Pjesa e Parë
Marijana Toma: Po fillojmë intervistën, 28 qershor të vitit 2017. Unë do të ju kisha lutur që sa për fillim të na prezantoheni, pra, na e thuani emrin, mbiemrin dhe vendin ku jeni lindur, data dhe vendi i lindjes?
Samir Sezairi: Emri im është Samir Sezairi, i lindur me 24 shkurt të vitit 1986 në Prishtinë, Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë.
Marijana Toma: A mund të na tregoni diçka më shumë lidhur më familjen tuaj, do të thotë për familjen, për prindërit dhe në përgjithësi për vendin në të cilin keni lindur?
Samir Sezairi: Prindërit e mi gjithashtu janë të lindur në Kosovë. Kështu, ne ishim pesë anëtarë në një moment, do të thotë, kështu tre fëmijë, kjo ishte ideja e dikurshme e prindërve të mi për të pasur sa më shumë fëmijë dhe tani si të them, ne jemi tre fëmijë të rritur, të lindur në vitin ‘86, ‘89 dhe ‘99. Pra, njëri është djalë i rritur i cili ka mbushur 18 vjet dhe faktikisht do të regjistrohet në fakultet.
Babai dhe nëna u lindën dhe kanë jetuar në Kosovë, gjithashtu edhe prindërit e tyre. Ata janë me origjinë nga fshati, aty nga rrethi i Prizrenit. Nga një pjesë e Zhupës qendrore e cila gjindet në pjesën e sipërme të Prizrenit, aty sipër Dushanovës, aty pranë manastirit të vjetër Shën Arangjelit. Kështu që edhe kjo është një gjë qe duhet përmendur. Babai im ka vdekur, tash u bënë tre vite prej vdekjes së tij, por nana jeton dhe sot është për ne edhe nënë edhe baba. Kështu pra, ja, këto janë disa, disa nga të dhënat e përgjithshme.
Kemi jetuar në Prishtinë. Unë jam i lindur në Prishtinë dhe kemi jetuar aty deri në vitin ‘99, deri në bombardimet e kobshme. Në një moment ne kemi kaluar për të jetuar në Shkup pasi që nëna, familjarët e nënës kanë jetuar në Shkup qysh prej viteve të ‘60-ta. Aty ne kishim njëfarë lloj baze të vogël, si të themi, aty ne e kemi kryer një pjesë të shkollimit deri sa jemi kthyer, erdhëm në Beograd. Ndërsa babai im ishte gjithmonë në udhëtim në relacionin Prishtinë – Beograd, prej vitit ‘99.
Marijana Toma: A mund të më thuani diçka më tepër për familjen tuaj, prindërit tuaj dhe në fakt për jetën e tyre, prindërit e tyre, do të thotë në fakt për familjet e tyre duke marr parasysh se ata janë nga rrethi i Prizrenit dhe se ju keni mbiemër interesant. Mund të më thuani pak më shumë rreth këtyre rrethanave?
Samir Sezairi: Ah po, por mbiemrat tonë janë ndërruar. Ne e kemi historinë tonë. Unë jam njeri i cili, i cili, cili ka dëshirë të hulumtojë këto gjëra që janë pjesë e familjes tonë. Në të vërtete, ky është një rreth i cili ishte dhe është shumë i varfër, aty njerëzit ishin më pak të ngritur dhe këto të dhëna lidhur me prejardhjen dhe mbiemërat e të tjera ekzistojnë në librat e kishës, sepse kisha ishte e vetmja që posedonte njerëz te dijshëm, të cilët kanë njohur shkrimin, kanë ruajtur dhe evidentuar.
Mbiemri i jonë është Sezairi dhe vjen nga gjyshi apo katragjyshi të cilin e quanin Sezair, dhe se të gjithë këta mbiemra përcillen nga emrat e prindërve apo njerëzve tjerë nga e kaluara mund të themi në mes tjerash që ka evoluar. Unë kështu dëshiroj të them sepse mbiemri i im ishte Sezairoviq deri në një periudhë aty rreth viteve ‘60, ‘60 apo aty dikund, kur bukvalisht me dhunë kjo anë i ka shkurtuar mbiemrat nga Sezairoviq, ka mbet ky mbiemër Sezairi sepse njerëzit… Siç i quaj unë, ata njerëzit ‘modern të turqizuar’ sepse në njëfarë mënyre ishin të kushtëzuar ekonomikisht, për punësim dhe gjëra tjera prandaj kanë preferuar shkurtimin e asaj pjese të mbiemrit.
Viteve të ‘90-të njerëzit i kanë kthyer, i kanë kthyer ato mbiemrat e vjetër burimor. Madje edhe në familjen tonë disa i kanë kthyer mbiemërat burimor, përveç babait tim. Ai i ka më, ka edhe katër vëllezër, në mesin e tyre vetëm ne e kemi mbiemrin Sezairi, dhe unë nuk kam pasur dëshirë që tani edhe këtë mbiemër timin ta ndërroj sepse jam i bindur plotësisht se është gjë e parëndësishme se si dikush e ka mbiemrin, me e rëndësishme është se çfarë njeriu je, ky ka qenë përcaktimi im gjithmonë.
Pastaj, prindërit janë njoftuar sepse ata erdhen në moshë të re dhe e kanë vizituar atë pjesë që është shumë specifike, 1.500 – 600 metra në lartësi mbidetare. Përgjithësisht kjo ishte një formë tubimi përgjatë verës dhe e kanë bërë një lloj shëtitje verore. Dhe fare rastësisht edhe pse prindërit e tyre janë njohur edhe me parë sepse në mes tjerash njerëzit e gjyshit dhe të nanës kanë qenë nga i njejti fshat andaj si të tillë… Në të vërtetë, ata janë njohur në vegjëli, pastaj kah mosha 20 vjeçare ata u njohën dhe thjeshtë kanë vendosur për të jetuar së bashku.
Marijana Toma: Ata në Prizren, aty u njohën apo?
Samir Sezairi: Po, ata janë njohur në Prizren. Nëna ime është, nëna ime u shkollua në Shkup, ajo ka jetuar, ka lindur në Mal të Zi, pasi që gjyshi ka punuar dhe shkuar aty, mirëpo për shkak të termetit në vitin 1963 janë larguar nga Shkupi. Pasi që nëna në të vërtetë në vitin 1963, ajo ishte foshnje e vogël, i ka pasur vetëm disa muaj kur ka ardhur në Shkup, por natyrisht çdo vit kanë shkuar për të vizituar gjyshen, gjyshin, e kane vizituar fshatin dhe aty janë njohur. Kështu që… babai deri sa i mbushi 18 vite, jetonte në fshatin e babait të tij që quhet Planjan, pastaj edhe ai u shkollua në Prizren dhe më pas në Prishtinë është punësuar. Dhe aty ne kryesisht kemi jetuar.
Sa për mua, mendoj as që e kisha ndërruar Prishtinën. Këto gjëra vazhdimisht përpiqem të ua shpjegoj njerëzve, mirëpo sikur nuk ta kishim përjetuar atë situatë e cila ndodhi, ne më të vërtetë nuk kemi pasur arsye për ta ndërruar vendbanimin edhe Beogradi na ishte vetëm një opcion ku do të kishim ardhur ndonjëherë sa për turizëm apo sa për shoping sepse ai është qyteti më i madh i një shteti të madh siç është Serbia, gjegjësisht siç ishte Republika Federative e Jugoslavisë, ky është… i vetmi kujtim nga Beogradi është kur shkonim si turistë, takoheshim me miq dhe bënim shoping.
Përndryshe, Prishtina ishte plotësisht një qytet multikulturor me 300.000 banor, çdo gjë e kishte pranë dorës, pra kështu e mendoj unë atë qytet, kështu. Më ra në mend një tregim lidhur me një shokun tim. Po nga e njejta përspektivë sepse është nga perspektivat e një fëmiu, mua më dukej qytet jashtzakonisht i madh, por tani nga perspektiva e një njeriu të rritur që shkon dhe e viziton, sepse ai vjen shpesh e viziton Kosovën e Metohinë, që është ashtu një qytet ku ke çdo gjë afër dorës, për 15 minuta e ecë të tërin. Por nga perspektiva e një fëmiu ky ishte një qytet shumë i madh dhe shumë qytet serioz. Ashtu ishte atëherë.
Por ai tani është një qytet i madh, por për nga numri i popullsisë është rritur gati dyfish nëse e krahasojmë më përiudhen e ‘99-tës, por sigurisht këto janë ndryshime të natyrshme se njerëzit jetojnë në qytetin më të madh dhe se më së shumti aty e bëjnë dendësimin e popullsisë, në atë qytet i cili është epiqendra i të gjitha ngjarjeve. Në këte rast a ka qenë Kosova e pavarur apo akoma Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë, por ky është qyteti më i madh dhe qendër administrative e atij regjioni.
Marijana Toma: A më thuani këtë tani, ke filluar të flasësh, në të vërtetë, si ndihesh sot lidhur me Prishtinën? Ti je i lindur në vitin ‘86?
Samir Sezairi: ‘86.
Marijana Toma: Apo jo, ju ishit tre e tani a mund të më tregosh diçka, së pari në cilën pjesë të Prishtinës ke jetuar dhe pak më shumë na flisni për këtë, lidhur më fëmijërinë tuaj si dukej ajo dhe çfarë të ka lënë mbresa, të kujtohen ndonjëra nga erërat apo ngjyrat?
Samir Sezairi: Po ne kemi jetuar në atë pjesën e qytetit e cila quhet Ulpiana, ajo është afër Qendrës Spitalore, një spital i ri na e kishim shumë afër aty pesë minuta prej ndertesës tonë, neve na ndante vetëm rruga apo bulevardi. Nëna ime gjithnjë vonohej për në punë, ajo punonte në spital. Ky është ai farë sindromi, sa më afër që je aq më shumë vonohesh. Por, vërtetë një fëmijëri interesante.
Ashtu, unë në ndërtesën tonë i kam pasur të gjitha, absolutisht çdo gjë. I kisha, mund, mund të kujtohem, e kam parasysh atë fotografi, në mendje dhe tani di të tregoj kush ku ka banuar. I di edhe mbiemrat e tyre, i di emrat dhe në cilën banesë kanë banuar, nuk e di, a kanë qenë serb, musliman apo turq, i kemi pasur absolutisht të gjitha, por thjeshtë ne jemi të pjekur me njëfarë ideje se, se, se neve na ishte ekzotike ajo prezenca e kulturave të shumta. Ne si fëmijë nuk e kemi ditur, mendoj neve politika dhe të gjitha të tjerat nuk na dukeshin interesante e as të rëndësishme, luajshim më kilikera, futboll apo symbyllurazi, hypnim nëpër drunjë dhe plotësisht ishte e parëndësishme se me kë je. Për neve ishte e rëndësishme, na e organizojshim ndonjë lloj loje dhe shoqëroheshim, por ndihej pak ajo pakënaqësia, të ta them kushtimisht. Sepse… mendoj se ato të gjitha barteshin nga shtëpia. Më kujtohen ato përjetime se shkolla ime ku kam shkuar unë ishte e ndarë. Shkolla ime quhej “Dositej Obradović”, deri ‘93 ishte shkolla fillore “Hasan Prishtina”. Eh shkolla fillore ku vijonim ne ishte e ndarë… bukvalisht, ishim të ndarë. Nuk jemi, nuk jemi përzier, nuk kishte…
Marijana Toma: Mendon me shqiptarë?
Samir Sezairi: E kam fjalën për shqiptarë dhe neve të tjerëve, thënë kushtimisht. Mendoj, nuk jemi përzier sepse ata i kishin dy katet e veta, e kishin edhe hyrjen e tyre, ne e kishim katin tonë dhe hyrjen tonë dhe thjeshtë nuk kishim përzierje fizike deri, deri aty kah viti ‘93, deri në atë kohë kjo shkollë e kishte emrin e përbashkët “Hasan Prishtina”.
Por, mendoj se këto të gjitha, këto lloj mosmarrëveshje, respekti edhe ajo kultura vijnë nga shtëpia dhe disa herë ka ndodhur, jo vetëm disa herë, por thjeshtë sa filloi të turbullohet gjendja politike, situata në Kosovë, kjo gjë është shprehur edhe tek të rinjtë, përkatësisht edhe te fëmijët gjë që nuk e kemi ditur. Ne në vitin ‘99 i kemi pasur dymbëdhjetë, trembëdhjetë vjet, që do të thotë në këtë përiudhë ka pasur raste kah vitet ‘96, ‘97 ‘98 ne ishim të fëmijë, por ka pasur raste kur kanë sulmuar njëri tjetrin. E ne kemi shikuar si ngjarje argëtimi apo thjeshtë kjo ishte një shtytje…
Marijana Toma: E ke fjalën për fëmijët?
Samir Sezairi: Ashtu është, po. Fëmijët në mes veti. Por kjo është, mendoj se këto janë, se të gjitha këto informacione këta fëmijë i kanë marrë nëpër shtëpitë e tyre. Eh, ky është problem i madh. Përndryshe, unë jam, përvoja ime është shumë pozitive në çdo aspekt. Se ne ishim në mes të dy zjarreve. Thjeshtë ne jemi të padefinuar në këte kuptim, unë jam Samiri, flas gjuhën serbe dhe shkoj në shkollën serbe, ndoshta me ata i ndajmë motivet fetare, por nuk i ndaj traditat, zakonet, kulturën sepse ato i takojnë regjionit prej nga vijnë njerëzit e mi.
Ai ishte një mjedis i cili kishte qenë historikisht ortodoks, kryesisht ortodoks dhe kohë pas kohe ja, si ta them, nuk e di, pranimi i islamit e tjera e tjera, njerëzit i kanë… është ndërruar, struktura e banorëve, por gjithmonë ka qenë pjesa ku kanë jetuar, për shembull, serbët dhe muslimanët, ku është folur ajo gjuhë specifike për ato vise ku kanë folur vetëm serbët dhe muslimanët të cilët e kanë ndarë traditën e njejtë, kulturën dhe zakonet, ditën e Shën Gjergjit. Por nuk ishin ato motive fetare, por motive zakonore në atë periudhë.
Kështu që, ne si fëmijë kemi qenë edhe këtu edhe atje. Në të vërtetë [nuk e di] a ishim ne të pranuar edhe këtu edhe atje, por edhe ajo përvojë për mua është e çmueshme, sepse për një moment kam përjetuar atë lloj pakënaqësie të cilën e kam mësuar që nuk duhet, jo që nuk duhesh të urresh, thjeshtë nuk e ke brenda, ke mirëkuptim për çdo njeri, sepse secili e ka një vuajtje, mundim, mërzi.
Unë e përjetova ‘99-tën pas bombardimeve, unë gjatë kohës së bombardimeve nuk isha në Prishtinë, isha në Shkup, për fatin tim nuk pata rast të, të, të pëcjelli të gjitha ato dhe për t’i përjetuar të gjitha ato trauma, sikur do kthehesha unë ‘99. Në një moment matanë rrugës, përballë ndërtesës sonë, diku 20 metra prej banesës tonë, meqë ne jetojmë ne katin e parë, aty ishte një dyqan i vogël të cilin e mbante një shqiptar, ai e ka pasur gjithmonë atë dyqan, thënë kushtimisht edhe para luftës e ka pasur atë dyqan.
Gabimi më i madh si fëmijë është që nuk e kemi mësuar atë gjuhë. Mendoj që, që, që gjuha është pasuri, nga perspektiva e një 30 vjeçari e konsideroj që ky është gabimi im më i madh. Babai im e ka mësuar duke punuar me ata edhe vërtetë e ka njohur shumë mirë, por e ka mësuar sepse e ka shtyer nevoja, apo. Edhe ne si fëmijë kemi pasur mundësi ta mësojmë. Mendoj, ne i dijmë afër 20 fjalë apo 30, ato kryesisht janë për ndonjë, ndonjë komunikim elementar, por ne kemi pasur mundësi për ta mësuar më shumë.
Thjeshtë mendoj se, se, se urrejtjen e kemi ndaj asaj gjuhe sepse nga gjithë kjo, nga gjithë ky konstrukcion ngjarjesh se, se shqiptarët janë popull i ulët, se janë të papastër dhe se janë të tillë e të atillë, thjeshtë janë nga kjo, thjeshtë janë disa paragjykime, të pabazuara, paragjykime ndaj njerëzve, e ne si fëmijë, të cilët gjatë gjithë ditës rrinim në rrugë, të gjitha këto informata i përqafuam, thjeshtë ne e kemi pasur një ngarkesë ndaj kësaj gjuhe e edhe ne kemi pasur mundësi për të mësuar pa asnjë problem siç e mësuan ata.
Ata ishin 90 përqind në territorin e gjithë Kosovës, pjesa dërmuese e popullsisë së Prishtinës, e çdonjëri shitës i dyqaneve të tyre i cili mbase i ka pas katër vite të shkollës fillore e hajt mbase edhe shkollën fillore, ata e kanë njohur dhe përdorur gjuhën serbe të mjaftushme për komunikim, sepse ai ka qenë tregtar edhe ai e ka kuptuar se ajo gjuhë i nevojitet atij. E në të vërtetë ata kanë përfaqësuar 90 përqind të popullsisë, do të thoja kushtimisht, nuk kanë pasur nevojë por megjithatë ata e kanë njohur. Kështu që, gabimi i jonë më i madh dhe i shumicës më të madhe të asaj gjenerate dhe disa gjeneratave para meje, hajde të themi se këta pas meje kanë qenë shumë të ri, apo ende të ri, por gjenerata e cila ‘82, ‘83 apo ‘80, madje më së shumti deri në ‘86- ‘87 kanë gabuar që nuk e kanë mësuar gjuhën, e veçanërisht këtë gjuhë që vërtetë është një lloj gjuhe apo një pasuri të themi…
Nga kjo përspektivë tani, plotësisht pa marr parasysh a është ajo gjuhë shqipe apo angleze. Mendoj, nuk e quajnë për koti ata në Kosovë, gjuhë e ardhmërisë, në njëfare mënyre, por kjo përvojë e cila më ka mësuar që të mos i ndaj njerëzit, unë nuk i ndaj nga ajo periudhë e ‘99-tës. Dola nga banesa dhe shkova te ajo shitore pa e ditur asnjë fjalë shqip, se në atë kohë të pas luftësë, plotësisht ndërruan raportet, struktura e popullsisë në të gjitha banesat.
Më kujtohet, sikur t’ishte sot e kam atë fotografi në kokë me ato banesa të hapura gjërë e gjatë. Pra të gjitha banesat që nuk ishin shqiptare dhe njerëzit që ishin shpërngulur nga viset e ndryshme, fshatrave nga thellesitë, thjeshtë ishin vendosur në banesa të dikujt dhe flenin në shtretërit e dikuj, ushqeheshin me lugët dhe pjatat e dikuj të panjohur. Pastaj me të hyrë në atë dyqan, unë, unë prisja që të gjithë të dalin nga dyqani dhe më pas më drejtohet shitësi i cili është shqiptar dhe me thotë, “Samir, urdhëro, si mund të të ndihmoj?” Në gjuhën serbe. E unë i them atij, “Shiko, ne do të shpërngulemi, më duhen disa paketa, kutija për t’u paketuar, sa më të mëdhaja të kartonit për libra”, sepse e kemi pasur një mal libra në banesë, dhe… Ai me tha, “Nuk ka problem, do t’i përgatis unë dhe t’i jap.” Në atë moment e shoh se u mblodhën disa djem të rinjë para dyqanit.
Sepse, ata djem të cilët kanë jetuar me ne, djelmoshat që kanë jetuar në të njejtën ndërtesë para bombardimeve më kanë njohur, unë kam ardhur, prej nga tash unë aty si… dhe në një moment u mblodhen nja 20. Viti ‘99 ishte viti i anarkisë së plotë në Kosovë. Dhe të gjithë ata që flisnin vetëm një fjalë të vetme serbe, pa marr parasysh cilën, pa marrë parasysh se kush është ai, si quhet, si e ka mbiemrin, gjuha serbe ishte pikë për të të vënë në shënjestër. A ishte për vrasje apo çka tjetër, por thjeshtë në ‘99-tën gjendja ishte e këtillë se kushdo që e flet gjuhën serbe do të binte në probleme serioze.
Dhe unë i thashë atij Halilit tim, kështu, “Dëgjom, unë nuk mund të shkoj në shtëpinë time”, e shikojsha banesën time, terasën time aty afër 15 metra larg nga dyqani, por unë nuk mund të shkoja në shtëpi. Ai më tha, “Ku është problemi?” I thashë, “Tash këta do të më rrafin apo ku ta di se çka mund të më ndodhë”. Në atë moment njeriu doli. Unë shiqoja, shikoja se si ai e rrezikonte jetën e tij për të më mbrojtur mua dhe më përcjelli deri te dera e banesës sime bukvalisht deri, deri, deri te hymja e banesës sime, sepse ata djem mua më sulmuan. “Ti po flet serbisht, ti je i gjallë, ti që shkon në shkollë me serb, çka bën ti këtu?” Ata ishin të nxitur nga ata banorët e vjetër që ishin në atë lagje.
Por kjo përvojë mua më mësoi se kudo ka njerëz të cilët janë të pakëndshëm, por për mua ai Halili është plotësisht shembull pozitiv, i cili i zhvleftësoj të gjitha ato anët negative të cilat unë pata rast t’i shoh në atë përiudhë. Siç ka edhe në anën tjetër shëmbuj pozitiv e negativ, por hajde do t’i numëroj vetëm pozitivet. Unë kam fat të takohem me njerëz pozitiv, njerëz magjiplotë dhe nuk kam pasur rastin të takoj pakënaqësi kudo ku kam qenë, them kushtimisht. Njerëzit e anës tonë janë të njohur, janë njerëz te cilët kurrë nuk kanë… dhe nuk di që dikush ka kidnapuar dhe ku, thjeshtë, ka të tillë që nuk janë kthyer kurrë, jo pak por me qindra i kanë kidnapuar. Bash nga ato vise prej nga vijmë ne, ky është koxha numër, njëqind njerëz të kidnapuar që kurrë më nuk janë kthyer, kurrë më nuk janë gjetur. Tash se a kanë qenë ata të shfrytëzuar për diçka, për punë tjera unë për këte jam plotësisht i painformuar, vetëm e di që ata njerëz kurrë më nuk janë kthyer pas atyre ngjarjeve. Një anekdotë shumë interesante është vet vëllau im i riu, i cili është i lindur në vitin ‘99.
Marijana Toma: Për këtë në të vertetë, desha të ju pyes, si kaloi kjo duke pasur parasysh se e ke përmendur se ai është i lindur në vitin ‘99, pas bombardimeve?
Samir Sezairi: Ai ka lindur, ai ka pasur 28 ditë para fillimit të bombardimeve. Nëna ka udhëtuar pasi që ishte me neve në Shkup, baba shkoi, babai shkoi në Beograd, në Prishtinë ku ne kishim patundshmëri, gjyshën e cila ishte nana e babës ishte në Kosovë, thjeshtë kur e ke një familje për të cilën duhesh… babai ka pasur shumë miq shqiptar të cilët janë shumë pozitiv, pozitiv dhe njerëz të mrekullushëm. E fliste atë gjuhë bukur. Thjeshtë situata në vitin ‘99 ishte specifike ku njeriu njeriut ia kishte grabitur banesën, ku i kanë shtyer që të shesin pronat për pak gjë. Për fat, gjatë gjithë këtyre ngjarjeve ne kemi pasur shumë miq të mirë të cilët na e kanë mbrojtur pasurinë. Pastaj babai e ka njohur shumë mirë gjuhën shqipe, prandaj edhe ai ka ardhur lirshëm shpesh herë… edhe nana vinte me të në Kosovë. E tani po më kujtohet tregimi i saj, e ky është kur e ka marr me veti vëllaun tim Damirin, kështu quhet vëllaun im, Damir, kur kane dalur nga shtëpia, ajo i ka thënë atij, “Damir, tani vëje dorën në gojë. Kështu derisa të hysh në automobil.” E ky këtë e ka mbajtur në mend, dhe sa kanë dalur nga banesa ai e ka pyetur, “Mami, tash a duhet me e vnu dorën në gojë?”
Pastaj, kështu ishte situata por atij nuk i interesonte. Ai është i tillë, nuk ka pikë takuese. Ai dëshiron të shkojë në bjeshkë për skijim nëse është koha e mirë dëshiron të vizitoj gjyshën dhe gjyshin, por për te Kosova si Kosovë nuk ka kurfarë, bash kurfarë kujtimi. Ai është, bukvalisht prej lindjes ka qenë në Shkup apo në Beograd. Unë atij i them, “Ti je një beogradas klasik, ti nuk ke as edhe një pikë të përbashkët me Kosovën”. Thashë, “Ne të cilët jemi më të vjetër e kemi” edhe unë kam dëshirë të shkoj atje. Te unë është, ndoshta qysh po rritëm unë sigurisht që po shkoj t’u pjekë, unë kam dëshirë të shkoj në Kosovë dhe mua tepër më terheq, të gjitha ato momente. Jo Prishtina, plotësisht nuk kam asnjë lloj ndjenje sentimentale ndaj atij qyteti, absolutisht. Nuk kam… madje edhe kur kaloj pranë ndërtesës sonë…
Marijana Toma: Edhe pranë faktit se ju atje jeni rritur?
Samir Sezairi: Ashtu është. Jo, nuk e kam ate lloj ndjenje, por sikur asnjëherë mos të kisha jetuar atje. Ndoshta pse ne kemi jetuar në Prishtinë edhe në Shkup, Beograd, pastaj kemi pasur disa herë idenë për t’u shpërngulur edhe në Australi. Për më tepër jemi mësuar me shpërngulje prej kur ishim fëmijë, mbase kjo është ajo shprehia e krijuar.
Por jo, Prishtinën si Prishtinë nuk e ndjejë, nuk, nuk kam emocione ndaj atij qyteti në përgjithësi. Kam ndjenja për Prizrenin. Prizreni është qytet specifik për mua. Por ndaj Prishtinës… tash vonë kam kaluar pranë ndërtesës time, hyra në ndërtesë, fola me disa fqinjë. Ju thashë, “Unë kam jetuar këtu përtej rrugës”, por plotësisht, plotësisht e kam njejtë, mendoj, nuk e kam, nuk e kam atë ndjenjen për atë qytet.
Marijana Toma: A të, hmm… kujtohet kur ke shkuar në shkollë, tani do pyes për shkollë, do të thotë ti na fole pak për atë ndarjen, atë ndarjen e shkollës. Por, a ke pasur ndonjë shok, mik shqiptar në atë shkollë?
Samir Sezairi: Po, kur rrinim para ndërtesës kisha shokë. Po, kam pasur, kam pasur.
Marijana Toma: Sa të kujtohet, me çka keni luajtur, a të kujtohet diçka nga ajo periudhë?
Samir Sezairi: Po, po ishte diçka specifike për shembull, me ata. Ata ishin në një gjendje frige. Ata e kishin atë frigë. A ishte kjo e gjitha, kjo situata e cila ishte…
Marijana Toma: Ti tani po flet për vitet e ‘80-ta dhe atë…
Samir Sezairi: Flas për vitet ‘90-të.
Marijana Toma: Po dhe fillimi ishte në të ‘90-tat.
Samir Sezairi: Përpara e dini, përpara… tash… gjithmonë ishte një lloj ndasije, për shembull në çerdhe ne kemi qenë të ndarë. Thënë kushtimisht, ishim të ndarë. Ne kemi shkuar në çerdhe në të cilat nuk kanë shkuar shqiptarët. Kështu, shkolla fillore ku të gjithë edhe nuk shkojshin, nuk kishin, ndaj nuk kishim kontakte, kontakte direkte vetëm indirekte, komunikimi ishte në rrugë ose para ose pas shkollës, por atë komunikimin direkt e kishim përgjatë ndonjë shoqërimi, sidomos para ndërtesës. Por edhe ato ishin përvoja të ndryshme sepse… thjeshtë thënë gjithmonë ka qenë disi ‘ne’ dhe ‘ata’. Edhe pse disa herë kemi bërë përpjekje, hajde disi apo diçka, themi por ata gjithnjë kanë qenë një lloj korpusi në vete, gjë që na ka bërë të kemi këtë ndasi edhe ne të tjerët. Kjo është dhe ishte një lloj konstrukcioni. Nga fëmirija ishte ashtu. O, o, o {onomatope} këto ishin përjetimet e mija për atë periudhë, në atë periudhë.
Në atë nivelin më të lartë, në nivelin e prindërve tonë kjo ishte vërtetë krejt ndryshe, sepse njerëzit janë të pjekur, serioz, të cilët para të gjithash janë normal. Mendoj, i zgjedh njerëzit të cilët janë të nivelit tënd, jo të zgjedhesh do si do, por ashtu … E kishim këtë shoqërorizim, mirëpo ishte ashtu disi periferik. Pra kryesisht ka qenë vetëm sipërfaqësisht. Ata e kanë pasur pjesën e tyre. Jo, nuk ishte sikur në Gazë të ndarë me mur e pastaj njëra pjesë të luaj në një anë, por thjeshtë nuk jemi përzier. Kryesisht nuk jemi përzier, edhe pse nuk ishte nevoja. Megjithatë, unë mendoj se mirë kemi funkcionuar, por mendoj se të gjitha raportet vijnë nga familja, i bartim ato disi nga familja, sepse disi në familjen tonë, konkretisht në familjen tonë, tani po kthehem në vitet 2004, 2005, kur vëllau im i kishte pesë vjet apo gjashtë, e dini …
Te ne kurrë nuk është folur se kush është serb, katolik, shqiptarë apo s’e di šiptar[1]. Edhe pse ata e quajnë vetën šiptar, šiptar, po kështu e quajnë vetën, por nëse atyre u thotë dikush ashtu ata e marrin si emërtim ofendues. Ne kurrë nuk e kemi përdorur atë terminologji e as në ditën e sotme, se a janë ata ustaš, četnik apo šiptar apo diç tjetër. Sepse vëllaut tim kur ishte i vogël, derisa luante para banesës i ka ndodhur të përballët, atij i kanë thënë disa fëmijë të vegjël pesë-gjashtë vjeçar, “Po ti koke kokë šiptar”, diçka të ngjajshme. Jo direkt atij po si në bisedë e sipër. E çka ishte edhe më interesante, ai vjen në shtëpi dhe pyet nënën time, kështu, “Mami çka është kjo fjala šiptar?” Tash si t’ia spjegosh fëmiut pesë vjeçar, çka është kjo?!
Kështu që, te ne nuk ka pasur gjëra të këtilla, jo, thjeshtë ne nuk i kemi pasur këto, për neve kjo ka qenë plotësisht normale. Prandaj po them se këto gjëra njerëzit i sjellin prej shtëpive të tyre, mendoj këtë pasqyrë ua japin fëmijëve, pastaj ata e bartin atë në rrugë, para ndëtese, pastaj i zgjedhin njerëzit në bazë të kësaj… Por definicioni se për shqipëtarēt kanë qenë, unë përdori emërtimin shqipëtarēt sepse mendoj që për mua është plotësisht normal që ata kanë qenë ndryshe, kinse janë të këtillë; se nuk punojnë asgjë, ata janë të papastër, ata janë ndryshe e tjera. Kështu ishte definicioni, thjeshtë, lidhur me ta, mbi këtë bazë njerëzit, fëmijët pa asnjë bazë e kanë krijuar këtë urrejtje të pabazuar ndaj dikujt apo ndaj një fëmiu shumë normal me të cilin do të duhej të shoqëroheshin.
Marijana Toma: Më thuaj tani në cilën anë qëndron, e përmende në një rast se në princip ti përsonalisht je më shumë i lidhur me, me, Prizrenin se sa me Prishtinën, edhe pse aty je i lindur dhe aty je rritur e tjera. Në Prizren ti po e supozoj, do të kesh shkuar vetëm në pushime te gjyshja e gjyshi dhe kështu përafërsisht, mendoj, çka të kujtohet nga ai Prizren?
Samir Sezairi: Prizreni… unë e dua historinë e atë e gjej në Prizren… Ai është i vetmi qytet në Kosovë, hajde nuk po i llogarisë manastiret dhe ato që i ka bota, thjeshtë, por Prizreni është qytet specifik, ai qytet ka shpirt. Në Prizren kemi, kemi edhe, edhe, edhe, serb, musliman edhe turq e shqiptar dhe të gjithë flasin. Do të thotë, të gjithë i flasin të gjitha gjuhët. Pra këto e bëjnë specifike këtë qytet, sepse ata i flasin gjuhët e njëri tjetrit dhe kjo për mua është fascinante. I vetmi qytet që e ka lumin. Mendoj, lumin e vërtetë, Bistricën e cila është lum i vërtetë.
Qyteti që ka kalldërm, i cili ka një lloj tradite, ka edhe xhamija e kisha… Unë kam shkuar atje, unë e kam gjyshen atje, nëna e babës, ajo jetonte në qytetin e Prizrenit. E meqenëse ajo ishte fëmijë i prindërve të ndarë, babai i vet ka jetuar në një fshat sipër Prizrenit, pastaj ne kemi shkuar shpesh te ajo. Për Bajram, për kohë të pushimeve shkollore dhe kështu isha shumë kohë atje në atë qytet. Pastaj pushimet verore i kalojsha atje, veçanërisht vikendet, sepse e kemi vizituar gjyshen dhe e kam dashur shumë verën në Prizren sepse ne vazhdimisht laheshim në Bistricë. Edhe tani kur mendohem nga kjo perspektivë, sa herë që shkoj në Prizren them me vete, “Au shikoje këtë lum të vocërr, tashmë qenka shnëdrru në një lloj potoku”.
Më kujtohet njëfarë fëmijërie disi me atë vizionin prej fëmije, ai ishte për mua njëfarë lumi sepse ne në atë lum laheshim. Në të vërtetë ai është një lum i vocërr, por… meqë prejardhja ime është plotësisht nga Prizreni, unë pata rastin t’i shoh dallimet në njerëz, njerëz në tesha kombëtare, njerëz që bëjnë shitje në treg që vinin nga mjedise të ndryshme, nga qytete të ndryshme prej të cilave kishin ardhur. Ajo kulturë në tërësi e Prizrenit është ruajtur edhe deri në ditët e sotme në njëfarë mënyre. Ai qytet i ka thyer barierat gjuhësore pra ky është Prizreni. Sepse është qytet në të cilin kanë jetuar shumë… nuk e di, por goran dhe musliman po, sado që ata deklarohen si boshnjak.
Megjithatë, kjo e tëra është pjesë e një, një lloj folklori i cili zgjon interesimin sipas situatës politike sepse tani është i popullarizuar në Kosovë, deklarimi si boshnjak sepse e konsiderojnë si një lloj… si mënyrë ku mund të notojnë politikisht, edhe pse ne nuk kemi kurfarë lidhje me, me, me Bosnjën, përveç që ndajmë hajde të themi, momente të besimit, por në të vërtetë nuk kemi asnjë lidhje as me gjuhën e tyre, as me kulturën qe e ka Bosnja, por ja që njerëzit deklarohen si boshnjak sepse i tillë është momenti politik në të cilin iu del njëfarë përfitimi edhe për vetën edhe për atë lloj bashkësije. Plotësisht legjitime. Kjo është plotësisht legjitime. Sikur që goranët e kanë krijuar një brend, unë i quaj brend për vetvetën. Ky është një regjion malor i cili quhet Gora, por ata janë qytetarë lojal të një shteti, respektojnë kushtetutën dhe ligjin, si të tillë ata janë të pranuar si goran e kjo është plotësisht legjitime.
Por e gjithë kjo, ajo gjuhë interesante për shembull, ajo përzierje, variantat e kësaj gjuhe, për mua është e panjohur, ne në shtëpi flasim kështu. Thjeshtë nuk kemi, nuk kemi një dijalekt, shkon në fshat i dëgjon njerëzit flasin një gjuhë tjetër e pastaj ti po… pak a shumë kjo është e pakëndëshme nga perspektiva, tani duhet mësuar atë gjuhë, thënë kushtimisht, por, nga perspektiva e një fëmiu kjo ka qenë, tani ai të flet në një lloj gjuhe, e ti ke ardhur nga një qytet, themi tani ke ardhur nga Prishtina dhe ti je i rëndësishëm dhe i thua atij, “Po mirë, por unë ty aspak nuk të kuptoj.” E në të vertetë ti e kupton, por ai flet krejtësisht ndryshe.
Kështu që, këto janë disa kujtime lidhur me Prizrenin dhe Prizreni për mua është një qytet jashtzakonisht i dashur. Për mua është kështu, sepse, sepse kam një mori shokësh të cilët edhe tani i vizitoj. Dhe unë jam i tillë, një njeri i cili dhe këto t’i kam thënë edhe ty në atë bisedë telefonike, unë kam dëshirë t’i vizitoj disa nga ato monumentet e kulturës. Pa marrë parasysh a janë ato xhamija, kisha apo objekte të tjera fetare, për mua është një respekt ndaj, ndaj, ndaj traditave dhe ndaj kulturës si dhe ndaj një populli cilido që të jetë ai. Këto janë shtëpi të Zotit, besuam apo nuk besuam në Zot apo në cilin Zot besojmë, por thjeshtë unë këtë e ndiej shumë, shumë sinqerisht dhe me shumë emocion sepse…
Në një moment e morra edhe nënën time, për herë të parë. Mendoj, njerëzit kanë frikë nga e panjohura. Do të thotë, ky është problemi më i madh këtu sepse kanë frikë nga e panjohura dhe kjo ëshë ajo që unë e dua, unë dëshiroj kur t’i thej ato bariera, dhe, dhe njerëzimi duhet të njoftohen, duke u njohur me kulturën, kombin, gjuhën, ti vertetë i njofton në thelb këta njerëz dhe e zgjeron diapazonin, ndaj unë dëshiroj të shoqërohëm më priftërinjë. Mendoj, ti mua tani, tani kur e them këtë me duket sikur thua Samir, a e din, unë e kam një mik shumë të mirë në manastir afër Prizrenit, Shën Arhangjelli, e dini aty është afër …
Marijana Toma: Po, po, po, e di.
Samir Sezairi: Ky vend është saktësisht sipër, aty sipër Prizrenit, thjeshtë vetëm sa jemi njoftuar. Unë shkoj në festat e tij. Kryesisht, do të thotë shkoj special për festën e tij në manastir, te Mihajlo, sepse unë atë e respektoj, e vlerësoj atë së pari që është Mihajlo, pastaj nuk e di, por ai është ortodoks, pastaj është serb, pastaj është prift. Dhe, dhe, dhe, këtu pak thehet ai, ai, ai, tregimi negativ lidhur me personat fetar, e që kur e njofton ndonjërin nga ata, pra ndonjë person fetar i cili vërtetë beson në këtë, atëherë ty tërësisht të, në anën tjetër ti shikon në TV diçka tjetër, njerëz tjerë, persona fetar, dhe në bazë të kësaj pastaj ti e krijon mendimin, prandaj duhet t’i njoftosh këta njerëz. Por unë po e përmendi shumë këtë Mihajlon, e përmendi sepse është shembull pozitiv, themi edhe pse është person kishtar.
Familjarët e mi, sidomos nëna ime për shembull e ka pasur një lloj frige, “Çka kemi na me hy në manastir?” I thashë, “Hajde në manastir, po du me të njoftu me, me njeriun”. Edhe vajzën e xhaxhait, e cila është e lindur në të njejtin fshat prej nga edhe ne e kemi origjinën. Fshati është tri kilometra larg, prej këtij fshati ku jeton axha …
Marijana Toma: Ajo asnjëherë nuk ka qenë në atë manastir?
Samir Sezairi: Asnjëherë nuk ka qenë edhe pse çdo ditë kalon aty pari, para atij manastiri gjersa shkon në shkollë, asnjëherë nuk ka qenë. Unë e çova për herë të parë edhe ajo më tha, “Po çka kemi ne në manastir?” I thashë, “Po shkojmë me të njoftu”, i thashë, “do të njoftoj me një njeri”. Pastaj ne kemi qendru në darkë afër dy orë që të kuptojë… dhe fjalia e saj e parë me t’u futur në automobil për t’u kthyer, “Ej po ky Mihajlo qenka super”. “Po”, i thashë, “po, pra Mihajlo është njeri para të gjithash, kështu që …” e kjo ishte përvoja e nënës time e cila asnjëherë nuk, nuk e ka me atë, atë…
Ajo e din që domosdo, meqenëse e kemi rrugës, duhet të shkojmë në magjistrale kur të del nga Prizreni dhe duhesh të kalosh pranë manastirit, për t’u ngjitur në fshat. Unë them, “Duhet të kthehemi te Mihajlo madje për pesë minuta, t’i lajmërohemi Mihajlos”, pastaj thashë, “vazhdojmë tutje”. Me, me, me Stefanin kemi qenë, ai, me atë shokun tim, ishim katër veta, më kujtohet në festën e 1 majit. Na u lidhën festa e majit me festën e Pashkëve, pastaj na u lidhën ditët e 1 majit me Shën Gjergjin edhe atëherë ne i kemi vizituar ata në kishë dhe shkuam lartë në Gorë, atje ata e kanë festën tradicionale të Shën Gjergjit.
Pastaj, për 1 maj kemi shetitur dhe në një moment Mihajlo na tha, “Çka do të donit të vizitoni?” Unë i thashë, “Së pari da bëjmë gjumin atje te unë në, në, në bjeshkët e larta”. Thashë, “Zgjohemi në mëngjes do të vijmë në liturgji”. Unë jam zgjuar i pari natyrisht, ata ishin në gjumë. Thashë, “O njerëz, prit, por ju do të vonoheni, mendoj liturgjia është e juaja, se unë nuk jam i detyruar, nuk duhet as të vijë me ju, s’ka problem, por ju do vonoheni për në ritualin tuaj, në liturgji”.
Pastaj, mbërrijtëm në atë liturgji, me neve ishte edhe një mik i gjyshit tim, ai ka qenë me të në shërbim ushtarak, i cili në ndërkohë u konvertua në katolik. Me 83 vitet e tij me shumë respekt për të, pastaj, në atë moment ata hyne në liturgji, Mihajlo e udhëhiqte atë ditë dhe ai i tha atij Savës tim, shokut, “Ku është Samiri?” “Po qe e lamë Samirin te porta e manastirit”. “Po pse nuk po hynë?” Nuk e dija se si të ia spjegoj tash, a nuk po e din se unë jam Samiri? Ai duke thënë, “Thirreni se tash fillon liturgjia…” në atë çast e ndërpresin Mihajlon, i cili ka pamje të Obeliksit. Do të thotë, definicioni i Mihajlos me atë hunden si babure, dy metra i gjatë, me ato duar të mëdha, do të thotë një Obeliks i vërtetë. Shkurtë definicioni për të është Obeliks. Edhe i thotë, “O njeri, na nuk mund ta thërrasim djalin me zor, e din ti që ai është Samir, si të asistoj ai në liturgji.” Au unë paskam harruar fare, sikur ai është …
Duke vizituar këtë, këto manastire, e përmenda manastirin e Deçanit të Epërm, i cili për mu është ndër më të bukurit, më të bukurat manastire që kam pasur rastin t’i shoh e unë i kam vizituar një numër të madh nëpër Serbi. Pastaj, duke u kthyer, Mihajlo na thirri, “Njerëz kthehuni, më duhet vetura”, sepse ne me veturën e tij që e ka me tabela “KS” kishim shkuar për të mos pasur probleme.
U kthyem dhe mbetëm ne të katërtit në manastir. Në një moment u dëgju zilja e telefonit fiks dhe ai më tha, “Unë, më duhet të shkoj deri në Prizren për t’i bërë disa furnizime por juve do ju lë këtu”, “Jo, nuk ka problem” i thashë. Mendoj, unë aty ndihëm si në shtëpinë time, ashtu edhe sillem si në shtëpinë time, apsolutisht. Pastaj ai shkoi dhe prapë telefoni, unë u lajmërova dhe thashë, “Këtu manastiri i Shën Arhangjelit, urdhëroni, Samiri në telefon”. Nga ana tjetër u shokua dikush për pesë sekonda. Pastaj u lajmërua një grua, i thashë, “Urdhëroni, zonjë!” Kinse, “A është ky i manastirit?” I thashë, “Po, manastiri është, Samiri pranë telefonit, urdhëroni, a mund të ju ndihmoj?” “Mua më duhet Mihajlo.” Thashë, “Mihajlo është në Prizren, kthehet për disa orë, a keni ndonjë porosi?” “Duhet të vi nga Krushevci”. Thashë, “Ju lajmërohet Mihajlo, nuk ka problem”.
Në ndërkohë lajmërohet një shok i imi i cili poashtu është nga Kosova, nga Mitrovica e Kosovës, Aleksandari dhe me pyet, “Ku jeni?” Thashë, “Qe ku jemi, ne jemi në manastir”. Thotë, “Po, çka po bëni?” “Qe po rrijmë, na ka lënë Mihajlo vetëm”. Ai thotë, “O njeri kujdes se po e kallni atë manastir i cili është i vjetër me shekuj, kush ua la juve të kujdeseni për manastirin?” E kështu unë kam disa kujtime, disa kujtime të mrekullueshme, shumë të mrekullueshme që më lidhin në mënyrë të përgjithshme me Prizrenin.
Marijana Toma: E më thuaj, këtë e ke përmendur disa herë, me thuaj për këtë prirje, po e shoh se vertetë ju e doni historinë, traditat, e tjera. Kur e ke vërejtur këtë prirje në vetën tënde? Përgjatë studimeve apo, apo si fëmijë?
Samir Sezairi: Për mua kjo histori ka qenë një gjë që më ka interesuar gjithmonë. Dhe kryesisht edhe si lëndë shkollore dhe e kam dashur shumë edhe kur jam regjistruar në fakultet thjeshtë nuk kam pasur tjetër, nuk kisha back-up plan në raport me shkencat politike të cilat janë shkenca shoqërore ku mësohet, hajde historija nëpërmes të ndonjë forme. Por, pasi që mbërriva ne vitet e pjekurisë, aty kah vitet e 20-ta, të themi nuk kam shkuar më në fshat.
Raportet specifike të prindërve, them të babait tim, thjeshtë, edhe ne në anën tjetër, ne kemi shkuar në Prizren, por nuk kemi shkuar në fshat. Tek pas viteve të mija të 20-ta, të themi nuk e kam praktikuar shkuarjen në fshat. Prandaj neve njerëzit nuk na njohin, por na njohin si fëmijët e dikujt, na pyesin, “I kujt je ti, kënd e ki gjysh, cilin e ke baba?” Madje as babain tim nuk e njohin, sepse ai me 18 vjetët e veta ka dalur prej atij fshati, por na lidhin njohësitë përmes gjyshit, xhaxhallarëve, e tjera.
E tani fillova, e tani, shpesh shkoj së paku një herë në vit shkoj, prej që jam 20 vjeç shkoj minimum një herë në vit. Pastaj, mua më intereson ajo, hajde ta shoh ku jemi ne, prej nga ky mbiemëri i jonë Sezairi, se si ishte Sezaireviq, më parë. Kush është bash ai paraardhësi i jonë?! Pastaj kthehem në mënyrë kronologjike kësaj historie dhe pastaj vie deri në situatën që e dijmë, që nuk dijmë shumë rreth, kur i marrim parasysh ato vite e dijmë deri te paraardhësi i viteve 1870. Kjo ka ardhur para atij. Nuk është me rëndësi nëse është ai, a ka qenë ai ortodoks, katolik apo ndonjë musliman i cili ka ardhur, thjeshtë, ne nuk kemi informata apsolute, bash kurrëfare sepse njerzit nuk u kanë kushtuar vëmendje këtyre gjërave.
Sepse ka, migrime të popullsisë deri në atë masë, si për shembull ata të besimit ortodoks migrojnë menjiherë posa e mbarojnë shkollën, pastaj shkojnë në qytete më të mëdha, dhe janë të shkolluar kryesisht, por ka për shembull, ka musliman të rrethit tonë, ata kryesishtë kanë qenë punëtor, ajo anë eshtë shumë e njohur me njerëz të klasës punëtore, ndërtimtarë, armirues ku ta di unë, moler, punëtorë të qeramikës dhe kështu…
Natyrisht, gjithmonë kanë qenë te varfër. Kanë qenë shumë të varfër. Një numër i madh i fëmijëve… Këtu edhe ndërron struktura demografike, sepse disa shkojnë e në ndërkohë disa mbesin dhe kanë pasur shumë fëmijë, prandaj kjo përqindje e popullsisë ka ndryshuar deri diku kah viti ‘95. ishte 80-20 në favor të muslimanëve. Gjuha dhe tradita është një lloj baze e tyre dhe…
Por ky jam unë, kur shkoj në fshat, kur shkoj në fshat i vizitoj varret. Nëna ime thotë “Ti, bre, nuk je normal, për ty do mendojnë njerzit se je i marrë.” Por mua më intereson kjo, është në rregull kur ti i ke varrezat, ku ta di unë, të gjyshit, stërgjyshërve, katragjyshërve dhe ashtu është. Këtu shihet shumëllojshmëria e mbiemrave. Se si njerzit i kanë ndërruar, nuk e di, gjyshi dhe stërgjyshi ishin Sezairoviq dhe për shembull, gjyshi im ishte Sezairi. Në anën tjetër xhaxhai i cili ishte i vogël kur vdiq, njëri nga axhallarët, ai për shembull ka mbiemrin Senadoviq. Kjo është plotësishtë një lloj pahitëse, mendoj pahitëse e mbiemërave, si fryejnë dhe si i ndërrojnë mbiemrat nga më të ndryshmet dhe për arsyet më të ndryshme, ndaj janë ndërruar sa herë, por hajde ta gjejmë atë lloj rrënje. Tani jo vetëm me qëllim për ta kuptuar kush jemi tani, thjeshtë, hajde ta kuptojmë nga e paskemi prejardhjen, çka dhe si? Dhe unë e hasa diku atë kronologji atje në, në, në Deçanin e Epërm. Rastësisht, një regjistrim i popullsisë nga viti 1571 të cilën e kanë bërë Turqit.
Pra, kjo nuk është e tanishme, këtë e kemi punuar unë e ti, dhe ne tani i kemi dhënë formën e dëshiruar sipas nevojës dhe në pajtim me erërat e situatës politike, por ky është përshkrimi nga regjistrimi i popullsisë i përkthyer në gjuhën serbe. Instituti Historisë në Serbi, i cili i bëri aty rreth 300 kopje të librit “Regjistrimi i popullsisë në tërë sanxhakun e Prizrenit”, përkatësisht Çarku i Prizrenit. Sandxhak do të thotë nga turqishtja, çark.
E unë i gjeta, i gjeta, i gjeta aty ishin, ekziston regjistrimi i vitit 1571 për atë çark prej nga janë njerëzit e mi, të Zhupës së mesme dhe aty ishte fshati ku ka lindur gjyshi im. Ishin të shënjuara me ngjyrë, të kuqen e kishte për ortodoks, të gjelbërt për musliman, logjikisht – e gjelberta, do të thotë ne jemi të gjelbërt dhe ngjyra vjollce për katolik. Ai fshat dhe e gjithë ajo rrethinë në vitin 1571 ishte në të kuqe kur edhe është bërë regjistrimi, përkatësisht atje kanë jetuar ortodoksët, por ka sqarim interesant, shumë preciz, sqarime kush sa ka borxh për tatime, kush sa ka pasur drithëra, sa të veja kanë qenë, sa kanë qenë të pamartuar, kështu që kishte nje mori sqarimesh por jo edhe për mbiemrat.
Mirëpo, ishte Mihajlo Jovanov, nga babai Jovani, pas një kohe ishte kthyer në mbiemrin Jovanoviq besoj që edhe sot, sikur Mihajlo dhe Jovani, dhe vëllau i tij, nuk e di, Dushani dhe djemtë e vet Mehmedi dhe Osmani. Në këtë pjesë ekziston sqarimi se fëmijët e tij e kanë përqafuar islamin. E tani, a kanë qenë të shantazhuar nga njëra anë, dhe në anën tjetër ndoshta kanë pasur beneficione, sepse nuk kanë paguar tatimin, kanë pasur jetë të lehtë, jetonin në qytet, tani këto janë disa situata të ndryshme, pastaj, pse njerëzit i kanë pranuar, i kanë pranuar dhe e kanë ndërruar edhe fenë. Në ndërkohë, migrimi, numri i madh, pastaj, zgjerimi i familjes ka bërë që ata njerëz të vijnë te kjo situatë…
Kjo është si në atë filmin, gjegjësisht në atë librin “Thika”, kur, kur, kur ai hoxha që e kishte prejardhjen ortodokse e thotë kinse, “Ata që e pranuan islamin u kthyen kah Stanbolli”. Ai për prindët e tij e ka ndërtuar kishën në atë vend, ndërsa për vehte dhe pasardhësit e tij ndërtoi xhami, do të thotë ai vetëm e ka vazhduar, ka vazhduar prapë në atë familje, por për prindërit e tij të krishterë ndërtoi atë, ndërsa për vete dhe fëmijët e vet kinse tash po beson në këtë, për vetën dhe fëmijët ndërtoi një xhami.
Mirë, kjo më tërheqë, tash e kam një ide. Tani e mora një gjenealogji të cilën e kam blerë, tani e kam të renë dhe e kam idenë që kur të shkoj herën tjetër të gjejë ndonjë njeri më të vjetër dhe deri ku mundem. Pra, tani sikur, a është gjyshi im, stërgjyshi im, nuk e di, deri ku taksativisht [mund ta gjurmojë], por do shohim emrin, mbiemrin, me çfarë është marrë, çfarë ka punuar, sa ishte i gjatë, pesha, kush ishte gruaja e tij. Pastaj kronologjikisht vijmë deri tek unë dhe pastaj e bartim në gjeneratën e ardhshme sepse duhet filluar diku. Thjeshtë nëse ata nuk i kanë kushtuar vëmendje, e besoj që ekzistojnë nëpër libra kishtare, derisa të gjinden dhe të hapen, sigurisht që ka, për prejardhjen e mbarë atij regjioni janë bërë regjistrimet nëpër libra kishtare. Mendoj që këto kishtaret ekzistojnë prej kur ekzistojnë edhe fshatrat, shumë e logjikshme. Mirëpo për këtë do të shoh këtë vit, kjo është njëra nga detyrat e këtij viti kur të shkoj atje në fund të gushtit, të shoh dhe të bisedoj me dikë dhe me themel do të iu hy gjërave, do të përkushtohem. Por varësisht ku do të arrijë, do të shohim.
Marijana Toma: Më thuaj, tani do të kthej prapë në Prishtinë, dhe atje në atë, hmm, hajde në periudhën e paraluftës. A të kujtohet diçka, pastaj, kur për ty filloi lufta, ti ishe i vogël, ti i kishe dymbëdhjetë, trembëdhjetë vjet, ti jetoje në Prishtinë, hajde të themi, mosha yte të bënë të jesh i mbrojtur, por a ke diçka që mund të kujtosh, pastaj, si filluan ato lajmet, a kishte një lloj lajmi, cilat ishin lajmet e para, si, si i përjetove ti, cilat janë kujtimet e para që diçka nuk është në rregull dhe do të fillojë lufta?
Samir Sezairi: Për shembull, ti ishe në Kosovë, ti i din atje, ato, pjatat satelitore, tani ato janë moderne si kablla televizive të ‘90-tave, si gjithandej nëpër Serbi, ne i kemi pasur tri kanale. Në Beograd ndoshta hajde, atje kishte më shumë kanale, por ne jemi në Prishtinë dhe e kishim RTS 1, 2 dhe 3 dhe, dhe, dhe TV Prishtinën. Eh kjo ishte pamja jonë në botë, asgjë tjetër. Do të thotë vetëm ajo që na servohej nëpër ato kanale dhe ne atyre u besonim. Thënë kushtimisht, u besonim. Derisa nuk u paraqitën televizionet me satelitë, përkatësisht pjatat satelitore.
Dhe ti tani i ke prindërit të cilët janë normal, i kanë miqët e vet edhe nga njëra anë edhe nga ana tjetër, të cilët nuk janë të ngarkuar me këto gjëra, thjeshtë…. Më kujtohet, do të thotë, bash si sot, kjo ishte një ditë vere, dreka shtrohej në orën 4:00 domosdo, sepse nëna punon deri në orë 3 e gjysëm, baba vinte në katër, dihej se tani ishte koha e drekës, lajmet në orën 4:00. Lajmet në orën 4:00 në RTS si lajme të para dhe bazike.
Parashikimi i motit, 32 shkallë, është ngrohët, në mënyrë sporadike ndodhin disa të shtëna, disa të shtëna në afërsi të Prishtinës, kjo po ndodhë nja dhjetë kilometra afër teje, kjo ishte si prej këtu në Zemun përafërsisht, kaq ishte numri i kilometrave, por asgjë e veçantë, kjo ishte. Pastaj e lëshuam Deutsche Welle. Dihet kjo ishte një lloj burimi i informatave, nuk e di, ka pasur më shumë, atje më duket Zëri i Amerikës, njësoj në gjuhën serbe, pastaj disa lajme në Deutsche Welle, dhe ti dëgjon se atje dikund kanë arritur tanket, atje po shtiejnë seriozisht. Ne ishim duke ngrënë drekë, koha e mirë dhe po mendojmë ku mund të shkojmë ne deti, mendoj kjo më është fiksuar në kokë.
Marijana Toma: Kjo më falni, kjo është ‘98-ta, a është kështu?
Samir Sezairi: Kjo është ‘98-ta. Thjeshtë, njerëzit dikund ishin mashtruar si në ëndërra, poqëse kanë besuar në këtë, në njërën nga këto, pastaj nga ana tjetër ti i ke të gjitha në TV Deutsche Welle me ton dhe fotografi, ishte, Zëri i Amerikës, mendoj se ishte kjo në mbrëmje aty ka ora njëmbëdhjetë e gjysëm e di që ishin disa lajme, në atë kohë babai im i ka përcjell domosdo. I lëshojmë lajmet në shtatë e gjysëm në RTS ku i dëgjojmë tregimet e bukura dhe pastaj në njëmbëdhjetë e gjysëm dhe aty ai e përjeton ate sikur, “Ndalu, bre, çka po ndodhë a? Kjo nuk është situatë normale”. Por duke i shikuar këto lajme në orën katër pasdite, ti hanë drekën dhe planifikon pushimet verore, sikur nuk po ndodh asgjë.
Por kështu është, kjo është një lloj përvoje sikur edhe për, për, dhe për fillimin e bombardimeve, njësoj. Sikur ata po diskutojnë, ata prindërit e mi në mes veti diskutonin, thotë babai sikur, “Jo, po prej asaj nuk ka asgjë, jo mo se ata sikur po kërcenohen pak tani nuk do ketë asgjë”, dhe ajo thotë, “Aman, bre, njeri e lajmëruan tash një gjë, nuk kam ide, në Deutsche Welle, sikur avionet do nisen sonte.” “Jo nuk ka asgjë prej kësaj.” Pra kështu na e pritëm bombardimin, mua më ndodhi kështu.
Marijana Toma: Ju keni qenë në Prishtinë?
Samir Sezairi: Unë bombardimet i prita në mbrëmje. Unë jam i vogël, në klasën e pestë isha jashtë, duke lozur. Më kujtohet, atë ditë ne nuk shkuam në shkollë, pastaj, unë kinse ashtu, “Nënë, më jep bukë jam i uritur, të ha diçka”, unë u ula për të ngrënë, kur në orën shtatë e gjysëm, rryma u ndal përnjëherë dhe një bombë bëri zhurmë dhe e tundi gjithë ndërtesën. Dhe kjo ishte, në atë moment, në atë çast ti në të vërtetë e kupton, pra e kupton se diçka filloi.
Marijana Toma: E kështu tek fqinjët, a ke vërejtur diçka, pastaj, pasi Ulpiana është afër në te cilën ka, aty kane jetuar shumë shqiptarë, serb dhe musliman?
Samir Sezairi: Nuk na ndodhi asgjë konkrete përderisa nuk filloi. Do të thotë ajo ditë ishte si një reakcion inicial në, në, në gjëra të pabesushme te cilat po ndodhin pasi që ne kemi qenë aty në javën e parë te bombardimeve. Javën e parë mbase edhe dhjetë ditë të bombardimeve, dhe deri në çastin e bombardimeve, derisa nuk filloi, nuk, nuk ndodhi gjë, asgjë spektakulare nuk ndodhi.
Natën e bombardimeve ishte situata e ngarkuar rreth furnizimit, çka po ndodh, hajde ta blejmë këtë, masovikisht blejshim ujë, vaj, sheqer dhe miell e kështu disa gjëra, por kur krisi bomba e parë, pas bombës atëherë u ndërrua gjithçka, u humbëm krejt, u premë, u shkëput vegëza e cila të sjell në situata të pabesueshme, thjeshtë. Ditën nuk ndodhi asnjëgjë. Kushtimisht mund të them nuk ndodhi asnjëgjë.
Ne ishim fëmijë, bombradimi filloi në mbrëmje, pastaj ata kanë bombarduar ditë e natë, por në fillim ne kemi dalë jashtë, normalisht fëmijët shqiptarë kanë qene te mbyllur nv shtëpi, nuk kanë dalur fare. Meshkujt nuk kanë dalur fare, pa marrë parasysh se kush e tek janë, do të thotë s’ka lidhje a është Serb apo shqipëtar, thjeshtë nëse je shqiptarë të deportojnë, nëse je serb atëherë të marrin si ushtarë rezervë në përbërje të ushtrisë thjeshtë, vetëm nënat kanë dalur më kujtohet, nëna ime ka shkuar gjithmonë për të na furnizuar, por për një çast edhe kjo ndërroi dhe kemi, nuk të kujtohet…
Mua nuk më kujtohet asnjigjë, thjeshtë nuk e kam marrë atë ndjenjë nga perspektiva e një fëmije, por daja im ka jetuar në ndërtesën pas neve, ai është mjek dhe na tha “Shikoni, unë nuk dua të qëndroj këtu do të shkoj në Maqedoni”. Dhe sikur thotë, “Hajde merrini disa gjëra”. Më thotë mua nëna, “Po shkoj te vëllau dhe t’i marrë disa gjëra”. Më është dashur ta marrë një kamerë nga ai.
Dhe unë shoh para ndërtesës sonë po vijnë disa xhipa, të hapur, thjeshtë njerëz me maska, me maska dhe uniforma, me kapela dhe po futen në ndërtesa. Na dëgjuan ata që neve flisnim serbisht, nuk kemi asnjë lloj problemi, mendoj ishim fëmijë, ku dijnë fëmijët në të vertetë cka po ndodh. Ne e morëm atë kamerë dhe u kthyem në shtëpi. Pastaj ata, “Çka po ndodh?” Thashë, “Jo nuk e kam idenë, disa njerëz u futën nëpër ndërtesa”, nuk më kujtohet nëse ateherë kanë filluar t’i nxirrnin njerëzit nga banesat. Këtë nuk e di, por më kujtohet ai lum i njerëzve të cilët kalonin rrugës, në atë rrugë tash është bulevardi, atëkohë ishte në dy traka që vinin nga Bregu i Diellit prej së larti, sigurisht janë ata njerëz të cilët kishin marrë batanijet me vete, fëmijët dhe disa gjëra elementare, ata i drejtonin kah treni i cili i dërgonte… nuk e di ku, deri në kufi të Maqedonisë apo deri në kufi të Shqipërisë. E pra këto janë, këto gjëra më kujtohen si sot, plotësisht si dita e sotme.
Por meqenëse akoma nuk patën filluar bombardimet, babi im ishte plotësisht i bindur se nuk do ndodh diçka ishte i bindur jo, jo, nuk ka gjë prej kësaj. Mendoj edhe pasi që mbaruan bombdardimet, ai është utopist i cili ka besuar deri diku, meqë ne e kishim firmën e cila merrej me veprimtarinë e qelqit, av av av “Super, tani do mbarojnë bombardimet, tani do të fillojë puna sa të duash, do të ketë punë”. Sepse dikush e ka kuptuar në formë naive, sigurisht ne që e përjetuam, të gjithë që e përjetuam ndonjë, një luftë, direkt apo indirekt, ata e dijnë se kthim në të vjetrën nuk ka më. Do të thotë kthim në të vjetrën nuk ka, e as përafërsisht asaj nuk ka, por sigurisht ata që nuk e kanë përjetuar asnjëherë, ata dhe tani e tutje kanë momente utopike. Por nuk ka lidhje të gjitha mbaruan, do kthehemi të gjithë, ne do kthehemi në shtëpitë tona, që nga e hëna do të fillojmë punën, por nga puna nuk kishte asgjë, e gjithë ajo…
[1] Emërtim derrogativ për shqiptarët e Kosovës, dhe mënyre e krijimit të një etniteti ndryshe nga shqiptarët e Shqipërisë.
