Pjesa e Dytë
Marjan Dema: Ajo ka qenë rethana historike, momenti historik, ajo vështirë… nuk ka qenë tepër… mos t’them fillimisht deri sa kanë thy akullin ka qenë aktiviteti, angazhimi i rinisë e i intelegjencës edhe po megjithatë momenti historik i ka pru ato rrethana nuk…. Unë mendoj se përkundër angazhimit që rinia e ka rolin shumë… vet si pjesa ma e bukur e popullit, intelegjenca që ka ndihmu, kleri fetar, mediat në atë kohë, të gjitha kanë qenë unike, çdo gja ka, ka frymu, ka mendu, ka folë për pajtimin. Edhe ato rrethana, ai moment, momentum kisha me e qujtë, vështirë munet me u me u përsëritë. Mirëpo, sa i përket pytjës… përgjigjjës në pytjen tande pas pajtimit t’gjaqeve i cili është realizu në kishën e fshatit në Zllakuqan, ku ka qenë një pjesëmarrje shumë e madhe. Pastaj ekipet e pajtimit më kanë ftu që t’marrë pjesë. Ma tepër kam shërby si simbol, ndoshta shumë më shumë kam ndihmu kur s’kam folë fare, vetëm që e kanë përmend rastin tim… e kam fjalën kur kemi shku në, në jashtë rrafshit të Dukagjinit se aty në Lug të Drinit n’ato pjesë ku njif… familjet m’njifshin edhe natyrisht ka qenë e vështirë për mu kur ndëgjojsha që kish raste me falë djalin i cili nuk e dinte kush ia ka vra ose vllaun, që s’dinte, ia kanë falë, ia kanë falë dorasit të panjoftun edhe përdorej kjo, “Kur Marjani ka falë tri gjaqe, unë nuk kom gojë me ju kthy”.
Domethanë, kjo ka qenë diçka që njikohësisht m’ka ba mu ndi mirë, mirëpo m’ka ba njikohësisht edhe mu ndi keq se ai ka falë pra. Për ata ka qenë rasti ma i rani, se çdo problem për personin o problemi ma i madhi. Mirëpo, megjithatë n’raport me peshën e randë që e ka pasë falja e gjaqeve të tre vllazërve n’raport me nji falje, ajo e ka pasë atë efektin e vet. Kshtu që, unë nuk jam ndalë t’marrë pjesë. Pastaj gjatë tërë kohës që jam mundu me dhanë kontribut, edhe ma vonë kemi shku, ka qenë hera e parë kur në nji emison të Rudina Xhungës kur unë e kam përjetu thjeshtë e kam tregu qysh ka ndodhë, dhe ideja jeme ka qenë që unë i njejti njeri kam mujtë me qenë i vrarë, kam mujtë me qenë vrasës, por kam zgjedhë rrugën ma t’mirën edhe për familjen time edhe për familjen e dorasit, që mi falë tri gjaqe, mi shpëtu tri jetë, po jo veç tri jetë, tash n’kuadër t’saj natyrishit që jonë falë, ka pasë efektin e vet, edhe shumë edhe shumë jetra tjera.
Kështu që, unë n’jetë kam pasë shumë rezultate, shumë suksese, por ajo që më bënë m’u ndi [i suksesshmë], n’qoftëse bëjë nji rangim, konsideroj është falja e gjaqeve. Se ka qenë diçka që vështirë osht’ me luftu me ndjenja, vështirë o me luftu me institucionin e hakmarrjes, i cili ka pasë rrënjë të thella në popullin tonë. O vshtirë kur e dëgjon ti vajin e fëmive, vajin e nanës, vajin e tërë familjes që mirret jeta jo prej vdekjes normale, jo prej ndonjë aksidenti, por merret pikërisht prej dorës së fqinjit t’parë. Jonë do momente, kjo rrugë që është shumë e vështirë me e tregu e mos t’flas me përjetu ose me qenë, kam qenë pjesë e gjallë e gjithë këtij, e gjithë këtij procesi.
Erëmirë Krasniqi: A keni qenë te Verrat e Llukës? Te Verrat e Llukës a keni qenë?
Marjan Dema: Po, kam qenë. Kam qenë…
Erëmirë Krasniqi: Si ka qenë atëherë që mundeni me na jep detale?
Marjan Dema: Shiqo ka qenë hera e parë në jetën time që kam pa një masë aq t’madhe, një masë që ka qenë e rrethume me forca policore, një masë që nuk osht’ frigu askush, një masë qe e ka vazhdu ceremoninë, kemi pasë të gjithë atë, atë vullnetin, atë, atë entuziazmin që do t’i eliminojmë hakmarrjen, vlla-vrasjen në popullin shqiptar. Aty ndoshta askush s’e ka mendu vdekjen, të gjithë kemi qenë noshta në një gjendje, mos ta them, jo normale. Kur nuk mendon për vdekjen, nuk mendon, po mendon vetëm kush po falë gjakun. Dilshin njerëz prej mase, vinin njerëz papritë, raste t’pa pregatidura që në t’vërtetë dhanë një mesazh. Aty veç ka fillu edhe pushteti i atëhershëm m’u frigu se ky popull nuk ka t’ndalë.
Edhe unë jam thellë i bindun që falja e gjaqeve nuk e ka vendin të cilin i takon, sepse për herë t’parë populli u homogjenizu, për herë t’parë u bo ni adresë, për herë të parë një popull ka frymu me një, me një shpirt, me një mendje, me një ide, që jo vetëm t’falen… falja e gjaqeve thashë pak ma përpara, ka qenë ai momentumi që situata e ka pru, ndoshta krejt ajo ka qenë e frymzume, e fuqizume se të gjithë e donim lirinë, të gjithë ishim të stërlodhur, stërmërzitur me me atë okupimin klasik, me ato torturat të cilat pushteti i atëhershëm i bante ndaj shqipatarve me burgosje, me vrasje t’rive tanë që shkonin ushtarë, madnej shpërguljet prej dhunës, prej persekutimeve e tjera, e tjera. Domethanë, kanë qenë momente t’rana që me një mënyrë i patën ngritë ndjenjat tona se në atë tubim të ndihemi njerëz ma t’lumtun.
Ndoshta me më… po të m’kish pytë dikush, a ke qenë ndonëjherë a ke pasë ndonjë moment ma t’lumtun n’jetën tane? Unë kisha me thanë, jo. Sepse t’gjithë ishim n’qoftese guxoj me e përkthy të dehur me ni… me ni knaqësi që populli ynë po i jep fund vlla-vrasjes, populli ynë nuk donë me derdhë gjak për gjëra t’kota, sikurse unë i kam hupë tre vllezër. Ai ka qenë thjeshtë, ndoshta nuk e di, nuk e di me spjegu mirëpo arritëm që me bo atë, arritëm që me qenë së bashiku, me qenë hoxha, me qenë prifti, me qenë shehu, me qenë ku di une, i vjetri, i riu, fshtari, intelektuali, të gjihe ishim bashkë, t’gjithë kem pasë veç nji dëshirë, veç një qëllim, që mos me mbetë as një gjak i pa falun në Kosovë. Edhe natyrisht rezulatatet kanë qenë kulminante që ndoshta osht’ vështirë, vështirë një rezultat i tillë të përsëritet.
Erëmirë Krasniqi: A ju kujtohet, a ju kujtohet sa gjaqe u patën pajtu?
Marjan Dema: Po tash kjo kalu një kohë sa janë, 25 vjet, e di që gjaqet dhe ngatërresat diku 1200 raste tash 1200, por jo vetëm 1200 familje. Po ti në qoftë se e llogaritë, ata kanë pasë farefis dhe natyrisht n’qoftë se ke qenë e një pale që ka qenë ose damtume ose e palës tjetër, ti nuk ki mujtë me pasë raporte të mira me farefisin e palës tjetër. Kështu që, n’qoftë se ajo shumëzohet, jo familjet në atë kohë kanë qenë dhjetë anëtarshe mesatarisht, n’qoftë se i shton edhe farefisin, domethanë e ki pasë ndoshta më tepër se ¼, noshta edhe ma shumë 25 përqind t’popullatës në hasmëri.
E merre me mend po mos t’kish ndodhë ai pajtim edhe t’na kishë gjetë lufta në qat’ hasmëri, ku kishim ditë na kush konë p’e vret? E kur i ke pasë parasyshë propagandën serbe që përdorte, se shqiptarët jonë t’u e vra njoni-tjetrin për shkak të hakmarrjës. Domethanë, ka qenë diçka që edhe me e pasë planifiku, me ni planifikim strategjik ku me ditë sa, unë jom thellë i bindun ajo ka ndodhë rastësisht se ata t’ri na nuk kemi ditë se n’atë kohë ka qenë më tëpër ajo bindja paqësore, nuk ka qenë populli i përgaditur që do t’vij lufta. Kështu që, unë mendoj se Lëvizja për Pajtimin e Gjaqeve osht’ ndër kryeveprat e popullit tonë që e ka mundësu çlirimin, e ka lehtësu çlirimin, e ka, ja ka mbyllë edhe propagadën, gojën e pushtuesve tanë, e ka mbyllë edhe çdo rast që kish mujtë me ndodhë t’themi me ndonjë prapavi të hakmarrjës e gjërave tjera.
Erëmirë Krasniqi: A ka ndodhë që najkush nuk ka, nuk e ka falë gjakun n’prezencën e juj që është tregu kokëfortë?
Marjan Dema: Kemi, kemi pasë edhe raste të tilla. Kemi pasë raste që zakonisht kanë qenë, nuk kanë qenë raste të vështira, po njerëzit kanë qenë t’vështirë. Unë i kuptoj, kurrë nuk i kam gjyku sepse ka qenë vështirë, vështirë me e ba ni kcim prej një gjendje që ke ardhë nuk ka… je t’u folë brenda natës ndryshimi, njerzit kanë qenë të papërgaditun, s’ka pasë ndonjë përgaditje. Në atë kohë, ju e dini, çdo gjë ka qenë e kontrollume, edhe prej nji gjendje të nji institucioni shumë të zhvillum të hakmarrjës n’popullin tonë kalon në një institucion të pajtimit. Tash n’kuadër të tyne ka qenë numër shumë i vogël, shumë i papërfillshëm, por njerzit që nuk kanë mujtë me kalu këtë trans… këtë trasformim prej një gjendje me kalu krejt diametralisht t’kundërtën, dhe une i kuptoj nuk ka qenë lehtë as për ne edhe ata që nuk…
Por ajo çka na bënë t’gjithëve krenar që kemi qenë pjesë, po mendoj protoganistat, se e kam thanë heroj të asaj kohe ka qenë ai i cili i ka falë djalin, nana e cila e ka falë djalin, baba që e ka falë djalin ose djali që e ka falë babën, ose djali ka falë gjyshin ose ka falë motrën ka pasë edhe raste t’tilla, kanë qenë ma pak. Sepse ai e ka përbi atë atë shkamb e ka nxerrë fjalën që u falë gjaku i vllaut, i axhës, i djalit, i babës, shumë farefis të ngushtë. Mirëpo, mirëpo doli diçka një forcë e tillë që na i lehtësoj me i nxjerrë ato fjalë, doli qai momentum që e krijoj rinia, e krijoj intelegjenca, e krijoj kleri fetar, e krijun mediat. Ku t’arrihet që, për shembull, për një dukuri negative sot të konvergjojmë t’gjithë me një pikë? Që osht’ shumë vështirë, atëherë e patëm atë forcë, ishte moment i rrallë që unë besoj që vështirë ka ndodhë ndonjëhere përpara dhe shumë ma vështirë do të ndodhë në të ardhmën.
Erëmirë Krasniqi: A ju kujtohen cilat kanë qenë argumentet që u përdorshin nëpër oda kur shkojshit me pajtu?
Marjan Dema: Po fillimisht janë përdorur sipas rasteve metodat, jonë shftrytëzu të gjitha metodat kur kanë qenë rastet e vështira, por kryesisht nji pjesë e madhe kanë qenë ma tepër mbi bazën e atij momentumit që ishte kriju, kto raste tjera jonë përdorë metoda të lloj-llojshme…
Erëmirë Krasniqi: Çka u thojke për gjakmarrjen si traditë?
Marjan Dema: Po zakonisht kur ishim me profesor Antonin, ai ka pasë do fjalë të urta, gjente raste të vështira, raste madhështore ku njerëzit kanë falë, që s’kanë qenë t’shumta se s’ka qenë n’traditën tonë falja. Mirëpo, i gjente ato [raste]. Pastaj ishte shumë me randësi se rinia, intelegjenca nuk kishin të banin shumë me mesin ku ishin, se tash [të] mesit kur kanë qenë, ka qenë vështirë me ndihmu rrethin, për shkak se rethi ka qenë ose n’farëfis, kanë qenë t’involvum n’ni mënyrë ose tjetër. Mirëpo, kur shkonte rinia, shkonte intelegjenca, shkonte kleri fetar disi e kishin atë kredinë me kërku me falë gjakun. Edhe zakonsiht, po thom pjesën dërrmuse, t’paktën ato raste kur kam shku une nuk kanë qenë t’vështira. Kemi pasë edhe raste t’cilat, për shembull, nuk kanë dashtë me bashhkëpunu me ne, nuk kanë ofru as me shprehë çka kem dashtë. Kem pasë raste që edhe 70 vet kem shku, kemi dale, se kem shku ni here ka qenë pritja e mirë, herën tjetër nuk na kanë pritë ose kanë lanë nji plak me na pritë e tjera, e tjera….
Raste ksi të lloj-llojshme, por ajo çka ka qenë shumë me rëndësi ka qenë përkushtimi ynë, vendosmëria jonë, se na i kemi kuptu. Kemi kuptu se para nesh e ki ni njeri i cili osht’ rritë, osht’ frymëzu, osht’ pjekë me atë bindjen se duhet m’u hakmarrë: gjak për gjak. Ajo ka qenë nji, nji traditë që i ka rrënjët shumë të thella dhe ka qenë vështirë ajo m’u kthy. Mirëpo, prapë, prapë rezultati ka qenë kulminant jonë përdorë të gjitha metodat e mundshme të farefisnisë, të familjës, të gjitha mënyrat që me ardhë deri te ai frymëzimi, që me ardhë deri te ajo që vërtetë me kriju ambientin, ambienti ka qenë i krijumë në popull e thashë, mirëpo me kriju qat’ ambient n’familje ku u dashtë me nxjerrë atë, atë fjalë. Që unë i kuptoj, nuk është, nuk është lëhtë me nxjerrë ose për një moment çdokush le ta imagjinon se dikush ja vret vllaun, ja vret djalin, ja vret babën edhe a është e lehtë me nxjerrë fjalën qoftë falë gjaku i vllaut, i babës, i djalit, i gjyshit apo kujdo tjetër? Osht’ një akt shumë i ranë, shumë vështirë me nxjerrë atë fjalë, shumë vështirë.
Mirëpo, megjithatë njerëzit kanë qenë ata heroj, unë i quj heroj që e kanë nxjerrë atë fjalë, e kanë kry atë vepër, fatbardhësia osht’ që prej atyne pajtimeve nuk ka pasë hakmarrje. Domethanë, pajtimet kanë qenë, kanë qenë pajtime t’pastra, nuk kanë qenë pajtime që t’paguhet gjaku ose t’blehet, apo t’paguhet dikush. Njerëzit kanë udhtu vet me vetura të veta, kemi udhtu n’kamë, kemi mbulu shpenzimet, ka qenë i vetmi aktivitet ku të gjitha shpenzimet i kemi mbulu n’mënyrë individuale sepse na nuk kemi komuniku me dorasin, zakonisht osht’ komuniku me atë palën e cila ka falë, pala që ka falë ka pasë pikllim, ka pasë dhimbje, ka pasë momente shumë të vështirë. E ki parasyshë, me lot jonë falë ato gjaqe, me lot i kanë pranu edhe ata pala tjetër. Domethanë, ka qenë, ka qenë një atmosferë ku ndoshta sa osht’ ndi keq që osht’ dashtë me falë aq osht’ ndi keq edhe ai që e ka marrë faljen. Se nuk osht’ lehtë me pasë përpara ni njeri që e ki shiqu si armik, njeri që ta ka vra ma t’afrmin tond edhe ti duhesh me ia shtri dorën, ose edhe ai dorasi, ose familja e dorasit edhe ai osht’ ndi keq sepse edhe për ata nuk ka qenë e lehtë kur e sheh palën e damtume që përkundër që ka humbë ma t’afërmin, ka lot në sy, me lot në sy e me lot n’zemër e nxjerrë atë fjalë që vështirë osht’ me e nxjerrë.
Erëmirë Krasniqi: Qysh ka qenë jeta e juj mandej mas pajtimeve, mas krejt lëvizjes?
Marjan Dema: Po kualitet i jetës time ka ndryshu mas faljes të gjaqeve, vijnë kto vitet, fundi i vitetve ‘90, fillon lufta. Gjatë luftës unë dhe familja ime kemi qenë shume fatkeq, kemi qenë fatbardhë se askush nuk jemi vra, nuk kemi vdekë, mirëpo ka qenë rasti që i kam ndrru dhetë shtëpi, t’u ardhë forcat paramilitare, policore, ushtarake, na kanë largu. Kështu që, ka qenë, ka qenë nji, nji, nji mujsh shumë i vshtirë, me katër fmi, deri sa në Banullë ma kanë djegë edhe veturën. Pastaj kam arritë qysh na kanë largu me mbrri deri në kufi, aty i kam pasë dy rreziqe shumë të mdhaja, të cilat nuk ja fali vetës, por në atë moment i kam bo; nji, kam shku deri n’kufi edhe me ni kerr me djalin e vllaut, ai u ndal me kalu, nuk na lanë me kalu edhe nuk dashta me pritë me kalu, me lshu vendin e me pritë, nuk kam dashtë. E kam marrë veturën, e di që kanë qajtë fmitë, s’di qysh kam marrë vendim. Jam nisë n’ora shtatë nga kufiri këndej ka Tetova, kam mbrri në ora nantë në Prishtinë, kam pa gjatë rrugës tenka, kam pa vdekjen me sy, por fati ka dashtë edhe kam shpëtu, pastaj….
Erëmirë Krasniqi: A jetojshit në Prishtinë në atë kohë a qysh?
Marjan Dema: Shtëpia ime e… aty s’kam jetu nji lagje ku ka pasë serb, më patën shpërthy nji autobombë edhe m’u thynë dritaret, m’u thynë xhamat, u demtu shtëpia, ishte e pa, e pashfrytëzushme. Pastaj kam shku në Prishtinë te një, veç s’e njifsha, farefis i largët, domethanë miku, miku i djalit t’motrës, prej aty pastaj na kanë njekë, kom shku në Banullë, kam shku në Gadime, jam kthy prapë në Banullë. Pastaj ishte ajo koha kur ne bënim marrëveshje, jam kthy në Prishtine, pastaj edhe ktu në Prishtinë kam ndrru shtëpia. Dhe pastaj e kam taku grunë e profesor Anton Çettës, edhe m’u lutë tha, “Në qoftë se vendosë m’u largu nga Kosova, të lutem” tha, “merrëm se i kam dy vajza edhe po frigohna që m’i keqpërdorin forcat policore ushtarake.” E kam dhanë fjalën që qoftë se vendosi….Dhe tash, t’u i pasë gjithë kto, mos të tham përjetime t’idhta gjatë luftës, fmitë fillun thjeshtë mos me u ndi mirë prej, e ki parasyshë, djali ma i vogli ka qenë katër vjeçar, prej atyne t’shtënave një moment kam qenë për pak t’u u djegë në shtëpi në Banullë, edhe kjo osht’ shumë interestant.
Ishte e shtunja e pashkëve, ishim nji famlije t’nji haxhiut, ata kishin, s’di as vet, me na befasu kishin përgaditë me na i festu pashkët. Isha unë dhe djali i vllaut në atë familje edhe kur kanë ardhe forcat policore, kanë rrethu fshatin, “O jonë t’u i kërku refugjatë”, “Mirë!” Na, unë edhe djali i vllaut hypëm në katin e dytë që mos me na gjetë, nuk e di kush ka ardhë, ka bërtitë, na ka thirrë, tjertë t’u ikë se kishin fillu m’u djegë shtëpia. Domethanë, kanë qenë në pytje sekondat që me mbetë n’atë shtëpi, dhe pastaj kemi ikë deri në… prej Banulle në Gadime, n’kamë kemi ikë, një rrugë shumë e gjatë. Pastaj atje kam shku te nji familje që ka pasë pesë fëmi, dy dhoma, ma lshoi ni dhomë, familje e varfun, as nuk kishin banjo, por e kishin një mikpritje, një zemër t’madhe, na i lshun ni dhomë. Tash kjo familja ku mbetën [e mëparshmja], humbën fami… atë shtëpinë e vet e krejt, por u kujdesëm se krijumë njëfarë miqësie edhe ma gjetën një shtëpi tjetër.
Tash u ktheva prapë në… po ishte ai, ai, ai momenti shumë me rëndsi që kur u kthym tash me pa shtëpinë ishin aty qysh kanë fillu m’i pjekë ata drekën, ambëlsinat, atë mishin, kishin gjetë edhe raki edhe pse ishtë shtëpi e haxhisë, që unë i kam n’zemër atë familje. Mirëpo, nuk arritëm me festu sepse… po arritëm me mbijetu, nuk kanë dashtë me na vra, se unë kur qitshin ata [me armë] unë i kam pasë, s’i kam pasë as dhetë metra, me pasë dashtë kanë mujtë po nuk…. Si duhet s’ka qenë interesi i tyre me na vra po na largu, e jo murrën…(kollitet) aty, aty ma kanë djegë edhe veturën si meta pa veturë…
Edhe pastaj kam vendosë me shku edhe ja dhashë fjalën… po kthena te bashkshortja e profesor Anton Çettës, tash e kisha një veturë, që u ktheva, një veturë t’keqe se vetura ime ishte djegë, me atë veturë, xhamin e ka pasë t’thymë, t’u shku me fëmi vendosa me shku në Fushë Kosovë, ende qarkullonte treni me shku në Teto… në Maqedoni. Edhe kam kalu, nuk m’kanë ndalë, kam kalu, i kam lanë shoqen me katër fëmi te rrethi që t’mrrinë. Dhe unë u ktheva me marrë Gjysten me dy vajzat, që e planifikova deri sa t’kthehna une ata shkojnë në kamë, edhe kanë shku n’kamë shoqja me katër fmitë, prej rrethit deri te stacioni i trenit. E pastaj më kanë ndalë, atëherë më kanë ndalë, më kanë mbështetë për muri, nuk e di kanë ardhë disa informata ka, çka ka qenë t’u ardhë ndoni kontrollë a veç m’kanë thonë me këto fjalë, “Hyp n’kerr mos u ndalë askun”. Se m’vrejtën që isha për herë të dytë edhe aty, edhe aty kam pa vdekjen me sy po rrezikova desha t’i ndihmoj familjës së profesor Antonit.
E pastaj kam shku në Maqedoni, atje kom qenë profesor, veç isha t’u majtë msim në Univerzitet të Tetovës. Kom vazhdu aty, na kanë pritë ni familje, ma kanë gjetë një shtëpi, kam pasë kushtet e mira aty, një shtëpi me oborr. Një koleg, një profesor ma dha shtëpinë e vllaut t’vet. Pastaj ka qenë një program për me i… amerikan me i marrë 20.000 refugjatë nga Kosova, edhe natyrisht unë kam qenë njëra ndër ato familje. Kam shku në Armerikë, atje jam vendosë mirë, kam… ni vjet kam marrë pushim pa pagesë, vitin tjetër jam kthy.
Tash kur jam kthy ktu, prapë lindën disa probleme, ishte ni, ni, ni lëvizje me i largu disa profesor penzioner. Unë mbajsha këtë landën e matematikës, së bashku me një proesor, me Fuat Rizvanollin, ai mbet pa orë, unë i kisha familjen [në Amerikë] se u ktheva veç vet në kuptimin që pastaj me marrë edhe familjen. Edhe u idhnunë menaxhmenti i asaj kohe, shumë u idhnunë, “Na i prishe planin”, s’disha çfarë plani e prisha, dojshin m’i largu thashë, “Dëgjo, unë veç e bana për shkak se profesorin s’po du me lanë”. Edhe tash kjo lidhet me 2001-tën kur u ktheva, i morra biletat një kahshe, me tërë familjen mos m’u kthy ma kurrë në Amerikë.
Edhe nuk m’lanë qaj i njejti grup, nuk m’dhanë landë u…. u mërzita, u mërzita, çka vendosa? Morra prapë biletat një kahëshe mos m’u kthy mo kurrë n’Kosovë. Fëmitë nuk dojshin m’u kthy, se ishin kthy, ishin taku me shokë me shoqe atje, edhepse i kishim t’gjitha kushtet, por megjithatë ende s’e dishin gjuhën, ende nuk arritën me u integru n’rrethin ku jetonim. Edhe u kthym pastaj, kur u ktheva me qëllim që mos m’u kthy më kurrë në Kosovë. Natyrisht, atëherë u integrova në shoqninë aty, ka qenë një komunitet i madh shqiptarë, e bleva një biznes, e bleva shtëpinë, më dhanë para hua, të gjithë m’i dhanë. Kur t’i çon Zoti domethanë, pa limit, mbi bazën e emrit e ato, dhe unë e morra fillova, u stabilizova ekonomikisht, fillova me punu, i angazhum në një univerzitet Amerikan…
Erëmirë Krasniqi: Ku ishit i vendosur?
Marjan Dema: Kam qenë në Michigan, në Michgan… e pastaj ishte problemi i rektorit ktu në Prishtinë, qeveria se pranonte rektorin, ishin zgjedhjet edhe disa kolegë t’mi, kishin bo një grup, “Hajde, eja me kanditu për rektor”, thashë “Eh, rektor, une që katër vjet nuk jam [në Kosovë]”, ishte viti 2004, thashë “Jo.” T’u bisedu, kishin vdekë shumë profesorë të matematikës, “Kemi nevojë…” “Ah,” thashë, “profesor kthehna, veç du me pasë normën e plotë,” thashë, “se për shkak t’normës unë jam kthy.” “Jo, nuk ka problem.” Edhe une vendosa tash, me më pytë dikush arsyeja, i lashë fëmitë, e lashë grunë, u ktheva në Kosovë. Mendja ime që u stabilizumë, e kisha biznesin, fëmitë, veç i volgi ishte 12 vjeçar, kta tjerët ishin mbi 17, se katër fmi i kam.
U ktheva, kur u ktheva ishin ato pengesat e qeverisë t’asaj kohe, dhe unë u ktheva pa kontratë, pa asgjë. Ni vjet kam punu, po premtova që do t’kthehem, ni vjet kam punu mirëpo fati kishte univerzitete private, m’anagazhunë ato univerzitete private edhe unë fillova me, me kalu mirë pa, pa probleme materiale, e rregullova shtëpinë. Pastaj ni vit qëndrova, kam qëndu veç vet, pastaj kam marrë shoqën me djalin e vogël. Djali ka qëndru ni vjet, kur kem… kur jemi kthy se tash ndërkohë une kam marrë nënshtetësinë amerikane. Atje isha i integrum dhe kemi themelu, themelum një shoqatë të intelektualëve shqiptaro-amerikan në Michigan që ka qenë një shoqate me një kryesi shumë kualitative, unë kam qenë kryetar i saj, krynim aktivitete t’ndyshme, ofrimin e shkollimit n’gjuhën shqipe edhe shumë aktivitete tjera.
