Jeta Profesionale
[Pjesë e prerë nga video-intervista: intervistuesja e pyet të intervistuarin për jetën profesionale të tij.]
Shaqir Hoti: Reth viteve t’60-ta sikur pak ka ndryshu’ me atë kohën e… me atë kohën ma përpara t’rinisë, pak si ishum pak ma përpara, po jo edhe aq shumë. E krymë shkollën e mesme edhe tash t’drejtën me thanë, une e kisha për obligim moral t’kthehem n’fshatin tim, aty sado kudo t’jap noj kontribut. Jo pse e kisha marrë bursën, po kisha qef t’punoj pak atje, sidomos jetën kulturore do t’munohna pak ta ngjalli dhe t’punoj me fmi se drejtë me t’thanë, ajo klasa e parë e atij fshatit ku isha n’Damian, ajo gjithmonë m’meti n’kujtesë timen edhe tash filloj punën.
Pra u ktheva n’fshatin tim n’Rugovë, aty tani normal si profesion e kisha muzikën, landët muzikore. E morra landën e muzikës, po n’mungesë t’orëve nuk kishte shumë edhe klasa. Noj here e plotësojsha me noj landë shkathtësie ose punë dore apo naj tjetër kësisoj. Mirëpo, n’mungesë t’arsimtarëve gjithmonë mbetke nji klasë, e unë gjithmonë e preferojsha klasën e dytë. Se n’atë kohë nuk ish mo ai sistemi me marrë ni msus prej klasës t’parë deri në t’katërtën. Po, thjeshtë me thanë, si thonë një fjalë qysh qëllojke, ku qëllojke (qeshë), cilën klasë ta jepshin ato e merrshe.
Edhe une gjithmonë e merrsha klasën e dytë fillore. E pata studiu mirë programin, edhe u orientova që me qata fmi do t’kem sukses, edhe me t’vërtetë mirë shkonte puna aty. Me muzikë thjeshtë, sa i përket landës t’muzikës aty isha shumë, shumë dobët me ata fmi sepse nuk kishum kurrëfar instrumenti t’fabrikum. Domethonë nji instrument që temperon, shembull t’kisha nji piano, pianino, diçka… po thjeshtë absolut kurgjo, pos asaj flautës time që e kisha profesionale. Mirëpo, flauta si flautë tingullin e ka, dëgjohet. Por kur veprojnë dy shqisat, domethanë e nijnë tingullin edhe e sheh sa e godet atë tastin, tasterin aty, pak ma e kapshme osht’. Kshtuqë me muzikë nuk isha unë i knaqur, edhe pse mrrina bukur mirë t’i lexoj notat. Domethonë n’solfexho isha bukur mirë.
Manena shkolla gradualisht filloi të furnizohet, t’i blejë ka pak instrumentet. Instrumentin e parë e di mirë, erdhi mandolina, ishte nji gëzim i veçantë për atë instrument. Gradualisht edhe nji, edhe nji, u banë tri-katër mandolina, ma vonë nji violinë, primë, bas primë. Pak ma vonë edhe harmonika, ajo ishte kulmi kur na erdh harmonika sepse tash isha shumë ma i përgatitun për zhvillimin e landës. Po me ato instrumente çfare i kisha aty, i hulumtojsha pak prej msusëve, pak dikon tjetër edhe formum nji grup kështu t’vogël.
N’atë kohë jepeshin shfaqje, paraqitje para publikut. Përgatitsha nxanësat, herë kangë individuale, herë pak koreale, por kore t’vogla kështu, jo t’mdhaja. Edhe drejtë me thanë jeta kulturore bukur mirë u ngjall aty. Jipshum shpesh qasi far shfaqje n’fshat aty, po edhe përreth fshatit. Kështu që, instrumentet që m’bijshin n’shkollë, kurrë pa i pa, kurrë pa i prekë, vetëm pak kohë mu nevojitej t’i hulumtoja ata tinguj edhe shumë shpejt i përvetësojsha secilën nga ato me mandolinë, me primë, bas primë, violinë. Kuptohet violinë fort bukur, e lujsha por amo jo violinist. Se violinisti duhet… i ka disa pozicione, unë kuptohet vetëm atë pozicionin e parë vetëm e kom lujtë aty, po m’i përcjellsha qat’ melosin tonë.
Pra, jeta tash filloi, drejtë me thanë, apo thjeshtë jeta shumë e veçantë n’krejt jetën. Pra, ishte nji jetë rinore ndër periudhat e jetës, ma e mira. Se organizojsha, organizojshim neja t’ndryshme, shëtitje t’ndryshme nëpër qytete, nëpër fshatëra, nëpër asi. Ishum ma shkurt, shumë t’lirë, shumë… Ajo periudhë m’ka zgjatë diku shtatë vite n’fshat. Gjithmonë ka mbetë nji ndër periudhat ma të lumtura të jetës teme. Ishum me t’vërtetë shokë shumë t’mirë edhe organizonim ksi far neja, ksi far koncerte. Kjo ishte ajo jeta e jonë në fshat.
Po, ma vonë dikur viti ’63-’64… jo ’61 paska qenë, vjen Lorenc Antoni me gjithë nji… m’duket se ka qenë etnograf apo etnomuzikolog Nikola Hercigonja prej Zagrebit. Ai ish hulumtus kështu, edhe erdh te une n’Rugovë atje n’fshat. Domethënë viti i parë isha n’arsim. Edhe m’thotë, “Merre instrumentet çfare i ki edhe do t’lujsh pak dhe do t’ndigjojë ky Nikola Hercigonja”. “Mirë”. E morra lujta n’ato t’gjitha. Ai thjeshtë u mahnitë me këto instrumente, me atë lujtje dhe drejtë iu drejtu’ Lorencit tha, “Kështu, ktu keni pak ma tepër se ari. Duhet patjetër t’shfytëzohet thjeshtë të ndrydhet ky, të nxjerrë maksimumin. Patjetetër duhet t’shfrytëzohet ky talent”. Manena e kishte për detyrë, i kish përcaktu’ vetit atë detyrë të një hulumtim edhe me këngëtarët n’Gjakovë e n’Pejë… edhe m’u lutë ta shoqërojë tonë atë kohë. “Edhe patjetër ta marrish ni instrument me veti”.“Pse, cilin?”“Veç kavalli m’intereson!”Edhe tash a marr ato, shkon e rrijshim me kangëtarët t’ndryshëm, Mazllum Mizini e ata çka jonë gjakovarë e n’Pejë atje. Edhe u kthejshum, fjetjen e bojshum n’Hotel Pashtrik n’Gjakovë.
E tash aty, aty n’dhomë t’fjetjes, “Hajde,” thojke, “merre pak kavallin edhe luj disa melodi”. Ai thjeshtë thojke, “Une ktu po e nij nji tingull shumë fisnik. Po e nij nji tingull që e ka mrapa, mrapa e ka tamon atë shpirtin e instrumentit. Për ato, t’lutem me marrë”. Pra aty pata lanë me t’vërtetë mbresa t’mira.
Edhe kështu ma vonë, Lorenci vjen disa herë në Rugovë dhe thotë, “Ti patjetër duhesh t’kalosh n’Prishtinë sepse na nuk kemi flautist në orkestrën popullore”. Nji herë dy-tri, thashë, “Sikur unë e nij flautën n’orkestrën e juj.”Tha, “Po, osht’ flauta, po ajo flautë e din vetëm partiturën”. Edhe m’tregoi tha, “Flautisti edhe nuk osht’ i kombit tonë, aty mungon shpirti. Aty instrumenti osht’, po instrument pa shpirt. Prandaj ti e njeh kangën popullore, burimore e patjetër duhet t’kalosh n’Prishtinë”. Po isha n’dilemë shumë t’madhe. T’vij n’Prishtinë, t’i la, ta la vendlindjen, t’i la fmitë që me t’vërtetë me ta u lidha shumë, shtatë vite nuk jonë edhe pak. Kisha shumë dilemë t’madhe.
Ma vonë vinte gati shpesh Esat Muçolli që e ka drejtu’ orkestrën shumë kohë. Edhe ai shok klase ishum, edhe shokë t’mirë kemi qenë gjithmonë e m’thotë, “Patjetër duhet me ardhë. Patjetër na vyn ti si ngjyrë orkestre, po na mungon”. Edhe e gjetëm nji komponist tha kështu, “Hajde ti për nja dy-tri vjet. Mos t’pëlqeftë, kthehu apet.” Edhe une drejtë me thonë, “Mirë” thashë. U pajtova, e dhashë fjalën. “N’shtator na fillojmë me punë” se edhe ata e kishin verën, gjatë verës gushtin pushim. “N’shtator fillojmë punën, duhet t’startojmë bashkarisht”. “Mirë”.
Erdha n’Prishtinë, u kry ajo formalitetet e lutjes, pranimeve. U pranova dhe vendim t’përhershëm, vendim i përhershëm quhej n’atë kohë, e kishum si tash kontrata nji vjeçare, po t’përhershëm. Edhe tash fillumë punën n’orkestër. Gjithmonë mrenda m’rrinte atje te fmitë e shokët e asi. Mirëpo, koha kalonte gradualisht sikur u adaptova ambientit këtu, gjetë shokë t’mirë edhe këtu, edhe t’shkollës atje po edhe do t’rijë i krijova këtu.
Gradualisht meta, apo si thotë nji… osht’ nji tregim popullor që n’këtë drejtim me t’vërtetë lun rol ai – nji fshatar nji kali me dru e bjen n’Prizren, me shitë… furrëtar ka qenë, furrëtarët i kanë ble ato dru. Edhe kali kur e sheh çeshmen e shatërvanit t’u rrjedhë, vrapon me pi ujë, ky fshatari s’e len. Përreth kanë qenë zakonisht do argjendtarë edhe i luten, “Leje kalin le t’pin ujë”. “Jo,” thotë, “se po e pin këtë ujë, mo s’ëm vjen atje n’fshat” (qeshë). Edhe une erdha këtu n’Prishtinë, nejta sa nejta, u ambientova, erdha për nji vjet, dy, tri maksimumin por nejta tanë kohën sepse n’orkestër me t’vërtetë e gjeta taman venin… shumë i përshtatshëm për punë.
Isha me nji obligim shumë t’vogël n’krahasim me çka punojsha atje sepse atje n’fshat kom punu’ obligimet ma si msus n’shkollë. Isha gjithmonë zavendës drejtori. Sa kom nejtë n’Rugovë kom qenë zavendës drejtor për shtatë vite. Atje me sa akte normative t’shkollës çka kemi pasë punë, veç na e dijmë, edhe natën duhej t’punonim. Ishum t’ngarkumë e t’obligumë t’punojmë me Lidhjen e Rinisë, me Lidhjen e Partisë, me Lidhjen Socialiste. Atje kurrë pushim s’kemi pasë, pos qajo natë kur organizojshim ahengje kështu.
Kurse këtu, e gjeta diçka krejt… nji punë që nuk krahasohet me ato. Isha i obligum vetëm me instrumentin tim. As s’kishte Lidhje t’Rinisië, as Socialiste, as kurgjo. Drejtë me thanë, këtu fillova t’punoj n’orkestër si flautist, mirë depërtova qysh n’fillim. Mjerisht e ankoj shumë atë kohë që nuk naj instrument t’mirë. E gjetë këtu ni orkestër shumë t’amortizume. Lujsha, por lujsha me vështirësi. Instrumenti i mirë nuk ka nevojë t’shtrëngohen mirë ato tastat, po preken pak, a unë isha i obligum t’i shtypja t’nxerri za (qeshë). Kështu që gjithmonë m’dhimet kanga e “Bareshës” kur e kemi inçizu’. E kisha nji flautë shumë t’amortizume, edhe isha i detyrum me vështirësi t’nxerri za. Edhe sot e kësaj dite kur e nij Nexhmijën t’u e knu’ “Bareshën” e ankoj flautën, pse s’e pata nji flautë t’mirë n’atë kohë!
Do t’thotë, viti i parë kaloi shkëlqyshëm, fillunë festivalet “Akordet e Kosovës”, merrsha pjesë n’to edhe si.. ma i obligum n’orkestër, po merrsha pjesë edhe me komponime. Kom konkorru n’ato me Adem Ejupin, me Shahindere Bërlajollin, nji ansambël këtu që e pata kriju’ “Azem Bejta”. Bile me atë ansambël para marrë venin e parë në vitin 1972 n’tekstin e… n’tekstin e poetit tonë t’njoftun Rexhep Hoxhës, “Ah Hyrije”, nji tekst shumë i bukur ishte. Edhe këta t’ansamblit e knunë, me t’vërtetë interpretimi i patën t’shkëlqyshëm, e pata zanë venin e parë. Pra, “Okarina e Artë” m’ka taku’ vetëm në vitin 1972.
Ku kesh te Nexhmija dhe “Baresha”, do t’dalë këtu prapë. N’vitin 1969 erdhi puna, fitumë gjithkah knena venin e parë nëpër… atëherë Federatë osht’ thirrë. Edhe tash ne përfaqësonim Jugosllavinë me nji festival ndërkombëtar në Berlinin Perëndimor. Edhe thjeshtë për herë t’parë me hypë n’aeroplan, e aeroplani ateroi në Berlinin Lindor, aty me tri qerre si taksi ashtu na kanë çu tash te muri, muri i famshëm ku e kanë nda Berlinin. Nji vozitës gjerman, ai na tregon, na gjuhën nuk e dijshum por e kuptojshum, thojke, “Përreth bum, bum, mina. Përreth ka mina” edhe i shihshum telat me gjemba edhe bukur t’lartë. E tash iu afrumë kufinit, zbritëm prej aty, i murrëm instrumentet. Kalumë nëpër mur, murin e Berlinit, ka qenë nji lloj labirinthi… jo me ecë drejtë po ka qenë zig-zag, tani me dalë n’atë Berlinin Perëndimor. Bile ai far korridori zig-zag nuk ka qenë shumë i gjanë, e zinte ni njeri me dy valixhe, ma tepër… E tash kur dulëm atje, aq shumë ndryshim i madh ishte i ndërtesave, i parqeve, saqë gati s’mund t’a përshkrun. Atje thjeshtë ishte xhehnet. Kah [Berlini Lindor] shifeshin ato shpija t’zymta, shifej ai fukarallëku, çdo gja – terr edhe dritë aty, nuk po di qysh me shprehë atë ndryshim aq t’madh (buzëqeshë).
Nejse, shkumë atje, mas nja dy dite pushim, provat gjenerale. Kur shkumë aty provat gjenerale me t’vërtetë kem dalë shumë t’zhgënjym prej provave sepse ato orkestrat tjera t’shteteve tjera ishin orkestra shumë t’mëdhaja, orkestra simfonike, kori 50-60 vetë, domethonë kor taman i plotësum kështu, orkestra viole e tjera. Na ishum vetëm gjashtë orkestranta, vetëm gjashtë vetë, Nexhmija e shtata. Domethënë skenën na me shtatë vetë e plotësonim, kurse ata me nji qind e kusur. E tash aty u zhgënjymë çka do t’bojmë, çka duhet t’dalim tash, qysh do t’konkurrojmë. Ishte me t’vërtetë e pakapshme ajo, po erdh koha.
Nji spikere, nji bukuroshe që kurrë s’kishum pa kërkun… ajo vinte herë-herë te na sepse e gabonte emrin e Nexhmijës. Thojke {imiton prezentuesen} “Nexh… Nexhm… Nemxhija, ah Nemxhija Pagaçusha!”“Jo bre Nemxhije, po Nexhmije”, disa here ashtu e msumë. Ma n’fund arritëm ta msojmë “Nexhmije”. Kur dul n’skenë prapë e habiti “Nemxhije shkoi”. Nejse ma dulëm na, kangën e parë Bin tup… tri kangë i ka knu’ Nexhmija n’festival, kangën e parë “Bijnë tupanat n’katër anët” e kom përcjellë me çifteli. Çiftelia zgjoi interesim shumë t’madh. Kangën e dytë, “Sytë për ty i kam të njomë” që të dyjat i pat punu’ Isak Muçolli. “Sytë për ty i kam të njomë”, ato prapë e kom përcjellë me çifteli, aty bukur mirë e pamë që durtë po nxehen, diçka kemi. Po prapë se prapë kur i kujtojshim ato orkestrat e mëdhaja… Edhe e fundit ishte “Baresha”.
“Baresha” thjeshtë e nijtëm nji apllauz, nji duartrokitje që kurrë s’e kishum ni n’jetë aq t’gjatë, kaloi edhe n’frenetike kështu. Mirëpo, dolëm prej skenës, Nexhmija u detyru’ prapë t’i përshëndesë edhe shkumë n’hotel. Nuk po dijmë çka u ba. E dijtëm që diçka korrëm sukses, po jo edhe, kështu zyrtarisht kërkush s’na tha gja. T’nesrit vijnë konsullata jugosllave gjermane. Ata vijnë na urojnë, në përgëzojnë, eh tash… Domethonë aty morrëm venin e parë, korrëm sukses t’shkëlqyshëm.
Kemi shku’ me aeroplan, po kthehem me tren, drejtë me thanë po vijmë pak si serbez na, pak si krenarë, do t’vijmë n’Prishtinë, do t’na pysin për atë sukses, do t’shkrujnë gazetat. Gazeta “Rilindja” ishte n’atë kohë, tjetër gazetë… Erdhëm, kaloi nji javë, e dy javë, e nji mujë e dhetë mujë e 50 vjet e sa po bohen tash, ’69-ta ishte kurrë kush asnji germë nuk e ka shkru’ për atë rast. E këtu osht’ ajo ma e keqja e jonja, që vlerësimet osht’ dashtë me i qitë pak n’pah kështu. Ajo ishte nji sukses me t’vërtetë i joni sesa i Jugosllavisë sepse na shkumë n’veshje kombëtare, edhe Nexhmija ishte n’veshje kombëtare, edhe kangët ishin krejt shqipe. Domethanë kjo shumë keq na ndodhi, për fat t’mirë Nexhmija e kish hala gazetën gjermane, ku shkrun n’to, m’duket që osht’ n’dy faqe a tri faqe, ajo e katërta kom harru’ edhe osht’ bukur e dalne n’fotografi. Këto jonë ato momentet.
Tani e kemi ba obligimet, përveç obligimeve në studio t’Radios që ishim t’obligum vetëm në studio, na ishum t’obligum vetëm me kangëtarë popullorë. Kangëtarët ishin edhe t’vjetër t’pranumë n’radio, domethanë atëhere ka pasë kritere. Kurse kangëtarët e rijë, patjetër duhet t’kalojshin nëpërmjet audicionit. Audicionet organizoheshin nji here n’javë, vinin kangëtarët e rijë, këndonin. Mlidhej komisioni e hulumtojke mirë, e ndëgjojke predispozitat e atij kangëtari, çfarë intonimi, çfarë diksioni, çfarë ngjyre ka vokalet, si e ka frymëmarrjen, krejt këto janë elementet e nji kangëtari. Këtu pra hulumtoheshin edhe n’rast se veç i plotëson kushtet e nji kangëtari atëhere ai kangëtar vinte herë pas here edhe inçizonte.
Përveç obligimit tonë që kishum dy here n’javë inçizimin ka dy kangë që do t’thotë katër kangë, ishum t’obligum edhe me koncerte mrena Kosovës edhe jashtë Kosovës edhe nëpër republika tjera, po edhe nëpër shtete tjera. Sidomos e kemi pasë nji kohë bukur t’gjatë shtetet e perëndimit, e zakonisht n’ato shtete ku kishte ma shumë shqiptarë se fillunë mas viteve t’70-ta, fillunë t’shkojnë shqiptarët në punë kështu. Tani n’ato vene… dy here n’vit, herë nji here n’vit zakonisht festat e nantorit edhe t’majit.
Normal, kemi shku’ edhe nëpër, edhe jashtë Europës. Kemi shku’ edhe n’Amerikë dy herë kemi qenë krejt. Kështu ato ishin krejt, ato koncerte, ato thjeshtë ato marshuta po i qujë, krejt ishin t’organizume. Pak na mungojke, jo pak, po na mungojke shumë ajo liria jonë. Na shkonim si orkestër si kangëtarë, mirëpo gjithmonë e kishum reportarin t’shkrumë, t’vulosun me tri vula edhe prej atyre kangëve s’guxonim t’dilnim. Nëse kish kërkesa, se njerëzt atje t’untë për vendlindjen, ishin do edhe shumë t’ikun prej ktuhit, kërkojshin shumë ma tepër program, shumë ma tepër kangë. Po na, n’vend se me knu’ nji kangë tjetër dilshum e përsëritshum nji strofë, dy apo kaq mujshum se nuk u lejohke ma tepër.
Edhe tjetra çka na e nijshum atë mungesën shumë tonën, t’gjitha kangët knoheshin lale-lule si thojmë na. Apo t’gjitha kangët ishin ma shumë kangë dashnije, e jo kangë poetike kështu se ka karakter kombëtar, nji kangë trimnije… jo, jo kangë dashnije. Herë, herë lejohej naj kangë trimnije po që u ba kundra turqëve. Ajo lejohej, kurse këto tjerat nuk lejoheshin. Këtu ishte ajo mangësia e jonë, këtu ishte ajo… shkojshim na, po jo me qef. Këto janë ato far punë tona profesionale që i kem pasë fillue n’radio.
Kaltrina Krasniqi: Kur fillutë me shku’ n’Shipni? Çfare ish marrëdhania me Shqipninë?
Shaqir Hoti: Po, po.
Kaltrina Krasniqi: Kur keni fillu’ me shku’ me bashkëpunu’?
Shaqir Hoti: Po n’kuadër t’qasaj pune tonë krejt, na kemi fillu’ edhe kemi punu’ deri n’masat e dhunshme. Aty patëm, viti ’71 si pahiri ka ra ajo punë kur ni darsëm, e organizoi nji person shqiptar ishte, na thirri n’Beograd. Darsmën e kishte, e martonte vajzën, darsmën e kish n’Hotelin Beograd. Edhe na shkumë, tonë natën bamë muzikë, aheng i bukur. T’nesrit, domethonë pa gjum ishum total, hajde po hamë ni trohë mëngjes edhe po ikim për Prishtinë. Aty mrapa meje i nij njo tre persona flasin shqipen aq bukur, aq rrjedhshum saqë moti s’kisha ni ashtu aq bukur. Edhe po ju thom shokëve, “Oh vallai, qita po flasin shqip, do t’i thom nji mirëmëngjes” .“Jo,jo se nuk dijmë…” “Kenë kush kenë, s’po m’durohet”.Edhe u ktheva thashë, “Mirëmëngjes o burra”. “Oh mirëmëngjes! Po hajde t’bashkohem, t’rrijmë”. Po na s’po dijmë tash edhe kush na erdh ngatë. Erdhën ata, u ulën aty, po prezentohet i pari tha, “Une jom ambasadori… sekretar n’ambasadën e Shqipërisë Hajrullah Kuploja” edhe emrin ma dha, uh po. Edhe tjetri e tjetri jonë n’ambasadë t’u punu’.
Ishin… nji festival shumë i mirë ka qenë n’Shqipni “Dekada e Majit” quhej, ish si afër se gjithmonë na ishum t’untë atëhere me pëcjellë. Edhe po i thomë atij sekretarit,“Festivali po afrohet, shumë kishim pasë dëshirë… a ka mundësi diqysh me depërtu’ n’atë festival?” “Po si jo more, osht’ shumë, shumë e mundshme. Kështu njani prej jush merrni pasaportat, bjerni jo t’gjitha, veç nji, une ju jap vizën, ju tani shkoni”. Edhe na ni shok tonin e çumë n’Beograd… Zef Topeci. Tash osht’ i ndjerë i shkreti, shkoi i kish marrë vizat, u kthymë. U kthy ai, po na jep ato, pa pytë na kërkon. Edhe tash çka t’bojmë halli, vizat i kemi, po lejet nuk i kemi. Edhe shkojmë te drejtori gjeneral Kemal Deva, hyjmë n’zyre, bile kur na pa pak u befasu’, “Ha, çka u ba? Krejt orkestri çka m’erdh këtu?” Po i thojmë kështu, kështu, kështu na gati që rastësisht e fillumë kto, por doli përnime, “Vizat i kemi, leje s’kemi, çka t’bajmë?” Ma s’pari n’radio duhet t’marrim vendin e punës, “Ju,” tha “patjetër me shku’! Lejen e keni prej radios, lejen do t’munohna krejt ku duhet, une do t’vrapoj mas tyne e ju duhet t’shkoni”.
Edhe me t’vërtetë na lejunë, shkumë atje, po na morrëm leje për nji javë festivali, kohëzgjatja ishte dy javë. Kur u ba java, na i përgatitëm valixhet edhe m’u nisë teknena, nji organizatore aty e festivali Lirije Çeli thirrej. “Ku shkoni ore?” “Po shkojmë e kemi kaq lejen”. N’moment telefoni me drejtorin tonë gjeneral këtu. “Lejen e keni edhe për javën tjetër. Pa u kry festivali ju s’do t’lëvizni”.
Nji pritje ka qenë, ka qenë e papërshkrushme, pritje shumë, shumë e ngrohtë n’atë kohë. Mirëpo kuptohet koha ishte qasisoji, pa nji shoqërus gati kërkun nuk mund t’shkoje. Edhe kjo ishte, na binte n’sy, po shihshum edhe mirë, edhe keq. Mirë na u doke që nuk kish pasë n’atë kohë, asnji njeri pa punë, po na u doke keq kur dilnim nëpër shitore. Shihej, nuk kishte mall, nuk kishte… manena njerëzt t’veshun shumë dobët me tesha. Dhe, me t’vërtetë edhe teni i ftyrës pak ma i zbehtë na u doke n’krahasim me neve. Edhe tani kur erdhëm ktu na pytshin njerëzia, kështu t’afërt, po t’ju tregonim drejtë, na ra diqysh n’dilemë t’ju tregonim drejtë çka shihshim atje mirë edhe atë t’keqen. Ata do t’na qujshin pak si shpijuna (qeshë). Kështu që shumë keq këtu u gjindëm. Kujtimet e jetës kanihere edhe dalin (qeshë).
Kaltrina Krasniqi: Deri n’cilën periudhë keni punu’ në radio?
Shaqir Hoti: N’radio kom fillu’ këtu kur jom ardhë. Kom ardhë, thashë në vitin 1967 deri n’masat e dhunshme domethanë ai ’89-ta, dihet ai moment, e ka pa edhe krejt bota në çfarë mënyre jonë hi te na. Prej asaj dite mo jemi dalë nga radio edhe mo kush s’ka pytë për neve. Ma vonë, mas luftës erdh u kriju’ Radio Kosova, po shumë prej nesh metën jashtë atij objekti. Gati që krejt valla kemi mbetë jashtë. Dhe thjeshtë kush si ka mujtë m’u gjetë, do janë.. thjeshtë kanë metë n’shpi.
Aktivitetet tona, domethanë kanë qenë t’lidhuna gjithmonë me punën tonë, domethonë aktivitete tjera them jo, me orkestër. Por viti ’72 e knena, sikur diçka ma tepër u lirumë. Sikur kah reportari i kangëve diçka na ndryshoi, diçka ma mirë qëndrojshum. Edhe pse dilnim jashtë me organizimet e atyne koncerteve, turneve në t’vërtetë, ishum pak ma mirë. Po, deri në vitin 1981, aty tani filloi gjithë nji si thojnë t’u depërtu’ jo cenzura, po thjeshtë ma e ronë se cenzura. Për nji fjalë t’vetme nuk lejohej kangë të inçizohej. Në vitet e ’80-ta sidomos viti ’81 e teknena filloi tani cenzura, për nji fjalë t’vetme nuk pranohej kanga. Gjithmonë metëm, metëm gjithmonë dobët e ma dobët si radio-orkestër na për m’i plotësu’ ato nevojat e tona. Dhe, drejtë me thonë edhe normën që e kishum t’punës, sepse për nji fjalë t’vetme, ose nuk pranohej fare, ose nëse pahiri osht’ pranu’ nji here mund t’bahet që osht’ shkru’ n’letër, po herën e dytë ajo mo… ajo ikë. E kemi pasë njifar ormani t’metalit, u futke n’atë orman që u thirrke “Embargo”.
Mu m’ka ndodhë vet, kur e bona nji kangë edhe shkoi vetëm nihere në të tërë “Malësores” t’cilën e knoi Adem Ejupi. “Oj vashë malësore, oj shqipe, nga mali shëndritë si yll i zjarrtë”, këto ishin fjalët e para. Edhe tash heket në “Embargo” edhe m’thërrasin n’përgjithësi, “Kujt i ke knu’ ti? Çka do t’thotë ajo vashë malsore, shqipe trime nga…? Diçka ki dashtë me mshefë!” “Oh jo bre, teksti nuk osht’ i imi fare. E kom bo vetëm melodinë”, po thjeshtë për ato m’dul bukur problem. Domethonë këtu filloi ajo ma e keqja. Ditën n’ditë e çdo demonstratë që vinte keqësohej jo vetëm te na, po gjithkun gjendja. Gjithmonë shkonim keq e ma keq deri n’masa ma t’dhunshme, n’masat e dhunshme.
Orkestri jonë ndodhej n’pushim, pushimin vjetor. Bile shumë here e kemi pasë, gati çdo vit e kemi pasë pushimin vjetor dy mujë. Nji mujë na takonte i rregullt se ishum gjithë me stazh t’madh. Kurse, nji mujë tjetër e fitonim me punën e tepërt që e bonim, me festivale, me koncerte, me ato. Ato tash nuk u pagujshin po e merrnin pushim. Edhe na ndodhëm n’pushim kur u futën masat e dhunshme, pasi që i ka pa krejt bota, me atë dhunë me atë… Edhe prej atyhit e anejna na t’gjithë edhe t’orkestrës, edhe tjerët, kush s’i mundi me u gjetë, dikush ka dalë jashtë, dikush ka metë n’shpi, dikush jo… Drejtë me thanë, une jom marrë me aktivitet tjetër që e kom pasë gjithmonë n’shpirt, gjithmonë kurrë s’jom ndalë krahas t’gjitha obligimeve që i kom pasë. Edhe n’arsim, edhe këtu në radio, instrumentin burimor kurrë s’ju kom nda.
Ma përpara, instrumenti burimor që m’binte n’dorë kom punu’ ka pak, noshta kom intervenu’ n’to rreth temperimit, ni tingull s’e kom bash t’mirë, ose m’duhej ta mbyll ose ta hap n’mënyrë që ta fitoj atë tingull çfarë m’duhet. Kështu me punu’, kom punu’ vet disa t’thjeshta, disa pipëza, disa ndrrojësa që mu kanë dashtë për momentin, a kështu me u marrë me to… Por gjithmonë e kisha nërmend që kur t’dal n’pension do t’merrem pak me studimin e këtyre instrumenteve. Por gjithnji e kom pas nërmend këtë instrument ta çoj përpara, ta ruj n’tri drejtime – t’interpretoj n’to sa ma mirë që t’jetë e mundshme, në mënyrë që t’jetë e kapshme për secilin vesh; t’i punoj vet dhe gjatë punës t’hulumtoj çfarë druni osht’ ma i mirë, çfarë metali, çfarë plasitke, domethonë tash i kemi mundësitë shumë ma t’mëdhaja për zhivillimet; edhe e treta, e treta osht’ jom munu’ që t’shkruj për secilin instrument veç e veç.
Kom shkru’ për secilin instrument, sidomos për instrumentet burimore,mundësitë e punimit t’tijna, domethonë teknologjia e punimit t’tijna. Teknologjia e lujtjes në to osht’ me t’vërtetë, ktu duhet me pasë kujdes sidomos në lujtje se tjerat instrument që e kanë tingullin e vet, shembull po e marr fyllin që ai ka emërtime t’llojllojshme, fyll, filikaq, bylbyl e tjera, ka fancik, ka shumë emërtime n’treva. Ai e ka tingullin e vet, e mundet gjithkush t’i bije, e qet n’gojë edhe fryn. Kurse te intstrumenti i jonë që me t’vërtetë duhet t’jetë shumë i hershëm, megjithëse zanafilla e tij e hupë dikun atë terrin e lashtësisë, nuk mund ta dijmë, po besohet se simas krejt muzikologëve besohet që osht’ shumë i hershëm, fylli i shokës. Ai nuk ka za, ai duhet t’formohet me anë t’buzëve. Pra, aty duhet me pasë kujdes, t’lexohet mirë. Si t’lexohet ajo, besoj që çdo kush që ta kapë n’dorë, shumë shpejtë arrin t’ketë ambazhur n’te. Fyll i shokës osht’ edhe karakteristik sepse gjatë atij tingulli që e jep ai, dëgjohet edhe njifar fryme. Ajo frymë i jep me t’vërtetë me kuptu’ që ai instrument, ai instrument osht’ shumë fisnik. Mrapa atij instrumenti me t’vërtetë arrin ni person, ni njeri, pra osht’ i vetmi instrument.
Dhe, kom fillu’ pikë s’pari t’interpretoj në çdo zhanër. Kurrë s’kom kursy asnjanin as me nda ja qitu s’po du me shku’, po çfarëdo zhanri që ka pasë kërkesë jom shku’ aty, vetëm le t’nihet instrumenti i traditës. Bile, kur fillunë ma vonë, domethonë mas luftës, kur fillunë edhe repi, rroku, erdh edhe te na kështu bukur me t’madhe, sikur dashta pak prej atij zhanri t’tërhiqem dhe po rri me profesorin tem që me t’vërtetë shumë t’afërt kemi qenë me Engjëll Berishën. Dhe thashë, “N’qit zhanër mos m’u lshu’, çka po m’thu?”“Jo, përkundrazi unë po t’detyroj edhe si profesor i yti, edhe si shokë tash që jemi bo. Duhesh t’shkosh gjithkund. Ai tingull le t’bje n’veshin e dikujt, herëdo kurdo ai që e nin noshta i pëlqen, noshta veç i afrohet atij instrumenti”. Dhe kështu nuk kom kursy çdo zhanër t’kangëve. Kom shku’ edhe nëpër filma, domethonë te filmi “Kukumi”, “Rojet e Mjegullës” e tjerë. N’teatër, n’teatër kom marrë pjesë në muzikën serioze, domethonë n’çdo zhanër si interpretues kom dalë me t’vërtetë i mirë i pëlqyer. Deri tash, nuk ka vërejtje prej asaj, edhe une vet jom i knaqun.
Manena kom fillu’ edhe t’i punoj vet secilin instrument. Gjatë punës boj edhe hulumtime, si thashë edhe ma heret rreth timbrit, rreth asaj edhe rreth zhvillimit t’atij instrumenti, sepse shumë prej tyre, shembull ta marr bishnica apo gajde që osht’ ma e njoftne n’krejt botën, sot bishnica ka shumë termine. Secila trevë e emërton me emrin e vet, bishnicë, mishnicë, meshnicë, tërquk, ka kacek e tjera. Do t’thotë gajde njihet ma shumë n’krejt botën. Ajo osht’ shumë e pëlqyer, e ka nji za me t’vërtetë hundor, po shumë i lezetshëm. Mirëpo, si shkallë muzikore na del shumë e gjymtë sepse i ka vetëm pesë tinguj… gjashtë tinguj. Pesë vrima nxerrin gjashtë tinguj. Instrumenti muzikor sa vrima i ka, gjithmonë e ka nji tingull ma tepër.
Pas luftës kështu, jom marrë me nji ansambël që e kisha. Ato e kom pasë formu’ qysh jom ardhë n’Prishtinë “Azem Bejta”. N’atë kohë me ta kom nxerrë shumë disqe t’asaj kohe, pllaka t’gramofonit. Kom bo shumë inçizime në Radio Prishtinë që hala foneteka e radios tash Radio Kosova, i kanë, i kanë n’fonetekën e saj. I morra tash, i kom riaktivizu’ edhe pas luftës dalum herë-herë, ushtrojmë, përgatitëm. Kemi nxjerrë nji album, tjetrin e kom t’gatshum. Noshta mujmë edhe ato me regjistru’ dikun, po havaja pak si e keqe {fërkon gishtat} (qeshë). Prapë po duhet… po duhet t’paguhet studio, po do t’gjojmë noj donator kështu. E kom si afër edhe albumin e dytë me atë ansambël. Edhe pse t’vjetër, bukur mirë ju kanë kthy kangës, se dihet çdo gja shkon me… rinia ka tjetër elan, tjetër forcë… nrysh’ janë. Po në ushtrime po mujke deri diku, bilëm me ia dhanë… se t’thujsh “Mirë, mirë”, po pak sa don me ia dhanë hakun qasaj kange, mirë, mirë jonë, i kanë ushtru’ do kangë.
