Pjesa e Dytë
Ebru Süleyman: Këto gjërat që i përmendët a kanë qenë festivale?
Sevim Baki: “Akordet e Kosovës” ka qenë festival, e “Zambaku i Prizrenit” është bërë një herë në vit, ende mbahet, pasi që Prizreni njihet si një vend kulturor, pasi që ka lum, aty bëhet çdo vit “Zambaku i Prizrenit”. Por “Akordet e Kosovës” ishin në tri gjuhë, dhe gjithmonë organizohej nga ana e radios, radios profesionale të Prishtinës dhe patjetër është dashur një apo dy këngë serbe dhe një apo dy këngë turke. Unë natën e dytë këndoja këngë të lehta, nganjëherë këndoja natën e parë të mos them muzikë artistike por muzikë pak më moderne turke. Natën e parë kanë qenë më komplekse kështu artistike, të dytën muzikë më e lehtë, por në të dyja rastet i këndoja kompozimet e xhaxhit Şemsi.
Më kujtohet që më ka ardhur oferta nja dy herë prej Tomor Berishës, “A po vjen të këndosh shqip”, më ka lutur, “Eja, ndryshoje pak zhanrin, këndo edhe shqip, shumë po të dojnë, shumë je e famshme.” Por nuk kam pranuar edhe ashtu turqit nuk kishin ndonjë artist, prandaj s’kam pranuar përndryshe ndoshta do të shkoja po t’i mendoja fitimet nga ana financiare. Por “Jo” thosha, “Ju keni mjaft artistë unë po të zhvendosesha aty, ku mbeti turqizmi im?” dhe nuk kam shkuar.
Ebru Süleyman: A u bë në Prishtinë ky festival?
Sevim Baki: Po gjithmonë, sepse qendra ku ishte radio, pasi që ishte kryeqytet, pasi që radioja ishte këtu gjithmonë në “Sallën e Kuqe” mbahej, mundoheshin t’i zbukuronin ato salla që të kenë pamje më të mirë, edhe ashtu ishin tepihët e kuq por edhe më shumë zbukurohej, gjithçka shkonte drejtëpërdrejtë nga ana e televizioneve domethënë ka qenë një festival shumë i bukur, i vlefshëm.
Ebru Süleyman: Në atë kohë kjo salla domethënë “Salla e Kuqe” në “Boro Ramiz” ka qenë shumë e popullarizuar apo jo?
Sevim Baki: Ishte e popullarizuar dhe mbushej përplot, më kujtohet, kam edhe fotografi por pasi që kishte shumë kuadro, shumë artistë mundoheshin tepër për të hyrë në festivalin “Akordet”. Unë e kisha shansin pa u munduar fare, më kanë ftuar dhe e para hyja. Pastaj e bëra një shoqe Violeta Rexhepagiq, motra e Armend Rexhepagiqit, bënte muzikë shumë moderne, dëshironte të merrte pjesë në garën për “Eurovision” në Beograd.
Dhe e zgjodhi një serbe Ivana Vitalliq, mua Sevim Baki dhe veten, e bëri një këngë, grupit ia lamë emrin “Vivien”, në fakt ajo ia vuri dhe organizoi gjithçka. “Sevim” tha “Do të doja të vije, ne të trija, serbisht, shqip ta këndojmë një këngë dhe të marrim pjesë në ‘Eurovision’” dhe ne ‘86 – ‘87-tën morëm pjesë në festivalin e “Eurovisionit” në Beograd. Edhe pse nuk fituam diçka na mbeti, të paktën morëm pjesë.
Ebru Süleyman: Çfarë përvoj ishte kjo, kur shkuat atje, a mund të më tregoni pak?
Sevim Baki: E mrekullueshme, sepse unë komplet ndryshova ajo të gjithëve na bëri të ngajmë si ajo. Ma bëri një stil të flokëve mua {tregon me duar} me ngjyrë vjollce ajo ishte shumë kështu, nuk e di sa e njihni, ka qenë grua me një stil hipik. Fustanet secila sipas stilit të saj i veshnim por u mundova të përshtatem, njëra dorashkë më e gjatë, tjetra më e shkurtër, kështu u munduam të bëjmë diçka me stil hipik. Ka qenë mirë të jesh në një ambient krejtësisht tjetër.
Ebru Süleyman: A ishte hera e parë që keni bërë diçka të tillë bashkarisht?
Sevim Baki: Po, hera e parë që kështu në tri gjuhë kënduam, hera e parë ka qenë por unë kam marr pjesë në shumë vende sepse Kosova ka organizuar shumë turne, shqiptarët organizonin. Dikush kishte marr përsipër që nëpër gjithë Kosovën brenda 15 ditëve të organizoheshin turnetë, por ato turne ishin ligjore, patjetër duhej të ishin në tri gjuhë.
Nëse në koncert ishin pesë-gjashtë këngëtarë shqiptarë, patjetër duhej të ishte një serb dhe turk. Tani po e shihni si është secili për vete, nëse ke sponzor, nëse ke përkrahje apo nëse të ndihmon dëgjuesi sado pak, aq punë bën. Për shembull në “RTK” kanë filluar të mos e emitojnë asnjë program muzikor në gjuhën turke, kurse më herët patjetër ka qenë nëse dikush bënte program aty duhej të ishin edhe njerëzit si përfaqësues të gjuhëve tjera. Tani për shembull jo. Hapni kanalin dëgjoni vetëm shqip, apo në “RTK 2” vetëm serbisht dëgjoni, në gjuhën turke vetëm lajmet kanë mbetur, përveç asaj edhe një program “Mozaiku” nëse ka mbetur, por unë këto vite të fundit asnjëherë nuk kam marr pjesë në ato programe. Çka e ka shkaktuar këtë nuk e di, por shumë diçka nuk po punojnë që të më thërrasin mua apo dikë tjetër, tani po thonë edhe buxhet nuk ka shpesh, apo nuk ka përkrahje, ku është çështja unë nuk e di por ka shumë ndryshim.
Ebru Süleyman: Domethënë ka një ndryshim të madh sa i përket aktivitetit dhe përfaqësimit?
Sevim Baki: Shumë, shumë, sa i përket përfaqësimit thash që në çdo vend ka qenë, “vëllazërim bashkimi, vëllazërim bashkimi…” Nëse në televizion apo në radio inçizohej një program prej institucioneve të shtetit, nëse organizohej atëherë… unë gjithmonë them aq e zënë kam qenë atëherë, më thoshin, “Patjetër duhet të ketë turqisht, në të duam ty, ti eja me neve” dhe unë bashkangjitesha në turne.
Paguhej diçka për shembull nëse ka qenë rruga e gjatë, sepse nganjëherë i jepnim nga dy koncerte, për shembull një fshat një qytet, një fshat një qytet… Nëse shkonim në Gjakovë, edhe në Klinë performonim, pastaj prej Gjakovës nëse shkonim në Prizren asaj radhe në Suharek e jepnim një koncert në [ora] 4, 7. Këto fare nuk mbaronin, sallat ishin përplot, nuk mund ta mohoj që sa herë dilja unë ndizej audienca, ato kurrë s’mund t’i harroj madje më vjen keq sepse nuk kam video inçizime, mund të mbeteshin si kujtim, edhe pse janë disa foto prej personave që kanë organizuar por ato nuk i kam në dorë.
Ebru Süleyman: Cilat vite kanë qenë këto?
Sevim Baki: Të gjitha prej ‘86-tës, ‘87, deri ‘88-tën. Pastaj përfundoi shkolla, u martova, u punësova. fillova të punoj në radio si person përgjegjës për muzikë për programet turke, programet arkivore. Përveç të qenit përgjegjëse për muzikën, unë gjithashtu udhëheqja, organizoja programe me artistë. Në të njëjtën kohë, shkoja në katin e poshtëm në ndërtesën e radios, duke rregulluar orarin, për shembull, gjatë një jave, do të punonim me orkestrën dhe do të regjistronim shfaqje të reja. Por dihej se programi i Vitit të Ri për muajin dhjetor duhej të inçizohej një muaj më parë, kjo ishte e pashmangshme, gjithmonë duhej të kishte pjesë të reja, kështu që ne fillonim të punonim në muajin e nëntë, shtator, që të ishim gati për inçizimet. Dhe tani, edhe pse kemi një televizion, një radio, ne nuk kemi më gjurmë të këtyre programeve.
Ebru Süleyman: Nëse mund të flasim pak për stilin e muzikës, ju e përmendët muzikën klasike turke, e përmendët muzikën e lehtë turke, muzikën moderne, a mund t’ju shpjegoni njerëzve cili është dallimi ndërmjet këtyre stileve, nëse dëshironi mundeni edhe anën teknike ta shpjegoni, si të doni?
Sevim Baki: Muzika klasike turke është një muzikë shumë autoritative, muzikën klasike turke ndoshta gjithkush nuk mund ta këndoj, mund të murmurisni, ta doni, mund të jeni dëgjues shumë i mirë por gjithkush nuk mund të këndoj. Nëse shikoni më herët, kjo ka filluar si muzikë shumë e rëndë klasike, domethënë është një muzikë që ka filluar me hyrjen e Perandorisë Osmane në Ballkan, jo, ajo është lidhur me këngët e Rumelisë, {mohon me dorë} më fal se gabova, ajo është lidhur me këngët popullore të Rumelisë. Dësha ta bëj një krahasim ndërmjet muzikës klasike turke dhe muzikës tonë popullore të Rumelisë. Ju nuk mund ta përdorni çdo instrument në muzikën klasike turke, madje edhe pse u ndikua nga Perëndimi, evoluoi me aranzhime dhe sende të ndryshme muzikore. Gjithashtu, mbaj mend xhaxhi Rasim, na bëri ta praktikojmë shumë atë.
Në muzikën artistike turke ka qenë Muazzez Abacı, Zeki Müren, Ahmet Özhan, Zekai Tuncayin e dëgjonim, më thoshte, “Dëgjoje Hamiyet Yüceses bijë, pastaj merre prej saj një bagazh”… Madje edhe tani dëgjoj shumë programe të ndryshme, domethënë i dëgjoj, i di ato-këto, kam shumë bagazh sepse në atë kohë kam dëgjuar shumë kaseta, kam punuar shumë. Edhe në “Gerçek” edhe në radio, domethënë në atë kohë me moshën që e kam pasur e kam formuar një repertor mjaft të madh.
Jam e kënaqur me këtë sepse mendoj që nuk ka këngë turke që nuk e di, nganjëherë del diçka them si nuk e paskam dëgjuar këtë, ndodh edhe ajo sepse ka shumë këngë, siç thash violina, udi, daullja, është një muzikë e rëndë që realizohet me këto intrumente. Nga ana tjetër, muzika popullore Rumeliane, të cilën ne e kemi përdorur shumë për të kënduar sepse është lokale, ajo ka filluar kur Perandoria Osmane arriti në Ballkan dhe u ndikua prej tyre. Ka dallime sepse çdo rajon dhe gjuhë ka shkrimet, meloditë dhe instrumentet e veta.
Ebru Süleyman: Domethënë muzika e Rumelisë më shumë buron prej popullit. Muzika klasike turke më shumë është e bazuar në edukim?
Sevim Baki: Bazohet në edukim sepse çdo këngë ka sistemin e vet të llojeve të melodisë dhe meloditë janë vërtet të rëndësishme, por për fat të keq nuk pata mundësi ta gjej dikë këtu që do të mi mësonte këto melodi.
Bashkëshorti im i din shumë mirë, por përse i din, sepse ai i bie instrumenteve ka punuar me ato shkallët dhe ambituset, ai ka më shumë prirje. Unë pasi që e kam ushtruar më shumë zërin nuk i kam ditur mjaft mirë notat. Më siguri pasi që gjithmonë me vesh kemi ushtruar, “Hajde këndoje një këngë, hajde diçka…”, por po të merrja edukim të denjë muzikor patjetër do t’i mësoja edhe notat sepse janë shumë të rëndësisme. Është e turpshme po ta takoja ndonjë turk dhe po të më pyeste, është e turpshme por fatkeqësisht nuk ka pasur kush të më mësoj.
Ebru Süleyman: Rasim Salih, ku ishte interesuar për muzikë, ku i kishte mësuar këto gjëra?
Sevim Baki: Lidhur me këtë nuk di shumë por sipas një programi që e kanë punuar nipat e tij, siç e pash ai ishte njëri prej artistëve të parë në Mitrovicë, dhe ai ka kontribuar shumë, ka themeluar, ka vënë në punë, i ka mbledhur njerëzit, i ka ushtruar. Me vesh i kishte gjetur muzikantët, edhe xhaxhi Rasim shumë vonë ka filluar t’i mësoj notat, këtë më ka treguar bashkëshorti, por e ka pasur shumë të fuqishme pasurinë muzikore falë veshit.
Ebru Süleyman: Jam kurioze për muzikën e Rumelisë, të cilën mendoj se e bartin njerëz që migrojnë nga një fjalë në tjetrën, nga një familje në tjetrën dhe nga një brez në tjetrin. Por muzika klasike turke bazohet në edukim, pra si dhe kur u formua në Ballkan?
Sevim Baki: Jo, mendoj se dëgjojmë muzikë turke sepse ne e shohim Turqinë si atdheun tonë. Mbaj mend që e kemi njohur çdo artist turk këtu, kemi qenë shumë të afërt edhe kur blenim. Më kujtohet të gjitha dollapat i kishim me kasetofon, i blenim kasetat jo sikur tani me CD apo gjëra të tjera, dollapat ishin të mbushur me kaseta. Sepse kur shkonim në Turqi unë nuk ngopesha dot, 20 – 30 [kaseta] i bleja. E ato kanë vlerë të çmuar, sikur ti kisha ruajtur. Edhe ashtu i shpërndanim, “Ti e ke ma jep këtë javë ta dëgjoj këtë, ma jep atë”, kanë mbetur diku janë prishur. I mbledh, i hedh. Kështu që fatkeqësisht nuk ka mbetur gjë prej tyre.
Me siguri kështu ka qenë sepse marrëdhënjet ndërmjet Kosovës dhe Turqisë kanë qenë gjithmonë të mira, për këtë arsye ne edhe televizionin e kemi ndjekur, edhe shkonim-vinim. Më herët ka pasur më shumë lidhje, shumë shpesh shkonim ne. Me të vërtetë telefonat, internet nuk kemi pasur, por më kujtohet familja gjyshes, pastaj kur u rritëm në shumë festivale kemi marr pjesë me shoqatën “Gerçek” në Çorum, Silifke, Iskenderun, Kastamonu.
Ebru Süleyman: Në vitet e ‘80-ta kush ka qenë më aktiv në “Gerçek”, domethënë kush mësonte teatër, folklor apo muzikë, kush organizonte më shumë?
Sevim Baki: Për teatër nuk më kujtohet tani sepse shumë janë ndërruar, kush ka qenë… e di që ka qenë Ercan Kasap, teto Aliye, babai pak ka luajtur, motra Senay ka luajtur. Por kush e ka menaxhuar fare nuk po më kujtohet, hiç se kam në mendje.
Me folklor janë marrë folkloristët e vjetër në kohën time njëfarë Kemal, Kemo i thoshim, këtu ka ardhur si student pastaj e kishte provuar “Gerçek”, ka qenë student i ri por e ka njohur folklorin shumë mirë. Edhe ashtu e dini që në Turqi secili nxënës ose sazin e di, ose është i lidhur me kor në shkollën e tij, apo luan në ndonjë folklor, mua më ka fascionuar kjo sepse kjo është shumë e rëndësishme dhe duhet nëpër shkolla t’ua promovojnë këtë fëmijëve. Ata i inkurajojnë fëmijët në një mënyrë dhe i drejtojnë ata drejt kulturës dhe aktivitetit. Ai djalë ka ardhur këtu nuk dinte se si ta kalonte kohën dhe na mësoi neve folklorin, dhe në atë periudhë ne filluam t’i mësonim lojërat popullore turke pak më moderne, çerpikli, halaylar, këto lojërat popullore turke filluam t’i mësonim prej aty.
Ebru Süleyman: Na treguat për periudhën në “Gerçek”, më pas për shkollën e muzikës, regjistrimet në radio dhe përgatitjet e Vitit të Ri, pra a filluat ju prapë të punoni në radio në vitet ‘80, ‘90?
Sevim Baki: Në vitet e ‘90-ta sapo e përfundova shkollën, menjëherë erdhi oferta, “Sevim sapo ta përfundosh shkollën neve na nevojitet një përgjegjës për muzikë, na nevojitesh këtu, nëse do edhe si artiste…” por aty nuk ishte një vend pune, më shumë si hobi, shkoja i bëja inçizimet, por gjithçka që bëhej turqisht në emër të shtetit në radio më thërrisnin mua .
Një kohë kam hyrë në korin klasik profesional, diku tre muaj, i mësova dhe i doja notat, këngët e operave me nota i kam mësuar diku tre muaj dhe isha shumë e interesuar të punoj aty por nuk u bë. Unë universitetin nuk e përfundova sepse menjëherë pas shkollës së mesme u punësova, u martova, shpërtheu lufta, nëntë vite punova si përgjegjëse për muzikë. Por në vitin e tretë e lash në gjysmë universitetin dhe nuk e vazhdova, me siguri fëmijët, u lehtësuam, çdo gjë ishte e bukur, punë kishim, shtëpi, fëmijë, shumë aktivitete nuk kisha, domethënë nuk ka qenë një periudhë e ngjeshur.
Fillova edhe “Gerçek”-un ta lë pak anash. Vinin gjeneratat e reja, shkoja vetëm si artiste për inçizimet në televizion apo në ndonjë koncert. E kam pasur një periudhë hezituese, siç thash u bënë fëmijët, pastaj lufta ndërhyri dhe ne mbetëm pa punë.
Por kjo nuk zgjati shumë sepse babai ishte mjaft aktiv dhe unë duke kërkuar andej-këndej neve gjithkush na njihte, një radio me kontakt të veçantë, radio me kontakt multietnik, me serbë, boshnjakë, turq, shqiptarë, romë, programe të lajmeve dhe programet muzikore filluan dhe neve aty na morën. Babai punonte te lajmet pastaj edhe mua më mori si përgjegjëse për muzikë, i mora edhe mjaft shokë turk aty, kemi punuar diku 18 muaj pastaj edhe ajo u mbyll, unë prapë mbeta pa punë.
Ebru Süleyman: Domethënë menjëherë pas luftës?
Sevim Baki: Menjëherë, menjëherë, pas nëntë viteve pune, nuk kishte më as orkestër, as artistët nuk u kthyen, as ajo gazetaria jonë nuk u zhvillua, ato programet e lajmeve, Pastaj ndoshta pas dy vitesh, nuk po më kujtohet saktë, programi i lajmeve vazhdoi me pesë-gjashtë veta. Nuk e di saktë tani sa veta kanë qenë. Kishte disa emitime, disa emitime të programeve, por më shumë nuk di.
Domethënë ajo pasuria e mëparshme nuk ishte më, prej veprave të mëhershme nuk mbeti asnjë shenjë. Sepse nuk i shfrytëzuan shumë, nuk po bëjnë diçka të re duke u bazuar në arkiva. Ne më të rinjtë vetëm nëse gjejmë ndonjë sponzor, atëherë vet e bën edhe inçizimin edhe regjistrimin. Edhe atëherë çka ndodh? Një video klip del, një CD e ke në dorë, nuk është diçka e lidhur me institucionet.
Pastaj e pash që secilit që ia tregoja diplomën e shkollës së muzikës, askund s’mund të gjeja punë. “E çka është shkolla e muzikës? Asgjë.” Në mënyrë që të bëj diçka të mos rri kot, e regjistrova degën e Orientalistikës në Fakultetin e Filologjisë në Universitet. Për fat të mirë menjëherë u hap një vend pune në Departamentin për të Drejtat e Njeriut, dhe kërkohej një minoritet. Në atë periudhë kam qenë mjaft e zënë. Unë punoja si shërbyese civile në Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor. Këtë vit u bënë dhjetë vite, dhe punoj në një departament shumë të mirë për të drejtat e njeriut. Gjëra të reja mësova.
Në të njëjtën periudhë, unë pata shumë vështirësi, tre fëmijë, familja, të qenit një grua e martuar duke provuar t’i menaxhoja të dyja universitetin dhe punën, ishte mjaft e vështirë, por falë familjes time, ata ishin gjithmonë aty për mua. Ndonjëherë nuk isha në gjendje të gatuaj, nganjëherë isha pa gjumë sepse nuk ishte e lehtë t’i kaloja provimet. Por unë u diplomova me kohë, nuk doja të isha pakicë pa diplomë universitare. Sepse ata mezi presin të thonë, “Shikoni këto minoritetet gjithmonë janë punësuar pa një diplomë universitare”. Kjo është arsyeja pse unë e bëra një premtim dhe u diplomova. Unë jam duke punuar këtu, siç thashë, por përsëri, kishte disa kore të hapura dy ose tre herë, mendoj se quhej kori “Tan”, Meliha Hüdaverdi dhe Sebiha Hüdaverdi ishin organizatore.
Ebru Süleyman: Pas luftës a?
Sevim Baki: Pas luftës filluan të hapen këto koret, merrja pjesë por sistemi i punës së tyre nuk më pëlqente. Me siguri kur njeriu e ka një bagazh, kur gjithmonë është marr me atë punë disa gjëra i vëren kur mungojnë. Si më e reja të përzihesh ti… ku ta di. Kërkonin ndihmë por kur vinte diçka më profesionale nuk te jepnin të drejtë. Nuk mund të duroja dhe u largova. Nja dy herë thash unë fare nuk mund të punoj kështu.
Pastaj disa shoqe filluan të më nxisnin, “Pse ti nuk po formon diçka, pse ti vet nuk po bën diçka?” thash, “Po e formoj, por si?” ende nuk dinim. Unë jam mësuar që gjithmonë të më thërrasin e jo unë të bëj për dikë diçka. Në atë kohë nuk kishim vend, ishte shoqata “Gerçek” ku shumë kam pasur dëshirë të punoj, por kur shkoja dimrit ishte shumë ftohtë, nuk kishte kuzhinë, nuk kishte asgjë, nëse doje një koncert ta organizoje nuk kishte ndihmë, nuk kishte buxhet.
Ndërkohë, neve me të vërtetë na pëlqeu letërsia në universitet dhe filluam të shkonim në Institutin Yunus Emre, ju e dini qendrën kulturore që lidhet me Ambasadën Turke. Pashë që ata ishin të interesuar për projekte të reja, u këshillova me profesorët, dhe ata thanë, “Po, ne me të vërtetë do të donim kështu, ju mund të punoni këtu dhe të organizoni një kor këtu”. Tani, ka pothuajse 20 gra që e dinë gjuhën turke në kor, mbase shumica e tyre janë shqiptare, ato thonë që janë shqiptare, por flasin shumë mirë turqisht. Gjithashtu ato vërtet e pëlqejnë muzikën turke dhe duan ta mësojnë muzikën turke.
Nga muzika e Rumelisë tek artikujt, unë jam duke u përpjekur të zgjedh diçka dhe të krijoj një repertor këngësh që ato tashmë i dinë dhe janë të lehta për t’u kënduar. Për të mësuar muzikën turke, ne e themeluam këtë kor në vitin 2015. E kemi ndërtuar një miqësi vërtet të këndshme atje. Ndonjëherë ne nuk bëjmë prova, por prapë e kemi miqësinë tonë, edhe nëse nuk bëjmë asgjë, miqësia jonë do të mbetet. Ato hyjnë në këtë punë me zemër e me shpirt, prandaj unë përpiqem të organizoj projekte të reja, bëhen veshjet, kemi një CD si potpuri.
Tani po e punojmë një videoklip, por nëse nuk kemi sponzor, vetëm kënga do të publikohet. Kemi pasur koncerte, dhe vërtet dua të falënderoj Institucionin Yunus Emre për mbështetjen e tyre dhe gjithashtu Ministrinë e Kulturës sepse ata gjithashtu hapin projekte të reja nganjëherë dhe na mbështesin me një buxhet të vogël që mund ta përdorim në organizatat tona. Jam vërtet entuziaste për këtë ekip që e kam formuar. Të gjithë janë duke punuar me zemrën dhe shpirtin e tyre pa pritur diçka në këmbim, ashtu si një hobi, shpresoj se një ditë mund të marrim përfitimet e kësaj pune që e kemi bërë.
Ebru Süleyman: Në kor a mund t’i përjetësoni veprat vendore për të cilat folët? Şemsi Mecihan…
Sevim Baki: Jo andej nuk po hyj fare, ashtu jo. Sepse ato janë mdoernizuar shumë, kanë mbetur ashtu të regjistruara, mendoj që të gjitha gjinden në radio. Unë në CD shumë gjëra i kam inçizuar, janë në arkivin tim, le të mbeten tek unë. Por të gjitha nuk mundën t’i nxjerrin shokët, të gjitha janë të regjistruara kështu me pjesëmarrjen e publikut në “Akorde”, këngët e reja, ndoshta sjellin shumë emocion por nuk ka vepra që mund t’i ndëgjoj. Ato këngë kanë qenë të bukura por më moderne.
Kompozimet që këndojmë ndonjëherë janë nga muzika popullore e Prizrenit, muzika popullore e Rumelisë dhe muzika popullore turke, këtë herë po i mësoj edhe sistemet e tipit melodi në muzikën artistike turke sepse burri im është aty afër meje me instrumentin e tij. Për shembull, unë them, “Këtë herë do të këndojmë melodinë nihavent, në pjesën e dytë do ta përdorim hicaz dhe pastaj llojin e melodisë rast”. Të gjitha llojet e melodisë e kanë ritmin e tyre, disa prej tyre janë vërtet të ngadalta dhe disa prej tyre janë të shpejta. Kështu që unë jam duke punuar mbi këtë, por ende është shumë emocionuese që ato i dinë të gjitha kompozimet me të cilat po punojmë. Ajo që dua të them është se ato i adhurojnë këngët, dhe unë jam duke u përpjekur t’u mësoj atyre gjëra të veçanta për raste të veçanta.
Njëherë thash pasi që është Ramazani po këndojmë ilahi, e bëmë një repertor me ilahitë më të bukura. Nëse duhet ulemi e bëjmë një program, kemi menduar që do të bëhet ndonjë program por jo, megjithatë ato mbeten tek ne. Falemnderit prej tyre i gjithë repertori është i printuar në libra, sa herë që na nevojitet ne e marrim dhe e lexojmë atë libër. Siç e dini, këngët e Rumelisë janë më të preferuarat këtu, kjo është arsyeja pse ne duam ta ndryshojmë këtë dhe të kemi më shumë mundësi.
Ebru Süleyman: Sa i përket sallave, ku keni performuar më shumë në Prishtinë? Më parë dhe tani?
Sevim Baki: Në Prishtinë, më shumë më kujtohet “Salla e Kuqe” ku janë mabjtur edhe koncertet tona turke por edhe “Akordet” e festivalet tjera, në fakt vetëm festivali “Akordet”. Këto definitivisht janë mbajtur në Sallën e Kuqe sepse ka një platformë, shkallë, e dini ka qenë sallë, që ka qenë shumë e përshtatshme për shikues. Më kujtohet “Salla e Kuqe” dhe më kujtohet teatri shumë pak. E kam harruar, por ende e thërrasim “Salla e JNA”, që do të thotë ushtria kombëtare, Salla e Ushtrisë Kombëtare Jugosllave. Dhe kjo i përkiste ushtrisë, madje edhe kur OKB e mori atë, ajo ishte në një seksion ushtarak. E mbaj mend atë shumë, “Gerçek” e përdorte, komuna lejonte përdorimin e saj.
{Numëron} Aty në “Sallën e Kuqe”, kishte një amfiteatër në “Boro Ramiz”, shumë i lartë i gjelbër, shumë i veçantë, brenda shumë i madh. Ku është shkolla e Kembrixhit tani, shumë njerëz nuk dinë këtë, sepse nuk përdoret më. Ajo gjithashtu u përdor shumë. Kishte një mënyrë për të shkuar atje nga “Salla e Kuqe” nga brenda me shkallët, por ata e mbyllën atë, sepse tani është Shkolla Kembrixh aty. Nëse shkonit poshtë shkallëve aty ishte “Salla e Gjelbër” e veçantë, si një amfiteatri, si një sallë kinemaje, ajo ishte përdorur pak më rrallë. Dhe salla sportive, salla e madhe sportive që mendoj se është quajtur “Nëntori i parë”, tani është përdorur për koncerte të mëdha. Unë nuk e di nëse kemi përdorur ndonjëherë sa “Gerçek”, por kam kënduar atje gjatë koncerteve të mëdha dhe në turne, po. Tjetër nuk po më kujtohet.
Ebru Süleyman: Nëse doni na tregoni pak si rini e Prishtinës atëherë ku e kalonit kohën?
Sevim Baki: Çfarë t’ju tregoj për atë kohë rinie, vendtakimin e kishim në shoqatën “Gerçek”. Aty shoqëroheshim. Siç thash, në çdo vend të tri motrat shkonim bashkë. Pas provave në “Gerçek” dilnim, “Hajde a po shkojmë diku për të pirë kafe?”.
Kishim shokë edhe më të moshuar se ne ata muzikantët, për shembull shokët e grupit të bashkëshortit tim. Aty edhe jam njohur me bashkëshortin. Por në atë kohën kur ishim shokë thoshin, “A po vini?” Dhe ata na dërgonin diku, ka qenë “Grand Hoteli” ku mund ta pije një kafe të mirë, apo “Bozhuri”. Ka qenë restauranti “Rugova” ku është tani “Maxi” aty rrinim shumë. Por mirë, nuk ishte keq, neve si të ri nuk na pëlqente shumë por pasi që shkonte shoqëria, dhe gjatë dimrit aty bëhej shumë ngrohtë prandaj shkonim, kurse verës të gjithë të rinjtë…
Ebru Süleyman: Kafeja e “Grand Hotelit” ka qenë e popullarizuar atëherë për të shkuar e për të pirë diçka.
Sevim Baki: Po shumë i popullarizuar ishte kush shkonte në “Grand”. Por mua më dukej shumë e jashtëzakonshme. Unë isha e vogël, e re, çfarë po kërkoja aty? Por kudo që shkonte shoqëria edhe ne shkonim si grup. Pastaj verës në modë ka qenë korzoja. Në korzo dihej cili grup ku qëndronte, të rinjtë ndaheshim në grupe, thoshim, “A po e mbroni drurin, çfarë po bëni kështu?”, shoqëri grupe, grupe. Edhe e dinin vendin, të gjithë mblidheshin, aty para “Foto Neshës” ka qenë vendi ynë, i turqve.
Pastaj kur dilnim prej aty, “Ku të shkojmë?”, “Këtë natë po shkojmë në ‘Xhani’ apo në ‘Cannabis’”, më kujtohen këto dy kafiteritë. “Xhani” ka qenë në një kënd te Tre Sheshirat, uleshim jashtë. Kishte plot njerëz, muzikë, aty rrinim. Kurse “Cannabis” ka qenë atje në fund të Kurrizit, u bë lagje e re, kafiteri të reja edhe në “Cannabis” rrinin shumë. Të them të drejtën nuk më pëlqenin shumë këto kafiteri me muzikë, disko. Unë disko klubet nuk i dua, edhe sot po të më pyesësh “Çka të pëlqen”, diçka të lehtë për vete, nuk dëgjoj aq shumë muzikë angleze, me siguri nuk më ka pëlqyer, nuk ka qenë e afërt për mua. Kështu që unë dilja por nuk isha aq e entuziazmuar. Nganjëherë edhe nuk dilja fare. Siç thash periudha e rinisë ka punë, është shkolla, shko-eja në “Gerçek”. Ktheheshim herët, nëna dhe babai nuk na jepnin leje më së shumti deri në nëntë-dhjetë, nuk na lejonin të rrinim më gjatë. Është dashur të ktheheshim herët në shtëpi, domethënë kështu jetë në klube të natës nuk kam pasur.
Ebru Süleyman: Në ato vende me siguri muzikë pop kanë lëshuar?
Sevim Baki: Po edhe gjithnjë anglisht, rock, pop nuk është një stil që më pëlqen mua, nuk kam dëgjuar aq. Prandaj nuk mund të them asgjë. Por si më kujtohet mua këto dy kafiteri kanë qenë më të frekuentuara. Sa herë që dilnim shkonim aty. Dy herë në jave shkonim në shoqatën “Gerçek”, siç thash prej aty pastaj dilnim. Pastaj në raste të tjera, kur kaloja me bashkëshortin më vonë dilja, pas shkollës, pastaj në vende të ndryshme dilnim. Normalisht jo në kafiteri por më shumë në vende më të qeta.
Ebru Süleyman: Fëmijët i keni lindur para luftës apo jo?
Sevim Baki: Po, unë i kam dy djem Mennan dhe Enes, ata janë lindur ‘91-tën dhe ‘96-tën. Në atë kohë, ne duhet të dilnim nga shtëpia jonë bashkë me ta. Kishim fat sepse Kosova ishte bombarduar atë natë kur mbërritëm në Bullgari. Prindërit e mi qëndruan këtu, vjehrri im ishte këtu. Ata nuk prisnin diçka të tillë, por ndodhi. Ne qëndruam në Stamboll në zonën e Silivrit për gati dy muaj e gjysmë, falë të afërmve tanë, ata hapën shtëpitë e tyre për ne.
Ebru Süleyman: Domethënë nuk kishte pritshmëri dhe njerëzit nuk dëshironin ta besonin që do të ketë një konflikt apo luftë apo bombardime?
Sevim Baki: Thoshin luftë, por ne pasi që nuk dinim prandaj as nuk mund ta besonim. Sa që thoshim, “Nuk mund të ndodh diçka e tillë, nuk ndodh diçka e tillë, Evropa nuk lejon, Amerika nuk lejon”. Llafet e njerëzve ishin këto, unë isha 22 vjeçe apo 23. Nuk dija gjë lidhur me luftën. Nuk kishim gjë. Ndodhi, nëna dhe babai mjaft bombardime i kanë përjetuar, madje një natë ishin thyer të gjitha dritaret e shtëpisë…
Ebru Süleyman: Me siguri postën [e kanë bombarduar]?
Sevim Baki: Po, gjithashtu, një makinë në lagjen tonë kishte shpërthyer. Prindërit e mi ishin të tmerruar dhe të stresuar, por ata nuk panë shumë të këqija. Edhe dikush u përpoq ta plaçkis shtëpinë… ndoshta fqinjët ose nuk e di, kur panë prindërit e mi, ata u larguan. Sepse ata qëndruan aty për të mbrojtur shtëpinë dhe shumë të afërm tanë gjithashtu qëndruan për të njëjtën arsye. Mbaj mend që motra ime ishte shtatzënë, ne e morëm atë me makinën tonë në minutën e fundit, dhe ajo e lindi fëmijën e saj në Turqi.
Pas kësaj, gjithçka ishte në rregull, sigurisht që kishim vështirësi për dy muaj e gjysmë. Menxi prisnim që të ktheheshim. Nuk kam përjetuar asgjë të keqe në shtëpinë time. Kishte disa të afërm të burrit tim në shtëpinë tonë, sepse u nxorrën jashtë shtëpisë së tyre, ata kishin kërkuar një vend bosh për të qëndruar. Edhe vjehrri im ishte aty kur ata erdhën, kështu që ai u la atyre shtëpinë. As gjilpëra nuk mungonte, ata nuk e plaçkitën apo sulmuan shtëpinë.
Në punë nuk u kthyem, mendonim që pasi ka përfunduar lufta do të kthehet gjithçka siç ka qenë. Por as në ëndërr nuk mendoja që do të bëhej kështu. Çdo derë na u mbyll para hundës, askujt nuk ia ndjeu për ndjenjat tona. Për shembull unë dhe bashkëshorti kemi punuar në të njëjtin institut, të dy betëm pa punë. I kishim fëmijët, unë punoja si përgjegjëse në radio dhe në orkestër. Por sa herë që shkoja në radio, “Mbaroi këtu nuk ka gjë, kur të kthehen të gjithë atëherë edhe ju do të ktheheni!”. Ne prisnim një përgjigje nga autoritetet, por asgjë nuk ndodhi kurrë. Gjithçka që ishte e vjetër ishte fshirë, njësitë e reja ishin të hapura dhe u punësua personeli i ri, pesë ose gjashtë veta.
Ebru Süleyman: Çka u bë me kontributin që ju e keni dhënë në radio?
Sevim Baki: Asgjë, unë kam arritur të gjej vetëm dokumentet që kam punuar disa vite më parë. Kam punuar për nëntë vjet por vetëm gjashtë vjet janë regjistruar. Aq shumë vite kam punuar të fitoj një ditë, për hir të atyre viteve ta kem një stazh. Vetëm aq, jo më shumë.
Përshkak se bashkëshorti im është muzikant ai punoi, nuk mbetëm kurrë keq, gjithmonë gjente diçka madje, filluam financiarisht edhe më mirë të qëndrojmë. Ndoshta ishte për të mirë, por të punosh në një institucion dhe të përfaqësosh një komb, ishte diçka tjetër, ishte një privilegj. Atëherë ngadalë e kuptoni se duhet të ngriheni dhe të bëni diçka për veten tuaj. Nëse doni të bëni diçka, duhet të organizoni një projekt, të aplikoni për fonde dhe ta bëni atë të ndodhë. Tani ky projekt mund të mos ketë shumë ndjekës por ne po mundohemi që gradualisht të arrijmë sukses.
Ebru Süleyman: Duhet të merret iniciativa…
Sevim Baki: Iniciativë po marr por nuk kam përkrahje. E vështirë të gjesh përkrahje. Ne ishim mësuar të merrnim mbështetjen nga shteti në institucionin tonë. Por tani ne kemi partinë tonë politike, nuk e di nga vjen buxheti i tyre, por askush nuk interesohet. Disa vlera humbasin për shkak të mosinteresimit. Të gjithë përpiqen të bëjnë diçka unike, të gjithë e dinë punën tuaj dhe përpiqen t’ju drejtojnë, por për fat të keq, burri im dhe unë, ne nuk kemi lejuar diçka të tillë dhe unë mendoj se kjo është arsyeja pse ne nuk mundëm të përparojmë më shumë këtu.
Ebru Süleyman: Me siguri përkrahja stabile e shtetit është shumë e rëndësishme për art, t’ju jepet hapësirë artistëve, apo jo?
Sevim Baki: Madje ishte e obligueshme që të hap. Thash që po të kishte diçka në shqip 80 për qind, pesë për qind apo dhjetë përqind duhej të ishte me pjesëmarrje të serbëve dhe turqve. Unë mendoj se duhej të ishte kështu në institucionet shtetërore, të ketë radio dhe televizion. Por fondet nuk janë duke u përdorur për ne, kohët e fundit kam kuptuar që programet e Vitit të Ri u bënë aq monotone sa që për këtë arsye i anuluan, nuk do të ketë më programe të Vitit të Ri të mbajtura në kanalin “RTK”.
Deri vitin e kaluar na thërrisnin “A ka diçka të re?” Për shembull ata neve na pyesnin pastaj unë fillova t’i pyes, “Cilat janë mundësitë, çka po na jep ti neve që ne të vijmë?” Domethënë asgjë nuk po na jepin, shko me veturën tënde, me shpenzime personale, “As një kafe” tha “nuk mund t’ju jepim”. Atëherë pse? Studiot ishin shumë të thjeshta, nuk ka as grimere as frizere. E ti patjetër nëse i ke aty 20 gra, duhet të paktën një frizere ta kesh aty. Skenat ishin të tmerrshme, sa i përket skenografisë nuk kishte gjë. Duke e krahasuar me programet e tjera shqiptare në “RTK”, unë nuk mendoj se është e drejtë. Ata kanë cilësinë më të mirë në gjithçka, por pakicat si boshnjakët, romët, turqit, ata kanë kushte të këqija. Prandaj unë më nuk do të marr pjesë, asnjëherë më. Nëse do të bëj diçka, ndoshta e gjej një sponzor, do të mundohem dhe do ta shfaq një program të bukur. Nuk jemi të detyruar të bëjmë diçka nëse nuk i kemi kushtet.
Ne kemi njerëz që na menaxhojnë dhe marrin me qira hapësira të mira pune vetëm për të qëndruar pranë nesh, si një komunitet turk, ata duhet të nxitojnë dhe të bëjnë diçka në emër të komunitetit turk këtu. Unë mendoj se kemi bërë shumë në emër të turqve, por vlerat askund nuk mund të gjenden. Domethënë ne prapë vazhdojmë por askush nuk po të afrohet, nuk po ta hap një rrugë që ti të mund të punosh, nuk e di a po më kuptoni?
Ebru Süleyman: Pra, arti është bërë diçka që ju bëni vetëm për veten tuaj? Nuk po depërton te njerëzit.
Sevim Baki: Po, nuk po depërton. Unë mendoj se kam bërë diçka, veçanërisht kohët e fundit, kam provuar vazhdimisht, por akoma jemi në të njëjtin vend. Nuk besoj se do të heq dorë ndonjëherë për shkak të mbështetjes dhe dëshirës së grave, ato gjithmonë më inkurajojnë, kështu që gjithmonë do të përpiqem të bëj diçka për hir të tyre
Ebru Süleyman: Falemnderit shumë për kohën dhe tregimet.
Sevim Baki: Shpresoj që është bërë një program i mirë dhe shpresoj që këto vlera do t’ju hyjnë në punë.
Ebru Süleyman: Shpresojmë edhe ne që do të regjistrohen dhe të kalojnë në histori.
Sevim Baki: InshAllah, falemnderit.
