Birınci Bölüm
Ebru Süleyman: Hoş coldunuz.
Mahmut Mumci: Hoş bulduk, teşekkür ederım. Benim anladığım kadar, benimle ilgili sözlü cürüşme yapmak niyetınız var. Benimle ilgili bilgileri size sunmak istiyorum başta. Ben, resmi adım aslında benim iki adım var, hem Mahmut hem İdris. Bunun böyle oluşunun sebebi doğuma bagli, dogdugum zamanda, benden önce bi kardaşım İdris abi varimiş, ülmiş, onun için sonra tekrarlanmasın ayni ad Mahmut Idris adımi koymişlar ama tam o sebebpten ütüri madem bi kardaşım ülmiş beni adımın, banım adımın ilç kısmına kullanmaya başlamişlar, sadece Mahmut geçerli imiş. Sizi pek çok yormayam isimlerle, bu isım meselesının büle olduguni ben ancak ilk okuli bitırdıkten sonra anladım.
Liseye yazılmak içın lazım idi doğum kağıdi çikarmak, belediyede, kayıtlarda hiç bi yerde Mahmut bulunmadi ama şansıma benım o zamanki o nüfus memuri bizım bi komşi idi Şeraffettin Salih. O bı vakıt dur be dur dedi yavaş sen dilsın dedi İdris, İdris dedi ülmiştır. Şimdi dedi ben seni, dilsın sen Mahmut ben şimdi seni bulurum cirdi kayıtlara hem orda buldi sensın İdris, tam tarihını bilidi, üle halletık o meseleyi. Tam liseye yazılırçez ben da anladım çi Mahmut dilimişım İdris imişım. Bu işi düzelttık ama yaşamamda, hayatımda devamlı içi adle karşi karşiya kaldım. Bütün yakınlarım arkadaşlarım, akrebalarım beni Mahmut gibi bili ama resmi ilişkilerde her yerde adım İdris gibi geçey.
Ebru Süleyman: Bu hatırlati size ailenızı.
Mahmut Mumci: E şindi doğru. Ben ilgilendım sonra, niçın büle olmiş az önce anlattığım gibi, o sebeplerden ötüri. İdris, sadece İdris kaydı olmasının nedeni da amcam kayıt yaparçe, kendi babasının yani banım dedemın adıni tazelemek niyetiyle İdris kayıt yapmiş a Mahmud’i hiç yazdırmamiş. Neyse bu olay 10 Eylül 1947’de olagelmiş çünkü odur benim doğum günüm, doğum tarihim.
Ben burda Priştine’de bi esnaf ailesınde dogmişım. Babam, dedem, bunlardan daha önceki aile fertleri da ya ticaretle ya da zanaatle ugraşmişlar. Benim babam hem zanaatle hem da toprakle ugraşmiş. Tarlalarımız varimiş, hayvanlarımız varimiş. O eski tarz hayati taa 1968 yılına kadar sürmiş. O zaman sonra Priştine’de hayvanların evlerde tutulmasına bi yasak karari çikmiş, üleyse uzaklaştırmişlar. Sadece dükkande, saraç dükkanınde rıskıni kazanmaya devam etmiş hem çocuklarıni büyütürmiş.
Ebru Süleyman: Demek saraç imiş zanaati?
Mahmut Mumci: Babam saraç imiş. Esasen Priştine’de ben da hatırlaym çocuklugumda, Priştine çok tanılık bi esnaf, zanaatlilar merkeziymiş. Bazi eski verilere cüre deylar çi bi vakıt 250 düçan varimiş esnaftan ama benım yaşadıgım dönemde, çarşida en fazla bulunan zanaatlilar imiştır; saraçlar, kundracilar, terziler. Bu zanaatliların önde gelenleri saraçlarda imiş bizım aile, Mumcilar. Ayakkabicilarda, kundracilarda ise imiştır Strajalar en az dörder beşer dükkan varimiş bu zanaattan.
Ebru Süleyman: E diverebilır misınız o insalar içın şimdi ne bilmezlar saraç ne demek? Nedır bu zanaat?
Mahmut Mumci: E şimdi bu saraç zanaadi, doğrudan doğruya hayvanların koşulariyle ugraşan bi zanaattır. Yani hayvanlari arabaya koşmak içın gereken ekipmanları {gülümsüyor} bu günkü deyimle yapan ve satan ustalar imiş saraçlar. Onlar deri kullanimiş işlerınde. Halka dedıkleri boyundurak {eliyle gösteriyor} yerine yapaymişar, ata binmek içın, eyer o zamanlarda kaltak denılidi. Başlıklar, dizginler bütün ne gerekırse hepsi varimiştır. Hatta benda çocuklugumun büyük bi kısmıni babamın yanında çırak gibi ceçırmişım. Büyük bi kısmıni dil da üniversitenın üçünci yılına kadar babama dükkande yardım etmişım.
E üçünci yıla varınca o zaman banım yolum belli oldu. Yarisından fazla fakultedın dersleri bitti. Oldukça da iyi bir, başarılı ügrenciydım. Onun içın mecbur oldum ayrılam dükkandan. Sadece üniversite devam ettım. Üniversitede başarılı bi ügrenci olduğumdan dolayı, üniversite bursi kazanmiş idım. Ayni zamanda Doku bilimi dersınde da yardımcı asistanlık yapıyordum. Öyle ki şansım iyi gitti, fakültenın son dönemınde hiçbir maddi zorluk çekmemiş idım. Biraz o dönemlerde saraçlık zanaadi da vazgeçilmeye başlanılmiş idi. Çünkü kalkti Priştine’den arabalar, beycirler, diğer hayvanlar ne varidi onun içın saraçın yaptıklari da gerekli dil idi pek o kadar.
Ebru Süleyman: Dedenızi hatırlay misınız? İdris dedenızi.
Mahmut Mumci: Eh şimdi aile şeceresıne {gülümsüyor} gelınce ben dedemi hatırlamaym ama isim olarak hem ilgilendıgımden dolayi ailemizın ben yedınci kuşak, erışebildıgım bilgilere cüre burda Priştine’de yedınci kuşagın temsilcisiyım. Benden sonra da banım çocuklarım var yani sekiz kuşak bi tarihımız var burda Priştine’de.
Net olarak, nerden buraya colmişlar tam bilgi yok. Çeşitli rivayetler var ama sekiz kuşak burda Priştine’de.
Ebru Süleyman: Demek sekiz kuşak Priştine’li?
Mahmut Mumci: Evet. Şimdi benım babam Mehmet, Mehmet’ın babasi İdris, yani benım resmi adım olan. İdris’ın babasi da Mehmet, Mehmet’ın babasi da Aguş imiş. Aguş’tan sonra da, da bi Ahmet var. Üle sıralama yapılınca, ben yedınci kuşakyım.
Ebru Süleyman: Annenız?
Mahmut Mumci: Annem, o da bi eski Priştine ailesınden. Esasen annemın ailesi karışık bi ailedendır. Annemın babasi, Yakova asılli… nerde kaldık? Annemın dedığım gibi baba tarafi Yakova asıllı, anne tarafi ise Prizren’den. Bercüzan hanım, gelin olarak Priştine’ye gelmiş 1907 yılında.
Ebru Süleyman: 1907’de?
Mahmut Mumci: 1907’de. Onlar zaten bu Üsküp’ten annemın ailesi. Babasi Sadik, dedesi Hayrullah. Onlar da 1904’ünde mi beşınde mi Üsküp’ten buraya yerleşmişlar, Priştine’ye.
Ebru Süleyman: Siz 1947’de dogmişınız, demek 1950’lerde çocukluk dönemınızi Priştine’de ceçırdınız. Hatırlay misınız birazçik o dönemi? Mahalleleri?
Mahmut Mumci: Hatırlamaz miyım? Hatırlamaz miyım? Bizım ev Priştine’nın eski mahallelerınden Yeni Meytepler Mahallesi da denılırdi çünkü eski ilk okul Vuk Karadžić’ın etrafında bulunan bi sokak idi. Hatta o sokaga Kanlilar Mahallesi da denılırdi. Hem tam o Kanlilar ailesının oturdugi evın ününde büyük bi boşuk varimiştır.
Ebru Süleyman: Hanci ev imiş o Kanlilar ailesının?
Mahmut Mumci: Bize karşi, Suna’nın altında orda. Orda büyük bi boşluk varimiştır Narka adi geçerdi. Bitevi mahallenın çocuklari orda toplanırdık. Bütün sokakta yabanci hemde hiç yogimiştır. Hepsi Priştine’li, Türk asıllı. Sadece iki tane bi Karadağ’lı bi Sırp ailesi varimiştır. Bücün cibi hatırlaym, bizım sokaga meyteplerden sonra girıldıkten sonra sag taraftan yukari dogri en peşin varimiştır Abdurahman ve onun kardaşi iki ayakkabici ustalari imiştır. Sonra 50’li senelerde, 56 – 57’lerde Türkiye’ye göç ettiler. Onların komşilari imiştır Kemal Şaban, Meto Bayraktar okulun son müdürlerınden. Türk okulu son müdürlerınden… Kemal Şaban’ın varidi da iki kardaşi. Naim, şaiirimiz öldü, şaiirimiz, çocuk şaiirimiz. Bide Ahmet kardaşi varidi.
Onlardan sonra Yanova’dan gelen orda yerleşen bi aile varidi, Bikliçler, Hasim aco. Onların üstünde varidi Cüzade ince. Cüzade ince o yanlız bi erken dul kalan bi kadın idi, onun iki kızi varidi, Hatice ve Hamdiye. Ki bunlardan şimdi çoğu sag değil, öldilar. Sadece bu Cüzade hanımın bi kızi Hamdiye var Priştine’de ama mahallede o evde dil. Onların üstünde varidi Şemsi abey, Şükriye ablayle beraber yaşardi. Onların çocuklari imiştır Faruk, Celal hem Süvey. Süvey eczacı olmiş idi, rahmetli oldi o da. Celal hem Faruk onlar daha Priştine’dedır ama mahallede dillar başka yere taşındilar orda. Ondan sonra imiştır Şemsi abeyın amcasi Ahmet efendi. Ahmet efendinın var imiştır dört tane ogli, çocugi. Birisi savaşta ülmiş, hatta halk kahramani…
Ebru Süleyman: Hanci savaşta?
Mahmut Mumci: İkinci dünya savaşında, partizan gibi savaşırken 1943 yılında katledilmiş, Zeynel. Onun diğer kardaşlari Kemal, dogramaci imiştır. Daha bi kardaşi Bedri o da dogramaci imiştır hem Şerafetdin. Şerafetdin da başta andıgım belediyedeki nüfus müdürü. Evet, adımın ip ucunu bulan kişi. Bizim üstümüzde Faik aco varimiştır. O da ayakkabici imiştır, o da Türkiye’ye göç etti. Onlardan sonra Maçkaların evi gelirdi. Maçkaların varimiştır Cemile hanım hem Vezire hanım. Bunların ikisi, bi kızkardaş alt katta bi kızkardaş üst katta eski büyük evleri varimiştır. Türk gibi Osmanlı evlerınden.
Ebru Süleyman: O vakıt bütün mahalle üle mi imiş? Esçi evler?
Mahmut Mumci: Üle Üle hepsi.
Ebru Süleyman: Şimdi nedır Elena Gjika’nın yanında…
Mahmut Mumci: O Kocadişlerın evi.
Ebru Süleyman: O Kocadişlerın evi ona benzeydilar demek?
Mahmut Mumci: Biraz da küçük, o kadar büyük dil ama ona benzeyen evler varidi. Zaten şimdi bizım bütün o sokakta eskiden kalma sadece iki tane ev kaldi. Bitane Cüzade incenın evi, onun unukasi [torunu] Pleorat oturi orda. Bi de sokagın sonunda köşede Şaçir’ın, rahmetli Şaçir Toygar’ın evi, onun anasi Çamile hanım varidi. Bide Şaçir bi ogli, Şaçir’ın şimdi daha hanımi hem çocuklari orda yaşay. Emel, Abdülrahman, Ercan onlar daha gün bu gün orda yaşay.
Bunlar sokagın bi tarafi sag tarafi. Karşi tarafta yine yukardan aşari gelırsek en başta imiştır Tanıklar’dan bi aile. İki kardaş imiştır onlar da, Usta Halit hem kardaşi onlar da ayakkabici imiştır. Kundraci dükkanleri varimiştır. Onların altında Zaim’lar varimiştır. Onlar daha ordadırlar, orda kalırlar ama eski evleri çok büyük bahçeleri varidi hem çok interesant bi evleri varidi ama maalesef yıktilar, yeni yaptilar. Orda varimiştır Feta aco hem Ferat.
Ebru Süleyman: E neydi interesant o ev içın, arkitekturasi mi?
Mahmut Mumci: Arkitektur açısından bilhassa o evın ben hatırlaym ufak içe ciderdık eve bazan orda, sonra çok enteresant işlemeli tavanlari varimiştır ama ne yazık citti, citti… Onların altında varimiştır Hayrullah efendi. O imiştır din adami, hafuz, Hafız Hayrullah. Çok durgun, sakin bir zat idi. Onun da var idi iki çocugi, İsmail ve İbrahim. İkisi da rahmetli oldi. Bi toruni var Vedat, ev onların daha ama şu an orda yaşamaylar Türkiye’de yaşaylar. Gidip geliyordular şimdiye kadar ama son bi kaç senedir hiç uğramaylar Türkiye’den.
Ebru Süleyman: Çocuklugunuzi bu mahallede ceçırdınız?
Mahmut Mumci: Bu mahallede. Bisüri arkadaşlarım varimiştır orda. Nice başlarsın aşardan biçeret Yanovaliların varidi Atıf, Edip, Erdem, Mazhar, İsak. Bunlar hepsi bi evden. Sonra onlardan daha yokari sokagımızda Arnavut asıllı olan bi aile varidi Vrshevc. Skender Vrshevci, ki onlar daha ayni o evdedır ama onlar da çok erçen taşınmiş oraya öyle ki aramızda her zaman yanlız Türkçe konuşurduk. Gün bu gün da {gülümsüyor} aynı Türkçe çünkü zaten şimdi o sokakta sadece Skender hem biz varız eskilerden. Bi de Skender’ın bi komşilari Nozalar’dan var {anlasilmay} Aliş aconun toruni.
Daha yukarda şte, o Kanliların arka dedıgım mahallede, boşlukta iki aile varimiştır. Binçeler, bi kısmi o evın, Binçeler daha orda barıni, orda yaşay. Kemal, Ümran hem İskeder. Bide daha bi kızkardaşlari var Masume hem Suzan onlar Danimarka’da şu an orda yaşaylar. Kemal banım sınıf arkadaşim imiştır okulda. Şte büle… O Yanovalilardan biraz önce saydıgım onlar hepsi Türkiye’ye gitti. Onlar varimiştır Hakki aco, dedeleri Mazhar’ın, o banım boydaşım idi ve sınıf arkadaşım.
Ebru Süleyman: Hanci sene citmişlar onlar?
Mahmut Mumci: Onlar 1956’sında. Zaten göç 55 yılında başlamiş idi daha 55 yılında Türkiye’ye göç etmeler başlamiş idi. 55 – 56 – 57 bu üç yıl en fazla en yoğun olan seneler. Çok interesanttır banım ilk okuldan 1. Sınıftan bi fotografım vardı. O fotografta bi 40 öğrenci kadar var. Bu 40 öğrenciden sadece on ikisi burda kalmiş Priştine’de, diğerleri hepsi Türkiye’ye göç etmiş.
Ebru Süleyman: Siz hanci sene başladınız okula?
Mahmut Mumci: Ben okula 1954 yılında başladım.
Ebru Süleyman: Demek 54 yılında sınıfta 40 öğrenci varidi.
Mahmut Mumci: 40 kusur öğrenci varidi. Evet. 1. Sınıf 54 – 55, 54’te 40 kusur kişi idik sınıfta, 42 ama 55’te göç gitti öyle ki 2. Sınıfta belki de yariya düşti o sayı. Tam bilmeym ama çokluguni hatırlaym daha, bilim burda olanlari. İlk okula yazıldım Meto Bayraktar, yeni okul açılmiş idi. Hem orda 40 dil da daha fazla öğrenci sayısi varidi. İlk öğretmenım idi İsmail Siçan ya da Aksoy, iki soyadlari varidi ama Siçanlar ailesınden olan bi insan idi. Sonra bir gün geldi bi öğretmen yaptilar bi liste kim nerde oturi. O listeye göre yari sınıfi boşalttilar bizi taşıdilar Vuk Karadžić’a o zaman.
Ebru Süleyman: Demek ilk Meto Bayraktar’da başladınız sonra Vuk Karadžić’a.
Mahmut Mumci: Evet, orda devam ettim 1. Sınıfi orda bitırmişım. İkinci sınıfi için bi sınıf açmişidilar Gimaziyelerde, bu günki lise, Sami Frasheri lisesi. O zaman da Miladim Popoviç idi. İlk okul öğrencisi, içınci sınıfi orda bitırdık. Öğretmenimiz da o sene iki öğretmenimiz vardı. Naim Şaban bir, sonra o askere gitti onun yanına Behice hanım gelmişti. Sonra üçünci seneye yine okulumuzi değıştırdilar, bütün sınıfi eski Teknik okulu, Lovac dedıgımız bi yer var onun karşisında İnternatta orda. O da bu gün Belediye arşiv binasi. O da Osmanlı’dan kalma bi bina.
Ebru Süleyman: Teknik okulu nedır şimdiçi o beyaz binanın yanındaçi arşiv binasında mi?
Mahmut Mumci: Evet evet, o eski, arşiv binasında orda. Orda o zaman okulun adi Miladim Popoviç idi. Üle ki orda 3. hem 4. Ilk okuli orda okudum. Ordaki öğretmenımız idi Müberrah. Müberrah hoca, öğretmen idi şeyden Mitrovica asılliydi ama kocasi bi siyasetçi adami idi, görevli olarak Priştine’ye taşınmiş idilar sonra bizim ügetmenımız idi. Ondan sonra Meto Bayraktar’da beş, alti, yedi, sekiz ondan sonra lise. Liseden sonra üniversite.
Ebru Süleyman: E bu 55 yılında ne başladi göçler, 55 – 56 yılında ne daha fazla cittilar, niçin en fazla insanlar cideydilar burdan?
Mahmut Mumci: Valla biz o zamanlarda oldukça küçük oldugumuzdan dolayı tam nedenlerıni anlayamaydık neden. Herhalde biraz tahmin edeydık o citti, bu da cidey ama sonraki gelişmelere göre sonraki bilincin oluşmasına dayalı doğrudan doğruya yapılan baskı. Çok iyi bilinen ve çoklugunun hayatını karartan bi olay vardı o zaman. Güya silah saklıyan aileler varimiş ve onların bireylerınde zorla silah toplama girişimleri yapaydilar. Burda çok eziyetler çeken halkımızdı. Dayakle da, parayle da bütün bu baskılardan dolayı mecbur olmişlar. E niye Türkiye soraylar. Bir, başka kimse kabul etmemiş, çünkü o zaman sadece Türkler göçe kalkmamiş, aralarında Türkiye’ye gidenlerın aralarında Arnavut ailelerden da var, Türkiye kabul etmiş. Burda şimdiki bazi bilgilere, bilinen bilgilere göre Yugoslavya, o zamanki Yugoslavya ve Türkiye arasında güya bi anlaşma imzalanmiş ve bu imzalan anlaşmaya dayalı izin verılmiş. O da bi hem göç etmek hem bütün varlıklarını satıp yada bragıp öyle çırıl çıplak adeta bir şekilde taşınmaya mecbur kalmişlardır.
Ebru Süleyman: Zaten bu ailelerın çogunlugunun varimiş herhalde tarlarari şeyleri onlar hepsi devletleştırılmiş.
Mahmut Mumci: Evet, hepsi kanunlaştırılmiş sözde ama bu da bi çeşit baskı. Yaşam tarzlarına müdahale edilmiş, zorla diyelım eskiden kalma adet olan ferece kaldırılmiş. Okullarda dine karşı baskı yapılmiş o zaman var olan Camilerın yarisiından fazlasi kapalı mağzalar, bilmemneye dönüştürülmiş ki insanlari kendi dinınden uzaklaştırma niyetiyle falan.
Ebru Süleyman: E o vakıt 50’lerın başında insanlar nasıl ciyınidi insanlar? Ferece mi takaydilar?
Mahmut Mumci: Valla, banım hatırladığıma kadar, 51 – 52 yılına kadar Priştine bayanlari fereceyle cezerdi. Aralarında nadir olsa da açık olanlar varidi ama yerli eski halk oturan onlar genelde fereceyle gezerdi. O zaman sonra 51- 52’de zorla kaldırıldı, yasaklandı ferece. Ferece kalkti sadece kim isterse başını örtebiliyordu. Bu sadece sonra yavaş yavaş bakarken, okullardaki durumu incelerken o zaman anlayamadığımız bazi baskılari görüyoruz. Örneğin diğer dersler arasında mecburi ders olan Sırpça vardı. Haftada hemen deye her gün. En az üç ders vardı. Hatta zayıf Sırpçe dilınden, zayıfi olanların, zayif noti olanların sınıfi kaybetme mecburiyeti vardı, seneyi kaybetme mecburiyeti vardı. Sırpçeyi iyi bilmediğinden dolayı.
Ebru Süleyman: Demek derslerın çoğunlugi Türkçeydi hem Sırpçe demek dil cibi ekstra.
Mahmut Mumci: Şimdi ilk okulda, sınıf öğretmenliği döneminde sadece bi Sırpçe ders varidi. Diğerleri Türkçe olidi. Tek öğretmen olduğundan dolayı, tek öğretmenli ama ilk okula gidince sözde kadro yokluğundan dolayı bi sürü dersleri Sırpçe okumak mecburiyetınde idık. Mesela kimya, fizika, resim, o zaman güzel yazı diye bi ders vardı, o dersi da Sırp öğretmenleri bize verırdi.
Ebru Süleyman: E mahallede sabi içez herhangi bi çikardıgınız oynardınız herhalde. Bunlari hatırlay misınız?
Mahmut Mumci: Tabi, çocuk olacaksın da sokakta oynamayacaksın {gülümsüyor} öyle bişey olmaz, tabi oynardık mahallede, çocuklarle, aramızda çeşitli oyunlar. Oynardık saklambaç {gülümsüyor}, oynardık sırçalilarle fanta yada bazen sırçalilar yerıne kozlarle [ceviz] da oynardık. Sonra beş taş bi oyın varimiştır… alti taş varimiştır, bi kuyu açılırdı, belli bi uzaklıktan taşları hepsıni kuyiya isabet eden oyini kazanırdi. Ondan sonra derecik bi oyin varimiştır, oni oynardık. Özel olarak Ramazan ve Bayram içın karpit patlatırırdık. Bu da o narkanın ortasında bi ufacik kuyucuk açılırdı. Onun içıne bi metal kutu, konzerve kutusu yerleştirilirdi, karpit koyulurdu sonra onu ateşlerdik, gürültü yapardı…
Ebru Süleyman: E o karpit nedır?
Mahmut Mumci: Karpit barut, ham barut yani işlenmemiş barut gibi. Üle derdık karpit patlatma. E o zamanlarda sık sık mahalle çocuklari toplanıp etrafi gezerdık. Giderdık tavuk bahçeye, Gırmi’ya. Tavuk bahçeden daha önce varimiştır Strlişte derdık orda, ateş alanı. Ordaki bi, biz o zamanki andığımız, hem şey imiştır orasi, teferiç yeri kasabaliların, sık sık oraya çikardilar bayıra, bayır adi denılırdi. Esasen o dönemdeki Priştine’nın dört Teferiç yeri varimiştır, teo bir bayır, ikinci tavuk bahçe, üçünci Gırmi, bide derdınci bu günki dedığımız Dragodan, oraya da Çingene baglıgi denılırdi, oraya da Teferiç için aileler çikardi.
Ebru Süleyman: E napardınız Teferiç içın?
Mahmut Mumci: Şte Teferiç denildi mi, bu günkü modern ismiyle piknıge, piknik hesabi yani. Yemekler hazırlanılırdi, taşınabilecek yemekler, çay, kahve falan içılırdi.
Ebru Süleyman: Çaylar o vakıt semaverlerden mi ?
Mahmut Mumci: Semaverde hem ateş ta yakılırdi, ateş ta yetıştırılırdi. Çay benim hatırladığım kadar hemen her evde içılırdi, en az bi defa günde. Müsafirlar geldi mi bazen sonra içi da gereğine göre ama bir gün muhakkak çay içılırdi. Evet. O bizım mahallede bütün evlerın büyük bahçeleri varimiştır. O bahçelerde çeşit çeşit çicek, çeşit çeşit ağaç yetışırdi. Sonra bunların arasında özel bi yer çüşk diye adlandırılırdi, orda oturulurdi, keyif orda çekilirdi. {gülümsüyor}
Ebru Süleyman: Çüşk bahçede mi?
Mahmut Mumci: Yapılmiş inşa edilmiş tahtadan falan, orda oturulurdi, bahçenın ortasında ya da bi kenarında falan ama bi ev bahçesız, çiçeksız yok imiştır.
Ebru Süleyman: Demek o zaman çok daha cüzel imiş kasaba esçiden.
Mahmut Mumci: E şimdi şeyapabilirsınız büle, bizım o sokakta meyteplerden sonuna kadar, Rijeka sokagına kadar, orda sekiz bu taratan da on {sayıyor}, 18 ev varimiştır, bu gün citsak sayalım 30’a çikar. Demek hepsının büyük bahçeleri varimiştır, rahat oturulurdi, geniş alanlar. Evler da büyük imiştır, üle küçük ev yokimiştır.
Ebru Süleyman: İlk okuli bitırdınız ondan sonra liseyi?
Mahmut Mumci: İlk okuldan sonra liseye kayıt oldum.
Ebru Süleyman: Liseyi nerde okudunuz?
Mahmut Mumci: Priştine’de.
Ebru Süleyman: Ama hanci lisede?
Mahmut Mumci: Şimdiki daha bu gün Sami Frasheri adıni taşıyan lise, orda okuduk. O zaman Miladin Popoviç idi, sonra değiştırdilar Miladin Popoviç yerıne Ivololar Ibra. E ondan sonra son ismi Sami Frasheri.
Ebru Süleyman: E bütün bu vakıtlarda liseye cideysınız hem babanızın düçanınde işleydınız.
Mahmut Mumci: Evet. Liseyi bitirinceye kadar devamlı babamın yanında çıraklık yapmişım.
Ebru Süleyman: Babanızın düçani nerde idi?
Mahmut Mumci: Eski çarşida.
Ebru Süleyman: Divan yolunda ürtili çarşida?
Mahmut Mumci: Eh ürtili çarişya ben yetışmemişım çünki 46 – 47 yılında yıkılmiş ama var olan bilgilere cüre Çarşi Camisının hemen altında.
Ebru Süleyman: Çarşi Camisının altında imiş?
Mahmut Mumci: Divan yoluna dogri o çikmazda, ordaki o boşluk. Üç tane şey varimiş, üç caddeli {elleriyle anlatıyor} kapali çarşi. O kapali çarşinın bitımınde da varimiş bi şadırvan, şandıvandan sonra yine üç sokak daha kuzeye doğru giden sokaklar ki bunlar hepsi zanaatliların düçanleriymiş orda.
Ebru Süleyman: E bu şadırvan durmay gari herhalde yok gari?
Mahmut Mumci: Yok, yok yok. Bu şadırvan şimdi o meydan heykelın bulundugi meydana o heykele çok yakın bi mesafede imiştır. Bu zanımca şadırvanın kalıntıları 1960 yılına kadar mevcut idi, orda idi. Sonra çevre düzenlemesi yapıldi, çarşi yıkıldi, o eski izler kalkti. O eski çarşinın bölümünde bazi bilgilere göre bi ara Priştine’de 200 kusur zanaatçi dükkani varimiş. Belirli yerlerde belirli zanaatlar icra edılimiş. Mesela varimiş ayri kovaçlar çarşisi, kovaçlar dükkanleri deyelım ya da saraçlar, terziler. Hepsi bunlar kendi branşlarına göre dagılık yerde.
Ebru Süleyman: Nerelerdeymiş bunlar mesela? Terzilerın?
Mahmut Mumci: Terziler… şimdi kapli çarşidan çiktın mi kuzeye dogri giderken birınci sokakta imiş kundraci hem saraçlar. İçınci sokakta bu zanaatlardan başka terziler daha yoğunda varimiş orda a üçünci sokak biraz daha yandan eski uzor dükkani varimiştır, oraya çikan bi sokak. Orasi imiştır ipçiler sokagi, ipçi dükkanleri varimiş orda.
Ebru Süleyman: E sizın babanız düçani nerdeymiş esçi çarşida dedınız?
Mahmut Mumci: Eski çarşida, orda benım çocuklugum çırak gibi geçtiğinden dolayı bi sokak eski çarşi, ismi da öyle geçerdi esçi çarşi onların hep bütün sahiplerıni hatırlarım. Şimdi o…
Ebru Süleyman: E şimdi nerde düşer şimdi o?
Mahmut Mumci: Şimdi o eski çarşidan tek kalan bi yer var Kosova Meclis binasının ve Sosyal Sigortalar Kurumu’nun altındaki orda bi eski sıra dükkanler var. Şimdi birınci dükkan kuyumci, ondan sonraki dükkan bi avukat galiba, sonra var orda bi kahve şimdi bu Bölükbaşların Barış galiba tutay o kahveyi. Ondan sonra eski haliyle olan tek bi dükkan var kundraci, o da Strajalara ait olan bi dükkandır. Son sahibi İrfan rahmetli oldi şimdi kiralık olarak devam edi başka birisi o işi.
Ebru Süleyman: Demek o esçi çarşidan ne kalmiş bi tek o…
Mahmut Mumci: Esçi çarşidan sadece tek o düçan duri orada. E bubi taraftan devam o Divan yolunun başlangıcından aşari yukari, orda da dükkanların çoklugi duri orda ama sahipleri işlenılen zanaat değişik. Bu düçanların karşisında varimiştır bi Han, Bitli Hani derdilar. Bitli sokagi yanında çeşme da varimiştır bitli çeşmesi. Çarşinın büyük bi kısmi ordan su alırdi. Ya ordan ya da Çarşi Camisının yanındaki şadırvandan. Eskiden kalma o şadırvan daha duri.
Ebru Süleyman: Hatırlay misınız o Hani?
Mahmut Mumci: Hatırlaym, hatırlaym. O Han 1956 yılında yıkıldi. Onun yerine da yaptilar şimdiki o ProCredit bankanın binasi nedir orda.
Ebru Süleyman: Se buni divermiş idi bana dedem, onun babasının imiş o Han, orda işleymiş.
Mahmut Mumci: Olabilir ama ben Han gibi hatırlaym, hatta bilim varimiştır o şey Bitli sokagına girmezden bi giriş Han’a {elleriyle anlatıyor} kapilarle hem büle bi kemerle imiştır o giriş ordan, ordan içeriye cirırdi e içerde boşluk varimiştır arabalarle colurdilar pazar cünleri şeyleri. E sonra içi katli imiştır, üst katında varimiştır ordalar, ne alırdi otururdi insanlar, yatırdi kalkardi orda. Altında da magazalar, depolar cibi kullanılan yer.
O Divan yoluna bakan kısmi hanın, orda varimiştır fıçıci. Fıçı yapan bi usta, hatta bizım bi okul arkadaşımız İbrahim varidi, Kataroz derdık onların dükkani orda imiştır. Onlara komşi varimiştır bi kebaçılar orda. Esçi çarşida bu ipçiler sokagına başlanırken orda varimiştır bi Sinagoga, yani çarşida sadece Priştinelilerden, Türklerden hem Arnavutlardan başka Yahudilerın da dükkanleri varimiştır. O zaman benim hatırladığıma kadar ben kendım bilim bi iki yorganci dükkani, bi saatçi dükkani, iki tane terzi da bilim, Kara Kuşeviç, Naşko Yahudi saatçi imiştır. Pırliçeviçlerden onlar da Yahudi asıllı bi aile onlar terzi imiştır. O çarşida yetışen bunlar, var olanlar yani eski esnaf.
Ebru Süleyman: E o Sinagok tam nerdeymiş?
Mahmut Mumci: E şimdi o Sinagok, bugünki meclis var, meclisın arka girişi nedır, ya da en büyük girişi orda, tam onun karşisında imiştır. O Sinagoga şey olmadi yani, o kısım yıkıldıktan sonra Sinagogayi başka yere taşıdilar. Hem gün bu gün daha durur o Sinagoga yeri değiştirilmiş, Eminciklerin evi olan yer, Etnoloji Müzesi bu gün, o müzenın ününde o Sinagoga taşınıldi oraya, orda duri da.
Ebru Süleyman: E bu Yahudi aileleri gari herhalde citmişlar burdan?
Mahmut Mumci: Yahudi aileleri hem duyumlarıma göre İkinci Dünya Savaşından sonra burda var, savaşi burda geçirenler çok aileler varimiş, Yahudilar. O da eski yerliler tarafından gizlenmiş, korunulmiş. Bazileri da Alman istilacilar tarafından toplanıp, kamplara göderilmiş. Üle e sonra 1947 yılında sanımca Israil devleti kurulduktan sonra yavaş yavaş gitmeye başlamişlar. Ben hatırlarım varimiştır Tavuk bahçenın üstünde Yahudi mezarlıgi derdık bi yer. Mahalleden bize pek uzak olmadığından dolayı sık sık giderdık oraya. Varimiştır bi belkide sayısıni tam bilmeym ama muhakkak 10 – 12 büyük mezar lahey [lahit] gibi. Giderdık onun üstünde {gülümsüyor} güneşlenırdık, soyunurduk yatırdık o şeylerın, taşların üstünde. Hem Yahudi işareti olan hem yazi İbranice yazılmiş yazilar varidi ama şimdi artık bilmem duri mi onlar orda durmay mi. Bi ara duymiş idim ki bi üç – dört tane mezar kalmiş hem orasini büle {elleriyle anlatıor} koruma altına almişlar ama görmedım.
Ebru Süleyman: Şimdiçi nedır bu bokserler kulubi ne deylar o neymiş peşinden?
Mahmut Mumci: Şimdi orasi Sırbiya dönemınde, Sırp – Hırvat Krallığı dönemınde yapılan bi bina. Hem orasidır spor merkezi gibi yapılmiş. Orda çeşitli spor oyunlari icra etmek içın bi yer, spor salonu gibi yapılmiş. Ki savaştan sonra da geçlere kadar oranın o Sokolhanenın şeyi sahibi imiştır Priştine boks kulübünün, onlar orda devam ederlerdi alıştırmalarıni. Ki Priştine’nın spor açısından en iyi netice alan spor dalı boks imiştır. Bi zamanlarda ben hatırlaym Yugoslavya’nın defalarca şampiyonu olan Radniçki kulubi imiştır ismi. Orda başarılı boksör olan bi kaç tane kasabali varimiştır. Mehemet Ali Türbedar, İbuş Çolak mesela diğerleri arasında. Bırklaç varimiştır bi tane o ağır siklette, yere sermeyeni yok imiştır, çok başarıli boksör idi.
Ebru Süleyman: İnteresant demek boks Priştine’nın spori imiş.
Mahmut Mumci: Sporda en iyi netice alan Priştine şey imiştır, boks. 50 – 60 – 70’lere kadar sonra 80’lerde bi gerileme dönemi. E 80’li yıllarda sonra güreş kuruldi Priştine’de ilk olarak güreş kulübi kuruldu. Hem güreşte hızlı hızlı büyük ilerlemeler yapıldı, hatta dünya şampiyonu yetıştıren bi klüp oldu Priştine kulübi, güreş kulübi, serbest güreş. Akdeniz şampiyonu varidi. Bu şeyleri bilim çünkü kuruluşundan da kuruluş meclis üyelerınden biriydim ben o zaman. Hatta başkanlık ta bi iki dönem yaptım. Onun içın iyi neticeleri aldık.
Ebru Süleyman: E ugraştınız mi siz da?
Mahmut Mumci: Ben güreşte dil, idareci gibi sadece {gülüyor} aktif olarak dil, güreşçi bi görünümüm yok.