Pjesa e Katërt
Anita Susuri: Po kthehemi te gjykimi…
Adem Vokshi: Te gjykimi, po. Ishte interesant, m’u dukë mirë, unë e ndjeva vetën mirë kur, sa e mbaj n’mend une, i akuzumi Azem Vllasi atëherë u çu edhe n’emër të gjithë atyne t’akuzumve m’shprehi ngushëllime për vrasjën e babës tim. Ndoshta dikush edhe e ka kuptu atë, se pozita e t’akuzumve është vështirësu po nuk besoj që ka qenë e vështirsume për arsye se ne e njifshim mentalitetin e atyne gjykatësave. Bile une e kom njoftë shumë mirë mentalitetin edhe ata gjykatësat e kanë ndi vetën keq për atë që m’ka ndodhë mu, sepse ata nuk e kanë marrë atë si vrasje t’qëllimshme, po si vrasje e rastësishme. Edhe pse ajo ishte vrasje e qëllimshme. Me qëllim që neve, avokatëve, me na frikësu edhe me eliminu ni njeri i cili po i peshat ato protesta e fëmive t’cilat po mbahen çdo ditë në Pejë.
E pastaj, në trupin gjykues ka qenë Ismet Emra, kryetar i trupit gjykues. Ka qenë anëtar i trupit Jusuf Mejzini, si gjyqtar profesional. Ka qenë Shaban Binaku, ish minator i mrekullueshëm edhe ka qenë shumë smutë, edhe ne nonstop u takojshim me axhën Shaban edhe e lutshim, tani është i ndjerë, edhe e lutshim, “Amani t’koftë mos u smuj deri t’përfundon gjykimi”, se ishte ni gjyqtar i cili e zëvendësonte atë. Ai ishte musliman, por ne u frikësojshim prej tij shumë se ka qenë nëpër Komitete, n’punë e krejt e u frikësojshim prej tij shumë. Po ishte edhe ni gjyqtar tjetër malazez, Milutin Zubov, po edhe ai ishte shumë pozitiv.
Kështu që, për vendimin përfundimtar kena shpresu edhe kena besu që me t’vërtetë do t’ndodhë vendimi pozitiv edhe kta do t’lirohen. Posaqërisht kur t’njejtën kohë prej kryesisë së Sllovenisë është kërku me u bo abolimi i Azem Vllasit edhe grupit t’tyne. Prej, në Kroaci ka pasë protesta t’mdhaja në përkrahje të minatorëve. Ka pasë protesta, ka pasë protesta… m’kujtohet ni doktor ka qenë që ka bo protestë me grevë në Kroaci, bash për lirimin e minatorëve. Tash ia pasna harru emrin, nuk po m’kujtohet, por po e di shumë mirë. Edhe plus opinioni botëror i kishe sytë e kthym nga ky gjykimi.
Ishin avokatë prej Sllovenisë, prej Kroacisë, prej Maqedonisë që merrshin pjesë në atë gjykim. Ishin avokatët që mbrojshin minatortë s’bashku me neve, ishte Doktor Miha, jo, Doktor Peter Ceferin ishte, ishte Miha Koziq që janë taku me ta në Vienë. Mandej ishte kryetari i Odës… atëherë nuk ishte, po ishte kur u takova me të ishte Kryetar i Odës të Sllovenisë. Ka qenë ni Danilo Canoviq, ka qenë i Beogradit. Ka qenë, ka qenë Zhelko Ollujiq avokat i Zagrebit. Ai ma vonë ka qenë kryeprokuror i shtetit të Zagrebit kur u pavarësu Kroacia, e tjerë, e tjerë. Domethonë, krejt opinioni botnor ishte i kyçun atje.
Me siguri kjo ka kontribu në ftohjen e atmosferës edhe kur s’kishte prova, qysh me i dënu njerztë pa prova? Sepse krejt u merrke vesh se çka po ndodhë n’gjykim. Domethonë, s’ka prova qysh po i dënon kta njerëzit? Edhe, nuk besoj që ka pasë ndonji sugjerim prej pushtetit m’u liru këta njerëz, po me siguri nuk ka pasë sugjerim që me u dënu këta njerëz. Edhe fati i krejt asaj ka qenë që ma n’fund edhe u lirun, mbas 14 muj paraburgimit.
Anita Susuri: A ju kujtohet qajo ditë?
Adem Vokshi: Po, sigurisht.
Anita Susuri: Si ishte?
Adem Vokshi: Shumë, shumë, shumë (buzëqeshë) krejt Mitrovica, nuk e di, tash po m’duket e vogël Mitrovica sa kanë dalë me prit edhe me duartrokitë atina. Edhe me u mshef mandej serbët nëpër dritare veç me kqyrë, t’u u friku çka po ndodhë krejt, a din. Qikjo ka qenë.
Anita Susuri: Qysh ka qenë gjatë qasaj seancës kusr osht’ lexu… sepse e di që shumica nuk e kanë pritë që kanë me shpëtu?
Adem Vokshi: Nuk e kanë pritë, nuk e kanë pritë. Po, ka qenë, me t’vërtetë shumë entuziaste. Bile t’u dalë me, kom qenë me kolegun Xhyran Demën, kur po dalim edhe ata të Sigurimit Shtetnor po na kërkojnë ato kartvizitat {shpjegon me duar} që hyshim n’gjykim me ato. Edhe po, ia murrën Xhyranit edhe une po ia marrë. Thashë, “Ama, kha more”, thashë, “e kom bajtë gjashtë muj ditë”, thashë, “Suvenir kom me rujtë ktu”. Thashë, “Shtine n’xhep Xhyran. Mos ua jep hiç” (qeshë). Edhe u shukatën edhe ata se edhe ata u zbehën se u lirun kta edhe qëndrimi i tyne veç shumë shumë u zbut.
Anita Susuri: E po m’intereson nëse ishin dënu sa edhe qysh ishin dënu?
Adem Vokshi: Ndigjo, unë kam qenë n’gjykim në vitin 1982 kur dola avokat mbas nja dy muj dite, e kom mbrojtë Halil Alidemën, ju kini ndëgju për Halil Alidemën? [i drejtohet intervistuesës] Ai, faji i tij ka qenë se ka qenë hale n’sy të pushtetit. Ia kanë qit ni trakt po ia kanë gjujt prej jashtit, Sigurimi Shtetnor, kërkush tjetër hiç. Edhe ai e ka marrë, e ka lexu qata edhe e ka çu n’podrum e ka shti n’furrë atje poshtë, me mshefë. N’vend se me djeg, me mshefë. Këta e kanë ditë që e ka atë [dokument] edhe kanë ardhë e kanë marrë edhe e kanë dënu njëmbëdhjetë vjet burg. Ukshin Hotin n’qat gjykim e kanë dënu nëntë vjet burg a, e tjerë, e tjerë a. Qe, qikjo është ajo.
Edhe ktyne, nëse kishin me u shpallë fajtor, atëherë i pritke dënimi prej disa vitesh. Mos t’supozoj, po prej disa vitesh. Por, fatbardhësisht se u ndrru krejt atmosfera [politike]. Atëherë kur u dënu Halil Alidema, atëherë ka qenë ni terr total ka qenë. Total ka qenë ‘82-tën që s’ka pasë as s’i ka interesu as mjeteve të informimit, as ktyne, as atyne. Fundi fundit edhe mjetet e informimit kanë qenë t’gjitha destruktive n’atë kohë.
Anita Susuri: Po m’intereson vetëm edhe, domethonë pas gjykimit po m’duket që ka qenë rreziku prapë për ta që me u burgos prapë ose me dalë diçka me nxjerrë diçka prej kësaj. A ju kujtohet kjo? Ka qenë ni frikë edhe kjo, po m’doket i ka detyru edhe Avdi Ukën e disa tjerë me u largu prej vendit. Po m’duket që ka qenë kjo.
Adem Vokshi: Ndigjo, gjykata kur bjen vendimin çfarëdo vendimi t’bjen palët kanë të drejtë ankese. Nëse o vendimi lirues, prokurori atëherë, i ndjeri Spaso Zanfiroviqi, ai ka pasë t’drejtë me bo ankesë edhe me kërku për me u ndryshu ajo gjykim edhe me u shpallë fajtor kta. Qajo ka qenë frika a. Por nuk ka qenë frikë ku me ditë sa e bazume, sepse gjykata prej pesë gjykatësave po t’liron aty, nuk t’liron bash kot e kot a. Edhe ai ka mujtë me bo ku me ditë çfarë ankese, por jo me ndryshu diçka. Ka mujtë vetëm me e kthy landën n’rigjykim me u gjyku për s’dyti. Eh, atëherë ka pasë rrezik që ata me u dënu. Po, jo vetvetiu kështu, a din. Pa qat ankesë nuk ka pasë ndonji rrezik. Bile, unë nuk kom prit ndonjë rrezik çak edhe nëse bon ndonjë ankesë prokurori.
Anita Susuri: Si kanë vazhdu këto vitet e ‘90-a për juve? Kanë qenë vite t’vështira muj me thonë kur janë largu shumica prej punës.
Adem Vokshi: Të tregoj drejtën, une kom pasë ni mori rastesh edhe të minatorëve edhe të punëtorëve të Trepçës edhe punëtorëve të Qendrës Medicionale edhe të Komunës, ku i kanë largu prej punës. Më kujtohen mjekët për 3 shtatorin që i kanë largu prej punës atëherë në të ‘90-ën për kurgjo hiç. Vetëm se me 3 shtator s’kanë shku n’punë edhe i kanë largu prej punës. Sepse ishte qëllimi me i, ekonomikisht me i shkatërru familjet shqiptare, a din, për mos me gjetë zgjidhje edhe për me ikë përjashta. Por, kjo nuk ka ndiku n’punën time, përveç që kom pasë punë shumë, ma shumë sepse u dashtë me shkru kundërshtime, u dashtë me shkru padina, u dashtë me i përfaqësu.
Më kujtohet i përfaqësojsha për marrëdhanie pune, po i përfaqësojsha edhe për çashtje banesore sepse ua kërkojshin edhe banesat me ua marrë. Sepse atëherë nuk kishte pronësi banesore, po kishte vetëm t’drejtë banesore. Pronësi banesore mbas vitit ‘90 kur erdh ligji për me i privatizu banesat, atëherë shumica e shqiptarëve nuk ishin n’punë edhe ishte shumë problem me i privatizu banesat. E unë m’kujtohet shumë me sukses i kom përfaqësu për çashtjen banesore, a për çashtje të marrëdhanies punës, ato landë gati kurrë s’janë krye.
I kanë pat’ vendosë nëpër Kralevë, nëpër Kragujevc, nëpër atë, i kanë pa çu landtë e krejt Kosovës për marrëdhanie pune i patën çu atje. Sepse nuk kishin mbështetje ligjore për ndërprerjen e marrëdhanies të punës edhe përkundër që n’atë kohë e prunë ligjin për marrëdhaniet e punës n’rrethana t’veçanta. Sepse me nenin 8 të Ligjit të Punës të Marrëdhanieve të Veçanta ishte parapa që punëtori t’mundet paparalajmrim me iu ndërpre marrëdhania e punës, nëse dy apo më shumë ditë pandërpre nuk vjen n’punë. Ishte vetëm ni ditë, 3 shtatori. E për atë ni ditë nuk mujke ligjërisht me ia ndërpre marrëdhanien e punës. Qikjo është ajo.
E për qat’ arsye nuk i merrshin qato landë me i shqyrtu fare. Mandej e prunë ni grup të gjykatësave prej Serbisë e Vojvodinës atje me i ndihmu gjyqësorit të Kosovës për me i kry ato landë edhe ata që erdhën asnjani nuk krynte ku me ditë çfarë landë. Shumë, shumë rrallë. Ka pasë nja dy-tre gjykatësa që kryjshin, u mundojshin me kry, por shumë vështirë ishte deri te realizimi i atyre kërkesave.
Anita Susuri: Gjatë viteve të ‘90-a edhe, janë vra edhe avokatë, kanë qenë për shembull, Bajram Kelmendi u vra…
Adem Vokshi: ‘99-ën u vra Bajram Kelmendi. Mikel Marku që thashë u vra mbas babës sim… nuk e kanë vra Mikel Markun, ni kojshi serb polic e ka rrafë, qaq shumë e ka rrafë edhe e kanë çu në polici edhe aty e kanë majtë për katër-pesë ditë derisa vdiq ai. Kjo ka qenë.
Anita Susuri: A e keni ndje ju rrezikun apo qysh ju ka gjetë kjo periudhë n’qat aspekt? Domethonë, kur filloi domethonë ‘98-ën fillimisht me familjen Jashari që u bo masakra, pastaj deri me fillimin e bombardimeve që u vra Bajram Kelmendi, qysh ka qenë krejt kjo periudhë? Pastaj edhe lufta? Po mendoj, reagimi.
Adem Vokshi: Ni, ni, shok i jem e përshkrun kështu, tha, “Ishim pramje”, tha, “gjysa e kafes ishin policë, gjysa ishim kështu edhe lujshim me gurë e pijshim e krejt”, tha, “Edhe po ma bon njani”, tha, “Kqyre”, tha, “po kallet atje Ukrashtica”, edhe “Çka ka me bo une që po kallet atje? Unë s’muj me nimu” (buzëqeshë). Kjo është ajo. Edhe me tregu edhe ni send, nuk e di po jo une, por as bashkëshortja ime, as fëmitë e mi, edhe pse kanë qenë t’vegjël atëherë, nuk jena friku fare. Une i përmbahem atij parimi që ka thanë ai plaku, “Fmi, po ju lo amanet me babën, njiqind herë jom dekë dej sot, veç ni herë po diska. Qitash ka ardhë momenti për me dekë a. Eh, mos vdisni njiqind here”. Edhe unë njiqind herë s’jom dekë, veç niherë kom me vdekë. S’e di a po kuptoni a jo.
A din pse? Tash ju tregoj nji… isha n’kompjuter t’u punu, diku ishte ora 1:00, 1:30 e natës, janari i ‘99-ës, ose frori, besa mundet me qenë frori. S’po m’kujtohet tamon. 1:30 e natës kur dera tak, tak, tak {onomatope} dera e oborrit, atëherë isha n’shpi.
Anita Susuri: Në Prishtinë?
Adem Vokshi: Jo, në Mitrovicë.
Anita Susuri: Aha.
Adem Vokshi: Po, isha n’shpi edhe kojshi e kisha vllaun e Lah Nimanit, Mustafë Nimanin, vllaun e tina. Ai e kishte dy katë shtëpinë edhe kishte dritare përjashta. Une s’kisha, a po kupton? Edhe po e thirri n’telefon, “Mustafë, a të çova?” Tha, “Po”. I ndjeri ka qenë i mrekullueshëm, thashë, “Pashë Zotin kqyr prej dritarës dikush po troket n’derë. Po du me çelë derën se po m’thojnë jonë tre djem t’ri, se bisedova me ta. Mos e kanë policinë mrapa e po m’bojnë telashe”, kurgjo tjetër. Tha, “Mos e çel derën pa t’thanë une”, edhe ai kqyri n’dritare s’ka kërkund veç ata tretë.
Edhe, nejse, i shtijmë mrena, e çeli derën i shtijmë mrena e i presim mirë. Policia ti e din te gjykata atje naltë që ishte, prej atjehit i kanë lshu ka 12:00 sahati natës. Ata i kanë marrë prej Skenderajit i kanë lshu atje edhe ata rrugës tuj ardhë kanë trokitë nja dhetë-pesëmdhetë shpi, “Nja dhetë-pesëmdhetë shpija kena trokitë, kush s’na ka çelë derën”. Kjo është ajo frika a e njerëzve. Mandej m’tregojshin, “E kena ndi valla derën po s’kena guxu me çelë”. Une guxova. Nejse, e kisha edhe atë kojshinë po edhe mos me pasë pasë ata, une e kisha çelë. Por, meqenëse e kisha këtë zgjidhje pse mos me përdorë ata.
Edhe të nesërmen njoni e kishte një hallë atje në Mitrovicë. Njanin erdh e murrë nji profesor i gjimnazit, ka qenë ni Hasan Veliqi. Ai erdh e murrë djalin e vllaut edhe njëni kishte me shku te halla në Vushtrri, por s’guxojke. Thashë, “Une t’çoj me kerr”. E kom hyp n’kerr deri në Vushtrri e kom çu. (qeshë). Qitash nji ditë ishte taku njëni prej atyne me djalin tem, njënin prej atyne djemve, edhe i ka tregu çka i ka ndodhë edhe qysh, “Baba yt” tha, “na ka pranu n’shpi atëherë”. Tani na t’nesërmen iu dham edhe sillë edhe i përcillëm kadale. Kjo ka qenë ajo atmosfera e njerëzve po edhe mosfrika ime.
Vetëm ni send mandej jom frigu gjatë ‘99-ës, kur, jom frigu për fëmitë e mi. Pse u bona qaq budallë t’u mendu që kjo punë për tri-katër ditë edhe a e pranon kapitullimin edhe zgjidhet ky problem. Jo une, shumë njerëz kanë mendu kështu. E që bohet 77 ditë as ndërmend s’më ka marrë. Ni muj ditë jom cillë nëpër Mitrovicë mshefu ktu, mshefu aty, mshefu aty me familje katër anëtarëshe, kijamet. Qikjo është ajo. Shumë shumë vështirë ka qenë.
Anita Susuri: Çka keni pa gjatë këtyre ditëve që nëpër Mitrovicë jeni end? Çka keni pa, a qysh ka qenë?
Adem Vokshi: Ditën e bombardimeve, atë natë, kazerma ka qenë shumë afër. Mandej kur ka ra atje granata edhe fëmija kanë qenë te kojshia, e kanë kapërcy murin janë hi n’shpi te na. E mandej të nesrit proma kena shku te kojshia atje edhe… po, po kallet shpija e kojshisë edhe unë p’i thirri vatrogascat [Srb.: zjarrëfikësit] s’po lajmërohen. Pe i thirri policinë, p’i thom, “Qishtu qishtu po kallet shpija”, tha, “Edhe shpija jem po kallet”, “M’falni”, çka m’i bo. Po neve s’na ngucën aty n’shpi. Të nesërmen kom hypë n’kerr edhe i kom marrë familjen edhe jom nisë kah Zubinpotoku n’atë anë.
M’ka dalë policia tha, “Ku kështu?” Thashë, “Nëse Zoti jep deri në Veli Breg me shku”, s’po ju tregoj ma larg, “Kthehu! Kthehu, po t’thom!” S’la as me folë, se me folë serbisht ia mujsha, a din. Por, çka me folë, u ktheva (qeshë). Jom mshefë te motra e këtij Mustafës, ni natë veç e kena bo ni gjum. Krejt shpijat rreth janë kallë atje, krejt shpijat janë kallë, dugojt u kallën krejt, krejt, kijamet u konë. Edhe Mustafa ditën, unë me marrë do bujashka atje, m’i marrë do patate atje, se s’kish bukë as kurgjo e m’i pjek.
Edhe tash kur dy policë hyn i thyen dyrtë atje t’oborrit edhe hyjnë brenda unë e kisha kerrin aty, ni Kadet e kom pasë. Edhe tha, “Kush o ktu?” Thashë, “Une me familjen teme”. Tash, për Mustafën s’po guxoj me tregu se ai dul atje ish mshef dikah. Po me tregu që është ai, pse u mshef atje? Me gjetë ata e vrajnë, nejse (qeshë). Ata me automata. “Kush o brenda?” “Familja jeme”, nejse hyn brenda i kqyri atje edhe dulën përjashtë. Kur dulën thashë, “A po doni n’podrum me kqyrë?” Thanë, “Ja ja ty po t’besojmë”.
Po katër kenë, dy përjashta mbetën dy mrenda. Edhe njani po ma bon, “Kush je ti?” Thashë, “Une jom Adem Vokshi”, çka me thanë. Ata m’njofin ma mirë. Ai po ia bon, “Avokat i njoftun”, ky po ia bon, “A u kanë i mirë a jo?” (qeshë). “A po ma shet kerrin?” Thashë, “Jo”, “Pse?” Thashë, “Kqyre more podi qysh e ka lshu krejt”. Përnime ishte i dëmtum shumë, “E ka lshu shumë e me bo me ta shitë kështu thu kqyre avokati m’mashtroi. Mos bo hajgare!” Thashë, “Po s’të ka hije”, thashë, “se të lshon 200 kilometra s’munesh m’i gra”.
E mandej u pajtu se kur i thashë jo {shpjegon me duar} (qeshë). Dulën, mbasdite erdhën dy serbë tjerë edhe ata me maska erdhën. Këta paradite pa maska, masdite me maska. “Kond e ki aty?” Thashë, “E kom pronarin e shpisë edhe une jom me familje krejt”, edhe hin brenda. Kontrollunë me automata krejt kështu {shpjegon me duar}. Po kur t’u dalë përjashta po ma bon njani, unë e njifsha ata po s’guxojsha me i thanë që po e njoh. Ai perfekt shqipën. Tha, “Mos të shoh ma ktu”, serbisht. A kuptoni serbisht? [i drejtohet intervistuesës].
Anita Susuri: Po.
Adem Vokshi: Nejse, thashë, “U bo. Ku me shku?” Tha, “Për Shqipni”. Thashë, “Sonte?” “Jo, jo”, tha, “nesër”. “U bo, faleminderit!” Atë natë gjithë shpijat rreth e rreth u kallshin a. Ne aty n’shpi as gjumë s’mujshim me bo. Të nesërmit prej aty me kerr e në pjesë veriore se knej s’guxojshe me shku. Në pjesë veriore e kisha çelsin e banesës të çikës të axhës atje kojshi me SUP-in (qeshë). Qaty kom ndejtë nja katër-pesë ditë, mandej edhe prej atyhit ma kishin vjedhë kerrin, mandej prej atyhit kom dalë n’kamë poshtë. Kena dalë në stacion të autobusave me u mundu me shku, po atë ditë u bombardu ajo ura t’u shku kah Zubinpotoku n’atë anë edhe nuk mujtëm me shku. Edhe mbas katër-pesë dite, mandej në kolonë e për Shqipëri.
Anita Susuri: Qysh ka qenë qajo se është goxha larg?
Adem Vokshi: Kom pasë fatin, s’po di, ndoshta ndoshta unë besoj shumë Zotin edhe t’u bo mirë edhe gjen mirë. Ni natë kom bujtë me familje atje në Zhabor edhe të nesrit na kanë përzanë ushtria në 12:00 sahati ushtria e rregullt, “Hajde, leni, me shku në stacion të autobusave”. Jena ndalë te shkolla në Shipol atje, edhe aty kena ndejtë atë natë. E kena gjetë ni shpi, po shyqyr që e gjetëm se filloi shi, kijamet shi. Edhe t’nesërmit shkoi njani prej atyne ku flejtëm atje ia ka dhanë nja 200 marka atij policit edhe ia kish dhanë jo kamionin e mirë, atë tjetrin ia kish dhanë. E në qat kamion m’kanë fut mu n’fund atje, “Mos t’shohin ty, se ty t’bojnë telashe”. Fëmi, gra kha përpara deri tre kilometra para kufinit na ka çu qai kamion.
Rrugës e ndalën te prroni i keq atje e dënun nja 70 marka, e dënun demek tonë kta njerëz i ke hipë e qisi sende. Po kalum mirë, kalum. Tani n’komë jemi ardhë deri n’kufi. Tani n’kufi, kufini mbyllun deri në ora 9:00. Në ora 9:00 ka fillu shi, kijameti i Zotit, ledinë. Nuk guxoni me marrë tesha, nuk guxoni kështu, nuk guxoni ashtu. Hajde faqja zezë. Dokumentat e shpisë edhe krejt, letërnjoftimin krejt ato, njanit prej bineqve, ai s’din serbisht, ia shtina ktu n’bark edhe thashë, “Hiç mos fol. Nëse të ndalin une jom ktu, une foli me to”.
Kur filloi shi qashtu, fillunë me kalu kufinin ata, “Dokumentat?” Nja dy kojshike t’mija po ia jepin letërnjoftimin, ja morën ia çkynë {shpjegon me duar}, a din. “Dokumentat ti?” Thashë, “Krejt i kanë marrë rrugës”. “Hajde, kalo!” Po, kurgjo, i pshtova dokumentat. Nejse e pshtova familjen e që ishte shumë mirë. Thojsha me këto mend t’u ditë gjithçka edhe qysh u habita me mbetë ktu. Krejt ata shoktë e mi, “A don me ikë?” “Jo more, çfarti, pse me ikë?” Kur t’nesërit kërkund s’janë ata, janë ikë para meje (qeshë).
Anita Susuri: E në Shqipni ku keni qëndru?
Adem Vokshi: Kom qëndru në Tiranë. Natën e parë kom qëndru te ni mitrovicali atje te banesat e arabëve edhe t’nesërmen… nejse, atë natë jena mundu me kontaktu me familjen e grusë, se familja e grusë e ka shpinë në Tiranë, në qendër, te Fakulteti Juridik atje. Po na nuk e dishim, as nuk dishim qysh me shku. Nashti njiqind frikë që s’ju pranojnë në Tiranë, s’ju pranojnë në Durrës, ju çojnë në Vlorë e çka po di une. Edhe të nesërmen jena dalë me ecë qashtu, por, pa, pa… edhe jena taku me ni akraba t’nusës edhe na ka tregu, na ka orientu atje edhe kena shku atje. Nja dy-tri ditë kena nejt atje, tana kena gjetë ni banesë me qira dy dhomëshe 600 marka në Tiranë edhe për dy muj ditë përniherë kemi pagu edhe qashtu (qeshë), çka me bo.
Anita Susuri: Qysh e keni pritë lajmin për çlirimin edhe qysh jeni kthy? Ku jeni kthy?
Adem Vokshi: Është shumë interesant. Qiky djali që punon me mu, Urimi, ishte i vogël atëherë, gjashtë vjet, as gjashtë vjet të plota. Kur kemi dalë kah Shqipnia që e kalum kufinin atje, “Babi”, tha, “flamuri”, “Po, me babin”, thashë, “Na u ka kajt nana”. M’u kujtun palestinezët, m’u kujtun muhaxherët shqiptarë, e krejt ato m’u kujtun. “Kurrë s’kena m’u kthy ma knej”. Diçka e pabesueshme! E tani ankohen, veç lirinë me pasë. Shkova në Novi Pazar ‘98-ën me ni shok atje ma bojshin ata boshnjakët, “Çka po doni ktu? Tona t’mirat, kerre keni, kta keni, kta keni… çka po lypni tjetër?” “Lirinë p’e lypim”. Pa liri krejt shkunë.
Anita Susuri: Qysh jeni rimëkëmbë pastaj? Qysh keni fillu me punën?
Adem Vokshi: Në Pejë krejt çka kom pasë janë kanë t’shkatërrume. Nejse, jo t’mijat po shpija e përbashkët ka qenë. Në Mitrovicë ni shpi që e kom pasë e kom pasë n’podrum ma kanë shti kta vllaznit e Adem Demaçit, une ngucna kanihere. E zyrën ma kanë shkatërru, prej nja 13 mijë landëve më kanë mbetë nja 300-350 landë, jo komplet po që i kom gjetë a din, që i kanë shkatërru. Ato literaturë e libra e kom pasë kijamet, krejt m’i kanë marrë. E mandej ato i kom shti n’kompjuter mos po i vyn dikujt prej palëve edhe kanë ardhë i kanë marrë disa çka ka pasë atje.
E kom ndejtë ni natë te ni shok në Mitrovicë, mandej mas dy dite kur u ktheva prej Pejës nuk kishte vend ma aty edhe kom ndejtë te ni shok tjetër në Mitrovicë. Ai me zor m’ka marrë atje, po nuk kom ndejtë tre-katër ditë. Edhe mandej ni gjakovar i vjetër, ni Arsim Abrashi ma ka dhanë ni banesë t’cilën unë ia kom fitu kur ia kanë ekspropriu pasurinë. Jo atë banesë, nja tri banesa, shpi e krejt ato. Po ai, “Merre kta edhe”, {shpjegon me duar}. Mujke me lshu me qira në qendër të Mitrovicës, bash përballë me komunën. Tha, “Ti ni vjet ktu me ndejtë”.
Edhe mandej ni vjet tjetër qitij Mustafës, kojshisë tem ia rregullova përmes AKTED-it ka qenë atëhere me rregullu shpinë që e ka pasë kategoria e katërt. Unë e kom pasë kategoria e pestë, a din prej fillimit është dashtë. Atij ia rregullun ata e aty kom banu ni vjet. Mandej e kom ble ni shpi t’vjetër, kijamet e kom ble. Që kur e kom ble kur ka ndëgju gruja jeme cilën shpi e kom ble ka thanë, “Ti s’je normal”, çka me bo? Thashë, “Une kom me rregullu atë shpi edhe ju s’keni me hy aty”, edhe njoni prej bineqve ma boni qata edhe po tha, “Qysh mos me ble? Me tre mijë marka a blehet shpija?”
E kom pa shitë pllacin mandej se ajo gruja që ma shiti ishte gruaja e nji shokut tim, katolik ka qenë ai. Une kom pasë shumë muhabet me to, e mandej kjo u martu në Pejë po na ka pat’ mbetë muhabeti se ai vdiq, ai shoku jem, e gjithmonë i kena rujtë ato raporte. Njanin djalë e kishte në Amerikë, çikën e kishte t’martume Posturc a, e kishte t’martume në Kroaci, në Zagreb.
E tha, “Po m’jepin njiqind mijë euro”, ajo shpi, njiqind mijë marka, shpija u shitke shumë kohë t’gjatë po s’ishte kader [fat]. Ka qenë e rujtne për mu (qeshë). Edhe tha, “Për njiqind mijë po ta jep ty se gjynah është ti nëpër rrugë me mbetë”, a din, thashë, “O faleminderit shumë, po une pare s’kom”, tha, “Bone veç ni t’treten çikës po i vyn, djalit”, tha, “E mu, kur t’bon pare m’i jep”, “A qashtu a?” “Po”. “Boma përhajër”. I kom nxjerrë qato tre mijë marka ia kom dhanë. Me qato tre mijë marka kom ble shpi. Po mandej kadal dale jom rehabilitu.
M’kanë lutë me u bo gjykatës mbas luftës menihere. Kanë dëgju, jurist i mirë e ke qenë gjykatës e qishtu me i ndihmu kësaj popullatës. Po bre ka qenë nji hajnere atje thashë, “A po m’tregon diçka?” Thashë, “Rrogën 250 marka. Po?”, thashë, edhe po i tregoj çka kom hupë krejt, çka kom trashëgu, çka kom fitu. Gruaja intelektuale, une intelektual e krejt. Thashë, “Edhe me 250 marka kur muj me u rehabilitu?” Thashë, “A ka rrezik me qenë une avokat? Mos o e ndalume?” “Jo, jo”, tha, “mundesh me qenë”. Thashë, “Une p’e zgjedhi avokaturën, e kom zgjedhë krejt edhe në avokaturë po rri”.
Edhe në fund une jom i martum. E kom grunë e Pejës se krejt mendojnë që e kom grunë e Mitrovicës, po ato të Mitrovicës n’kohën time s’më kanë dashtë, po e kom mashtru kta ka qenë studente edhe jom martu me to. Edhe i kom dy bineq ‘85-tën t’lindun, e kom vajzën ‘89-tën t’lindun edhe djalin e vogël ‘93-tën t’lindun. Djali i vogël punon me mu avokat, njëri prej bineqve është avokat, por është në Mitrovicë. Ai tjetri binak është në ekonomik punon në Prokurori në Mitrovicë, po ka edhe ni dyqan privat që merret me to.
Vajzën e kom ekonomiste, ka magjistru në Fakultetin Ekonomik. Për momentin është zëvendës drejtoreshë në shkollën “Mehmet Akif” në Lipjan edhe e ka ni vajzë, ajo edhe pret edhe ni fmi tjetër. Djali i madh i ka dy vajza edhe ni djalë. Djali i dytë, ai binaku i ka dy djem. Shumë të parahatshëm, po çka me bo, fmi. Ky djali i vogël e ka ni vajzë tash shumë shpejt edhe qishtu. Ni familje e mirë e dobishme për shoqninë.
Anita Susuri: Tash jeton në Prishtinë apo?
Adem Vokshi: Jo, në Mitrovicë ende jetoj, se gruja s’po m’vjen në Prishtinë (qeshë).
Anita Susuri: Korab, a ki ndonjë pyetje?
Korab Krasniqi: Po, si fundi me qenë. Meqenëse e keni përjetu, si me thanë, disa sisteme, po e quj sisteme, mandej ‘90-ta regjimin e Millosheviqit edhe tash po jetoni në Kosovë t’pavarur e cila po mundohet me ndërtu shtetin me kapacitetet që i ka edhe ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare. Me t’pytë, qysh i ke pa ose qysh mundësh me i krahasu kto tri sisteme t’drejtësisë?
Adem Vokshi: Asnjëni prej sistemeve nuk m’ka pëlqy. Tjetër është që kam qenë i detyrum me jetu n’ato sisteme. Sepse sistemet e mëparshme kanë qenë despotike, kanë qenë sisteme që kanë mendu me komandu me njerëzit, kanë qenë sisteme… edhe sistemi socialist që i ka bo njerëzit e mvarun prej t’ardhunave, ni rrogë e ki edhe e ki pushimin n’deti me shku dhetë ditë edhe eventualisht ni vikendicë, po.
Ky sistemi tani që osht’ edhe ky i ka dobësitë e veta. Por, shiqoni krahasoni Kosovën e ‘99-tes e ‘98-tes, mos t’thom ma herët, me Kosovën e sotit, a nuk kena ndryshim? Po lakmojnë rinia me shku përjashta, çka gjejnë përjashta? Une kom mujtë kaherë me shku përjashta. Atëherë kur ma kanë vra babën, me dy durë m’kishin prit përjashta edhe për fmi edhe për krejt. Po mbarojnë shpija ktu dy katëshe, tri katëshe për fmitë. Ai vet s’ka me u kthy le mo fmija me ju kthy a.
Është Kosova e mrekullueshme, është e lirë. Tani veç duhet me punu edhe me i zgidhë njerëzit që vyjnë nëpër kto pozita. E kena pa që disa po zgidhën që nuk vlejnë, zgidhi ata që janë ma t’mirë. Qikjo është ajo. Me tona t’mirat jena. Me tonat.
Anita Susuri: A ki mo pytje? [i drejtohet Korabit] Faleminderit shumë për intervistën edhe për kontributin e juj.
Adem Vokshi: Faleminderit edhe juve për krejt punën që po e boni edhe krejt angazhimin edhe krejt kto, po shpresoj që suksesi nuk do t’ju mungoj.
Anita Susuri: Faleminderit shumë.
Korab Krasniqi: Faleminderit.
