, thom, “Ja po, ja po e lo krejt”. A po kupton? Domethanë, kishte dy vjet që u njifshim e pengesa gjithmonë ka pasë, sa nga kjo anë qaq nga…. Tu i qitë kirifektet secili për veti, qe qashtu, se kurrë t’gjitha kushtet nuk plotësohen. Edhe vendoëm, u martuam. Domethanë n’mot u bojshin pesëdhjetë. Po në 2021-tën mendojshim me e bo nji darsëm, s’e mrrini. Se e kem pasë bo njëfarë gjymyshi ktyneherë e sene, por thojsha tamam darsmë po e bojmë për pesëdhjetë vjetor, s’e priti.

Ky djali osht’ bukur besimtar, normal u mërzitke për nanën se… po e ngushëllojke vetvetën që s’paku Zoti ma mundësoi qekaq vjet me jetu me nanë (qanë). Tani edhe une po thom 46-7 vjet jetuam bashkë. Tamon u krijun kushtet me mujtë me jetu, a din, po menoj jo tash, po me siguri dhjetë vjet e fundit, edhe sa ish djali në Gjermani kushtet u përmirsun, po mendoj n’shpi. Kisha vajzat jashtë, m’kanë ndihmu shumë, i kanë punët mirë te dyjat atje. Mandej u kthy djali edhe ky po punon e sene.

I përjetuam do vite t’mira. Gjashtë vjet rradhazi kemi shku në Turqi në qito all inclusive që po ju thojnë. Osht’ ajo vajza e dytë me rend, ajo me zor i bon kto sende, “Biletat jonë nxjerrë, ndashi shkoni, ndashi mos shkoni atje”. Edhe pse une me shoqen e patëm bisedu këtë punë viteve ‘89-‘90 kur ra komunizmi, por edhe para asajna u bisedojke për bregdetin shqiptar e sene, thojshim, “Nu çeltë najherë rruga anena, ma tjetërkund s’shkoj”. E une kom shku edhe tjetër kund, por s’kom lanë vit për pa shku edhe në Shqipni, ose përpara ose mas qatij pushimit tjetër, nëpër Antali e Izmir e sene. Kështu që… edhe shoqja ka pasë probleme pak me tension e me do aritmi të zemrës e sende, interesant si hishim në Shqipni, ajo thojke, “Po m’vjen me i gju barnat”. Se marrke terpi e sende, qaq mirë u ndike.

Dikun nji vjet e gjysë para se me vdekë, vajza e blejti nji banesë në Durrës, edhe tash sipas premtimeve, zakonishit ndërtimtarët, po në Shqipni edhe ma kërrsh ish kjo punë. U bonë gjashtë-shtatë mujë nuk u bo. Edhe krejt kohën ia kisha gajlën ajo bohet nervoz, a din, rrugës kur shkum, po e pregadisë, po i thom, “Gru, burrin e ke pasë…” Se unë kom punu edhe në “Ramiz Sadik” bukur gjatë… “Nërtimtarët rrejnë ka pak, po s’kanë qare pa rrejt se kushtet anej, knej…” Edhe nji vjet murrë ftoftë në Shqipni, i pat ngri pallmat bile e sene… E u mundojsha me përgaditë, kur shkum nime s’kish livritë kurgjo hiç. Tha, “Jo bre, punë e madhe flejmë dikun”, po menoj gjejmë banesë, apartment. E nuk u mërzit fort.

As në mot nuk u bo, ka vdekë. Dhe tonë kohën mi mledhke betë, thojke, “Kqyrëm, pasha Zotin edhe pa ty rri atje, se ti s’rahatohesh”. Une jom pak ma i lidhun me fëmijë, me nipa, mbesa, i kom njëmbëtdhjetë, gjashtë mbesa, pesë nipa. E une jom mësu me ato zhurma, me ato, e patë ma herët [i drejtohet intervistuesës]. E ajo thojke, “Unë e kom qef qetësinë, e ti mërzitesh vjen, po une nuk t’vi në Prishtinë”. “Hajt bre gru, qysh t’dushë ja bojmë”, a je ka m’kupton? Eh qe, qishtu.

Aurela Kadriu: Qysh jeni taku?

Xhemajl Petrovci: Hëh?

Aurela Kadriu: Qysh jeni taku?

Xhemajl Petrovci: Eh, qysh jemi taku… një shok kalojke, në të vërtetë masndej morra vesh, ka pasë ajo tezën në Prishtinë, u shkollojke këtu. E kom pa dy-tri here, nji ditë e nali, anej knej, fillum diçka. Shpesh dilke me nji shoqe t’vetën, e ajo shoqja ty na i lexu çka i ka shkru i dashuri i sajna, njani që po i shpalle dashuri. E une punojsha, në atë kohë isha në “Elektranë” tu punu. Edhe nji shokut ja shkrujsha une me atë temen poezi, qisi sene, edhe normal tash kur po m’i lexon kjo, une po i shoh ato sene…

Aurela Kadriu: Tuat?

Xhemajl Petrovci: Që jonë t’miat, po nuk m’prishke punë, përkundrazi u ndisha… po normal s’po i thom që une i kom shkru. Bile, bile po ja livdoj qaq fortë qe (qeshë)… edhe filluam mandje të katërtit dilshim, qe qishtu, qajo osht’ krejt. Tani jo u njoftova me familje t’sajna e… kur kom shku mu njoftu me familje t’sajna, kanë pasë nji kafene ata në Podujevë. Shkoj une e lypi vllaun e madh t’sajna, hina n’kafene edhe porosita pije, po e veti nji kamariere, thom, “Mehmeti, a vjen, a ku muj me taku?” Baba i sajna i ungjun me nji qosh tjetër, edhe tash ajo m’shërbej mu, edhe m’kallxoj diçka edhe po shkon po ulet te i zoti i kafës. Ai po e pytë sigurisht, “Kon e lypi?” Edhe kjo po i kallxon, e u çu ai erdh, tha, “Une jom baba i Mehmetit”. Tha, “Si mu si atij”. Thashë, “ Hollë me njekë une me ty kom punë, po…”

Kish nxjerrë probleme ai shoqës e sene. “Une t’kom çu me u shkollu, e ti kshtu, e ashtu…” Qe qesi sene, si te krejt shqiptarët (kollitet). Edhe po i thom, thashë, “Po hollë me njekë kjo punë osht’ për ty, jo për Mehmetin”, thashë, “Unë jom ai Xhema prej Prishtinës”. Tha, “Ti a je sheherli, a je shqiptar tash?” Shqiptar i shehrit, a po m’kupton? E disha çka dojke, ai thojke, “A je turqeli, a shqiptar?” Thashë, “Shqiptar i shehrit”. “More, une po t’veti shqip!” Tha (buzëqeshë), nejse, tha, “Ku ke pa ti vet m’u çu me ardhë? S’i din renet qysh shkojnë kto punë?” Thashë, “Jo s’kom pasë qef kërkush me m’i enë punët. Jom ardhë më t’kallxu qishtu, qishtu, njihna, qishtu e kom situatën, s’muj me e lypë njihere se e kom vllaun…” Qe, qisi farë hesapesh, përpara e s…

Anena e knena edhe une shoqen e pata çu te ni çikë e mixhës ish me fëmijë, burrin s’e kish, tha, “Une shkoj qitash e marr, edhe ma kurrë Prishtinën ajo s’e sheh me sy”. Thashë, “Po ti e merr, po s’mun e gjon”. “Çka?!” Tu përvol shqiptari, edhe po i kallxoj, thom, “Qishtu, qishtu…” Veç se me m’çu ku osht’ ajo. Edhe shkumë bashkë, nuk ish ren tute e sene po dojsha mi kallxu që me deshtë s’mun e sheh hiç, po hajde që po…. Edhe erdh, u taku, tha, “Une ti mujna m’u taku nëpërmjet njerëzve”. Thashë, “Ja, une prapë kom me ardhë vet, a deri atëhere, ani merre se vet kom faj”. E qe, qishtu, nuk zgati shumë, tani kom shku e kom marë edhe për krejt. E qe qishtu, mandej nuk shkoj dy-tri javë u pajtunë edhe ata, u bonë fmija.

Aurela Kadriu: Qysh e murrët zanatin e elektro instaluesit?

Xhemajl Petrovci: E, elektro instalusin… në kojshinë e parë këtu që s’kemi pasë gardh ka qenë prizrenali, ai u marrke vesh n’rrymë, e tash kur bojke vaki qe u nalke rryma a diçka ai m’thirrke, “Hajde majma llampën…” Ose diçka, e m’hini n’qef mu ajo punë. Prej aty mandej u konë edhe n’mahallë njo pak ma poshtë ai punojke, e i thojsha, “A t’vi me t’nimue?” Qajo osht’ qe t’thashë lakmojsha tani mas pareve, edhe kishim nevoj. Ngaj mas tij, e kudo që pajsha dikon tu punu me rrymë, “A t’vi t’nimoj?”

Edhe osht’ interesant që zakonisht elektricistat krejt jonë shumë solidar, e kom atë bindje, që ata nuk ta lanë badihava, gjithmonë t’pagujnë diçka. Të njejtën tani e kom vazhdu edhe une. Kom pasë katër-pesë nxanës kur e kom çelë servisin. Kem punu me pesë-gjashte vetë n’to, nji ndër ta ka qenë edhe djali. Po shkojke edhe në shkollë edhe kështu. Shumë herët, prej klasës tretë ka fillu me ardhë në dyqan, dytë, të tretë.

Aurela Kadriu: N’cilin vit keni fillu me punu në Termoelektranë?

Xhemajl Petrovci: Në ‘70-tën. ‘70-tën Elektranë, ‘71, ‘72, ‘73 në Elektro Kosovë. Mandej në ‘74-tën, a nuk e di kur u çelë televizioni…

Aurela Kadriu: Po, në ‘74-tën.

Xhemajl Petrovci: Edhe në televizion kom punu dikun afër pesë vjete, prej atyhit në “Ramiz Sadik”.

Aurela Kadriu: Si çka keni punu në televizion?

Xhemajl Petrovci: Paj si ndriçues, e si portir, e si tonat.

[Kjo pjesë e intervistës është realizuar më 29 nëntor, 2018]

Aurela Kadriu: Kena metë dje kur keni fillu me punu në televizion, qaty. Po, po, ia nisëm [xhirimit].

Xhemajl Petrovci: Në televizion ka qenë qatëhere në ‘74-tën m’doket, deri ‘79-tën. Por nuk m’jepshin vend pune, edhe ktynihere u konën, kanë dominu për shembull ana e Pejës, Dukagjini në televizion, nji pjesë Gjakova, varet prej çfarë redaksie e sene. Nuk kom pasë vend të caktum t’punës, ma shumë jo portier, jo kështu. Mandej edhe ju konvenojke pak, se edhe gjuhët une, t’gjitha gjuhët i flitsha, televizioni atëhere a pasë edhe program në gjuhën rome, në gjuhën turke, e qe, qishtu. Por, s’e kom gjetë vetvetën aty kurrë.

Edhe masnej kom fillu në “Ramiz Sadik”. Eh, në “Ramiz Sadik” aty tamam e kom gjetë venin, kështu që m’ka fjet, m’ka pëlqy. “Ramiz Sadiku” ka qenë një ndërmarrje shumë e madhe, afër nantë mijë punëtor i ka pasë. Ka qenë shoqni kështu mjaft e gjanë, edhe njerëzit jonë kanë kryesisht… të gjitha strukturat, po kryesisht bash qajo laramani e ka bo edhe ma t’hareshme atë jetë aty. “Ramiz Sadiku” zakonisht ku ka punu i ka pasë edhe menzat e veta gjithmonë, kështu që ku zihet me shumicë aty osht’ edhe ushqimi shumë i mirë. Eh këto i mbaj n’mend si anë pozitive shumë të “Ramiz Sadikut”.

Dikun deri në ‘81-shin kur filloi greva e parë e nalën punën, edhe aty njerëzit u ankojshin për kto, për ato. Zatën në ‘81-shin fillunë krejt ato, jo demonstratat, jo kto, e jo…

Aurela Kadriu: Për çka mbajshin grevë?

Xhemajl Petrovci: Paj njihere për kushte t’punës, ka pasë keqpërdorime, njerëzit u çunë, për shembull kur erdhën kta të sindikatës, e të komitetit atëhere e sene, mandej çka ka këtu, edhe folni lirisht e sene, atëhere nuk u konë bash lirisht me folë. E une e disha nji rast pak ma herët, nji kryepunëtor i cili ka denoncu drejtorin që ka udhëheqë punishten në Novi Pazar, ja kanë shtru rrugën për në fshat të tina, ia kanë rregullu do punë kshtu, t’cilat kanë shku qe qashtu në të zezë krejt.

Edhe vjen ai prej atjehit me denoncu në drejtori, edhe i thotë drejtorit serb, “Qishtu, qishtu…” “Ani shko ti se e rregullojmë na këtë punë”. “Jo, shko”, po thotë, “M’u çu me ardhë menjihere me mu komisioni sene…” E ai i thotë, “Hec, ti po m’mson mu…” Anej, e knej, e shtyhen e ti mshon ky kryepunëtori shqiptar, i bjen grusht e rrëzon. Edhe e patën suspendu ata prej punës e e dënun.

E tash kur këtu mbanim grevën, ata po thojnë, “Folni lirisht ku o problemi?” E une po ju thom, “Mos gaboni kush me u çu me denoncu dikon se edhe e hani burgun, edhe i leni fëmitë pa bukë. Fatkeqësisht ai kryepuntori nuk kishte fëmijë, une e disha, po tash u dufke me thanë që i len fëmijët pa bukë, e ta na shqiptarët fëmijë osht’ edhe gruja (qeshë), po mendoj qe qashtu n’atë kohë. Edhe u aktualizu, ia pamë hajrin asaj greve, përveç tjerave ata e liruan prej burgut, e kthynë në punë, e qe qishtu do, do… kërkonim kushte ma t’mira.

Aurela Kadriu: “Ramiz Sadik” ka qenë ndërmarrje ndërtimore, a po?

Xhemajl Petrovci: Ndërmarrje ndërtimore, po.

Aurela Kadriu: E cilat… cilat lagje jonë ndërtu gjatë kohës sa keni qenë ju në “Ramiz Sadik”?

Xhemajl Petrovci: Në atë kohë osht’ ndërtu në Plavë, në Andrijevicë, Prizen, Prishtinë. Ka pasë komplekse Bregu i Dillit, thuja se 90 përqind “Ramiz Sadiku” e ka ndërtu, ajo shkolla tash s’e di çfarë emri ka…

Aurela Kadriu: Hasan Prishtina.

Xhemajl Petrovci: Eh qashtu. Mandej edhe jo te Kurrizi krejt ai kompleksi me ato nivelet, krejt ato ndërtesa i ka ndërtu atëhere “Ramiz Sadiku”. Po une kom qenë prej atyne që kom mirëmbajtë teknikën e cila ka punu, domethanë elektro teknikën. Ku e di une prej atyne kraneve, lloj-lloj aparaturë, maqineri që kanë punu, që kanë qenë me rrymë, i kom mirëmbajtë. Ka pasë raste kur kanë qenë mbi njëmijë punëtorë në një punishte, se jonë ndërtu koxha, 700 banesa përnjëherë. Edhe n’qatë kohë u konë “Ramiz Sadiku”. Shpesh herë edhe “Rad” i Beogradit, firmë shumë e njoftun ka huazu teknikë edhe punëtorë prej neve, qaq e patëm arritë kulminacionin. E mandej politika e boni t’vetën filloi gradualisht, deri sa e mbyllën, mrena gjashtë-shtatë vjete.

Aurela Kadriu: E qato menzat që thatë që i keni pasë kudo që keni punu, në secilën lagje që keni punu keni pasë…

Xhemajl Petrovci: Jo, në secilën lagje, ku kanë qenë punishtet pak ma t’mdhaja. Ke pasë në Breg të Diellit, ke pasë në Dardani, u konë menza shumë e madhe. U konë edhe mrena në “Ramiz Sadik” te repartet. Kështu që, veç në Prishtinë i ke pasë tre-katër menza të punëtorëve, edhe ne pushinshte ku kanë qenë jashtë domethanë, në Andrijevicë u konë, ka pasë kuzhinier, ka pasë menza. Nuk kanë qenë shumë punëtorë, 20-30, po edhe për ata osht’ siguru buka. E qishtu.

Aurela Kadriu: A e mbani n’mend kur u maru kjo përmendorja e Vllaznim Bashkimit?

Xhemajl Petrovci: Jo, s’e maj n’men. Veç e maj n’men kur nuk u konë ajo aty. E kur ke dalë n’atë anë, aty nji kohë… tash osht’ njifarë, Sigurimi Social, pak ma knena jonë kta të… atëherë Këshilli Krahinor, po knena në të djathtë u konë, u konë një çarshi e mlume ktynehere, edhe normal për me na i hupë gjurmët, sa me zvogëlu prezencën e shqiptarëve këtu, ato jonë zhdukë. Edhe aty maj n’men u konë nji librari edhe një optikë e syzave, në atë optikë ka pasë edhe aparata, filma t’aparatave. Ajo ka qenë në kuadër të qasaj ndërtese të Sigurimit Social tash, edhe u konë libraria. Po domethonë n’atë kohë ka qenë si e re se ma përpara s’ka pasë kurgjo.

E m’kujtohet n’atë librari, m’i ka dhanë nana dhjetë dinarë me ble fletore, kushtojke shtatë dinarë n’atë kohë. Dy-tri ditë parapara nana ma qepi një xhep për mrena, një lloj setre që e kisha si jakne, edhe kur jom nisë prej shpisë tash i kom shti paret në atë xhep. Kur kom shku në librari, kqyr nëpër xhepa, si kom paret. Kah kom shku osht’ ai shatërvani te xhamia, kom pi ujë aty, e thom mos m’kanë ra aty dikun. Edhe po sillna, edhe sigurisht si fëmijë kom nisë me kajtë, “Çka u bo?” Po mendoj, “Çka m’gjet mu?” E nji hoxhë, “Çka kie?” Thom, “Kurgjo, po i lypi m’kanë hupë do pare”. Qe qashtu, t’u kajtë. Ai po i nxjerrë dhjetë dinarë, po thotë, “Qe, se edhe në t’paqin ra dikush i ka gjetë, i ka marrë, e hec”.

Edhe shkova në librari e morra, e tash kusurin, tre dinarë, po i futi në xhep. Kur po e preki aty dhetë dinarët, “Khu çka u bo!” (qeshë) E jom ardhë në shpi po i kallxoj nanës, ajo qato tre dinarë edhe ashtu m’i lejke. E qe qishtu u konë shumë… puna e fmisë, a din, kur t’hupë diçka. E ajo s’kish pasë hupë, po jom habitë, kom harru, qe qishtu.

Aurela Kadriu: Ke harru xhepin që s’e ke pasë ma përpara, a?

Xhemajl Petrovci: Po.

Aurela Kadriu: Shpinë e mallrave kur u maru a mani n’men?

Xhemajl Petrovci: Qysh jo, shtëpinë e mallnave, Boro Ramizi. Shtëpia e mallnave kur osht’ maru une e kom pasë t’dytin fëmijë, po mendoj ajo osht’ dikun… tash i lidhi me fëmijë se si maj n’men fort vitet, por shpesh do sene i lidhi me fëmijë. Vajza ka qenë nji vjeçare, as nji vjet s’i ka pasë, e kur lindi mandej vajza e dytë…. E di se prej spitalit morra njëfarë teprice diçka prej punës, do t’holla që n’fillim llograitnim me ato pelena, me ato senet e t’parës me rritë edhe t’dytën. Edhe pse shumë afër ishin, domethanë nji vjet e diçka, nji vjet e gjysë. Edhe tash ato t’pa planifikume erdhën ato pare ashtu, edhe me shoqen prej spitalit me nji taksi ktyneherë, po shkojmë drejtë e në shtëpi t’mallnave, që e përmene shtëpinë e mallnave. Tash na kishim planifiku domethonë me qato, tash po i thom shoqës zgjedh sene t’reja për këtë t’dytën, a din.

Po une shkova edhe kur e nxorra prej spitalit me shoqen me gjithë vajzë, jonë ato adetet ni bonbonjerë ksaj, një bonbonjerë asaj që e ka kurtalis, ku e di une… edhe shoqës normal nji buketë lule, që ka qenë edhe për mu send i rrallë, nuk e kom përdorë, po mos t’nihet keq ajo që u bo edhe dyta vajzë, a je ka kupton? Edhe kom pasë aty t’njofshëm, po mendoj në maternitet. Edhe toni ish shkepë ajo punë, “Xhema, une jom tutë që ai idhnohet, e sene, e kështu e…” A po kupton, i prishet qefi, e ai përkundrazi erdh shumë pasun, shumë… e qe, qeshtu.

Edhe prej aty tani në shtëpi të mallnave kështu që edhe shoqen, e, e befasova për të mirë me shumë do sene. Mandej lindi edhe e treta vajzë edhe prapë kurfarë… une jom edhe besimtar, po mendoj besoj në… Jom fetar, pak a shumë edhe nuk shoh aty arsye me u, me u idhnu, me prishë e sene. Mas vajzës së tretë mandej m’lindi djali. Edhe aty ka qenë një befasi e madhe. Nji firmë u kanë, nji “Inzhinering” e Prishtinës, vllau ka qenë drejtor, rahmet i pastë shpirti. Ata n’qatë kohë e pajisshin maternitetin e ri, ginekologjia, e pajisshin për mrenda, me t’gjitha, me çarshafa, me shtretër, me krejt ato. E une natën e kom çu shoqen edhe ka qenë bukur, ka 4:00, 4 e diçka edhe po kqyri ku t’gjaj dikund vend me pi nji kafe, mos t’shkoj me ra, se edhe ashtu gati koha e punës.

E pina kafën në “Bozhur”, prej atyhit nejta pak, lexova gazetën. Hajt t’shkoj t’kqyri para se me shku në punë çka ka. Edhe krejt ato punëtore kryesisht kanë qenë t’reja, me siguri serbe kishte qenë, po e dike shqipen, edhe po i them, “Kështu, kështu Fatime Ramadani çka ka?” Tha, “Djalë”. Edhe une tash nxorra i dhashë diçka ajo, “Kuku!” Ja nisi po tutët, thashë, “Ti s’po lypë une vet po t’i jepi, mos u tut”. E mandej t’u bisedu e pashë që serbe, po s’ishte me randësi. Ishte me randësi që unë isha gëzuar.

Edhe prej atjehit kom ardhë n’shpi edhe i kom tregu familjës. U bo bukur gëzim i madh se vëllau i madh e ka pasë vetëm një vajzë, i dyti s’ka pasë fare, e une i kisha tri vajza, kështu që pak delikate situata. Kështu që, u gëzuan krejt, qe qashtu. E kom shku n’punë, e prej punës hajt t’shkoj njihere n’spital pak. Kur jom shku në spital nji djalë i motrës punojke n’qatë firmën e vllaut, qatë ndërmarrjen, edhe po m’sheh ai, “Ho, çka dajë, çka je ardhë?” Thom, “Kështu, kështu…” Tha, “Hajde me mu”. Edhe m’i dha do çarshafa, punëtorët i bajshin do, edhe une i morra për me hi mrena pa problem.

Edhe kur shkova naltë e tha, “Tash prit qitu”. E ai hini mrenda, jo edhe ai s’hini se dera ishte mbyllun e po vjen njana, ky po i mëshon derës, p’e thrret, po i thotë, “Kqyr Fatime Ramadani”. Thotë, “Ouu, i kem tri Fatime, dy kanë lindë djalë, njo çikë”. Thashë, “Kuku qajo çikë koka e jemja, ma zi i rrejta kta n’shpi, u bo faqja e zezë”. (qeshë) Shumë keq u ndjeva. Edhe shkon tash ajo me verifiku, ajo shkon atje p’e shoh shoqën po kalon koridorit, normal e lodhne e sene, sigurisht s’i kish pesë-gjashtë orë që kish lindë. E bojsha hajgare sa ishte gjallë, “Iu kishin zgjatë” thojsha, “durët ma shumë, ma gjatë se kamët”, a po kupton kur t’lodhët njeri? (qeshë) Edhe tash une po i trokas asaj thom, “Çka ka?” Tha, “A s’pe din a?” Thashë, “Fol mo, çka?” Tha, “Djalë”. Shyqyr s’pasna rrejt, a po m’kupton? (qeshë) E qe, qishtu, jeta e…

Aurela Kadriu: Keni shku në “Bozhur”?

Xhemajl Petrovci: Po

Aurela Kadriu: Mos ka qenë diqysh kafe, po menoj, ma, ma…

Xhemajl Petrovci: U kanë pak ma ekskluziv, deri sa u hap “Grandi”. Une kom ditë, përveç me shoqni që kom dalë nëpër kafe, nëpër këto, une shumë shpesh edhe shoqen e kom marrë në këto sene. Bile nji rast, sa u pat’ çelë “Grandi” nji vjet, dy s’i ka pasë… shoqës iu feju motra edhe tash po na qesin nji nej në Grand. E u konë nji Arifja knojke ndash maxhupisht, ndash turqisht, ndash italisht, shqip. Edhe shoqës filloi po i dhemb koka, e une tash sigurisht kom dalë najherë ma shpesh, a din në krahasim me to shumë ma shpesh, edhe po i thom une, “Une dal shumë shpesh e s’po ankohna, e ti sefte dole n’muzikë edhe po ankohesh” (qeshë). A po m’kupton? E qe, qishtu.

Kom qenë prej atyne që gjithmonë do farë, kom kqyrë më nxjerrë hajgare, me ndreqe atomosferën në shoqni. E ishim na, valla nja shtatë-tetë vetë… ose edhe nji vjet ishim në “Grand” në natën e dytë shumë familjar, tre vllaznia, ishte djali i axhës me dhandër, me vajzë, përndryshe baba i Enverit, Petrovcit. Edhe dy dhandurë tjerë e qishtu, ish nji sofër e madhe ka qenë, knojke Nexhmie Pagarusha me Bakshim Paçukun. E tash Bashkimi kur knojke Nexhmija i mbyllke veshët, se edhe ajo ka pasë za mjaft, po ky u konë diçka tepër, Bashkimi.

Edhe në ndërkohë une po çohna me shku n’banjo, n’tualet, edhe për me bo hajgare, thashë, “Po shkoj me bo nji telefonatë”. Atëhere ka pasë telefona aty këtu, ka pasë nëpër shpija. Ai po thotë, “Prit se po vi edhe une”, a din, “Ta kqyri se e kom lonë vet djalin n’shpi mos e ka lonë shpijën e u dalë dikun”. E ai e kish mërzi me lonë shpijën vet. Edhe m’u ly përmas, une ia nisa po keshi se s’kish atje telefon. Tu ecë përpara, ai mrapa meje, kur hinëm n’banjo tha, “Ku o telefoni?” thashë, “Abej mu m’erdh keq aty n’prezencë t’tjerve me thonë që po shkoj n’tualet, në WC”. “Pha, Zoti t’vraftë!” (qeshë) E qe qashtu kanë.

Kur po kthehet ai kështu pak i dëshpërumë, e vllau i madh po m’thotë, “Çka i bone?” (qeshë) Thom, “Kurgjo, m’erdh përmas…” E po i kallxoj qishtu, qishtu qe jo për telefon, po për… e sa gazi aty, e qishtu.

Aurela Kadriu: Natën e dytë të vitit të ri a?

Xhemajl Petrovci: Po.

Aurela Kadriu: A shkojshit gjithë, a veç qatë fillim?

Xhemajl Petrovci: Jo, osht’ majtë gjithmonë, ka qenë shumë interesant ato pritjet ktynehere, megjithëse kryesorja ka qenë nata e parë e vitit të ri, e dyta u kanë mandej edhe ma lirë pak. Edhe jonë ndërru kangtarët pak, po mendoj natën e vitit të ri tjetër kush ka këndu, t’nesermën tjetër kush, e qishtu. Bile edhe nata e tretë osht’ festu. Socializëm këto sene i ke pasë, megjithëse tash kemi bo festa sa t’dushë.

Edhe diçka nga jeta jeme, na si fëmijë, u flitej për Adem Demaçin, na e kemi këtu menjihere mrapa, vijë ajrore s’i ka as 50 metra… edhe e patën liru, nuk m’kujtohet a ka qenë dikun në ‘62-tën… u konë liru prej burgut, edhe tash i nijshim njerëzit, “Po shkojmë prej shpijës n’shpi…” ktynehere kapixhikat, “për me pa Ademin që ka dalë prej burgut”. E s’kanë guxoft drejtë me shku se menjiherë t’konsiderojshin bashkëpuntor i tij.

Edhe tash kur dilke ai, e ka pasë motrën ktu te parku, qarkullojke, a din, najhere, e na fëmija mrapa, a din Ademi. Edhe tash a din qysh, na krejt këto figurat që i kem, pritshëm me konë dikush i madh kështu, e Ademi me të vërtetë ka qenë pak ma i shkurtë, po edhe qashtu na u doke prapë edhe ma i madh, a po m’kupton? Kështu që krejt mahalla kanë qenë të frymëzum prej tij. Mandej kanë qenë n’burg edhe do jonë këtu Novosella, osht’ këta vllazënit Sabriu, Selatini. Edhe këta gjithmonë të përndjekur, i majshin do mledhje nëpër shpija, kqyr mos po kalon dikush knena, mos, a po m’kupton se bojshin do tubime, do kështu… rreth organizimeve, sidomos qishtu ka festa e flamurit, u shkrujshin parolla, u qitke flamuri natën, kur u çojshin t’nesërmën e pajshin. E mule milicia atëhere…

Aurela Kadriu: Me gjetë kush…

Xhemajl Petrovci: Merr n’pytje, kah, kush, a kon e ke pa t’u kalu e qisi sene. Po osht’ interesant që edhe fëmija kanë qenë të vetëdijshëm që s’bon me kallxu, a po kupton? Edhe nëse ke pa diçka mos gabo me kallxu, e qe qishtu…

Aurela Kadriu: Dje më thatë që keni shku edhe, keni shku si të ri në kino edhe në ambëltore. M’interesoj n’cilën kino keni shku?

Xhemajl Petrovci: Po u konë edhe Kino Vllaznimi edhe Kino Rinia. Kino Rinia osht’ kjo te Qafa gati, Vllaznimi kjo te sheshi, ku osht’ sot, ABC-ja, a po i thojnë?

Aurela Kadriu: Po.

Xhemajl Petrovci: Argëtimi i jonë, i të rive ktynhere ka qenë që kemi dalë n’mramje, prej orës 6:00, 7:00, dy-tri gjiro n’korzo, prej atyhit në ambëltore, prej ambëltorës në film. Kemi shku në kino, domethanë, kemi kqyrë filma.

Aurela Kadriu: Te cila keni shku ma shumë?

Xhemajl Petrovci: Po atëhere jonë konë pak ma interesant filmat kauboj. Mandej ka pasë edhe drama lloj-lloj. Edhe në teatër u shku atëhere shumë ma shpesh se sa sot që shkojnë. Une e di që osht’ pritë rend për me u nxjerrë biletat për në teatër, edhe normal neve na doken t’vjetërve, ata artistat e vjetër ma t’mirë, po edhe tash ka shumë t’mirë, por ka pak shikues teatri, ka pak… përpara ma kanë pasë kohë me i kushtu kulturës, domethonë edhe ajo ka qenë njifarë…. Edhe pse një shtresë, gati edhe sa une, me tre-katër fëmijë, e pesë e, u konë problem pak edhe teatri edhe krejt kto, a din… po kom gjetë raste. Mandej na e kena pasë qe qashtu, Enveri e pat’ kry këtu akademinë, mandej kur kish naj shfaqje tash edhe pak ma, ma me qef shkojshëm po kemi shku edhe tjerët kur kanë ardhë, Bekimi, ose Faruku ose kështu. Mandej edhe filmat n’atë kohë, e qishtu.

Po mas krejt asajna, domethonë n’atë kohë nuk u konë fort n’formë alkoholi, nuk u konë n’formë, s’u konë aktuale. Une jom bo babë i pesë fëmijëve, jom bo gjysh, une s’e kom ditë çka osht’ droga, kemi ndëgju afera u nxunën me qikaq, qashtu, qysh, po çka o droga, qysh osht’ droga (kollitet) nuk e kemi ditë. E tash fatkeqësisht osht’ shumë problem i madh, osht’ shumë aktual, shumë shkatërrues.

Pjesa e Katërt

Aurela Kadriu: N’cilën ambëltore keni shku?

Xhemajl Petrovci: E ka qenë ni ambëltore, t’u ardhë prej përmendores te poshtë kthesa për me hi te kino, tash që o kjo rruga, kjo rruga tash që u bo dy kahshe atëherë ka qenë veç ni kahshe edhe ato s’u kanë e çelne bile mirë. Po qaty tamon për me u kthy knena me hi kah Kino Rinia n’anë t’djathë ka qenën bile edhe ni shkallë me hi te poshtë, dyqan i vogël. U kanë ni këpuctar, u kanë ni rrobaqepës edhe qajo ambëltorja.

N’atë ambëltore ka punu… ajo ambëltore ka qenë e mixhës të kunatës teme, kunaten gorane. Edhe po shkojmë na shoktë, tre-katër, pesë u bojshim edhe tash gjithë u dijke dikush kush e ka renin, e unë atë ditë e kisha renin edhe po i pys kush çka po don edhe po i porositi. E t’u e ditë gjuhën gorane, po nuk ishte axha i shoqës, ni tjetër, nuk disha a osht’ punëtor a çka osht’ edhe po i porositi une goranisht kshtu, po flas n’gjuhë t’tyne.

Ai po m’shërben edhe po thotë, “Prej kahit je?” Po i thom, “Glloboqicës” goranisht tha, “I kujna je i Glloboqicës?” Unë p’i thom… goranët për shembull emrin Tahirovski, a po m’kupton, tha, “Une ata krejt i njoh, qysh s’po të njoh ty?” Thashë, “S’po m’njeh çka me bo” dikur i thashë, “Po boj hajgare se une jam shqiptar” a din, thashë, “veç e flas goranishten” e tha, “Tash m’rrejte edhe ma shumë, se shumë bindshëm fol”, anej knej, “Vallai, seriozisht po t’thom jom shqiptar” anej knej, p’e nin plaku prej mrenit edhe po del thotë, “He, he çka u bo?” Tha, “Kurgjo, qiky po m’thotë, nihere m’tha jom goran tash po thotë jom shqiptar” ai edhe, po m’njeh njeri, edhe po thotë, “A po, Xhema osht’ i yni”, “Edhe une po thom që osht’ i yni” domethanë goran (qeshë). Ai po i thotë, “Jo, jo Xhema osht’ i Prishtinës po osht’ i joni…” a din, domethanë…. E qe qisi hajgare, kta u kputen tu keshë, kta tjertë se e pajshin ku o qëllimi.

Eh, në jetë m’ka ndodhën dy-tri here kur e kom përdor gjuhën e tjetrit, kjo ka qenë ushtar, une isha tre muj ushtar edhe u avancova, u bona tetar i thojnë ni vijë. Razvodnik1 i thojshin edhe isha shumë i ri. E erdhën ni gjeneratë tjetër, mas tre mujve që kisha shku une ndër ta edhe ni rom. Edhe e pashë une pak n’qehre edhe po e veti, “Prej kahit je?” Po magjupisht po e veti, anej e knej, e tani mas s’di save, u njoftum me to e sen. Mas s’di save, ai ku me ditë, ka bo llaf me tjertë edhe ka thanë, “Vallai ky osht’ rom” edhe po m’thojnë, qishtu qishtu, thashë, “Ani bre, le t’thotë.

E ni ditë i thom atij, “A din çka, une e flas magjupishten po nuk jom edhe s’më kish ardhë marre me kanë” ai tha, “Po ti po e flet gjuhën ma mirë se une”. E zakonisht, sikur neve tash që na u duket Shqipëria po flet ma mirë shqipen se na, a në t’vërtetë edhe ata përdorin edhe greqizëm, edhe italizëm, edhe t’dreq e t’bir. As ata s’janë t’pastërt n’gjuhë, as ne ktu nuk jemi, a po m’kupton. Kshtu që kisha parasysh… ai romi mendojke që te ta përdoren do fjalë shumë ma tepër, ksi, serbisht a ktu te na atëherë romtë e kanë përdor edhe turqishten aty ktu naj fjalë, serbishten besa edhe shqipen. Për ata ktij iu mushke menja që ky osht’ ma origjinal se une.

Edhe ni rast tjetër, po lshohna pushim. Tash llogarite, nuk i ka as 85-6 kilometra, prej Krushevci gati krejt ditën e hupshe me ardhë në Prishtinë. Se prej Krushevci u shkojke me ni stacion ku kish tren, deri aty me autobus, aty u duhke dy-tri orë me prit trenin. Prej Stallaqit Kralevë, prej Kralevës Fushë Kosovë, prej Fushë Kosovës në Prishtinë, rreth e rreth. Kshtu që, gjashtë-shtatë orë bojshe gati, dhetë kanihere.

E shkova une n’qat’ stacion të trenit, i vogël aty, ni pastrus, ilustrator a qysh p’i thojnë, i këpucve, rom normal, edhe tash s’kisha me kon… e nxorra biletën s’kisha me kond me bo llaf edhe po i ofrohna atij po ia qes kamën me m’i pastru, atëherë qizme kishëm. Edhe p’e veti në gjuhë t’tina, “A u lodhe bre vëlla?” Tha, “Jo, jo. Prej kahit je?” Po m’pytë, une p’i thom, “Prej Prishtinës”, “Vallai…” tha, “Ju atje ma mirë i keni puntë” domethanë, ju, magjupt e atjehit ma mirë i keni puntë, n’qat’ mënyrë, tha, “Ktu…” filloi me tregu qysh nuk sillen mirë, domethanë po edhe te na po atje u kanë shumë ma drastike, shumë i kanë urrejt.

Edhe po bisedojmë që qishtu edhe po e kryn punën, po du me pagu, “Zoti na rujt…” tha, “Une mishin e fëmive t’mi e ha e paret prej ushtarit s’i marr” a po m’kupton? Tash u ndiva shumë keq se i ra që e rrejta, po m’i thanë kadale se nuk jom rom, a je ka m’kupton, prapë m’vike keq edhe e lash, qe, qashtu (qeshë).

Aurela Kadriu: A iu qitën prej “Ramiz Sadikut” ‘90-tave?

Xhemajl Petrovci: Jo, e prishën “Ramiz Sadikun”, qëllimin tamon, me qëllim t’caktun kshtu edhe fillun me lyp lojalitet ndaj shtetit të Serbisë, domethanë, me nënshkru që jom lojal ku e di une edhe e formun ni ndërmarrje t’re. Qato… ia dhanë emrin “Grading”, domethanë tamon serbisht kshtu. Edhe tash fillum na me u konsultu, a me bo qysh me bo. U çumë shkum, në sindikatë u kanë Hajrullah Gorani edhe s’e kemi pasë larg prej atyhit ku ishim, të “Ramiz Sadikut” t’gjitha repartet ishin kryesisht qaty.

Shkum m’i konsultu ata, nuk ditën çka me na thanën, dikush kshtu dikush ashtu. Prej atyhit shkum te lulishtja te Ibrahim Rugova ku e ka pasë, shkum aty na pranoi Skender Blakaj, edhe po thotë, tha, “A bon me iu vet sa i keni t’ardhunat? A osht’ ma shumë se ni thes mill?” Tha, “Nëqoftëse osht’ ma shumë se ni thes mill nënshkrune.” A po kupton, se deri ka ni thes mill na i sigurojmë, a po kupton, domethanë qe qashtu.

Edhe nuk e di, zgjati ajo punë qe qashtu, se edhe mas asajna na prapë do jemi kanë ma t’koqit aty n’do sene, s’nënshkrujmë po edhe s’po dalim, a po m’kupton, edhe u rregullu ajo punë pa nënshkrime, pa kurgjo. Zgjati ajo, sa i erdh puna, pesë-gjashtë vjet edhe tash për fatin tem që edhe qato vjet, mos t’ishin edhe qato pensionin tash s’e kisha hiç. Kshtu që punum na deri, une konkretisht kom punu deri në ‘93-tën. Në ‘93-tën…

Aurela Kadriu: Në Gjermani?

Xhemajl Petrovci: Iu kom lyp me m’dhanë pa pagesë, thojsha, “Po i marr fminë edhe po shkoj në Gjermani” edhe u kanë shumë problem. Vajza u konë nda prej burrit, e kish ni fmi edhe u bo sebep ajo edhe i mora krejt i tubova edhe u nisëm. Ka qenë problem me depertu prej Rumunisë në këtë, në Hungari. Shtatë ditë ka zgjat ai rrugëtim. Hajde t’shkojmë n’këtë tjetrin kufi, hajde atje, hajde kha e jemi mbetë kërkah hiç. Veç shtatë ditë rrugëve kemi nejt kur jemi nisë me u kthy për knena, ka qenë muji dhetor edhe ka ra ni borë mjaft e madhe edhe jemi blloku n’rrugë. Vajza e vogla e jeme i ka pasën gjashtë vjet afër shtatëve, mesa kishte ni vjet e ni muj, dy. Ushqim, sa merr njeri me veti për rrugë, e fati nuk zgjati shumë, erdhën ata me do traktora, me do, e çelën rrugën. Tash njerëzit kishin nevojë për tualet e për kto sene, bora ish mbi ni metër po edhe ajo u kry.

U kthym, e aty e kom zbrit vajzën me mesën edhe daja i vajzës, domethanë, vëllau i shoqes. Ata i zbritëm në Sofie thashë, “Provoni me aeroplan” Sofie-Pragë “E na po kthehemi…” thashë, “në shpi mandej kqyrim çka keni bo ju që t’msyhem edhe ne”. E premte atë ditë ka qenë kur kemi ardhë n’shpi edhe e di sa vaji osht’ bo kur jemi nisën, kanë dalë njerëz, shokë, t’shpijës me t’përcjellë, kojshitë. Ma ka çu vetja mallin sikur viteve ‘55-‘56 kur dilshin, sabahi u bojke kur shkojshin për Turqi.

E tash u kthym mas ni jave edhe normal s’i kom pasë kushtet edhe ashtu, herën e parë jom nisë me borxhe edhe t’dytën prapë osht’ dashtë me hi n’borxh. E mas ni jave masi u informova që ata depërtun me aeroplan prej Sofies në Pragë…. Javën tjetër shkum, bile me Turist Kosovën deri në Sofje, aty shkum në aeroport. Normal pak ma u veshëm, a din kshtu, pak ma m’u dok si turist e jo si qisi që ikin (qeshë), a din, pak me lanë përshtypje, pak ma kshtu. Edhe shkum në Pragë.

I kom pasë krejt fëmitë n’pasaportë temen, shoqja e ka pasë t’veten edhe ajo vajza që dulë me vajzë edhe ajo e ka pasë të vetën edhe të vajzës. Edhe tash shoqja depërtoi une me kta tjertë mbeta, ata e murën pasaportën shkun konsultun dikun, pasaporta vlejke me thanë edhe 20 ditë s’i kish t’plota. Po fati nuk vonoi shumë u kthyn edhe thotë, “Në rregull osht’ vazhdoni”. Edhe pse pata konsultu ktu ni jurist qishtu, qishtu e kom punën qysh, “More dita e fundit me kanën ti mundesh me dalë e m’u kthy mandej ki me pasë problem” e qe qishtu. E dola, u vendosëm atje, qe qishtu.

Ka pasë shoqja ni vëlla atje, u vendosëm te ai në banesë derisa fillum ato, ku kërkohej azil e ku e di une, edhe krejt fati që… jo fati po unë jom kanë prej atyne që mu s’ma ka deshtë fort gurbetin edhe nuk kom pasë leje t’punës kshtu që punojsha kanihere po n’t’zezë, domethanë, gjithmonë frikën. Mirëpo, ndihma kemi pasë, domethanë për çdo anëtarë t’familjes edhe na i dhanë banesën e krejt kto u rregullum. Po atëherë ka qenën kur une e kom lanë punën ktu pesë marka ka qenë vlefta e rrogës teme n’dy rata, e tash me miliona alamet miliarda merrshim po s’u konë pare ma ajo, e tash prej atjehit u dufke… ndihmoja, kisha vllaun ktu me shoqën, me babën kisha, kisha dy motra nëpër shpija t’veta e qe, qishtu.

Atje kur punojsha diçka mujsha edhe me ndihmu krejt kta ka pak, se une e disha që ni pesë marksh u kanë shumë i madh për ktu e m’ia çu dikujt pesëdhjetë marka u kanë punë e madhe. Kshtu që, edhe sa herë kom fol me dikond, gjë që shumë shpesh kontaktojsha, ish problem gjithmonë u dufke natën mas dymdhetve për me mujt me fol. Lidhjet jonë kanë pak ma t’kqija, e me kondo që folsha, ata kanë ndëgju që Xhema po don me u kthy, “Mos gabo me u kthy, kijamet osht’ ktu” e qe, qishtu. Po une prapë mas tri vjete u ktheva…

Aurela Kadriu: Në ‘96-tën a?

Xhemajl Petrovci: ‘96-tën. Tri vajza i lash atje se në ndërkohë tri vajzat u martuan atje, e dy prej tyne kanë metë atje e madhja mas luftës osht’ kthy. Edhe kur janë kthy, qato rezervat që i kom pasë, që kom kursy diçka, ndreq ni banjo, ndrro makinën, ndrro frizin, frigoriferin. Krejt janë kanë lodhë senet, si te t’gjithë shqiptarët edhe shumë shpejt meta kërkund, domethanë meta tangall që thojnë. Çela dyqan, po tri vjet e bonën t’vetën që njerëzit t’kanë harru, domethanë janë riorientu dikah. Tash duhet prej fillimit me e zanë myshterinë edhe ish krizë e sene, ish kijamet.

Tani fillun kah pak ato dy vajzat që mbetën aty, sado kudo ndihmojshin se edhe ato n’qat’ fillim u kanë shtirë e sen po gradualisht u ndreq. Mandej gjatë luftës, kur krisi lufta që dilshin e sen, une p’i thom, “Une s’e kom njet me dalën” bre kshtu, bre ashtu… na qitën prej shpisë. Shtatë ditë kom nejt n’kufi, as anej, as knej. Dulëm ni kohë, ni natë nejtem në atë zonën neutrale, u kanë, kush u kanë asajde e manë n’mend, kijamet. Filloi ni shi natën, e kerret i patëm lanë n’oborr të fabrikës t’cimentit…

Aurela Kadriu: Në Han të Elezit?

Xhemajl Petrovci: Në Han të Elezit. Edhe i thom shoqës, “Kthehemi bile ma mirë e kemi ni kulëm m’i kokë” ajo thojke, “Jo bre knej jem ma, knej s’na nguc kërkush” e qe qishtu u kthym. E mora kerrin, dola prapë n’rrugë, ka pasë, dy-tre vet krejt kanë pasë telefona n’atë kohë, se patën fillu kta telefonat 063 çka kanë qenë kta, e komunikojshin njerëzit. Por gjithmonë t’u i mshef telefonat se edhe kanë qenë shumë shtrejt, po edhe policia me bo me ta pa ta marrshin.

U kanë interesant, kemi qenë kolonë natën e parë, dritat e fikta krejt edhe e kom pa si qendër e Elez Hanit, ka qenë kolonë tri traka, s’janë kanë traka po qasi qaq afër njoni tjetrit. Ka zbrit ni kerr si p’i naltit, anës t’majtë kur shkojsh për Han të Elezit, ka zbrit kerri i ka dhez dritat edhe kllap i ka shuk edhe janë dalën do njerëz, veç u dokshin nëpër terr do silueta, domethanë diçka po lëviz. Edhe janë ardhë i kanë hi nërmjet kerreve kshtu e sen. Kem pasë na ni kerr si anash, ka qenë njo i plagosun e gjithë mendojshim mos osht’ ushtar që u plagos e tash kqyr me depërtu për me mujt me u shëru e sen, bile diçka i patëm dhanë, i patëm ndihmu ma herët.

Kur i kanë trokit atina n’xham, “Daj pare!” [Dorëzoji të hollat!] Qaq trishtushëm, tjetrën anë, se dulën ata pesë-gjashtë vet. E kishim Ramiz Kelmendin, shkrimtarin, rahmet i pastë shpirti, e kisha mrapa. Shkon edhe atij, e kanë pa kerrin pak ma t’mirë, une isha me ni Jugo t’keqe. Veç kur i kom pa ata që kanë ardhën kshtu, që u vrejke veç si figurë nuk mujshe me dallu as ftyrë, as kurgjo, terr. Shoqja u kanë kryt m’i {tregon me duar}, fmija mrapa, vajza edhe djalin e kisha mrapa n’kerr edhe shoqja, tamon ata janë ardhën, mu vuhh {onomatope} m’u kanë çu floktë përpjetë. Shoqja po don me çu kryt po i thom, “Mos livrit!” “Jo, po çka u bo?” “Mos luj se…” (qeshë) a po kupton, ishte kijamet. E shyqyr pshtum po mendoj, qe qashtu. Veç iu kanë marr pare, dil prej kerrit i hallakatshin e qe qishtu.

Aurela Kadriu: Domethanë ju gjatë luftës e anena u kthyt nuk shkut në Maqedoni n’qytet…

Xhemajl Petrovci: Jo, nuk shkova në Maqedoni. Të shtatën ditë qysh kem qenë, n’rend të parë, të dytë diku për me dalë anena veç kur ka dalë ni urdhën, “Kthenu” Policia e Serbisë edhe jemi kthy. Qaq i lumtun isha edhe m’thojke shoqja, “Kadale mos u gzo shumë se kumeditë çka…” “Le t’bohet çka t’bohet…” thojsha, “po kthehemi n’shpi”. Edhe kemi qenë dikund tri-katër familje të mahallës, të cilët bashkë jemi kthy, ndër ta ka qenë edhe ni baxhanak i jemi te soliterat e ka pasë banesën.

Seni i parë, jom nalë te soliterat edhe i kom thanë atij, “Çu shko kqyre a e ki banesën, a e kanë thy, a s’e kanë thy?” Tha, “Jo valla s’po shkoj, po shkojmë te ti”. E jom çu jom shku vet jom hyp, s’ka pasë prek kërkush kurgjo, e p’i thom “Çu, shko!” Tha, “Jo, ma mirë po rri poshtë” edhe kemi ardhë ktu. Janë tubu krejt mahalla, po mendoj qata që jem kthy tri-katër kerre. U tubum qitu edhe po iu thom, “Të jenë qysh të jenë ma mirë osht’ secili me u çu me shku n’shpi t’vet. Nëqoftëse dikush t’sulmon hin te ti une bile kom fore me ik. E ni zhurmën e iki mshifna ose m’ndodhë mu ti ik atje, qe qishtu, shumë ma keq osht’ me na gjet tubë”. Edhe u çunë tani u shpërndanë. Shkunë lshun bojlerat, ku e di une, se u bo ni javë ditë pa la sy, pa bukë, e pa… kijamet, e pa krejt.

Edhe në ndërkohë, ni prej ditëve… ka qenë interesant ni natë. Dritë nuk kishte, osht’ fenomen qysh nihet prej qituhit me siguri njo dyqind metra me hecë dikush në sokak, prej shpisë të Lecit te knena ka bo vaki hanez pa ardhë te ajo kthesa ose me vazhdu knej une e kom ni. Edhe jom çu, paska kcy maca, natë ke, ka qenë ni dardhë te dera e sokakut qaty ka kcy n’tokë po më osht’ dukë sikur me kcy dikush murin edhe bap {onomatope} me ra n’tokë. E jom çu kadale, shoqja u kanë n’kllapë, ka qenë natë, e vonë me siguri, nuk e di n’çfarë kohe.

Jom çu jom dalën t’u mos pa hiç, t’u prek edhe përmendsh t’u e njoftë rrugën e jom afru aty te dera i kom qit’ dy blloka që me mujt me kqyrë n’sokak me pa diçka, nëqoftëse lëvizë. Jom hypë n’ata blloka e s’kom pa, as s’kom ni kurgjo edhe po kthehna qaq kadal, ajo shoqja paska dalë edhe ajo kadale si une, a din shume qetë, edhe kemi bo ndeshje, edhe dytë (qeshë) faqja e zezë. Thom, “Po çka dreqin u çove ti?” A je ka m’kupton, thashë, “M’tranove” (qeshë) tha, “Edhe ti m’tranove mu” se hiç s’pe sheh hiç, se edhe ajo po shkon përmendsh edhe une përmendsh. Kjo ka qenë nji ndër ato.

E dyta ni paradite dikun kah ora 10 e gjysë, hongrëm bukë, pinëm çaj, po i ni t’u bo llaf n’sokak. Po iu thom, osht’ çudi qysh osht’ gjithçka u nijke shumë larg se krejt… na s’e vërejmë zhurmën, po kur s’ka qaq zhurmë ti nin tani shumë ma tepër edhe ma larg e sene. Po i ni t’u ardhën do edhe jom çu jom dalën n’sokak, besoni që edhe nja 30-40 metra kanë pasë me u afru, dy vetë të lodhun, të sarillaft, të kputun. “O a mujt bre? Prej kah po vini?” Po iu thom, “Prej Koliqi” po i shoh t’lodhshëm, “Hajde bujrum hini mrena, naj long naj diçka?” “Ani valla”.

Hinën mrena, po i pys t’kahit jeni anej knej, dulën të Podujevës, Bllakqorr, por jo sikur shoqja pak ma të largët, të shoqës. A po e njeh filanin e fistekun tash u interesojshum, ajo për nanë t’vet shoqja, e për ni djalë t’vllaut, ku e di une, ai edhe po thotë, “O ti nuk e din, Koliqi ka banorë për momentin ma shumë se Prishtina që ka pasë” qaq shumë ka pasë. Kshtu që ata nuk e di a janë çu henez, domethanë a janë nisë.

Kështu që kolona qaq e gjatë, domethanë ni pjesë mrrin në Prishtinë derisa ata t’çohen për me i hi udhës edhe e kom pasë… Vajza ka qenë dikun njëmbëdhjetë vjeçare. Po i thom shoqës, i thashë, “Po çohna une po iu dalë përpara me kerr e nashta e takoj nanën tane… ” a po m’kupton, “ose Muhametin me fmi” kish katër vajza t’vogla. Ajo po thotë, “Jo, po vij edhe une” “Jo, po ti rri n’shpi se çika po jet’ vet” ata musafirtë, po mendoj, qata ishin hanez mrena e u çum na me shoqën. Po i thom çikës, “Qitju diçka edhe me hanger…” a je ka m’kupton, kishte bukë e kishte krejt edhe jemi nisë me shoqen hajt, hajt, hajt, hajt…

Knej Makovcit nji fshat, aty përfuni ka qenë nji kazermë, kish pasë milicë t’parkumë. Edhe une tash me kerr po tutna me shku edhe po du me u parku qaty. Njoni prej milicëve e kish hekë kapelën s’e njifsha, po mendoj s’u duke polic, tha, “Ku po shkon?” Thashë, “Oh, e ka shoqja nanën pa nji kamë, jonë tu ardhë dikun me siguri”. “Ani, pse s’pe merr kerrin?” Une e lashë kerrin edhe po du m’u nisë n’kamë, a din. E u ktheva mandej, e morra kerrin edhe vazhdova.

Kur kom ardhë në krye n’kolonës, bash qysh m’thanë kta, ata a jonë çu henez, a jo. Nji baxhanak i imi i Podujevës, drejtor shkolle ka qenë, në traktor, rreth atij traktorit, domethanë në krye traktori qysh e ka atë, nji ulëse, po rreth tina katër a pesë, e aty ish konë edhe baxhanaku. Po i thom, “A p’e nal?” Vjehrra ishte mrenda, ajo e mbulume dhe dymbëdhjetë gra aty mrena. Ajo vjehrra ka qenë pak ma n’kohë kështu. Po i thom, “A po e nal ta zbriti?” Çfarë t’nalmi ai, as që m’njofti prej trullimit. “Ti a p’e shesh po gjujnë?” Me të vërtetë u ndihshin krismat.

Edhe t’u hecë traktori qashtu e kom zbritë vjehrrën poshtë. Edhe po boj hajgare me to, “A ki deviza?” “Çka jonë ato ti djalë?” Thashë, “Marka, a ki?” Tha, “Po, kom”. “Ku i ki?” Tha, “Në çorapë”. “Sa i ki?” “300”. A din hajgare po boj, kisha… “Hajt pra, masi paske pare po t’marr”, e morra e shtina n’kerr. E ka po vijmë p’e shoh nji plakë me nji gru e me nji fëmijë, nji djalë 15-16 vjeç, edhe ata i shtina n’kerr. Edhe zbritëm erdhëm këtu.

Krejt kohën komunikojshim me telefon, po telefonat këtu nuk bojshin. Të soliterat u konë njoni ka pasë telefonin, bojke, e u dëgjojsha me ata në Tetovë, edhe me vajzat në Gjermani, me vllaun e shoqës në Gjermani. Tu m’thanë ata, “Çu lej krejt, hecë. Dil edhe mos prit”. Dikur ai vllau i shoqës tha, “More ti hiqe motrën tem edhe fëmijët, e ty… le t’ha dreqi”. A po kupton, prej, prej… e nanën e vet e sene.

Edhe vjen puna… na qita t’mahallës kontaktojshim përditë, ditën u pajshim. Po m’thotë njani prej kojshive, tha, “Vallahin jonë tu e bo menë kta m’u çu me dalë”. A une tonë kohën tu i inkuraju, “Jo kadale, s’ka qare pa u bo mirë, anej, knej…” e qe qishtu. Njerëzit u tutshin. E ai po m’thotë, tha, “Po kqyrin m’u nisë me dalë” tha, “E unë vallahin nuk, s’kisha lanë Xhem, bacin Xhem, po veç me mytë grunë”, thashë, “Jo, Zoti na rujtë, pse me mytë grunë? Kapi fminë edhe ti e hec”. I kish dy fëmijë edhe ai, thashë, “Edhe lirisht thuju, une me dy-tri turra iu çoj…” Te “Rilindja” do autobusë i marrshin edhe i çojshin për Maqedoni.

E kom çu i kom dy-tri turra, e jom kthy, kom ardhë n’shpi. Kom marrë shoqen kemi shku m’u ndëgju n’telefon, thom hajt po e kqyri a jonë nisë ata. Kur shkoj, henez pritshin, koka shku autobusi, po jonë marrë vesh m’u kthy me i marrë, kta e pagujnë kështu tekrar. Edhe kur shkova fola me to, qe t’thashë ai miku, “Jo kapi bile hiqi fminë, e ti bon çka t’dushë…” Po iu thom atyne, thashë, “Veç po shoh pra po e kry telefonatën edhe kthehna i bi shoqën me fëmijë edhe vjehrën”. Me fëmijë… veç vajza m’pat’ metë.

E i kom marrë i kom çu mandej, jonë hypë, bile shoqja tha, “Qysh s’ta bona nji pogaqe, me t’lonë bukë për ma gjatë”. “Hajt se e maroj vet une mos ki dert”. Edhe jonë shku në Tetovë. Mandej i ra nja nji muj e gjysë, gati dy, une kom nejtë vet këtu. Te ky djali i axhës {tregon me dorë në anën e djathë} ka pasë tre qiraxhi, e kanë pasë mbyllë normal derën. Edhe kur murrën vesh që unë jom ksajde, po m’thojnë, m’i prunën do, jo nji tenxhere t’vogël, jo nji tas, “Nëqoftëse bohet diçka rrezik ti gjuje, e na e kem kanopin, e kemi bo me hypë n’tavan e me mshelë birën. E ngrehëm kanopin edhe e mbyllim”. E qe qishtu komikojshim me ta.

Mandej fillunë mos me pasë bukë. E kishte miell këtu, e kishte te ky tjetri e…. Unë po iu thom, “Lirisht hini merrni miell”. A din, ua ofrova njihere do çka pata knena. E qe qishtu, dej sa u kry lufta me qito farë probleme. Normal u ndijshma pak ma rahat vet. Kur mas do kohe erdh nji, djali i qatij {tregon me gisht poshtë}, erdh me nanë, e me njerkë, e me katër fëmijë. A u konë shumë problem njerëzit që hyshin nëpër shpija, ta lypke letërnjoftimin, nuk e ki qit’ adresë domethanë iu bojshin probleme. Qikaq.

Aurela Kadriu: A erdhën te ju n’shpi, a jo?

Xhemajl Petrovci: Po, po. Po masanej u vendosën këtu e sene.

Aurela Kadriu: Po mendoj policia a kanë ardhë naj here?

Xhemajl Petrovci: Kanë ardhën.

Aurela Kadriu: Edhe?

Xhemajl Petrovci: S’kom qëllu une këtu. Tash njana prej atyne dy grave, njana ka qenë serbe, po folke shqip. E ajo e kish pasë problemin ma t’madh me policinë, “Qysh ti serbe e je martu për shqiptar?” E qisi sene tu i thanë. Këta tjerët s’i kanë ngucë. Nji familje u konë këtu te motra, n’këtë shpijën afër, prej Matiqanit, iu kishin hi e kishim malltretu bukur shumë, aty s’iu ra as me bujtë nji natë. Atje kish ndodhë nji vrasje, nji send edhe jonë çu jonë hekë prej atjehit jonë ardhë këtu. Edhe këtu menjihere qatë ditë, që nuk ndoshke fort shpesh.

N’atë kohë u konë dikun prej orës 10:30, deri ka në 2 ke mujtë me dalë nëpër qytet. Atëhere “Žito Prometi” i ka pasë furrat. Furrat private punojshin do, kanë marrë si biznis njerëz që s’kanë punu nëpër furra kurrë, se t’zot nuk jonë kanë, punojshin tjerët, e nxirrshin do bukë qe qashtu. Po nuk i kqyrshim fort, n’krahasim me qato bukët që ka bo vaki mrena qatyne shtatë ditëve… balldëska me do gra kanë shku nëpër do shpija në Elez Han atje si në kodër edhe kanë gatu, i kanë shti bukët me i pjekë. E bile po i thonë saj balldëskës, “Po qysh nuk t’çoj Zoti…” Se as kryp, as kurgjo buka, as sodë t’bukëve përshembull, as mrumë, as… ku e di une, veç si drrasë, si u ftofke ma s’u honke. E po i thom, “Qysh s’e merrshme bile…” Kanë pasë turshi, e me langë të turshive me nxanë bukën, “Kuku, qysh nuk m’ka shku mu menja”. thashë, “Mu po m’shkon…” A din, se s’paku kryp ka uji, po mendoj i turshive. Qe qishtu.

Edhe osht’ interesant qatë kohë une kisha problem ka pak me lukth, e sene, m’u nal lukthi. Për qato shtatë ditë nuk e di krejt a e kom hangër qasi buke, 150-200 gram. Se tash na ishim pesë-gjashtë vet, baxhanaku me dy djem, e sene. Une e kisha djalin e çikën. E nji i njofshëm, i erdh reni me dalë për anena, sa ishim në kufi, se po kcej prej ktuhit aty…

Aurela Kadriu: Çfarë…

Xhemajl Petrovci: Por po m’bjen n’mend tash. Ai veç me gru, fëmijë s’ka pasë i ngrati. Edhe po m’thotë, “Xhemë, vet i sati je?” Une po i thom, “Vet i njiqinti”. Edhe thashë, “Prit veç pak ta kqyri…” Tha, “Jo kon ki…” Se e kish ni Lladë, e e kish mushë nji dyshek aty, e kish mushë miell, edhe nja dy najllona gurabia me veti kish përgaditë ai, edhe për n’mal me dalë. Edhe po m’thotë, tha, thashë, “Nal ta veti…” Po i thom djalit tem, “A po shkon me to?” A je ka… tha, “Po, veç ta marr ranacin”. Kur kqyri ranaci plotë libra, i randë, a po kupton, une se di çka ka marrë me veti. E hypi ata.

Baxhanaku e kish djalin nji vjet ma i rritun. E tash gjithmonë ish problem pak për rini edhe djali ish as fëmijë henez, po edhe i rritun jo fort, që do të thotë 17-18 vjeç. E po i thom atij baxhanakut, thashë, “A p’e len djalin t’i qesim, masi po del ky shoku, le t’del anena edhe…” Edhe i ka marrë ai tani dy djemët. Në Tetovë i kom pasën qito, motrat që t’i përmena, nji motër e tyne u konë në Tetovë, thashë, “Ju shkoni drejtë te ajo, lypne…” Adresën iu dhashë e sene, “Se aty iu pranojnë”. Edhe pse s’kish pasë problem në Tetovë njerëzit kanë marrë, e qe qishtu.

Por ajo balldëska ia nisi me kukatën, “Kumeditë tash ku na çojnë neve, ku jonë djali…” Edhe në qatë fillim me telefon komunikojshim me Tetovë, po thrrasim aty ku ishin nisë, këta s’kanë shku henez. E ai njeri që i murrë këta, ai ka thonë, “Mos t’shkoj natën, le t’bohët saba po flejmë n’kerr, se n’sabah i çoj”. E deri atëhere kunata, balldëska m’hypi n’qafë, “Çka m’bone ti mu…” Anej, e knej e… Dikur thom… Edhe ai baxhanaku, edhe ai dikur filloi kangën si gruja e vet, thashë, “Hajde more n’rrotë t’samës ju dy i keni, njonin e ki bile. Une njo e kom edhe e dhashë”. A je ka m’kupton, “Ishalla Zoti i run se…” E qe qishtu, problematika e luftës.

Të nesërmen murrëm vesh, e po i thom, “A u rahatut qitash?” Tha, “Jo, se kumeditë neve tash ku na çojnë”. Thashë, “Eh valla, s’muj me iu majtë tybe krejt me ja u siguru ‘[Hotel] Bristollin’ në Shkup”. Erdh hesapi, ai baxhanaku shkoi mandej për Amerikë me gjithë djem edhe sot osht’ atje. Shoqja u konë pasë kthy prej Tetovës këtu. Edhe u konë fenomen kjo, tonë kohën jom konë qaq i përmbajtun, qaq mirë, kanë kalu dy-tri racia ksajde policë që kanë hi e kanë hallakë e sene, s’e kom ni. Domethanë, nuk jom friku, as s’jom trishtu as…

Eh kom ra n’provim kur ka fillu kojshija i parë që ka ardhën mas nënshkrimit t’marrëveshjës të Kumanovës që po i thojnë. U ardhë kojshia karshi këtu, me pesë-gjashtë fëmijë, nipa e mbesa dhe djalin, e nusen, e grunë, me nji kombi erdhën. E qatëhere ia kom nisë vajit, prej gëzimit, prej… s’di qysh ma. Edhe u konë nji kojshi këtu, nuk u konë mirë psiqikisht, edhe ai ka nejt tonë kohën, po u konë i gjindshëm, pijke hapat edhe… kështu që normal u sillke. Edhe u konë atrakcion edhe kjo kur një sërbe karshi, me gjithë burrë ka qenë, njonin djalë e ka pasë ushtarak, po mendoj kështu taman ushtarak, jo paraushtarak, tjetrin e ka pasë biznismen, e nana e tij thojke, “A po ma gjon ni shishe zejtin, vaj, po ta jepi nji boks cigare”. A je ka m’kupton? (qeshë) Ai djali punojke me cigare, djali i tij.

E tash kur erdh hesapi qe u nënshkru ajo, ata u dufke me dalë prej ktuhit, po del ajo gruja me gjithë atë ushtarakun, ka qenë i sjellshëm pa marrë parasyshë nji qehrezuz kështu e sene, po osht’ sjellë mirë edhe para luftës, edhe gjatë luftës. Edhe ajo e kanë mbyllë derën edhe po ma jep çelësin. I thashë, “Ti qe din që n’qet n’mahallë tri-katër shpija u mshleshin, e shkojsha i mbyllsha e sene, edhe pse s’kom pasë çelësa edhe tanën sa t’muj me rujtë, kom me rujtë, pa çelës hiç, s’kom…” A je ka m’kupton, e qe qishtu, shkoi. Eh nime u bo lloq masnena.

Edhe nji fenomen jo i mirë, që natën ma shumë kanë operu do hajna ksajde, se sa sërbët. Se serbët natën s’kanë guxoftë me dalë asnjo, ma i lirë jom konë unë me dalë, se ata. Ata ma shumë jonë tutë. Nji shpi qetu osht’ e bukur e nji Gëzim Pukës, por osht’, derën e ka t’fortë, edhe dyert e garazhës i ka pasë t’forta e sun e thejshin e natën… ditën jonë pasë munu me thy policët sun e thyn edhe e lanë. Natën po i ni e kanë kcy kulmin, e çohna dal në atë oborrin tjetër edhe kap një guri edhe po e gjuj në qeremide, në pullaz. Ata si e kanë ni atë krismën edhe ikën (qeshë). Kështu që edhe ajo ka qenë njifarë, edhe n’qatë mënyrë janë ruajtur kapak do sene. Qishtu.

Aurela Kadriu: Mas luftës qysh vazhdoi?

Xhemajl Petrovci: Mas luftës si krejt dyjeja u bo, krejt Kosova UÇK pa u konë hiç. Fillun me ardhë njerëzit, “Jo ti po run këto shpijat e shkive”. Une t’u u afru tu thonë, “Ma se shqiptar osht’ veç qe s’osht’ ardhë henez”. E qe, qishtu ka pasë shumë që kanë nejtë me, me, me n’maje t’gishtave me uzurpu me vjedhë, me… qe, qishtu.

Aurela Kadriu: Keni vazhdu me punu mas luftës mandej?

Xhemajl Petrovci: Po ia kom fillu me punu, kom pasë qat’ dyqanin, servisin, punë të shtetit jo. Zatën mas luftës mandej veç privat kom punu. Qikjo lidhja e goranëve qe t’thashë, kemi pasë miqasi me ta. Korzoja e Prishtinës po e din, ka qenë ajo ëmbëltorja “Korzo”, se di sa e mban n’mend ti…

Aurela Kadriu: Se mbaj n’mend po e di…

Xhemajl Petrovci: E qe qashtu. Aty ka qenë njëfarë kufini, knena Llapi, anena Drenica, me operu, me uzurpu, me… e na kemi pasë njëfarë miqasie edhe n’emën të qasaj ëmbëltoreje, se kur ke shku me ble ve ose bukë… une kom marrë për krejt mahallën, edhe ve edhe bukë, edhe vaj edhe kështu. Se gati tre muj nejtëm qe qashtu. E ata tash, “Për kon ti po i merr këto?” E une i merrsha në emër të “Korzos”, a po kupton që… edhe bile shpesh që për mos me m’vetë mu shumë, “Ama nji kupon t’llogarisë për me ju kallxu atyne qe qikaq u bo e sene”. Jo që m’vyke ajo se kështu.

Edhe markën për shembull, e kom qitë menç tash sa u konë veç përgjysë ma pak ta marrshin, po ishte me randësi me u furnizu. Edhe n’qatë “Žito Prometin” ka pasë t’gjitha. Pazari te Ulpiana ka pasë aty-këtu do sene t’voglza, u gjindshin. Veç në orën 2, 2:30 u shujke qyteti prapë u mbyllke.

Aurela Kadriu: Menjiherë mas luftës a?

Xhemajl Petrovci: Jo, jo po flas gjatë luftës. Se jo mas luftës masanena, tani erdhën aty në “Korzo”, këtu po knohet serbisht, e s’e di çka, me gjetë pretekst për me…

Aurela Kadriu: Mbyllë.

Xhemajl Petrovci: Po. Edhe fillunë honke, pijke, nënshkrujke komandant filani, a je ka m’kupton? Dikur, “Jo duhet m’u çu me lanë dugojën, biri çelësat”. Qishtu, qisi sende. Edhe malltretime sa t’dushë. E tash m’u çu une me luftu me ta n’atë kohë, ti s’ke pasë rend. Se çkado që u bo, megjithëse ai iniciatori i qasajna u vra, ma s’mrami u vranë për nji kiosk. Nji komandat Murrizi e vrajti nji argat i veti, i cili mu m’i lajke n’llogari kur ja qitshin, nënshkrujke, Leli nga Bregu i Diellit, ai u konë i Matiqanit, njifarë narkomani e sene. E çai narkomani mandej e vrajti ata, me të vërtetë nji komandat Murrizin. Se u rrokën për nji trafikë dikun te, përte “Tre sheshirave”, e vrajti. Kështu që këta gjithmonë ma s’mrami e hajnë krytë e vet po kanjhere po zgjatë shumë.

Kom pasë fëmijët jashtë, po mendoj dy vajzat jashtë. Materialisht s’jom kanë keq, kom punu, pasë servis prapë. Domethanë masi ma murrën “Korzon”. Se edhe ”Korzon” e kom pasë me një kojshi këtu, i cili e ka pasë djalin një ndër komandantët, a s’deshti me bo, a s’mun u murrën vesh, a ku e di une, edhe çova dorë prej asaj pune. Ju ktheva dugojës, punës tem.

Aurela Kadriu: E, a e shitët “Korzon” a ja u murrën qashtu?

Xhemajl Petrovci: Jo, jo, e murrën. E kanë majtë gati dhetë vjet. Edhe fatkeqësisht alamet komandanta. Pa kokërr droje, Sylejman Selimi ka pasë gisht n’to. Sylejman Selimi, dhandër i Sabit Gecit. Ai mandej, prej, Sabiti i ka dhanë pare Sylejman Selimit. Nji ndër veprimtarët këtu në mahallë jom shku edhe i kom thonë, “Qishtu, qishtu jonë tu u sjell senet”. Edhe i kom thonë, “Edhe ti ki dorë n’kit punë”. E ai për me m’dokumentu m’ka marrë m’ka çu te njifarë, atëherë njifarë policie që u konë kriju, te ai, edhe po m’thotë, po i thotë, “Baci Xhemë osht’ argat i Adem Demaçit, jonë tu ja bo qishtu, qishtu, ky po m’akuzon mu…” Ky thotë, “Ma s’mirti merre bacin Xhemë, shkoni te Sabit Geci”.

Kur shkoj te Sabit Geci, në bregë t’shkurta, edhe me britella a çka i thojnë asaj maicës t’brendshme. Dy truproje t’tina, njoni u çu ja mathke çorapat. Edhe nji femën, sikur kjo Bleona Qereti a qysh ke, qasi… domethonë si njifarë haremi aty. Edhe tash ky po i thotë, “Baci… tha Fadili me ardhë te ti, baci Xhemë osht’ filani, fisteku, baci Xhemë gjatë luftës i ka majtë, e i ka furnizu e krejt ato”, thotë, edhe ka probleme qishtu, qishtu… çashtja e analfabetizmit tonë, ai tash po thotë, domethonë pa e pytë hiç, tha, “Qyre për Sylejman Selimin une po t’thom dhandër e kom, për që e kom dhandër allti e kisha vra”, tha, “Po besom osht’ burrë i mirë e sene”. Çka domethanë kjo? Domethanë Sabit Geci, osht’ me urdhër të Sabit Gecit, e ka çu qatë komandant Murrizin.

Edhe ma vonë tani u tregu, se tani bonëm pazare ia la Sabitit. Sabiti tani lypke prej goranëve qikaq pare anena kneja, jo s’po muj njihere me ta lëshu, jo jom u bo ktu, jom… çka po bon n’vend t’huj ti? Edhe ma s’mrami mbi njiqind mijë marka ka kushtu ktyne me ju dhanë pare, kinse ka investu ai tash n’qatë lokal. E tash kohëve t’fundit nuk e di çka osht’ puna e “Korzos”, ata kanë shku në Sarajevë…

Aurela Kadriu: Ku ka qenë?

Xhemajl Petrovci: A?

Aurela Kadriu: Ku ka qenë lokali?

Xhemajl Petrovci: Lokali, “Z mobile” çka osht’ kjo n’qendër…

Aurela Kadriu: Ah, po, po, po…

Xhemajl Petrovci: Eh, ngjit aty ka qenë.

Aurela Kadriu: Po, po.

Xhemajl Petrovci: Atëhere ka qenë ma s’shumti që ka pasë punë në krejt Prishtinën, edhe para luftës, edhe mas luftës. Kjo osht’ pak ato t’palarat tona.

Aurela Kadriu: Tash qysh vazhdon jeta juj?

Xhemajl Petrovci: Tash po t’thom kom nipa, mbesa, shoqja m’ka vdekë, qe nji vjet e gjysë. Isha në Gjermani tash, me të 22-tin jom kthy. Shkoj nëpër Turqi, shkoj në Durrës pak ma shpesh. Kohë t’lirë gati që nuk kom (qeshë) dita s’po m’del, jo te drutë, jo bahçen, e qishtu, kom edhe t’motrës këtu. Verës me do lule me do sene, po edhe dimnit ato kanë punë pak, me i hekë, me i pastru, e me i rregullu, me qito punë mirrna. Edhe kështu po m’kalon koha ma s’mirti, kur t’punojsh… edhe dal heci bukur shumë, s’paku në ditje nji orë e gjysë, dy, pjesë e ndaj që eci.

Prej këtuhit në Breg të Diellit shpesh shkoj edhe n’kamë, e marr nipin, se ma qef kom me autobus me u kthy. Ose edhe nji rast, po m’thotë, tha, “A shkojna krejt n’kam?” Thashë shkojna veç mos po lodhëm?” Tha, “Jo, veç mos po këputesh ti” (qeshë). Ai hajni i vogël.

Aurela Kadriu: Kili a?

Xhemajl Petrovci: Po. E qeshtu.

Aurela Kadriu: Shumë faleminderit, axha Xhemë!

Xhemajl Petrovci: S’ka përse!


1 Serb.: razvodnik, rang në ushtri që kontrollon tetë njerëz.

Download PDF