Pjesa e Parë
Marijana Toma: Sot është 14 korrik, intervista me zotëriun Zoran Plleqash. Zoti Zoran, a mund të më tregoni ku jeni lindur, kur jeni lindur dhe pak lidhur me familjen tuaj si dhe disa kujtimet më të hershme?
Zoran Plleqash: Po themi, unë jam i lindur më 30 korrik, ‘55 në Prishtinë nga baba im Nikola dhe nana Olivera. Prindërit e mi, do të thotë si njëri edhe tjetri janë vendas të Prishtinës. Ndërkaq, familja e nënës janë me origjinë, mendoj, me origjinë nga Prishtina, pra Prishtinas të vjetër, njerëz të cilët kanë do të thotë mbase edhe katragjyshi i im ka ardhur nga një fshat nga rrethi i Prishtinës i cili quhet Krajishtë, e aty e ka blerë një lagje, themi, mejhane, e kishte tokën e vetë. Pa… këto i kanë trashëguar të tjerët njerëzit e tij, do të thotë stërgjyshi im, pastaj gjyshi e kështu me rradhë.
Ndërsa familija e babës, do të thotë stërgjyshi im, do të thotë në vitin 1914, pas Luftës së Parë Botërore nga ana e Mbretit Aleksandër i është ndarë atëherë, themi në vitin ‘14, ‘18, atij ju nda një pjesë e malit në Devet Jugović [Bardhosh] ashtu quhej. Ata e kanë prerë malin për të fituar një lloj toke pjellore, përkatësisht për të bërë të mundur jetën nga bujqësia, blegtoria e tjera. Do të thotë kjo është njëfarë lloj baze. Pra unë jam i lindur në Prishtinë, këtë ua kam thënë. Shkollën fillore e kam kryer në “Meto Barjaktari”, tri vitet e para. Pastaj, baba dhe nana e kanë ndërruar këtë adresë, ngase ndërtuan shtëpi në lagjën Aktash, prandaj nga klasa e pestë deri në të tetën e kam vijuar në shkollën fillore “Vladimir Nazor” [Naim Frashëri]. Kështu ishin të emërtuara atëherë.
Pas shkollës fillore, pasi e mbarova shkollën fillore e cila ishte afër shtëpisë sime, në të cilën kam lindur, ku kam jetuar unë, këtu, unë kam vazhduar shkollimin e mëtejmë, të themi, shkollimin. Shkova në shkollën e mesme ekonomike në Prishtinë, të cilën e mbarova normalisht për tri, katër vite. Ishte dega e përgjithshme, atëherë nuk kanë qenë të ndara në degë, pra ishte e përgjithshme. Kjo shkolla ekonomike atëherë kishte më shumë drejtime, që mos ta tejkalojë edhe këtë pjesë. Do të thotë, ekonomik, juridiko-biroteknike, turistike dhe tregtare. Në atë kohë ne shkonim bashkë në shkollë me shqipëtarët.
Kështu ishte gjatë vitit ‘74. Atëherë ne, unë së bashku me shqipëtarët, unë edhe shkollën fillore e kam kryer me shqipëtarë. Madje edhe shokun e shkollës fillore e kam pasë shqipëtar i cili e ka kryer me mua, do të thotë në gjuhën serbe, ndërkaq më vonë në të mesmen ka kaluar në gjuhën shqipe, në shkollën e mesme teknike, vijonte, njëfarë Ismetii, shoku im. Do të thotë, e kreu atë shkollë të mesme, pastaj u regjistrua në fakultet, poashtu në Prishtinë ku në vitin ‘75 u regjistruam, apsolvuam diku ka vitet e ‘80-ta dhe pastaj pak jam zhagitur, sepse fillova të punoj, pastaj u martova. Në vitin ‘81, unë u martova dhe na lindën tri vajza pas kësaj.
Në ndërkohë unë kam punuar, e kreva ngadalë fakultetin, ngadalë sipas disa ideve të mia, unë kam punuar në shkollën e mesme si profesor, tani kam punuar si ligjërues i lëndve ekonomike, pastaj kam punuar atëherë në Këshill Ekzekutiv të Kosovës. Ka qenë njëfarë Drejtorie për mallëra rezervë të Kosovës në bashkpunim më Drejtorinë për mallëra rezervë të Jugosllavisë. Pastaj unë, pas të gjithave, pas shkollës dhe asaj Drejtorie, mua m’u dha rasti dhe u emërova drejtor, pra kalova në firmën “Jugoagent” Beograd, në të vërtetë Novi Beograd, aty më emëruan për drejtor të asaj përfaqësie atje ‘poshtë’ në Prishtinë. Aty punova gati katër vite, deri ‘89-tën.
Atëherë vërtetë ka qenë okej, por me rastin e vendosjes së sankcioneve, thjeshtë “Jugoagent” më nuk kishte punë, ofronte shërbimet e përkthimeve, transportin e mallërave me anije, airoplana, kryesisht me anije tej oqeanike. Ata i kanë pasur anijet e veta, përkatësisht ata i kanë drejtuar. Unë kam qenë përfaqësues për Kosovë dhe e kisha një bashkpunim të mirë me Trepçën, dhe Trepçës i kemi bërë bartjen e superfosfatit nga Sirija, sepse Trepçës i nevojitej për përpunimin e tij në repartet e veta dhe për fabrikën e baterijave në Gjilan. Ne atë kohë fabrika e baterijave kishte marrë hov dhe ata në atë kohë kishin filluar të eksportojnë për në Amerikë. Fabrika e baterijave ka qenë me nam, kishte njerëz të rinjë të cilët kishin vizion, ata depërtuan vërtetë dhe vërtetë ishte një kohë, një kohë, deri në vitet e ‘90-ta, ishte periudhë e fuqishme. Ata e kanë pasur madje edhe transportin për Amerikë. Ne përmes “Jugoagentit” punonim dhe kryenim transportin.
Marijana Toma: Më thuani, do të kthehem edhe pak në femijëri, rreth familjes. Ju a keni qenë fëmiu i vetëm apo?
Zoran Plleqash: Jo, jo. Unë e kam vëllaun dy vite më të ri, dy vite e kemi diferencën, ai është Dragani, i cili ka jetuar, meqë mua prindërit më ishin ndarë pasi që unë i mbusha nëntë vjet, ndërsa ai i kishte shtatë pastaj unë kam jetuar me babën tim Nikollën. Jetonim me të, ai neve na ka rritur, nuk u martua, na shkolloi, na martoi me darsma, dhe me të gjitha kështu. Do të thotë, ne kemi jetuar bashkë. Më pas vëllau im shkoi në Beograd, aty diku pasi e kreu shërbimin ushtarak, ai shkoi në ushtri, shërbimin ushtarak e kreu në Pulë në gardën e Titos, por pasi që nëna ime ka jetuar këtu [Beograd], dëshironte të largohet nga Prishtina, nuk e donte Prishtinën, sikur unë edhe ai ka ardhur këtu të jetojë dhe të punojë. Së pari ka punuar në Pulë, në Poreç e tjera, kur erdhi nga ushtria nga Pula. Punoi në Poreç tri, katër vite e pastaj me kalimin e kohës dëshironte të jetonte këtu, ndaj vazhdoi të jetojë këtu, nuk e di deri në cilen moshë sepse unë jetoja ‘poshtë’ me babën, ai pastaj para ‘99-tës, do të thotë ‘94-tën u kthye me familjen e tij ‘poshtë’ për të jetuar. Pasi që bashkëshorten e kishte juriste, bshkëshorten e tij e zgjedhen gjykatëse ‘poshtë’, gjykatëse për kundërvajtje, e ai punonte në “Jugopetrol” në pompë, kështu që ai u kthye.
Bashkëshortja ime punonte poashtu në “Jugopetrol”, ajo ishte drejtoreshë për financa. Prej fillimit, jo menjëherë. Ajo filloi si praktikante në “Jugopetrol”, atëherë në Kosovë, e pastaj më kohë ajo gjithnjë ka pasur punën, do të thotë, ato që i përkasin ekonomistëve, gjithnjë i ka pasur ato pozita për financa. Ajo mbeti me punë në “Jugopetrol” deri në fund, përkatësisht deri në atë moment kur “Jugopetroli” hyri në grevë. Kjo grevë ishte greva e parë, edhe për këtë do të ju tregojë, ku shqipëtarët dhe serbët së bashku janë ngritur kundër një njeriu. Kjo ishte e paparë.
Marijana Toma: Në cilin vit ka ndodhur kjo?
Zoran Plleqash: Kjo ka ndodhur në vitin ‘96, ‘97. Nuk më kujtohet saktësisht, mund ta pyes. Ky është rasti i parë në jetë, mendoj pas viteve të ‘90-ta kur shqipëtaret e patën lëshuar. Megjithatë, “Jugopetroli” ishte firmë e fortë, shqipëtarët, ndoshta disa e kanë lëshuar, por pjesa dërmuese ka mbetur në punë dhe janë ndje që kanë përkrahje nga ana e kolegëve të vet dhe sikur hajde të gjithë ta lëshojmë. Megjithatë, ata njerëz kanë menduar, të ardhurat e mira, firma e mirë dhe çfarë duam tjetër. Pastaj në fillim pak a shumë janë fshehur, kanë ardhur më herët në punë kështu ashtu, por në fakt nuk kishin dëshirë për ta lëshuar punën dhe mbetën.
E pastaj ka ardhur urdhëresa. Në atë kohë në “Jugopetrol” drejtor ishte Velko Laliqi, ai njeri shkoi në pension e pastaj sipas strukturës, e dini, atëherë PSS dhe klika e Fushë Kosovës e ata e emëruan njëfarë Keqmanin për drejtor të “Jugopetrolit”. Kjo pakënaqësi e punëtorëve e nxorri edhe gruan time në grevë, kështu që pas saj shkuan të gjithë. Do të thotë, prej 230 punëtorëve gati 200 kanë qenë në grevë. Ky ishte rasti i parë prej ‘90-tave që shqipëtarët dhe serbët ishin kundër një njeriu, sidomos atëherë kur ishte e pamundur të bashkohëshin, megjithatë njerëz ishin edhe ata, pasi ajo kishte refuzuar disa vendime të tyre, vendime për t’i mbledhur devizat, disi ishte një punë e marrë. Unë dua të ju tregoj drejt, i thashë ky është problemi yt. Pastaj kur ai provoi, atëherë ishte thjeshtë spontane, sepse ka pasur besimin nga shokët e kolegët si shqipëtar, si serb, si turq, jevg apo si u thonë tani romë, e kështu kjo ishte, por kështu është me të vërtetë. Por të gjitha i ka të shkruara falë Zotit edhe nëpër gazeta të gjitha i ka ajo si dokumentacion, të gjitha. Mirë, kjo ishte në atë kohë në shërbimet e atij pushteti.
Marijana Toma: E më thuani, ju jeni i lindur në ‘57-tën?
Zoran Plleqash: Jo, ‘55-tën.
Marijana Toma: ‘55-tën. Vërtetë, ku keni qenë ushtar?
Zoran Plleqash: Unë kam qenë në shërbim ushtarak në Shkup. Unë kur kam shkuar në shërbim ushtarak më ka lindur vajza Milica, pra ‘81-tën, do të thotë Milica u lind në vitin ‘81 në muajin tetor, ndërsa unë menjëherë në mars të ‘82-tës, ajo e vogël, do të thotë unë në atë kohë kam shkuar në Shkup dhe shërbeva në kasarnën Goce Delçev.
Marijana Toma: Më intereson kjo, kjo është përiudha aty kah të ‘70-tat, fundi i ‘70-tës, ajo përiudha që kishte më së paku brenga. Më intereson rinia e juaj në Prishtinë, si ka qenë?
Zoran Plleqash: Po e dini si, po e thashë pak më parë kur folëm. Prishtina kishte shpirtin, ta them pa marrë parasyshë. Ne e kemi pasur anën tonë. Po ka qenë e ndarë korzoja, në të majtën shetisnim ne serbët, në të majtë kah “Grandi” dhe kah Bozhuri në të djathët shëtisnin shqipëtarët, e kuptove? Pastaj secila shoqëri e kishte drurin e vetë dhe kështu aty mblidheshim. Në fakt nuk kishte dhunë në mes të nacionaliteteve. Madje më shumë kishte dhunë përbrenda nacionalitetit të njejtë rreth atyre drujve, rreth vajzave të të njejtit nacionalitet. Rrallë herë kishte në mes të nacionaliteteve të ndryshme, bile nuk na kujtohet ndonjë. Do të ketë ndodhur ndonjëherë, por nuk ka pasur që janë çuar peshë, nuk ka qenë aq e shprehur. Kjo për shkak se vajzat nuk ishin të shprehura në pikëpamje nacionaliste. Nuk janë shikuar në aspektin, ky shqipëtarë, ky serb. Jo, por ka qenë ndryshe. Ose për ndonjë vajzë apo a më kuptoni, për shkollë a, futboll, hendboll, këto gjëra kanë qenë, jo… Prishtina ka pasur shpirt pa marrë parasyshë se si, e kishte një shpirt, si mund të ju them, e ka shpirtin e kultivuar prej motesh, nga kohët e vjetra. Do të thotë, ata njerëz të cilët janë aty e kanë bartur, që do thotë neve të vjetrit na kanë mësuar që duhet të respektohet nacionaliteti tjetër, ju them të drejtën… Në atë kohë kisha gjyshin e gjyshen, ata i kanë festuar festat gjyshi e gjyshja, e dini si i kanë këndej ndalesat dhe te shqipëtarët ata festonin Ramazanin e Bajramin. Më thotë një shqipëtarë, më thotë, anëtar partije, pastaj ata flasin për këto, dhe më thotë, kur kaluan të gjitha, “Unë në parti, më pranuan në parti, por menjëherë ma kanë dhënë kalendarin e kishës.” Thotë, “Çka më duhet mu? Eh kur ta japin, ti do të shikosh se cili nga serbët i festojnë festat.” Kujdes, nuk ka logjikë, por ashtu ka qenë, ata ashtu vetë. Por ai thoshte, çfarë më duhet mua. Por ata pa pasur parasyshë kanë festuar Bajramin, Ramazanin e kanë agjeruar.
Por te serbët prapë ka qenë, ne si serb e dini si, u anëtarsuam në parti, ashtu, kështu dhe prapë ke qenë i obliguar për të gjitha, çka po them unë, duhet të neutralizohet ai nacionalizmi serb. Nuk është ashtu, kur je serb, nuk është ky nacionalizëm por thjeshtë, ti je, më fal. E kështu kanë rrjedhur gjërat dhe kohë pas kohe, kështu ka qenë deri, mua nuk më kujtohët, por siç më kanë thënë, derisa ishte Rankoviqi, ka qenë krejt ndryshe, pastaj me shkuarjen e Rankoviqit, me ardhjen e klikës gjakovare ata i ndërruan të gjitha, të gjitha u ndërruan. Historija e serbëve ndërroi në Kosovë. Njerëzit që kanë punuar në SUP menjëherë i kanë pensionuar. Ata ishin disa shokë të luftës të babës tim, njerëz të rinjë shkuan në pension dhe nuk din kush pse.
Marijana Toma: Cili vit ishte kur kanë ndodhur këto gjëra?
Zoran Plleqash: Këto ndodhen në ‘68-tën.
Marijana Toma: Aha, këto ishin pas ‘68-tës.
Zoran Plleqash: Po ai kongresi këto kanë ndodhur atëherë. Aty filluan, mendoj këto kanë qenë para ‘68-tës, apo ‘64-tës. Mbase kur ndodhi ajo më Rankoviqin, nuk më kujtohet, mos t’i ngatërroj gjërat, por pas ndërrimit të Rankoviqit, ndodhen të gjitha këto. Pra një numër njerëzish u detyruan ta lëshojnë vendin e pu…
Marijana Toma: Shërbimin?
Zoran Plleqash: Jo vetëm shërbimin por edhe Kosovën. Ashtu ndodhi atëherë, “Eh, ti ke qenë kështu, tash pritem mu se do të…” Si? Njerëzit, deshtën apo nuk deshtën, u larguan. Tjetër, a dini se si ka qenë, është ligji i shkruar. Dhe Tito nuk u lejonte serbëve që të kthehen në Kosovë. Baba im edhe xhaxhai, meqë kanë qenë në luftë, prindërit ju kanë ikur nga Kosova dhe pastaj kanë ardhur deri në Kurshumli. Eh, këtu tani ka qenë çështja, si të hyhet në Kosovë meqë është ndalesa, por pastaj bandat e Likës hynë dhe u ulën në vagonetë dhe si e ka dhanë Zotie dhe ata drejtë, mirëpo ata nuk shkonin në pronat e tjerëve, por në tokat e tyre drejtë në Prishtinë dhe Bardhosh, kjo ishte shumë… Edhe kjo ishte presion që të zvoglohet numri i popullsisë serbe. Kjo ka filluar që atëherë, nuk është se tani ka filluar por që atëherë.
Mua më kujtohet edhe një gjë. Më ka treguar gjyshi im i ndjerë, deri në kohën kur u vra mbreti Aleksandër. Ai u vra në Marsej?
Marijana Toma: Po, në Marsej.
Zoran Plleqash: Ai është, si më thënë këte, ai ishte, ai nuk i ka shpërngulur shqipëtarët por thjeshtë ai e ka ble atë tokë në Anadolli dhe ua ka ofruar një tokë më kualitative. Thotë, ja këto janë fjalët e gjyshit tim, thotë sikur mos të fillonte lufta, si vepronte ai për dy vite, nuk do të kishte ngelur asnjë shqipëtarë në Kosovë. Sepse thjeshtë ata filluan të shpërngulen masovikisht sepse ata kishin kushte atje më të mira. Më shumë se atë tokën që e kanë në Kosovë, për shtëpi e gjëra tjera kanë fituar para. E atje e kanë marrë tokën më kualitative, kështu flisnin dhe ashtu ka ndodhur. Por mirë, kaloi, ishte si ishte mirë por kaloi. Por kjo ishte, këtë po e flas nga rrëfimet.
Sa i përket Prishtinës të cilën e kujtoj, do të thotë e kujtoj me ata shqipëtarët dhe turqit, muslimanët. Në fund të fundit një pjesë e muslimanëve dhe të turqve kanë shkuar me serbët në shkollë, e njejta paralele. Shiko, edhe në paralele, tek ma vonë, unë ju tregova që shkollën fillore e kam kryer me atë shqipëtarin, Ismetin, mirëpo më vonë ka filluar, sepse ne më vonë pas kësaj jemi detyruar të njohim në nivel të fakultetit gjuhën shqipe, mirëpo nuk ka pasur shumë shqipëtarë, mandej ata kanë mësuar, dhe këtë e them unë, jo me dhunë, por kanë mësuar serbisht pasi që ka pasur më shumë [serbë]. Iu është dashur për komunikim, pak kanë qenë ‘poshtë’. Me kohë, me natalitet, kur ne ishim dy, dy ishim edhe kur e përfunduam shkollën fillore. Dy paralele shqipëtare dy serbe.
Marijana Toma: Dy serbe?
Zoran Plleqash: Madje në paralelen serbe kanë qenë 30 ndërsa atje kanë qenë 20, 22, më pas e tëra ndryshoi.
Marijana Toma: Kur jeni, ju jeni punësuar menjëherë, menjëherë përgjatë studimeve më treguat?
Zoran Plleqash: Puna e parë ka qenë këtu, ju tregova kur e përfundova, kur apsolvova dhe kto, në shkollën ekonomike isha profesor. Kjo ishte në vitet e ‘80-ta.
Marijana Toma: Në Prishtinë apo?
Zoran Plleqash: Jo, në Lipjan.
Marijana Toma: Në Lipjan.
Zoran Plleqash: Në Lipjan, në Lipjan. Pasi që në Prishtinë nuk kam gjetur, atëherë në Lipjan. Ashtu u kuptua se nevojitej një kuadër, ky që ligjeronte lëndën e ekonomisë e kishte gjetur një punë të re dhe ai ishte mik i imi, dhe më thotë, “Hajde mik, unë po shkojë atje, ti hajde këtu”. Dhe kështu, duke u nisur nga kjo unë kam ardhur deri te kjo punë.
Marijana Toma: Si dukej kjo? Pra kjo ishte, në këtë shkollë shkonin vetëm…?
Zoran Plleqash: Jo, jo, së bashku.
Marijana Toma: Ah, së bashku.
Zoran Plleqash: Së bashku. Unë po ju flas për ‘81-tat. Deri ‘89 të gjithë kemi shkuar së bashku.
Marijana Toma: Po.
Zoran Plleqash: Dhe kemi jetuar. Kemi vazhduar të jetojmë. Mirëpo së bashku kemi shkuar. Vetëm se nuk kemi qenë në paralele të njejta, ndoshta dikush edhe ka qenë. Mirëpo së bashku. Paradite ke pasur klasat prej të parës deri të katërtën, mirëpo të gjithë i ke prej të parës deri të katërtën fëmijët shqipëtar dhe serb.
Marijana Toma: Si është dukur kjo?
Zoran Plleqash: Paj normal. Ka pasur grindje, mirëpo nuk ka qenë me bazë në nacionalitet, pse je shqipëtar. Ka qenë kjo, kalon pranë dhe të mëshon, ti ate, e kupton? Sikurse edhe sot, në fund të fundit në çdo shkollë është kjo. Nuk e di, kur njeriu mendon, ndoshta këtu është edhe më keq se atje ‘poshtë’. Por normal, mirëpo kjo nuk ka qenë, nuk ka ndodhë për shkak të kësaj. Më kujtohen ato të parat…
Pasi që babai im, Nikolla është quajtur, pasi që janë ndarë [prindërit], ai ka punuar, mirëpo i ka lënë dy fëmijë prej shtatë dhe nëntë vjet në atë shtëpi. Dhe ai ka punuar në sindikatën e Kosovës, dhe për të pasur njëfarë kontakti me neve, i është dashur ta zgjerojë rrjetin për një kilometër, të paguaj për të, që të jetë në kontakt me ne, të na kontrollojë, të na thërrasë, sepse asgjë… mua më kujtohet, ne po flejmë, cingërron telefoni, kohë e keqe, thotë Nikolla, unë po e dëgjojë bisedën para se gjithash, “Dil, kur të nisen fëmijët për në shkollë”, pasi është shkolla e jonë, shtëpia e jonë ka qenë afër shkollës dhe pastaj është detyru të dalë edhe se në rrugë kryesore për t’i kthyer fëmijët që të mos shkojnë, që të mos mblidhen, ai e ka marrë direktivën, atëherë ata të Lidhjes Komuniste, LSPP [Lidhja Socialiste e Popullit Punues], nuk e di as se si, ai e ka pasë marrë urdhëresën për të dalur atje, baba dhe xhaxhi Boro, njëjtë luftëtarë i parë, Trgovçeviqi, e ata dolën dhe i kthyen fëmijët sikur nuk ishin pastaj dhe të tjerët profesorët pastaj ai e ka sqaruar se e ka marrë direktiven e që në atë kohë ato janë respektuar. Ishte urdhër.
Marijana Toma: Prej së larti?
Zoran Plleqash: Po, urdhëresë prej së larti, çka po thua? Kështu pra, kështu ishte. Të gjitha kanë ndodhur. Dhe atëherë kështu filloi pak ky lloj shtresëzimi, jo i vogël.
Marijana Toma: Kur e kini vërejtur për herë të parë këtë lloj shtresëzimi si e quani ju apo atë lloj ndasie?
Zoran Plleqash: Ndasia e parë sipas meje, hajde unë jam, mirë në fillore nuk mundet akoma as me… Aty ka klasa e tretë, katërt në shkollën e mesme, veç më kujtohet. Sepse, ne në fillore nuk kisha mundur të them, nuk mund të them tani sepse megjithatë jemi fëmijë, dymbëdhjetë, 13, 14 dhe pastaj 17, veç atëherë fillon të vërehet. Sepse filluan që të sillen më vrazhdë me gratë, me vajzat tona, sulmues.
Pa marrë parasysh, shkolla ekonomike ishte matanë rrugës së kasarnës në Prishtinë mirëpo prapë është dashur të shkohet me autobus apo në këmbë. Ne një paralele, dy paralele ishim ne në ekonomik, nga një paralele dega e tregtisë, një për furnizim, një drejtim i tregtarisë dhe turizmit, po. Do të thotë pesë paralele përvjet kanë qenë, e këtu ishin shqipëtarët më së paku ata ishin dyfishi, më së paku dyfishi. Ato shkallët e ngushta kështu që, a po kupton. Mirëpo prapë, i mbajtën aq sa mundën nën kontroll, them unë, aq sa mundën kanë mbajtur nën kontroll. Mirëpo ndjehet këtu, nuk e di a është fillimi i pubertetit, i djemve, vajzave, kjo, ajo, mirëpo ndjehet ajo mendjemadhësia. E dinë, kur fillojnë të tregojnë forcën, kur janë më shumë prej tyre. Do të thotë kjo nuk është forcë, jo. Çka pra? Forca është më e keqja, apo kështu filluan të shkruajnë atëherë. Nuk ishin ata, atëherë nuk kishte UÇK, disa të vjellura të shkruara kundër serbëve, a kupton.
Marijana Toma: Më tregoni, ju më thatë që vajzën e parë Milicën, a po, e keni lindur më ‘81?
Zoran Plleqash: Këtë të dytë më ‘83 dhe më të voglën më ‘91.
Marijana Toma: Bravo ju qoftë! Në këtë periudhë, ju ishit i punësuar, keni punuar apo?
Zoran Plleqash: Po, po.
Marijana Toma: Atëherë, në cilin vit jeni martuar?
Zoran Plleqash: Po, më ‘81 jam martuar. ‘81 jam martuar, 15 mars ashtu.
Marijana Toma: Ku keni jetuar me bashkëshortën?
Zoran Plleqash: Së bashku me babën në atë shtëpi e cila, pra së bashku.
Marijana Toma: Aha me babën.
Zoran Plleqash: Në atë shtëpi deri më ‘99. Me tre fëmijë me një babë i cili siç ju tregova nuk është martuar. Vëllau tashmë kishte ardhur këtu, edhepse u kthye në vitin 2000, ‘94-5. Mirëpo unë kam pasur një banesë. Kam punuar falë Zotit dhe bashkëshortja e tij ka trashëguar një banesë dhe ka shkuar në atë banesë për të mos u bërë turmë. Dhe babai im i ka thënë që nuk ka nevojë, unë isha mësuar të jetoja me të. “Ja ku e ke banesën, nëse ta jep Zorani nëse jo gjejë privatisht”. Kështu është njeriu. Ka pasur dëshirë të jetojë i vetëm me nipa dhe mbesa, me neve, është mësuar njeriu që nga ‘81-ta tash 13, 14 vjet që kemi jetuar bashkë dhe përnjëherë u bë një ndryshim jo i natyrshëm, e nuk ke jetuar asnjëherë me neve [fjala është për vëllaun]. Por, mirë ashtu ishte atëherë.
Marijana Toma: Dhe kjo periudhë, viti ‘81, ai kaos në Kosovë?
Zoran Plleqash: Po.
Marijana Toma: A ju kujtohet diçka nga kjo periudhë?
Zoran Plleqash: Si jo. Kështu tash unë duhem. Pra shtëpia ime është larg nga fakulteti Ekonomik, vija ajrore njëqind metra, shtëpia pra. Kjo është qendra e qytetit, kjo, ajo. Dhe tash, Sonja ishte shtatëzanë me Milicën, demostratat kishin filluar. Me 11 mars jam martuar ndërsa me 15 mars kanë filluar demostratat. Sonja tashmë veç ishte shtatëzanë e edhe kjo ndodhi, unë dhe ajo shkuam diku më duket. Sepse kjo ishte me etapa, së pari në mars, pastaj në pushim, mirëpo kalon një grup i cili po ikte, ndjekej nga policia. Nuk ndjekeshin nga policija e Kosovës por nga [policia] përforcuese. Eh tash ne, “Ne jemi serb”. Bash brengosëse për ta që ne jemi serb, ai na thoshte të largoheshim, serb, për të është njejtë, ai nuk njeh njëri. Ai ka marrë urdhërin të kryej punë. Tash ti je serb, ty në balli po të shkruaka që je serb. E ne kishe, po edhe ne jemi serb, të shikojmë apo, mirë kjo ishtë marrëzi, rinia. Ne jemi serb kishe. Këtë e kujtoj. E kujtoj. Pas kësaj më kujtohet, unë dhe njëri, sepse nuk ka zgjatur një ditë, mirëpo zgjati një muaj e tepër.
Dalim unë dhe një fqinj i imi për shetitje. Ai shqipëtar, unë serb dhe prapë demostratat. Dhe demostratat ku të na kapin, aty te Këshilli Ekzekutiv te ai monumenti e kto. Dhe ne tash, ku të shkojmë, këtu ishte një kafene “Kod Ćora” [Te Çora] para komunës edhe ne, e ne ishim miq të vjetër unë dhe ky shqipëtari, ata po gjuajnë lot gazsjellës, e ne po ikim, ku, në kafene. Njifarë Koso bllokonte derën. “More, Koso hape deri se po na kapën këta do të na vrasin”. Për fatin tonë të mirë ka qenë Mile i shpejt dhe ai e hapi dhe hyrëm. Mirëpo, shiko, ai ishte shqipëtar, ani çka.
Ne nuk shkuam në demostrata. Këtë familja nuk e… do të thotë së bashku kemi dalur për të shetitur. Pra, edhe sot kur shkoj ‘poshtë’ ai të gjithëve u tregon kur unë dhe ai kemi qenë në demostrata. “Iknim që të mos na rrahnin. Unë shqipëtar, edhe me një serb [me vete]”. Mirëpo ashtu ka qenë.
Shumë keq ka qenë pas orës policore dhe të tjerave që pasuan. Mos të flasim, mbylleshe në orën tetë, duhesh të kthehesh deri në tetë, nëntë, nuk e di, mos të përzij a ishte ora tetë apo nëntë apo dhjetë por duhet të ishe në shtëpi, ndoshta dymbëdhjetë, por ashtu ka qenë, po mendoj. Pastaj shkova në ushtri në vitin ‘82. Milica lindi në tetor pasi që gjithçka rrodhi dhe unë pas marsit kam shkuar në ushtri. Së pari më caktuan në Maribor dhe shkova në komunë dhe thashë, “Njerëz të lutem pse në Maribor më ka lindur fëmijë”. Ata u përmëshiruan dhe thanë, “Hajt, shko në Shkup”. Dhe kështu në Shkup kam shërbyer dhjetë muaj si vetëushqyes i familjes. kam qenë në kasarnën “Goce Delçev”.
Marijana Toma: E sa, a keni pasur miqësi apo keni ardhur më shpesh në shtëpi në Prishtinë?
Zoran Plleqash: Po, kam ardhur non stop dhe Sonja vinte tek unë dhe unë shkoja atje. Pasi që ishte Shkupi-Prishtina, çka është ajo 60, 70 kilometra. Autobusët shkonin sikur tash çdo 15 minuta. Edhe atëherë shkonin, a kupton, atëherë ishte Jugosllavia. Nuk ka pasur as doganë, asnjigjë. Ulesh në Shkup dhe për një orë, një orë e gjysmë ke qenë në Prishtinë. Nuk ka pasur doganë, nuk ka pasur asnjigjë, po ka qenë gryka e Kaçanikut më e keqja, mirëpo mirë ka qenë. Shoferë me përvojë, verë.
Marijana Toma: Dhe kur u kthyet ju, ju u kthyet në punë apo e gjetët një punë tjetër?
Zoran Plleqash: Jo, pasi që kam filluar të punojë këtë, unë mandej gjeta punën në këtë Drejtorinë për mallrat rezervë. Në atë drejtori unë gjeta punë. Kjo është ajo drejtoria për mallra rezervë, kam përfunduar atë fakultet, kjo, ajo dhe kam punuar. Dhe më pas, çka po di unë, kur u pranova nuk kam kisha diplomuar ende, megjithatë unë gjeta punë, nuk di të ju tregojë, mendoj ka qenë punë në kontabilitet dhe atë kontabilist për materiale.
Mirëpo ju nuk e dini që ajo është më e vështira. Shiqo, e pranoni një ditar kaq të madh {tregon me duar} dhe aty kartelat e blerësve, furnizuesve, malli, dhe secilën duhesh ta regjistrosh në kartelë dhe të shkruash këtu ndërsa indigo ndër te që të mbetet një kopje. Unë kam përfunduar fakultetin, mirëpo shiqo, nëna ime ka qenë kontabiliste por ajo nuk e ka pasur të përfunduar as shkollën e mesme, mirëpo gruaja ka ditur t’i rregulloj perfekt, kjo, çka tjetër.
Unë kam lutur Zotin të më bartin diku tjetër sa më shpejt, mirë, por kadal-dale me kohë unë jam dëshmuar si punëtorë i mirë dhe i vyer dhe më kanë bartur në drejtorinë e njejtë, në sektorin e kontrollit të mallërave rezervë. Sepse kjo ka qenë kontrolla e mallit rezervë, kjo ka qenë Drejtoria federale, ka distribuar me mish të gjallë, ashtu quhej ai program mish i gjallë për dyqane, për individ në dyqane të cilët merrnin kredit për pesë lopë, dhjetë lopë, dhija, dhenë. Pastaj, të mirat blegtorale të cilat i kishin prej Dubravës në Istog, peshqit e Istogut, mandej farma e derrave në Fushë Kosovë, farma e gjedheve njejtë në Fushë Kosovë, Dobrevë pranë Fushë Kosovës, pastaj fabrikat në Prizren dhe Gjakovë. Jo fabrika, por në Gjakovë ka qenë një firmë e madhe e pulave, bash e madhe. Të mos ju flas për sistemet e mëdha të fermave në Gjakovë sa më kujtohen mua, tani në bjeshkët e Sharrit, pjesën e baueshme të bjeshjëve të Sharrit, në Shtërrpce kanë pasur dhenë. Një pjesë e bjeshkës së Sharrit, në fakt kjo pjesa e goranëve, firma “Šar proizvodi” [Prodhime të Sharrit] i cili ka pasur shumë dhenë të cilat kanë qenë shoqërore. Do të thotë ata kanë prodhuar edhe qumësht edhe djathë edhe gjithçka, edhe leshin e dhenëve edhe të gjitha. Edhe sot e asaj dite ekziston djathi i sharrit.
Marijana Toma: Po.
Zoran Plleqash: Djathi i Sharrit i cili është i mrekullueshëm. Do të thotë prej atyre dhenëve, prej dhenëve natyrale është mbaruar e tëra aty.
Marijana Toma: Kjo ishte ashtu deri sa ishte e madhe.
Zoran Plleqash: Ajo ishte, e dini çfarë ka financuar shteti. Do të thotë, ti i merr disa resurse bazë, ty të shërben që atë fond me dhenë, kuaj, buall, po mendoj hajt edhe peshqit e Istogut, do të thotë për ta përmirsuar, për të pasur për ushqim, që kur të vie kjo periudha e dimrit që të mund të, që të qëndrojë si rezervë, rezervë federale. Kjo vlen poashtu në rast të luftës. Por në fakt vendasit, njerëzit merrnin disa resurse, e në fakt ishin të detyruar të dorëzojnë një dele. Për atë dele kanë përfituar nga të gjitha produktet e dhenëve, përkatësisht qengj, lesh, qumësht, e tëra i ka mbetur atij. Natyrisht, aty ka pasur edhe keqpërdorime. Në Gjakovë i patëm gjetur si mbajnë dhija në katin e pestë.
Marijana Toma: Në banesë?
Zoran Plleqash: Po de. Ka ardhur kontrolla, prit bre se po shoh në regjistrim disa. Ishte keqpërdorim. Ne jemi të prirur për të gjitha ato. Ato kanë qenë burime të gjalla, para, na jipte. Mua më kujtohet, mua më kujtohet, nëse juve ju kujtohet ka qenë Fondi për Zhvillimin e Kosovës.
Marijana Toma: Po. Fondi për Zhvillim apo për Ndihmë, diçka kështu ka qenë.
Zoran Plleqash: Për zhvillim. Në fakt, përditë në atë fond janë derdhur më së paku një milion dollarë.
Marijana Toma: Sa?
Zoran Plleqash: Një milion dollarë, minimum.
Marijana Toma: Ku janë alokuar ato para?
Zoran Plleqash: Do të thotë, presidenti i Fondit, këtu ishin serbët, këtu ishin shqipëtarët, ndërsa të hyrat derdheshin në Kosovë, pra këto janë para të gjalla njerëz, para të gjalla. Prej tyre janë ndërtuar shkollat, rrugët, shtëpitë. Para shkollës ky drejtori kishte ndërtuar edhe pesë shtëpi për vetën dhe fëmijët. A më kuptoni? Kjo është atëherë dhe atëherë ka qenë një shumë marramendëse. Dhe ka qenë një kohë, këtë baba im i ndjerë e ka drejtuar këtë Fondin e Titos për bursa të studentëve, më së shumti studentët [ka mbështetur] ky Fondi i Titos.
Ishin këtu edhe shqipëtarët dhe serbët. I kishin kriteret në bazë të të cilave mund të aplikoje që në fakt të konkuroje. Tash i thonë aplikim atëherë thuhej konkurs ku mund të konkuroje. Të duhej të dëshmoje gjendjen materiale dhe mesataren në fakultet ta keshë. Dhe normal që në shtator [të aplikosh] pasi që atëherë nuk i ke pasur pesë afate. E ke pasur janarin dhe qershorin dhe shtatorin. Nëse në këto tri afate nuk arrin kushtin atëherë do të dështoje. Nuk kanë qenë pesë, tash pesëmbëdhjetë afate janë. Sepse faktikisht, ne duhej që në qershor dhe shtator, për mua ishte viti i parë që aplikova.
Vitin e parë pasi që nuk kishte semestra dhe asnjigjë. Vitin e parë në ekonomik, po flas pë ekonomikun, i kemi pasur tetë provime. Ashtu ishte kjo, dhe kadal-dale. E dini, i kemi pasur. Në vitin e dytë tash më e ke mundësinë të japësh një provim në janar, mirëpo viti i parë ka qenë më i vështiri. Në fund të fundit edhe këtu ka qenë kush po drejtohet ku.
Marijana Toma: Po, në fakt këtu është vendosur.
Zoran Plleqash: Po, ky ishte momenti ku vendosej. Dhe kështu ishte kjo.