Ilir Gjinolli

Prishtinë | Date: 22, 27 nëntor, 2018 | Duration: 157 minuta

Kur i shikojmë transformimet, normal e shohim edhe ni fazë zhvillimi historik të qytetit edhe të shoqnisë. Në kuptim edhe ekonomik edhe kulturor edhe social, ndryshimet që kanë ndodhë, ndryshimet mrena shoqnisë, domethanë ndryshimi prej periudhës Otomane në periudhën para moderne osht’ i hatashëm n’kuptim social. […] [Shoqëria] Ka qenë tjetër fare e bazume në konceptet e ni shoqërie islame, kurse kjo tjetra në tendencë në shoqërinë moderne evropiane që në Kosovë kryesisht osht’ manifestu me shkatërrim. Shkatërrim të ni indi edhe të shoqërisë edhe indit të ndërtuar urban.


Aurela Kadriu (intervistuesja), Kaltrina Krasniqi (Intervistuesja), Donjetë Berisha (Kamerë)

Ilir Gjinolli u lind më 1962 në Gjilan. Më 1986 kreu studimet në Fakultetin e Arkitekturës, Universiteti i Prishtinës. Në vitin 2015 kreu studimet e doktoratës me temën “Hapësirat publike në Kosovë – Transformimi gjatë historisë” në Fakultetin e Arkitekturës, Universiteti Teknik i Gracit. Është një ndër themeluesit e Institutit për Planifikim Hapësinor në Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, dhe ka punuar si drejtor i këtij Instituti nga viti 2003-2006. Aktualisht, Gjinolli punon në zyrën e arkitekturës “UrbanPlus”, të cilën e ka themeluar në vitin 2001, dhe si ligjërues i Dizajnit Urban në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti i Arkitekturës. Jeton me familjen në Prishtinë.

Ilir Gjinolli

Pjesa e Parë

Aurela Kadriu: Nëse mundeni veç me prezantu vetën fillimisht edhe me tregu diçka për kujtimet e hershme të fëmijërisë? Vendin kur jeni lindë, çfarë ka qenë dhe çkado që mbani n’mend prej fëmijënisë t’juj?

Ilir Gjinolli: Unë jom Ilir Gjinolli. Jam lindë në Gjilan në një familje t’vjetër qytetare, thuhet se është familja që e ka themelu qytetin, familja Gjinolli. Prindët e mi kanë qenë puntorë arsimi. Baba ka qenë profesor i matematikës, ndërsa nana ka qenë mësuese në klasët e ulta të shkollës fillore. Kujtimet e mia për qytetin ku kam lindë janë kryesisht te lidhuna me jetën shkollore, fillore, por pak ma shumë me shkollën e mesme për shkak që është koha kur njeriu zakonisht e formëson vetën. E formëson në kuptim të, se krijon lidhjet e para sociale të cilat pastaj zgjasin më së shumti.

Prej fëminisë të hershme mbaj n’mend që kur kam shku në klasë t’parë, e kam ditë te cili mësues do të shkoj edhe megjithëse mësuesi ka qenë në një shkollë që ka qenë nja 20 minuta ma larg se sa shkollën të cilën e kam pasë pesë minuta afër. Megjithatë, kom vendosë që mësuesin ta kem prioritar në krahasim me ecjen… mësuesi Sinan, i cili ka qenë një mësues me shumë ndikim në formimin tim, sidomos sa i përket shkrimit, leximit, që mandej është zhvillu me siguri në klasët e larta, kur e kom ndërru shkollën, pra jom kthy në shkollën ma t’afërt, por po ashtu edhe në gjimnaz, pastaj në gjimnazin e Gjilanit.

Mbaj n’mend që kur kom shku n’klasë të parë kam hezitu, se ka qenë normalisht një ndërrim i madh, edhe nja dy ditë nuk kom shku n’shkollë. Meqenëse, nana ka qenë mësuse në atë shkollë i tregon babit, “Nuk po don Iliri me shku n’shkollë”. “Mirë,” tha, “unë e çoj nesër n’shkollë, shkojmë bashkë”. Po unë pastaj e ndërrova mendimin dhe thashë, “Jo, shkoj vetë unë”. Edhe ky është njëfarë kujtimi që m’lidhë me fillimin e shkollimit, domethanë klasën e parë, në vitin 1968.

Tjetër çka mbaj n’mend është me siguri në shkollën fillore në klasët e larta është se kemi pasë po ashtu një kujdestar klase i cili ka ndiku në formimin tim, në kuptim të orientimit në shkenca teknike. Ka qenë arsimtar i arsimit teknik, i cili ka insistu shumë te nxanësit me mësu kulturën, me dhanë kulturë teknike, vizatimit teknik, ushtrimet në punëtori. Domethonë, punës me modele, me mësu si punohet një model në ndërtimtari, në elektro-teknikë, në makineri… domethonë, kjo ka pasë një ndikim mjaft të madh në formimin tim si person i cili pastaj është orientu në teknikë.

Normalisht gjithmonë në shkollë kujtimet vijnë edhe prej lojës me shokë, edhe ndonjëherë edhe shoqnija krijohet prej asaj se çka luan ose cilin sport e luan edhe afrimi osht’ ma i shpejtë. Domethënë, unë kom qenë pak me afinitet për sport, megjithëse fizikisht nuk qenë i gatshëm për me shku në drejtim të profesionalizimit, por sidoqoftë lojën e kemi pasë njëfarë… lojën si futbolli dhe basketbolli mandej, i kemi pasë si njëfarë vendi ku shoqnia jonë u forcu gjithmonë.

E në gjimnaz, në gjimnaz kemi qenë një klasë e cila ka qenë shumë e lidhun mes veti, shoqnia jonë ende vazhdon edhe në këto ditë. Shumë shpesh shokët mblidhemi edhe unë shkoj shpesh në Gjilan pikërisht për shkak të shoqnisë. Edhe në katër vjet e gjimnazit kemi qenë nji, nji shoqni e cila na ka nda, mos t’thom veç shumicën na ka nda vetëm gjumi, se kemi qenë…

Aurela Kadriu: Kisha nejtë edhe pak te fëminija, mandej kalojmë edhe te gjimnazi. Sa fëmijë keni qenë në familje?

Ilir Gjinolli: Ne kemi qenë tre. Unë jom ma i riu në familje. E kom motrën, e cila osht’ inxhiniere e elektros, Teuta, edhe vllaun Agronin, i cili osht’ inxhinier i ndërtimtarisë, i cili jeton në Shtetet e Bashkume nga viti 1995. Babi im si profesor i matematikës ka pasë një ndikim t’madh për, me orientu me shkencat teknike, ndoshta për shkak se e ka konsideru që profesioni i inxhinierisë osht’ një profesion i cili hapë shumë dyer edhe osht’ ma lehtë me gjetë punë. Por, pastaj na edhe si nxanës, na, në shkollë, qoftë fillore, qoftë në shkollë t’mesme, ka qenë disi marre mos me ditë matematikën. Meqenëse e kemi pasë babain profesor në Gjilan, ai ka qenë në Normale, pastaj në shkollë t’mesme teknike.

Motra jeme ka qenë nja gjashtë vjet ma e madhe, se vllau osht’ dy vjet. Me vllaun kemi qenë pak ma t’lidhun, për shkak të afërsisë në moshë edhe lojës. Edhe pastaj edhe në studime kur, ku jom bashkangjitë n’studime, kemi studiu nja tri vite bashkë, edhe kemi qenë t’lidhun edhe mas studimeve se profesioni i afërt, arkitet, inxhiner i ndërtimit. Kemi qenë, unë jam ende, vazhdoj me qenë mësimdhënës në fakulltet, edhe ai ka qenë, por kur ka shku në ‘95-tën në Shtetet e Bashkume, se ai në një mënyrë e ka gjetë vetën atje, me gjithë përpjekjet për me u kthy, ka mbetë në Shtetet e Bashkume të Amerikës.

Si fëmijë na gjithmonë kemi pasë njëfarë, si me thonë, nuk ka pasë grindje mes neve, meqenëse motra ka qenë pak ma e madhe, por sidoqoftë edhe si fëmijë e mbaj n’mend se nuk kemi pasë grindje. Ka qenë pak noshta edhe tjetër kohë atëhere sa i përket edukimit, edhe grindja mes fëmijëve ka qenë ma pak e shprehun ndoshta se që osht’ sot. Por, sidoqoftë rrallë e mbaj n’mend se jemi grindë ndonjëherë për naj send ose…

Normalisht si ma i vogli kom tentu me i ndjekë çka kanë bo motra ose vllau, sidomos n’shkollë ose… Shpesh e kom pasë edhe ndihmën e tyne kur ka pasë nevojë, kur kom çalu në ndonjë lëndë. Prej vllaut, për shembull kom mësu edhe basketboll, se ai u mësu para meje, tu e ndjekë atë e kom mësu edhe une basketbollin. Hëm, çka mbaj tjetër n’mend…

Mbaj n’mend që menxi s’kemi pritë me ardhë dimri edhe me ra borë. Kemi pasë kodrën afër banesës edhe e kemi pasë një saj t’madh t’drunit, i cili ka qenë, në fakt nuk ka pasë askush në qytet, se ka qenë i blemë në Slloveni dikund. Një saj i madh në të cilin kanë mujtë me hypë tre vetë. Edhe sa herë ka ra borë na kemi hypë n’kodër, ka qenë nji, nji zakon i krejt asaj pjese të qytetit, me u mbledhë me nji maje atje edhe me u lëshu deri poshtë ku është tash stacioni i autobusave. Pra kjo ka qenë një përjetim që e kom përseritë deri klasën e parë ose të dytë gjimnaz. Edhe mandej ju kom falë sajën aty afër kojshive.

Aurela Kadriu: Kush ja u ka pru prej Sllovënisë?

Ilir Gjinolli: Nëse nuk gaboj, baba e ka ble në Slloveni ose e ka porositë dikënd, ose e ka ble në Shkup, po ka qenë i prodhuar në Slloveni. Nuk jom i sigurt.

Aurela Kadriu: A udhëtojke baba si profesor, a i ka ra me udhëtu në atë kohë?

Ilir Gjinolli: Baba im ka qenë, në vitet e ‘50-ta ka qenë i ndjekun politikisht, ka qenë n’fakt i ndjekun politikisht që nga studimet në Beograd edhe ajo pastaj e ka bartë edhe kur u kthy në Gjilan, kur ka fillu me majtë mësim. Kështu që, në vitin 1958 domethonë kur vetëm motra ka qenë e lindur osht’ detyru me u shpërngulë. Faktikisht, me ikë prej Gjilanit në Shkup te axha i vet me gjithë nanën edhe motrën. Aty ka qëndru deri në vitin 1961.

Aurela Kadriu: Për çfarë arsye ka qenë i përndjekur?

Ilir Gjinolli: Ka qenë i përndjekur politikisht, ka qenë, në kohën e Rankovićit ka qenë gjithmonë nën presion. Edhe atëherë ka pasë shumë, si me thonë, situata ku njerëzit janë likuidu, ka mjaftu një moment i vogël edhe mos me qenë i kujdesshëm e me t’likuidu pushteti. Një rast të atillë e ka përjetu edhe babai im me një mramje, e kanë thirrë pikërisht në kodrën që fola, ku kemi rrëshitë, me u taku dimrit në borë, po baba jeme nuk ka kuptu që ka diçka tjetër për qëllim edhe u marrë vesh me gjyshin edhe jonë, kanë shku në Shkup direkt edhe pastaj u bashkangjitë edhe nana.

Kryesisht ka qenë pikëpamjet politike t’babës, domethanë në, menjihere pas vitit 1950 kur kanë qenë zgjedhjet, regjistrimi i parë i popullsisë, ka qenë një përpjekje e madhe e sërbëve që familjet qytetare t’i bëjnë presion që të regjistrohen is turq. Në atë kohë baba im ka qenë në Beograd edhe ju ka shkru pindërve letër që nëse ju regjistroheni si turq mos m’konsideroni mo që jom djali i juj. Këtë letër e ka, normalisht qysh kanë vepru atëhere, UDB-ja e ka çelë edhe e ka lexu letrën, edhe ato e ka rujtë gjithmonë si njifarë arsye për me përndjekë babain.

Po mandej edhe kur ka ardhë, për shkak se gradualisht ka fillu m’u rritë numri i mësimdhanësve në gjuhën shqipe, domethanë ka qenë nevoja me hapë shkolla, drejtime, edhe shkolla t’mesme në gjuhën shqipe. Në anën tjetër, presioni ka qenë i tillë prej UDB-së që të i dekurajoj shqiptarët që të orientohen në arsim. Në 1961-shin osht’ kthy në Gjilan kur osht’ hapë Normalja, edhe prej atëherë ka qenë në Normale deri në vitin 1970 nëse nuk gaboj. Në ‘71 kur ka dalë në Qendrën për Aftësimin e Punëtorëve në Prodhim, ku ka majtë nji, përsëri matematikë, shkollim profesional praktik, që kish me qenë nji shkollë zanati ose kështu diçka.

Mandej një kohë ka punu edhe në Prishtinë, në Hajvali, edhe këtu në shkollën fillore “Meto Bajraktari” nëse nuk gaboj, por përsëri u kthy në Gilan. E prej ‘77-tës deri në ‘87-tën kur osht’ pensionu ka punu në shkollë teknike.

Aurela Kadriu: E qysh ndikojke… e përmendët ma herët që ka qenë i përndjekur edhe gjatë kohës së Rankovićit, e ju keni fillu klasën e parë në ‘68-tën, qysh, a ndikojke naj qysh kjo në juve si fëmijë?

Ilir Gjinolli: Unë kom qenë i ri, por me siguri edhe vëllau e motra nuk kanë qenë n’gjendje me i, ose… përveç me i kuptu, por edhe babai nuk i ka shpreh ato gati asnjëherë në shtëpi. Vetëm e mbaj n’mend, për shembull në ‘73-shin nëse nuk nuk gaboj, ka qenë i largum prej arsimit katër vjet, pikërisht për arsye politike. Këtë periudhë e mbaj n’mend se atëhere nuk osht’ leju me punu në arsim, por ka punu në nji ndërmarrje ndërtimore deri sa e kanë kthy përsëiri në ‘77-tën në arsim. Po me t’thanë t’drejtën ndikimin, ndikimin në, te na ka qenë ma pak i mundur se ndoshta na kemi qenë ma fëmijë edhe nuk i kemi, nuk i kemi kuptu. Por, nana me siguri ajo e ka kuptu edhe familja, prindët, ose gjyshja dhe gjyshi, hallat e axhallarët.

Aurela Kadriu: Çfarë roli ka pasë nana në krejt këtë situatë? Qysh e mbani n’mend, po mendoj, nanën…

Ilir Gjinolli: Nana, nana ka qenë si me thanë një mësuese e dytë n’shpi. Domethanë, çdo herë kur kemi pasë vështirësi ose kemi dashtë diçka me pytë ose eventualisht kur kemi pasë ndonji kërkesë n’shkollë, ajo osht’ dashtë në tana nana me na përkrahë, ose, ose me spjegu te mësuesi sa i përket meje e kom fjalën, e kom pasë aty afër. E normalisht këto çështjet tjera që jonë të lidhuna me prindër, normalisht t’zakonshme, por sidoqoftë kur e ki edhe nji mësuse n’shpi normal që osht’ pak ma, ma e lehtë për me, për me i tejkalu vështirësitë. Zakonisht me detyra, me mësimin e vjershave, ku ta di une domethanë gjithmonë s’ka qenë e, e… domethanë diçka që na ka knaqë si nxanësa.

Çka muj tjetër prej fëmijërisë? Edhe që i kam pasë prindët si, domethanë t’cilin e kemi lexu gjithmonë si përkushtim ka qenë për me mësu, domethanë për me qenë nxanës t’mirë, me kuptu që shkolla osht’ e domosdoshme. Edhe baba maj n’mend gjithmonë ka thanë se edhe për popullin shqiptarë e vetmja mënyrë për me prosperu osht’ arsimimi. Domethanë, arsimimin e ka pasë një lloj, si me thanë përkushtimi jetësorë që pak ka lanë gjurme edhe te na, domethanë edhe unë çka boj, ose çka kom bo tonë jetën si mësimdhanës prej ‘88-tës deri tash në fakultet, unë pikërisht jom përpjekë që me… s’paku dijën që e kam përfitu me transmetu, po edhe me hapë horizonte t’reja për studentë që domethonë me qenë në gjendje me pasë zgjedhje. Domethanë, jo, jo ashtu strikt qysh zakonisht jemi mësu me pa se si, si studiohet në vitet e hershme, domethanë nji drejtim, “Kjo osht’ kjo edhe kaq”.

Unë e kom ndërru atë, moti e kom ndërru atë qasje edhe besoj që, besoj që ajo që kom bo osht’ gjithmonë ka qenë diqysh e bazume në trashëgimin prej prindëve. Prindët tonë, po ashtu kanë qenë të interesuar gjithmonë për shendet, edhe ma shumë kanë qenë t’dhanun me siguru qysh me thanë, nji, nji shëndet për fëmijë. Kryesisht përmes ushqimit të shëndoshë, mos me u shpenzu paraja e cila ka qenë mjaftë e kufizume n’atë kohë, sidomos në arsim, për gjana të cilat nuk kanë qenë shumë t’nevojshme. Çka baba ka insistu gjithmonë ka qenë me i kalu së pak 15 ditë n’deti edhe ato në Ulqin, për shkak t’diellit edhe t’ranës… që normalisht për atë kohë nuk ka qenë shumë e lehtë, por baba ka qenë i përkushuar që kursimet që i ka bo me e shiju detin. Me shiju detin ma shumë në kuptim të shëndetit se sa në kuptim të luksit.

Normalisht, kjo ka lanë njëfarë gjurme ndoshta edhe dëshirës edhe për me shëtit tani na. Por, sidoqoftë n’ato kohna kanë qenë mundësitë ma t’vogla se sa që jonë tash. Edhe materialisht, po edhe t’kufizume n’kuptim të mundësisë t’lëvizjes. Çka mbaj n’mend tjetër? Ose diçka që osht’ edhe tjetër… Mbaj n’mend se ndër veturat e para që jonë ble në Gjilan ka qenë edhe baba jem, ka ble nji veturë ni vitin 1967. Veturë me të cilën pastaj kemi udhëtu deri në Ulqin në ato kohna, përmes Qakorrit, një rrugë mjaft e vështirë malore, që edhe sot nuk osht’ asfaltu. Por, në vitin 1968 edhe deri në Turqi, në Izmir, për atë kohë gjithashtu një rrugë mjaft e vështirë për shkak të infrastrukturës së dobët.

Aurela Kadriu: Keni shku me kerr në Izmir a?

Ilir Gjinolli: Po. Në 1968-tën. Normalisht me pushim në Stamboll.

Aurela Kadriu: A e mbani n’mend këtë përvojë?

Ilir Gjinolli: E mbaj n’mend se ka qenë një udhëtim i gjatë, kemi nejtë në Bullgari nja nji javë nëse nuk gaboj, në Varna. Mandej prej Varnës kemi shku në Stamboll, në Stamboll kanë qenë kusherinjët e nanës, t’shpërngulur në vitet e ‘50-ta. Edhe aty e di që kemi ndejtë nja katër ditë ose pesë edhe pastaj… për Izmir. Izmiri ka qenë dikun nja 900 kilometra prej Stambollit, te dajtë e babës, të cilët po ashtu jonë shpërngulë në vitet e ‘50-ta. Në këtë rrugë e mbaj n’mend që jemi ndalë edhe në Edrene, edhe e kemi vizitu xhaminë e Edrenës, që osht’ nji xhami shumë e madhe, për të cilën pastaj kom mësu në fakultet, xhamia e Sulltan Selimit. Deri në atë kohë ose deri edhe vonë ka qenë xhamia ma e madhe, por edhe sot e ka kupollën ma t’madhe ndër krejt xhamitë në botë. Domethanë, flasim për shekullin e XVI, vepër e arkitektit Sinanit, Mimar Sinanit.

Aurela Kadriu: Stambolli çfarë qyteti ka qenë?

Ilir Gjinolli: Ah, pak mbaj n’mend prej Stambollit. E mbaj n’mend vetëm urën e Gallatës edhe mbaj n’mend kur kemi shku, nëse nuk gaboj kjo ka qenë në Bursa, ja në Stamboll, kalimi i një pjese të detit në nji barkë, e cila nuk ka qenë fare për vetura por turqit ashtu si dijnë me improvizu, kishin improvizu edhe këtë punë. Edhe mjaft me rrezik, për shkak se na iki ferryboat [anija] edhe për mos me pritë shumë gjatë e morrëm ni barkë.

Në Stamboll jam rikthy pastaj shumë herë. Por, atëhere pak mbaj n’mend se kam qenë vetëm gjashtë vjeçar. Por, urën e Gallatës e mbaj n’mend gjithmonë.

Aurela Kadriu: Pse mendon që ka spikatë në kujtesën e juj ura?

Ilir Gjinolli: Po disi ka qenë ura, ura ka qenë nji, si me thanë njëfarë vend tubimi i të gjithë njerëzve edhe aty përfundojnë këto çarshitë e mbylluna, Kapali Çarshia, Masar Çarshia përfundojnë te Gallata, aty osht’ edhe ajo xhamia e re ose Jeni Xhami. Po osht’ një stacion prej ku del n’anën e, e Karakayit edhe Bernollus, edhe n’anën tjetër jonë këto pjeset e Bejazitit dhe pastaj Aksarayit. Domethonë, pjesa ku zakonisht edhe jonë vendosë të ardhurit prej Kosovës edhe vendeve të Ballkanit.

Domethonë, atëhere kjo osht’ po besoj arsyeja pse mbaj n’mend Gallatën. Por ka qenë edhe ura e vetme që atëhere ka ekzistu, nuk ka ekzistu Ura e Bosfrit, Ura e Bosforit osht’ ndërtu në ‘72-shin, nuk ka pasë tjetër urë përmi Bririn e Artë ose Haliçin, qysh i thojnë. E vetmja ka qenë Ura e Gallatës, ajo çfare e ka shqu Gallatën osht’ që ajo osht’ hapë n’mes, osht’ hapë për me hy anija edhe me dalë… Domethanë noshta edhe krejt tregimi për urën e cila hapët edhe e mbyllet osht’ njifar arsye pse për atëhere ta mbaj n’mend.

Aurela Kadriu: Në cilin vit keni shku n’gjimnaz?

Ilir Gjinolli: Në gjimnaz? Në gjimnaz kom shku ne vitin 1976 kom fillu edhe e kom përfundu në vitin 1980.

Aurela Kadriu: Qysh ka qenë për juve, qysh e mbani n’mend gjimnazin?

Ilir Gjinolli: Atëherë gjimnazi ka qenë, në klasën e parë ka qenë gjimnazi i përgjithshëm. Domethonë, je regjistru si një nxanës i cili nuk ka pasë zgjedhje të drejtimeve, drejtimi u zjgjedhë në vitin e dytë. Ose je orientu në një drejtim shkencor, ku shkencat natyrore kanë dominu ma shumë ose drejtimin shoqëror, gjuhësor ku shkencat shoqërore, gjuha kanë qenë landë kryesore. Unë kom shku si nxanës shembullor i shkollës fillore dhe jom regjistru pa provim pranues. Përndryshe, për nxënësit e shumë mirë e te poshtë ka pasë provim pranues.

Gjimnazin e mbaj n’mend, mjaft mbaj n’mend prej gjimnazit. Kur jom regjistru une shkolla ka qenë e re, gjimnazi, i cili osht’ edhe sot gjimnazi “Zenel Hajdini” osht’ hapë në vitin 1974…

Aurela Kadriu: A e ka pasë të njejtin emër?

Ilir Gjinolli: Po. Domethonë, unë kom ardhë në gjimnaz mas dy vitesh që ka qenë atëhere pak e rrallë. Mësimi ka qenë nëpër kabinete të dedikuara për landë të caktuara, pajisura me mjete mësimore për ato landë. Për shembull, e kemi pasë të biologjisë, kimisë, fizikës, kabinetin e arsimit taknik ku ka qenë edhe klubi i fotografisë. Mandej kemi pasë kabinetin e gjuhëve, si anglishtja, latinishtës edhe frengjishtës, kush ka mësu normalisht frengjisht. Edhe mësimi osht’ zhvillu ashtu që na kemi shëtit prej kabinetit në kabinet. Nuk kemi pasë asnjëhere klasë amë, deri në vitin e tretë nëse nuk gaboj ose menjëherë pas vitit t’parë kjo osht’ ndërpre.

Por, megjithatë shkolla ka qenë ende e re dhe sidomos jemi gëzu faktit që kemi pasë një sallë të kulturës fizike që n’shkollë fillore nuk e kemi pasë. Edhe kanë qenë gjithmonë, ditë kur kemi pasë edukatë fizike kanë qenë të posaçmë. Kështu gjithmonë me padurim i kemi pritë ato ditë, për shkak edhe të lojës mes shokëve. Jo, gjithëherë normalisht. Nganjëherë ka pasë edhe ushtrime që s’i kemi dashtë edhe bash shumë, por sidoqoftë ka qenë një lloj ndërprerje prej rutinës, uljes dhe ndëgjimit.

Shumë prej mësimdhënësve që i kemi pasë kanë pasë ndikim në edukimin tim sa i përket drejtimit. Për shembull, kujdestarin e kemi pasë po ashtu të arsimit teknik, i cili ka pasë dëshirë  me shkru bukur, me vizatu bukur, na ka mësu fotografinë. Na ka mundësu me i përdorë mjetet e klubit të fotografisë edhe për me u mësu personalisht, por edhe me bo fotografi me shoqni e tjera, e tjera. Domethanë, ka qenë një përjetim për të cilin s’kanë pasë mundësi të gjithë.

Mandej kom pasë profesorin e fizikës, i cili tash osht’ i ndjerë, i cili na i ka mësu fizikën të cilën edhe sot e mbaj n’mend, domethonë mënyra se si ai ka zhvillu landën ka qenë unike. Ka qenë unike në të gjithë gjimnazin, ndoshta edhe në tërë Kosovën, edhe ka qenë unike edhe pse ka tentu çdonjërin me involvu në mësim edhe me pytë, edhe… domethonë, pa stres, pa ato pytjet për notë e tjera, e tjera. Domethonë, gjithmonë me dhonë përgjigjje në mënyrë t’relaksume, por me mësu esencën e fizikës, edhe mos me mësu atë që osht’ shumë, si me thanë, teorike edhe e pakuptushme në qoftë se nuk e ilustron me praktikë. Unë krejt çka kom mësu fizikë e kom zbatu pastaj edhe në fakultet në lidhje me, normalisht ata që kemi mësu na, fizikë në arkitekturë, si mekanika, ose fizika ndërtimore e tjera, e tjera.

Po ashtu edhe mësimdhanësi i anglishtës e kemi pasë t’mirë edhe normalisht kush ka dashtë me mësu gjuhën angleze ka mujtë me mësu. Shumicën e asaj që di në anglisht n’kuptim sistemor domethonë, gramatikën edhe sintaksën i di prej gjimnazit. Nuk kom ndjekë kurrë kurs të gjuhës angleze, por sot shkuaj edhe flas pa problem deri në doktoratë domethanë kam shkru dhe kam punu në gjuhën angleze. Kështu që, sa i përket aspektit sistemor të mësimit në gjuhë, ato e kom kryesisht si bazë prej shkollës… pak prej shkollës fillore besa, por më shumë prej shkollës t’mesme.

Po ashtu njejtë osht’ edhe n’gjuhën shqipe, profesori i gjuhës shqipe i cili ka insistu shumë edhe në kuptim të mësimit të gjuhës letrare dhe shkrimit të gjuhës letrare pa gabime, po normalisht edhe në letërsi… mësimit të, mësimit të letërsisë që shpesh ka qenë noshta edhe… në atë kohë mos me thonë  ndalume, por gjithmonë diskutabile në qoftë se osht’ e përshtatshme për fëmijë. Domethonë, shumica e profesorëve të cilët i kemi pasë kanë qenë me të vërtetë profesorë të cilët kanë pa, kanë lanë ndikim në zhvillimin tim.

Aurela Kadriu: E prej shoqnisë çka mbani n’mend?

Ilir Gjinolli: Prej shoqnisë, na kemi qenë një klasë, të tregova kemi qenë një klasë e cila ka qenë shumë e lidhun, gjithmonë kemi shfrytëzu çdo herë ndonji ditëlindje, ndonji dalje në natyrë për m’u shoqnu edhe për me kriju lidhje. Dhe ktu, ndoshta edhe s’ka qenë shumë zakon atëhere kemi pasë shoqni mikse, domethanë jo vetëm mashkuj por edhe femna. Normal në një qytet si Gjilani që ka qenë dukshëm ma i vogël se tash edhe normal një kontekst tjetër historik. Në vitet ‘70-ta… ka qenë pak ma ndryshe shoqnimi me, mes mashkujve dhe femnave, sidomos mas orarit t’mësimit në mramje.

Edhe pse atëhere ka pasë dalje të ralla nëpër kafene, por kryesisht nëpër shpija ose eventualisht ndonji kinema ose ndonji ndejë e cila u organizojke në shkollë, si disko klubi t’cilin e kemi pasë, në nji kohë, në nji periudhë kemi pasë çdo t’shtune. Atëhere kemi shku në shkollë edhe t’shtunën, domethonë e shtunja ka qenë ditë pune. Eh, të shtunën n’mramje mbaj n’mend se kemi pasë disko klubin. Por, përveç disko klubit kanë qenë normal edhe mbramjet letrare, mandej kemi pasë turniret e sportit në futboll edhe në basketboll… edhe krejt këto kanë bo nji, si me thonë nji afrim mes neve. Disa prej shokëve me të cilët jemi ma shpesh normalisht osht’ e lidhun me numrin, se numër t’madh nuk mundesh me u grupu e m’u, m’u shoqnu.

Por në përgjithësi krejt klasa kemi qenë disi komik edhe kjo ka pasë ndikim edhe prej kujdestarit tonë i cili ka qenë në një mënyrë përkrahës. Domethonë, ka kërku diciplinë prej nesh, por ka qenë përkrahës për çfarëdo aktiviteti që e kemi pytë ose e kemi nxitë me marrë pjesë me neve edhe… kështu që edhe ate e kemi pasë një lloj shoku. Edhe sot mbajmë shoqni edhe me kujdestarin e klasës.

Unë tregova çka osht’ si e zakonshme çdo vit verës kur disa prej shokëve të cilët jonë jashtë kthehen për pushime në Kosovë e bojmë një mbramje, një mbledhje për me i kujtu. Megjithëse, tash ka ndërru situata. Shumica e shokëve jonë kualifiku në profesione të ndryshme, por çka flasim ma s’shumti osht’ çka flasim për të kalumën, si rikujtim i shoqërimit, megjithëse me kushte t’reja. Tjetër? [I drejtohet intervistuesës]

Aurela Kadriu: Po m’interson në shkollën e mesme diqysh njeri osht’ pak ma, ma i vëmendshëm me çka sheh, me çka e rrethon. A e keni pasë najfarë tendence me përjetu qytetin në një formë t’caktume prej shkollës t’mesme? Qysh ka qenë Gjilani, qysh e mbani n’mend?

Ilir Gjinolli: Rruga jeme prej banesës deri te shkolla ka qenë e gjatë nja 20-25 minuta. Domethanë e kemi, shumicën e shkollimit e kom bo prej orës shtatë në mëngjes, domethanë osht’ dashtë m’u çu herët. Edhe na e kemi pasë si zakon, edhe sot e kom zakon edhe me fëmijët e mi, me hongër mëngjes edhe me dalë pastaj prej shpisë. Si fëmijë pak e pëlqen, por ajo pastaj mësohet si zakon edhe osht’, si me thonë osht’ mirë sepse krijon njifarë rendi të ushqimit që tri herë në ditje duhet me hongër edhe me pasë si me thonë aftësi të ndjekjës t’mësimit, edhe aftësi fizike, normal edhe aftësi mendore.

Por shkurja deri në shkollë ka qenë ndoshta 20 minuta se osht’ dashtë me ecë shpejtë. Edhe n’atë mëngjes zakonisht e ke pa krejt qytetin t’u lëvizë, se atëhere të gjitha punët e shtetin kanë fillu në 7:00. Por kthimi prej shkollës ka qenë pak ma i gjatë, s’e kemi pasë me ngutë me mbërri në shpi, por t’u bisedu, t’u u ndal edhe aty edhe ku rrugët jonë nda, njeni nji rrugë, tjetri nji rrugë, ma s’mramti kom mbet vet, gati çdo herë i vetmi për nja dhjetë minuta ma gjatë.

Qytetin e kom përjetu ose e kom mësu kryesisht përmes ecjës. Gjatë asaj kohe disa ndërtesa kanë qenë, disa përmbajtje kanë qenë, disa kanë ardhë ndërkohë. Gjithmonë kom pasë qef me shku me shiku filma edhe si i vogël, por sidomos në gjimnaz. Domethanë, gati nuk lshojshim film pa e pa. Kemi qenë, përveç që kemi lujtë, kemi qenë edhe tifoz edhe në futboll, por sidomos në hendboll në nji kohë kur “Bozhuri” i Gjilanit ka qenë një ekip konkurent edhe në ligën e dytë të ish-Jugosllavisë. Edhe mbaj n’mend që kom bo edhe nji flmaur për me qenë në mesin e tifozëve.

Zakonisht këto lojnat kanë qenë të dilleve, domethonë t’shtuneve rrallë ka pasë, kryesisht kanë qenë të dilleve; ose kemi shku hendboll paradite, prej orës orës 10:00 zakonisht jonë lujtë lojët, ose masdite, varësisht prej sezonit, në ora 14:00 ose në ora 16:00 masdite kemi shku me kqyrë futboll. Dikur edhe basketbollin. Kur kom fillu me lujtë basketboll pak si ma aktiv, atëhere edhe basketbollin e kemi ndjekë ndonjiherë edhe në qytetet tjera në Kosovë.

Aurela Kadriu: A keni lujtë basket naj ekip a veç kështu?

Ilir Gjinolli: Jo, kom lujtë basket, kryesisht kemi lujtë basket me shoqni në gjimnaz, por edhe afër shkollës ku e kom kry shkollën fillore kemi pasë gjithmonë, masdite masi e kryjshin nxanësat mësimin kemi pasë, u grumbullojshim edhe u bojke atmosferë e mirë. Nji kohë, nji sezonë kom lujtë për juniorët e ekipit në Gilan, po manej osht’, ka qenë në vitin e katërt gjimnaz, kur e kom kry shkollën mandej ka ardhë koha me shku në faklutet. Por, para se me shku në faklutet atëhere u ndërru sistemi edhe na u desht me shku ushtarë, në shërbimin ushtarak në Armatën Jugosllave. Kështu që, mas gjimaznit kom shku menjiherë në shërbim ushtarak, kur jom kthy kom vazhdu studimet.

Aurela Kadriu: Ku keni qenë në shërbim ushtarak?

Ilir Gjinolli: Në shërbim ushtarak kom qenë në Pozharevc, osht’ nji qytet në veri-lindje të Serbisë, nja 90 kilometra prej Beogradit. Përndryshe, osht’ vendlindja e Sllobodan Millosheviqit. Edhe prej atjehit i mbaj n’mend gati t’gjitha. Sidomos, sidomos i mbaj n’mend filmat të cilët i kom pa atëhere se qëllimi i ushtarëve osht’ me dalë jashtë kazermës në qytet edhe qëllimi tjerër ka qenë me ardhë n’shpi, domethonë në pushim në shpi.

E zakonisht kur kemi dalë në qytet kanë qenë dy kinema, ka pasë filma të cilët kanë qenë të ri, atëherë zankonisht filma qe vishin të ri si, si…. Qarkullimi i filmave nuk ka qenë sikur sot, domethanë filmat e ri kryesisht vishin prej festivaleve, e festivali i Beogradit ka qenë si me thanë nji përmbledhje e gati filmave ma t’mirë në botë. Dhe ma s’pari ajo që ndahej në Beograd mandej n’vende tjera, meqenëse Pozharevci ka qenë afër me Beogradin, domethanë edhe në Pozharevc vishin filma të cilët, ma parë ndëgjojshim normalisht, po kur vishin e dishim që duhet me shku me i pa.

Njo prej tyne osht’ filmi “Flokët”, t’cilin e mbaj n’mend prej ushtrisë, Millosh Forman, s’di a ke… [I drejtohet intervistuesës] Nji prej, ka plotë filma, tash muj edhe me u kujtu cilët filma, por me të vërtetë filmi ka qenë diçka që ma ka majtë disponimin në ushtri, se ka qenë vështrië për nji…. Fizikisht kur kom shku ushtar i kom pasë vetëm 53 kilogram, edhe ushtrimet të cilat osht’ dashtë me i bo kanë qenë, noshta jo kumeditë sa të vëshira por diçka që osht’ përsëritë për çdo ditë, diçka që thjeshtë osht’ shndërru në, në një rutinë e cila ka kalu në monotoni.

Mandej, ajo pamundësia me komuniku me familje kur ke dashtë u konë problem si i ri, 18 vjeç, pak a shumë edhe frika. Frika prej një mjedisi të ri, prej njerëzve t’ri, njerëzve prej gjithkah, prej çfarëdo kategorije, prej… aty veç kanë qenë prej fshatrave ma t’thella. Për shembull, në Bosnje që s’kanë pasë gati kurrfarë njohurie, deri te ata nga Beogradi, për shembull të cilët kanë qenë normalisht pak ma t’ngritun se na për shkak të zhvillimit. Domethonë, një shoqni mikse që shpesh ke pasë frikë ose ke pasë, si me thonë, hezitim qysh mu e shoqnu. Domethonë, gjithmonë ka qenë ai grupi i ma t’afërmëve, si shqiptarët ose si dikush, ndoshta edhe serb ose dikush tjetër që osht’ prej vendi tond, që osht’ pak i afërt.

Aurela Kadriu: E Gjilani çfarë kinema e ka pasë? I përmendet edhe ma herët…

Ilir Gjinolli: Gjilani e ka pasë kinemanë në qendër, tash osht’ teatri i qytetit. Atëhere ka qenë edhe teatër edhe kinema. Ka qenë shtëpia e kulturës, kur osht’ dashtë me projektu filma e kanë lëshu perdën, kur ka pasë teatër e kanë ngreh perdën. Ka pasë… ka qenë teatri amator i Gjilanit, por ka qenë gjithmonë një teatër që osht’ shqu me shfaqje t’mira. Edhe sot përmenden.

Aurela Kadriu: Qysh e ka pasë emrin n’atë kohë?

Ilir Gjinolli: Shtëpia e Kulturës, nuk m’kujtohet a ka pasë emër, a jo. Por, na thjeshtë i kemi thonë kinema ose teatër, a vendi ka qenë i njejtë. Po zakonisht e kemi pasë kinemanë si me thanë një film u shfaqë n’tri termine, të dillën ka pasë edhe film prej orës 10:00, mandej të shtunën ka pasë film edhe masdite prej orës 15:00. Zakonisht ka qenë… në fakt po, prej 17:00, edhe në 19:00, dy termine, e të shtunën ka qenë ndonjëherë edhe prej orës 15:00. Por ajo qysh jonë prenotu filmat, si me thonë ka ardhë nji film me, domthonë brenda javës kanë qenë tre filma, edhe e kemi ditë kur vjen filmi tjetër. Domethonë, ke mujtë me planifiku ditën. Për shembull, për dallim prej Prishtinës, se zakonisht filmat në tri kinematë kanë qenë nga një javë. Domethonë, e ke pasë tonë javën me mundsi me shiku filmin në cilëndo prej kinemave. Në kino Vllaznim, në kino Rini, kino APJ [Armata Popullore Jugosllave]. Në fakt kanë qenë katër salla, dhe kino Rinia i ka pasë dy këtu, edhe sallën e madhe edhe t’voglën.

Në Gjilan ka qenë çdo dy ditë, ma s’shumti tre ditë ka qenë një film. Me siguri ka qenë puna e shikuesve, por ka pasë filma kur ka pasë shumë publik edhe kanë zgjatë ma shumë. Mbaj n’mend që për filma të Shqipërisë, për shembull kur ka pasë një, si me thonë, lloj festivali, nja dhjetë filma, ka qenë gjithmonë salla e mbushun. Edhe çka mbaj n’emdn që ka pasë shumë përcjellje prej Sekretaritatit të Punëve të Mrendshme se kush shkon me shiku filma, edhe pse kanë qenë noshta masa e gjanë kanë qenë; ose filma indian për shembull kanë qenë shumë t’popullarizuar, edhe ata kanë qenë shumë, shumë t’vizituar, publikë shumë e madhe. Filmat turq… edhe kurrë s’kom mujtë me i kuptu për shembull pse i ka tërhekë filmi indian ose filmi turk ma shumë se sa filma, ta zamë, filmat amerikan ose filmat franqez…

Pjesa e Dytë

Aurela Kadriu: Po fillojmë qaty me studime. A munesh me m’tregu, po m’intereson, qysh vendosët me studiu arkitekturën edhe pse ndodhi…

Ilir Gjinolli: Po, studimet për arkitekturë me siguri kam vendosë kur kam qenë në vit të tretë n’gjimnaz. Në vitin e dytë, kur kom fillu vitin e dytë, vëllau osht’ regjistru në ndërtimtari. Vëllau, n’fakt ndoshta ka qenë talent ma i madh se une për arkitekturë. Ka qenë ni vizatus i jashtëzakonshëm edhe pat’ provu atëherë, se nuk kish në Prishtinë arkitekturë, pat’ provu me u regjistru në Shkup, por nuk e pranun. Edhe me gjasë ka qenë arsyeja kryesore, ka qenë që ka qenë shqiptar i Kosovës, se praktikisht edhe matematikën edhe gjeometrinë deskriptive, edhe vizatimin ka qenë i talentun. Domethanë, në të gjitha aspektet që janë vlerësu atëherë për arkitekturë ka qenë i pregaditun.

E pastaj ai regjistroi ndërtimtarinë, tash une në vit t’dytë tu e pa çka po mëson në ndërtimtari. Nihere e pata zgjedh ndërtimtarinë si drejtim, por mandej në vitin e tretë kur u çel arkitektura në Prishtinë edhe kur me ni rast kisha mundësi me pa se çka punojnë, kisha ardhë me vëllaun ktu, me vëllaun për disa obligime edhe megjithatë i kisha bo disa vizatime atëherë pak ia filloj me ndryshu pak interesi. Kështu që, sa mbaj në mend vitin e tretë n’gjimnaz une kam pasë të përcaktune që do t’shkoj për arkitekturë. Edhe n’gjimnaz profesori i matematikës në vit t’katërt m’ka pasë lutë me shku n’matematikë se kam qenë shumë i mirë. Larg tjerëve në matematikë, se edhe msojsha jashtë orarit matematikën.

Më pat’ lutë me shku matematikën me studiu se ka nevojë qyteti për profesora t’matematikës, që s’i ka… e tjera, tjera. Por, unë isha… edhe babai bile m’ka pasë lutë me shku n’matematikë po unë pata vendosë për arkitekturë edhe kshtu e pata zgjedh arkitekturën. Domethanë, kështu jam regjistru në vitin 1980 kur e kam kry shkollën e mesme, po n’fakt gjenerata jonë ka fillu ni vjet ma vonë. Mësimet i kemi fillu në 1981. Për pesë vjet sa kam studiu në Prishtinë unë kam banu në konvikt. Edhe shumë prej jetës studentore m’lidhet me jetën n’konvikt. Bile shpesh e konsideroj që jetën studentore nuk munesh me përjetu ma shumë nëse nuk jeton n’konvikt. Për shembull, atje kudo që e çelshe derën ose kudo që e çelshim ke mujt me pi ni çaj ose me ça hallin, ose me heq merzinë ose me punu n’grup. Në cilindo vit.

Kur kom fillu studimet, vëllau ka qenë në vit t’katërt se ai ka qenë dy vjet ma përpara, po unë ni vjet me ushtri pastaj ka… domethanë, ka qenë dallimi tre vjet shkollë edhe kom ndejt me vëllaun edhe me dy kolegë t’vëllaut ma të vjetër n’konvikt. Une si ma i riu për me mësu prej tyne pak edhe noshta pak me pasë lidhjen familjare te vëllau, mbështetjen e tjera, tjera. Tri vjet kam banu me vëllaun, e t’katërtin edhe t’pestin kom banu me disa shokë t’cilët kanë qenë t’gjeneratës time, por nuk kanë qenë studentë të arkitekturës, kanë qenë t’përzimë elektro edhe mjeksi. Vitin e katërt mandej me dy kolegë, me dy shokë t’cilët kanë studiu elektro.

Kushtet në atë kohë n’konvikt nuk kanë qenë shumë t’mira, nisun nga dhomat, për shembull, dhomat t’cilat kanë qenë të planifikume për dy persona kanë qenë nga tre shtretër, domethanë tre, plus ka pasë ndonjëherë edhe nga një që e qujshim ilegal, ose ka pasë dhoma… shumë dhoma t’cilat i kanë shfrytëzu në atë mënyrë. Mandej ka qenë komfori i kufizum, për shembull n’lidhje me ujin e nxehtë, me mundësinë e përgaditjes së ushqimit n’konvikt ku s’ke pasë kohë ose s’ke dashtë me shku n’menzë. Gjithmonë me peripeci, me… peripeci t’rujtjes t’ushqimit, se s’ke pasë frigorifer e tjera. Por, megjithatë ka qenë ni jetë t’cilën shumica e studentëve e kanë përjetu edhe mendoj që për shumë njerëz ka pasë domethanje jeta n’konvikt.

Ka qenë vështirë edhe për me punu besa, se me ni dhomë me tre shtretër ka qenë vetëm ni tavolinë e punës. Për shembull, nëse ke studiu arkitekturë e ke okupu tavolinën sepse ashtu ka qenë profesioni jonë. Në fakultet e mbaj në mend shumë mirë kur kemi hy n’ditën e parë në fakultet edhe dita e parë normalisht e mbanë n’mend edhe që t’pret ose që ta mbanë ligjeratën e parë. Ka qenë profesori Kadrush Rama, profesor i vizatimit t’lirë, piktor akademik ka qenë, jo arkitekt. Është babai i arkitektit Përparim Rama, e fjalinë ose thanjën e tij, “Jeni me fat që zgjidhni profesion krijues”. Këta e mbajë në mend gjithmonë sa kam qenë në studime si njifarë motivi, domethanë ni profesion krijues nuk osht’ i njejtë me profesionet tjera të cilat janë profesione të zakonshme ose profesione t’cilat punën e tyre nuk… në aspektin krijues e kanë shumë t’kufizum ose nuk e kanë fare.

Megjithëse, pastaj profesor Rama nuk m’ka dhanë mu mësim se kanë qenë dy profesora, por ka qellu që n’gjeneratat e para me qenë ai i cili… ni numër i studentëve të cilët kemi qenë ditët e para me e mbajtë ni ligjeratë… megjithëqë, piktor akademik na ka mbajtë ligjeratë për arkitekturën. Meqenëse, ka qenë fakultet i ri edhe meqenëse ka pasë pak kuadro t’shkollum edhe t’pergaditun për me mbajtë mësim shumicën e profesorëve të landëve profesionale i kemi pasë nga universitetet e qyteteve të ish Jugosllavisë, si Beogradi, Sarajeva edhe Shkupi.

Mirëpo, ata që kanë ardhë me na mbajtë mësim kanë qenë emra t’mdhaj në arkitekturën e ish Jugosllavisë. Për shembull, prej Beogradit ka qenë Aleksandar Radović, një prej atyre njerëzve që ka lanë gjurmë n’edukimin e arkitektëve, në ato gjenerata në të cilat ka dhanë. Në kuptimin e vizatimit edhe prezentimit grafik, edhe kuptimit të mënyrës t’shprehjes n’arkitekturë. Por edhe vet ata asistentë të cilët kanë qenë të diplomum dikund tjetër në Jugosllavi e t’cilët nuk e kanë njoftur vizatimin arkitektonik ashtu si ai e shpjegon, domethanë ai ka qenë me ni mënyrë njifarë motivusi për me u zhvillu n’kuptim kreativ.

Mandej prej Sarajeves ka qenë Živorad Janković, autor i objekteve kulminante sportive ne ish Jugosallvi. Duke fillu prej Pallatit të Rinisë dhe Sporteve, Pallatit Skenderia në Sarajevë, Vojvodina në Novi Sad edhe Gripe në Split. Ka qenë me t’vërtetë ni profesor i cili edhe sot e mbajë në mend që ka folë edhe që si… ka fol ose ka qenë i aftë me i motivu studentët për aspekte t’ndryshme në krijimtarinë arkitektonike, sepse ka dhanë ato landë fillestare, bazike edhe gjithmonë t’lidhuna me ata çka ka pa. Çka ka punu vet edhe çka ka pa vet nëpër botë t’u shëtitë gati krejt botën; ose profesor Konstantinovski, i cili është ende gjallë. Profesori i cili ka shumë vepra në Maqedoni, por mes tjerash ktu e ka bo Pallatin e Shtypit që për fat t’keq osht’ shëmtu me këtë shpërfytyrimin që ia kanë bo, domethanë me m’veshje të fasadës, me materiale bashkëkohore.

Secili prej tyre ka pasë ni mënyrë t’veçantë edhe të transmetimit të dijes edhe të… thjeshtë kanë lanë gjurmë në ato gjenerata kur ata kanë dhanë mësim. Ndoshta tash prej përspektives t’sotme muj me thanë që kemi qenë me fat që na kanë dhanë persona t’tillë se tash janë veprat e tyne janë për shembull në  ekspozitën e modernizmit Jugosllav në New York në MoMA… Muzeun e Artit Modern në New York, domethanë, njo prej muzeve ma t’njoftun n’botë. Megjithëse, kushtet kanë qenë shumë t’vështira, kushtet kanë qenë… sa i përket hapësirës, sa i përket numrit të mësimdhënësve, asistentëve t’cilt kanë asistu, i kufizum edhe ni ose dy sene t’randsishme kanë qenë që ligjeratat e tyre kanë qenë gjithmonë në gjuhën serbo-kroate edhe normalisht ata që nuk e kanë ditë gjuhën e kanë pasë vështirë me kuptu.

Të tillë ka pasë mjaft, edhe në anën tjetër që ka qenë shumë ma vështirë se ato gjithmonë kanë qenë ligjerata t’koncentrume, domethanë mrena dy ditëve. Na kemi pasë ni herë në ni muj, ndonjëherë edhe dy herë n’mujt, kemi pasë ligjerata intenzive të cilat kanë marrë kohën e landve tjera, pastaj që duhet, osht’ dashtë m’i kompenzu, osht’ paraqit njifarë problemi. Vështirësitë e tjera kanë qenë në lidhje me mundësitë e paisjes me literaturë, që literatura në përgjithësi n’krejt Jugosllavinë ka qenë e kufizume edhe e mbajë në mend këtë librarinë ktu në qender ose… kanë qenë në fakt tri librari ku na kemi ble libra; n’qender ku tash osht’ ni kafe, tash osht’ e mbyllun po ka qenë ni kafe, përballë Hotelit “Swiss Diamond” ish “Bozhuri”, domethanë kur vishin librat, zakonisht vishin pesë ose gjashtë kopje, edhe dikush dëgjojke që ka ardhë ky libër atëherë vrapojshim m’i gjetë paret dikund edhe me ble librin se ni ditë, dy ditë edhe s’gjehej libri.

N’fakt baba jem, për shkak se ka ble libra shpesh në Beograd, duke e ndjek politikën, e ka pa ni mundësi me porosit libra t’arkitekturës edhe m’i ka porosit edhe disa prej tyre librave i kam edhe sot, domethanë po flasim për vitin 1982. Mandej ka pasë vështirësi, sigurimin e materialit t’nevojshëm si lapsa. Atëherë, na vizatojshim me rapitografa kanë qenë ato me tush, domethanë krejt ka qenë me dorë. Sigurimin e letrës skicë, ku skicon, domethanë, gjithmonë me vështirësi t’cilat e vështirësonin edhe studimin. Kështu që, kur e bon ni krahasim me sot që gati asgja s’mungon, domethanë osht’ krejtësisht tjetër mundësi, tjetër mjedis i studimit. Domethanë, kur s’ki kurfarë kufizimi për libra se secili libër që t’vyn mundësh lehtë edhe me porosit me t’ardhë n’shpi ose e gjenë në internet si PDF. Domethanë, osht’ dallim jashtëzakonisht i madh.

Dallimi osht’ edhe në mundësinë e komunikimit përmes internetit që s’të lenë me huq ndoshta asnji projekt t’ri. Edhe si projekt edhe si ndërtesë ose edhe… si me thanë, përjetim virtual përmes metodave t’ndryshme ose videos ose… domethanë, mënyra të ndryshme. Tash, Fakulteti i Arkitekturës, atëherë ka qenë nëntë semestra, semestri i dhjetë ka qenë për punë t’diplomës. Gjithmonë kemi kundërshtu edhe, domethanë kjo osht’ përsërit. Se fakulteti ka qenë shumë i ngarkum me landë t’cilat kanë qenë jo shumë t’nevojshme, sidomos me landë t’ndërtimtarisë të cilat… megjithëse s’i mësonim mjaft thellë. Rrallë herë ka ra me i zbatu në praktikë, po flas si dikush që ka punu edhe ndërtim edhe projektim edhe planifikim urban. Domethanë, i kom provu t’gjitha, po ajo që mëson për shembull për shumë landë në landtë e ndërtimtarisë nuk t’bjen gati me i përdorë asnihere.  

Mandej, ka qenë ky problemi me mungesën e stafit, se normalisht ka pasë pak edhe arkitektë edhe t’gjithë, shumica e arkitektëve kanë qenë t’punësum në ndërmarrje ose projektuse ose ndërtuse. Edhe ata me ni mënyrë kanë ardhë me majt mësim në fakultet ma shumë për me e ndihmu fakultetin. Se realisht nuk kanë pasë shumë nevojë financiarisht, për shkak se kanë qenë mirë t’pagum edhe kanë qenë n’punë të vlerësum, domethanë si inxhinier, si arkitekt të cilët janë pagu gjithmonë mirë ose kanë pasë edhe benefite tjera si, sigurimin e banesës ashtu siç ka qenë socialiste. Domethanë, vitet… si e ke kry, deri n’vitet ‘70-ta deri fillim i viteve ‘80-ta fakultetin, cilindo fakultet teknik gjithmonë punësimi t’ka sjellë edhe ni benefit si sigurimi i banesës. Dikur pat’ fillu me ra ajo, por une s’e kom përjetu. Une kur e kam kry ka qenë hala socializëm, por nuk ka pasë… ekonomia ka ra edhe…

Aurela Kadriu: E qysh ishte për juve me ardhë prej Gjilanit me ni qytet si Prishtina, se për Prishtinën…

Ilir Gjinolli: Une e kam njoftë Prishtinën për shkak se e kam pasë këtu gjyshen, dajën, tezën, axhën mas ni kohe. Domethanë, e kam njoftë deri diku qytetin, e kam njoftë, n’atana, pjesën qendrore të cilën tash e qujna “Bulevardi Nënë Terezë” pra prej shpisë t’mallnave deri te “Grand Hoteli” e tutje. Po, nejse edhe në Ulpianë, se tezën e kam pasë në Ulpianë edhe kur kam ardhë në Prishtinë kam nejt te tezja kryesisht se me djemtë e tezës jemi ni moshë. Edhe zakonisht, ni javë verës ka qenë e pamundur mos me ardhë… edhe kështu i kam njoftë edhe disa shokë të djemve të tezës me t’cilët njifemi prej asaj kohe.

Aurela Kadriu: Qysh e mbani n’mend qat’ pjesë prej qatëherë kur keni ardhë në Prishtinë kah ni javë?

Ilir Gjinolli: Po gjithmonë ka qenë njifarë lezeti me ardhë në Prishtinë, me ndrru pak qytetin edhe me përjetu ni mjedis tjetër urban, tjerë shokë, me pa qytetin ma t’madh normalisht. Kur ke ardhë për shembull prej Gjilanit, ka qenë nëpër Ferizaj se nuk ka ekzistu rruga, kjo e shkurta për Llabjan, po kemi shku në Ferizaj, prej Ferizajit në Prishtinë edhe sidomos… gjithmonë e mbaëj në mend atë panoramën kur ke ardhë në Veternik edhe e ke pa pamjen kah Prishtina, ajo osht’ diçka që nuk fshihet kurrë prej kujtimit edhe bile m’vjen edhe me… si kujtim zanor përniherë prej asfalltit ndrron kubza e granitit edhe zhurma t’cilën e prodhojnë rrotat e automjetit gjithmonë e mban në mend si ndryshim edhe ke ardhë me ni qytet tjetër, domethanë kjo osht’ diçka që osht’ regjistru edhe kjo nuk hup.

Edhe në Prishtinë kemi pasë mundësi me shku n’kinema edhe kur kam qenë edhe n’shkollë fillore edhe n’shkollë të mesme, normal jo ashtu si në Gjilan se kanë qenë pak edhe distancat ma t’mdhaja edhe si musafirë nuk ke pasë shumë zgjedhje, por sidoqoftë kinematë i kam ditë prej atëherit. Sidomos, në shkollë t’mesme kur kam ardhë ktu, se atëherë në shkollë t’mesme e kam pasë edhe axhën i cili osht’ shpërngulë në ‘76-tën dikund edhe pak si ma i madh normalisht ka qenë e mundur edhe n’kinema me shku edhe…

Aurela Kadriu: Në cilën keni shku ma shumë?

Ilir Gjinolli: Po u mvarë prej filmit. Kinemaja e APJ-së ka pasë disa kushte ma të… edhe Vllaznimi ma të vobekta, kurse Kino Rinia, sidomos salla e madhe ka qenë sallë shumë… edhe vizualisht shumë e përshtatshme edhe  n’pikëpamje të zanit…

Aurela Kadriu: E axha ku e ka pasë shpinë?

Ilir Gjinolli: Axha ka qenë në Bregun e Diellit, banesat ku janë ndërtu t’parat, domethanë ka qenë ecje në rrugën e “Dubrovnikut”, ish rrugën e “Dubrovnikut”, s’e di tash qysh p’e qujnë, por edhe atë rrugë e di shumë mirë, i kam ditë krejt shpijat t’u zbrit e t’u hyp, i kam mbajt në mend shpijat qysh ndryshohen për kah arkitektura…

Aurela Kadriu: E qysh ndrroi mandej masi ke qenë si fëmijë në Prishtinë edhe mandej ke ardhë si student i arkitekturës. Qysh ndrroi përceptimi për këtë qytet? A pat’ ndrrim?

Ilir Gjinolli: Po, ka pasë ndrrim me siguri se, për shembull e ki ni trajektore tjetër të lëvizjes. Fillon me mësu qytetin e vjetër, me mësu trashëgiminë si xhamia, hamamin, disa mjedise, disa mjedise që janë shu tash, për shembull bregu i “Vellushës” i cili osht’ bo rrugë, kur kam ardhë une ka qenë ende i hapun, aty kemi shku me e vizatu mjedisin urban…

Aurela Kadriu: Ku ka qenë?

Ilir Gjinolli: Rruga “Vellushës”? Kjo rruga “Bajram Kelmendi”, aty ka qenë lumi ose prrocka e Vellushës deri naltë ka qenë i mbulum, ka qenë ai farë ambienti si me thanë gjysëm i… ka pasë vetëm disa ura të drurit për me kalu prej njanit breg n’tjetrin edhe rrugtë ose shtëpitë kanë qenë kah ana tjetër të orientume. Domethanë, kanë pasë vetëm kah ni kapixhik për me dalë prej shpijes te kojshia, po bregu ka qenë aty edhe ka qenë i kombinum me gjelbrim edhe me… domethanë, e mbaj në mend vitin e parë edhe t’dytë kemi shku me vizatu aty. Mandej osht’ mbulu ndoshta, nuk e mbaj në mend sakt, ndoshta ‘84-tën, ‘85-tën, nuk m’kujtohet.

Aurela Kadriu: A pat’ diskutim rreth mbulimit të…

Ilir Gjinolli: Jo, nuk ka pasë, nuk ka pasë. Nuk ka pasë diskutim se n’fakt ata, banorët që kanë qenë aty kanë qenë t’knaqun me mbulu lumin, se iu ka hap edhe ni rrugë. Mirëpo, në fakt, për qytetin, për klimën e qytetit, për ujnat e qytetit ajo ka qenë e damshme. Nuk kanë qenë ajo… lumi Prishtina ose lumi Prishevka, lumi Vellusha nuk kanë qenë ata me thanë lumenj shumë t’mdhaj, po kanë qenë njifarë rrjedhe që i ka dhanë njifarë freskie qytetit. Por, mandej në pamundësi me ndërtu kanalizimin përgjatë bregut edhe në pamundësi me e, si me thanë, me e shndërru me ni peisazh ajo edhe Prishtevka edhe Vellushka janë mbulu.

Aurela Kadriu: E në qarqet e arkitekturës, qysh u diskutojke mbulimi i lumenjëve?

Ilir Gjinolli: Mbulimi i lumenjëve n’qarqet e arkitekturës ka qenë jo i pranushëm normalisht. Në ‘87-tën m’duket ka qenë mbulimi i Prishtevkës, ‘86-‘87, atëherë kam qenë i diplomun edhe e di… unë kam qenë, kom diplomu te profesor Bashkim Fehmiu, i cili osht’ tash i ndjerë, ndjesë pastë, edhe kam qenë edhe asistent te ai. Domethanë, këto çështjet e qytetit gjithmonë… ai ka qenë ni lloj vëzhgusi, sado që nuk e kanë dëgju shumë, reagimet e tij kanë qenë ni lloj motivimi për neve.

Edhe çfarëdo që ka pasë lidhje me mësimin prej përvojës, stacioni i parë ka qenë tek ai, se ai, përveç që ka punu në Beograd ai në atë kohë ndoshta e ka shetitë gati tanë botën. Domethanë, ka pasë mundësi edhe me siguru edhe literaturë edhe me pa, edhe me bisedu me njerëz me arkitektë t’mdhaj e tjera, e tjera. Me qenë në konferenca të ndryshme ndërkombëtare në ish Jugosllavi edhe ka qenë i njohur në ish Jugosllavi majft në ni rang të respektushëm.

T’u u zhvillu n’profesion normalisht që ndryshimet gjithmonë i sheh si… ndryshime t’cilat kanë qenë pozitive, e kemi fjalën, gjithmonë i sheh si të rëndësishme, por ndryshimet negative normal gjithmonë domethanë m’i shiku prej këndvështrimit profesional si… edhe si pytje pse ndodhë, por ka njerëz që dijnë me bo punën ose edhe kur ndodhë, a ka mujt ma mirë kur e dijmë që ka mujt ma mirë, gjithmonë osht’ çështje ajo osht’ edhe sot e tutje. Domethanë, ni masë e madhe e vendimeve varen nga politikanët në urbanizim edhe në qytet edhe jo gjithmonë… jo veç ktu po krejt botën, ka situata kur ata që vendosin duke pretendu se e dijnë gjitha… Po janë gabime edhe bojnë gabime t’mdhaja edhe gabime t’pariparushme.

Kështu që, çdo here, çdo ndryshim n’qytet u kanë si njifarë, si me thanë, çështje e vënies në peshojë, a osht’ i duhur a s’osht’ i duhur? A ështe ni plan i përfundun krejt? Si për shembull, gjithmonë ka qenë njifarë pytje, “Pse Pallati i Rinisë nuk ka përfundu komplet?” Domethanë, pse nuk osht’ përfundu komplet, pse nuk osht’ ndërtu edhe pishina e mbyllun edhe pishinat e hapuna, edhe terenet e sportit që me përfundu projekti.

Kur vjen prej ni qyteti t’vogël në ni qytet t’madh normalisht tenton edhe m’i njoftë zakonet e qytetit edhe ku vjen edhe ku jeton. Edhe pse, për shembull kur rrin në konvikt je pak i lidhun me vendasit, por une s’e kam pasë problem se une kam qenë n’gjendje me u adaptu edhe me ata që janë vendas edhe me ata që janë të ardhun prej shumë vendeve të Kosovës. Domethanë, nuk e kam kqyrë si regjione ose qytete ose prej kahit je. Për mu ka qenë gjithmonë e rëndësishme me i njoftë, me e pasë ni relacion të shnosh me secilin prej kolegëve. Kështu që, kom sot shokë t’gjitha anëve t’qytetit, të Kosovës domethanë, prej t’gjitha qyteteve ose vendbanimeve.

Nuk kam tentu me qenë, si me thanë, i lokalizum as i Gjilanit me gjilanas as me ndonjë qytet n’veçanti. Domethanë, mëson prej shoqnisë, prej ni qyteti, qyteti tjetër mëson për zakone, mëson për t’folmet, gjenë mundësi, gjenë mundësi me shku te ata ose me, si me thanë, me njoftë qytetin përmes tyne. Zakonet e tyne shpesh janë edhe nëpër muhabete, i kupton ose tenton m’i kuptu pse flitet, ta zamë për shembull, për… çka po di tash… për Kapeshnicën, për shembull, në Pejë, si shembull p’e marr. Prej secilitdo vend. Mitrovicë, për shembull Lushta… Lushta osht’ ni lum i vogël, po ashtu në Mitrovicë që osht’ n’qendër… situata t’ndryshme. Po du me thanë që, ky shoqnimi me tjerë edhe ta krijon njifarë imazhi për qytetin prej kah vjen.

Në Pejë për shembull kur thojnë Ura e Zallit, çka ke tjetër Ura e Gurit… nuk thojnë Ura e Gurit, po Ura e n’Gurit, domethanë, prej t’folmës e dallon çka osht’ ose prej kah vjen edhe mandej interpretimi i tij t’lenë njifarë gjurme për me njoftë qytetin.

Aurela Kadriu: Më intereson ma shumë në aspektin arkitekturor qysh e keni pa këtë qytet, Prishtinën, si student i arkitekturës ktu edhe në aspektin fizik edhe arkitekturor qysh, çka ndodhi ma konkretisht?

Ilir Gjinolli: Po si student normalisht fillon me u mësu. Me mësu qytetin, me mësu qytetin përmes arkitekturës, me mësu ndërtesat ma t’rëndësishme. Ndërtesat t’cilat si gjenë në qytetet tjera të Kosovës. Për shembull, edhe kur vjen në kryeqytet normalisht që tenton kryeqytetin tond me krahasu me kryeqytete tjera. Krahasimi i parë me ata që osht’ ma afër si Shkupi ose mandej Beogradi e tutje. Domethanë, osht’ çështja e afërsisë edhe osht’ çështja, si me thanë, shpeshtësisë të komunikimit, se ma shpesh kemi shku në Shkup se sa në Zagreb. Për shembull, në Zagreb kam shku për herë t’parë, studimet e magjistraturës ‘88-shi. Une i kam pasë 26 vjeç, a kam mujt me shku ma herët. Ma e rëndësishme ka qenë me shku në bregdet kudo në Jugosllavi se sa në Zagreb.

Aurela Kadriu: A keni qenë i afërt me profesor Fehmiun?

Ilir Gjinolli: Urdhno?

Aurela Kadriu: A keni qenë i afërt me profesor Fehmiun?

Ilir Gjinolli: Me profesor Fehmiun, kom qenë asistent i tij,  kom qenë për tre vjet po mandej kemi pasë ni shoqni t’ngushtë në vitet e ‘90-ta kur ai ka dalë n’penzion, na kemi vazhdu edhe kemi konsideru… t’gjithë që kemi qenë si asistent t’tij n’katedër që disi me e mbajt ni kontakt ma t’afërt për shkak t’përvojës t’tij edhe këshillave. Edhe zakonisht i kemi pasë n’vitet e ‘90-ta niherë n’javë ose mas rrallti ni herë n’dy javë takim me… në ndonjë kafene, në “Elida” zakonisht, ose në ndonjë kafene tjetër po kryesisht në “Elida”, me pi kafe edhe me bisedu për atë se çka bojshim në Shtëpitë Universitete atëherë, vitet e ‘90-ta. Por, derisa ka dalë në pension, domethanë derisa kemi qenë në fakultet kam qenë tre vjet… kam diplomu te ai dhe pastaj kam qenë asistent për tre vjet ‘88 deri në ‘91.

Aurela Kadriu: A dini diçka për projektet e tij a prej çka ai iu ka…

Ilir Gjinolli: Po për projektet e tij kemi mësu edhe prej bisedave, po masandej edhe prej… me kohë kemi mësu për senet për t’cilat nuk i kemi ditë normalisht. Kjo osht’ si me thanë… rrallë ka folë profesori për punën e vet, vetëm kur ka pasë rast me krahasu punën t’cilën e ka bo n’krahasim me rezultatin që osht’ arritë. Për shembull, kryesisht ka qenë kritik, ma shumë i asaj çka ndodhë edhe qysh pushteti edhe i atëhershëm por edhe i ma vonshëm nuk ka pasë sens ose u kanë nashta shumë poshtë me arsimim për me vlerësu çka mundet me bo ni arkitekt. Po disa rezultate të profesorit Bashkim i shohim sot, për shembull krijimin e tri lagjeve kryesore n’qytet, të planifikume si Ulpiana, Dardania dhe Bregu i Diellit, janë punë ose janë ideu prej Bashkim Fehmiut në vitet ‘60-ta.

Mandej, Qendra Universitare, Qendra Universitare osht’ ni kontribut… shndërrimi, kazerma në Universitet osht’… rrallë kund n’botë e sheh ate. Domethanë, prej ni ekstremi në ekstremin tjetër edhe osht’ fat i keq që nuk osht’ përfundu ashtu si e ka mendu, por me siguri atëherë kanë qenë pak a shumë t’kufizume mjetet edhe mundësitë se kanë ndodh shumë projekte në të njejtën kohë. Vitet e ‘70-ta, për shembull e keni lulzimin e objekteve insitucionale të cilat i ka shqu autonominë ose shtetësinë e sotme se autonomia atëherë ka pasë domethanjen e shtetësisë.

E keni Pallatin e Shtypit, e keni Bibliotekën Kombëtare, e keni Fakultetin Teknik, e keni Pallatin e Radios… çka ka tjetër t’rëndësishme? Nejse, kuvendi u ndërtu në vitet e ‘60-ta po osht’ përfundu në vitet e ‘70-ta. Banka Qendrore qaty ku ka qenë Banka e Bashkuar e Kosovës që sot osht’ qeveria, Shtëpia e Mallnave. Domethanë, këto janë objekte kapitale të cilat kanë ndodhë me ni periudhë dhjetë vjeçare 15 vjeçare. E na sot mas 20 vjet luftë na nuk kemi këtu asnjë objekt për ta përmend si të tillë, domethanë kulminant. S’jemi n’gjendje ni sallë t’koncerteve me vendosë ku me ndërtu edhe që i kemi me paret tona, domethanë s’jemi qaq në gjendje me mendu.

E keni pa sa kemi vujt me e rikonstruktu ni stadion që u zgjat ni vjet e ma shumë e mos t’flasim për objekte tjera t’dështume si shpërfytyrimi, për shembull i “Grandit”, shpërfytyrimi i Pallatit të Shtypit, domethanë kjo osht’ krejt rezultat i politikës. Edhe osht’ rezultat i politikës n’kuptim jo veç që ka pasë najfarë qëllimi, por osht’ rezultat i mosdijes edhe i mospranimit që s’di, domethanë, osht’ sikur kur don m’i tregu dikujt që din a n’fakt nuk din edhe rezultati i asaj që don me tregu osht’ gjithmonë diçka që s’mundet me u pranu si rezultat praktikisht ose me qenë rezultat pozitiv.  Nuk… në qoftëse nuk din ose je pak i ngritun nuk je n’gjendje edhe me njoftë kompetencen e dikujt me ni fushë…

Aurela Kadriu: Ma herët kur folëm, thatë që periudhën, a din, procesin e transformimit të qytetit e kishit nda në tri faza…

Ilir Gjinolli: Po, e keni fjalën çka kam pa unë apo?

Aurela Kadriu: Po, çka keni pa ju.

Ilir Gjinolli: Për shembull, në vitin e parë e kam përjetu hapjen e Sallës të Madhe të, Salles të Madhe, Sallës të Vogël të Pallatit të Rinisë, domethanë kemi shku bashkë me profesorin Janković në hapje solemne. Ajo ka qenë me siguri ni ngjarje e cila mbahet n’mend. Mandej në vitin e dytë, nëse nuk gaboj, n’vitin e dytë ma s’pari u hap Fakulteti Teknik, se në vitin e parë kur kemi qenë këtu mas ndërtesës së Ministrisë së Arsimit kanë qenë krejt fakultetet teknike. Ka qenë shumë ngushtë, ka qenë jashtëzakonisht situatë e vëshirë me hapësirë, por në vitin e dytë meniherë u hap Fakulteti Teknik dhe Fakulteti i Arkitekturës mbeti aty ku osht’, ku ka qenë Fakulteti Teknik, e tri drejtime tjera shkun naltë, domethanë, e mbajë në mend këtë.

Mandej në vitin e dytë, jo ose në vitin e parë kur kam ardhë osht’ hap konvikti numër pesë, domethanë krejt këto i mbajë me kohë… në vitin 1983 osht’ hap Biblioteka Kombëtare edhe ajo ka qenë përsëri ni, ni… ose, në vitin, po, po n’vitin 1983 me sa mbajë në mend. Ka qenë ni mundësi për me shfrytëzu edhe literaturën edhe me mësu në bibliotekë. Domethanë, e shohim edhe sot sa osht’ e vizitume prej njerëzve, prej studentëve kryesisht për me nxanë ni vend t’lirë për me lexu, me mësu ose çkado qoftë. Domethanë, këto ndryshime… mandej i mbajë në mend ndërtesat si… ndërtesa e KEDS-it, elektro Kosovës ose ndërtesa e EximKos-it të cilat janë shpërfytyru edhe ato sot, n’fakt vetëm kjo e EximKos-it. Domethanë, i mbajë në mend si ndërtesa që janë hap sa kam qenë une student.

Masi që kam diplomu ka pasë pak, domethanë… n’sa kam diplomu une? Në ‘86-tën, ‘91-shin… deri në ‘91-shin ka pasë pak zhvillime, kryesisht kanë qenë përfundimi i ndërtesave në Dardani, në Breg të Dillit, domethanë, ndërtimin e atyre lagjeve e kam pa po ashtu, prej se e kam mbrri. Domethanë, prej ’81-shit derisa ka përfundu, e kam pa gradualisht si përfundohet. Megjithëse, nuk kanë përfundu në tërësi se gjithmonë ajo pjesa e peisazhit hapësires publike ka mbetë pa përfundu, disa shtigje edhe kaq, përveç Ulpianës. Ulpiana e ka pasë edhe terenet e sportit, i ka pasë edhe çerdhet edhe shkollat.

Në vitet e ‘90-ta, ‘91 deri në ‘99 ka pasë shumë pak ndërtim, ka pasë ma shumë degradim. Degradimi ka fillu kryesisht përmes korrupsionit, marrjes t’lejeve që normal atëherë kanë qenë vetëm nëpër shpia, por edhe ato shpia kur janë ndërtu pa u bazu n’plan ka pasë ndikim mjaft në zhvillimin e qytetit. Atëherë edhe s’ka pasë investime, s’ka pasë edhe punë, domethanë u dashtë me u marrë me gjithçka edhe me ni mënyrë… meqenëse kanë punu pak ndërtim ne vitet e ‘90-ta e kanë mësu edhe qytetin duke lëvizë prej lagjes n’lagje. Disa pjesë i kam mësu edhe kur kam ndërtu shpinë tem në vitin ‘91-‘92, domethanë, n’lidhje me furnizimin, n’lidhje me… furnizimin me materiale, me… komunikimi me mjeshtër t’ndryshëm t’cilët kanë qenë kryesisht ka pjesa e Kodres të Trimave ose pjesa tjetër në drejtim të Keçekollës.

Këto kanë qenë mësime t’qytetit në ni tjetër rol edhe ajo që ka ndodhë n’qytet në fakt ka ndodhë kryesisht në ato pjesë për shkak se kanë qenë kryesisht në lidhje me shpi edhe knej që e kemi pasë pjesën moderne kanë qenë banesa ose shpija të cilat kanë qenë, për shembull, në Aktash, ato nuk kanë psu ndryshime, kanë qenë kryesisht plan i përfundum i banimit në shtëpi individuale. Zgjerimi ka fillu anej në drejtim të Matiqanit, knej n’drejtim të Podujevës, gjithnji pa plan, domethanë, gjithnji t’u e siguru ni copë tokë e t’u improvizu me e rujt me infrastrukturë e tjera. Kshtu që ’90 deri n’99 s’ka pasë diçka t’randsishme. Mas ’99-tes ka qenë ni, si me thanë, ni, ni… si qëllim i përgjithshëm me ndërtu sa ma shumë, me gjetë vendin me ndërtu edhe ka ardhë kjo u rrit n’fillim prej shtëpive mandej prej ndërtesave edhe gradualisht t’u u rrit edhe vazhdimisht t’u u rrit.

Shpesh edhe s’e kuptojmë pse ka kaq nevojë për kaq shumë banesa, por si duket tregu osht’ i tillë dhe njerëzit ende e kanë ende investimin ma t’mirë në patundshmëri. Kur e ndëgjon, për shembull nji t’dhanë sikur para disa ditësh që janë rreth 3 miliardë e 200 mijë euro të kursyera nëpër bankat komerciale, domethanë, osht’ pyetja menihere, “A s’kanë njërëzit ku me investu?” Domethanë, osht’ edhe e kuptushme… ata ose e konsiderojnë që osht’ investimi ma i mirë me ble patundshmëri ose patundshmërisë s’i bjen vlera  ose ka shumë nga jashtë që vijnë me ble; ose sot ka mundësi kjo klasa kreative që osht’, domethanë merret me profesione kreative si shkencat kompjuterike, artet, ku ta di une, ku fitmi osht’ relativisht i mirë edhe dëshiron me u pavarësu, domethanë ndahet prej prindërve e kërkon ni banesë, domethanë osht’…. Si me thanë, osht’ ni larmi e atyre që blejnë banesa, por në anën tjetër edhe prodhimi i numrit të banesave nuk osht’ n’përputhje me rritjen e numrit të popullsisë që gjithmonë ni, si me thanë, ni gjë që s’muj me kuptu thjeshtë, domethanë duhet me bo ni hulumtim me t’vërtetë  shumë t’thellë për m’i definu disa parametra që bijnë deri te ky zhvillim.

Ndoshta osht’ edhe çështja që ka tash shumë punëtorë në ndërtimtari edhe ata kërkojnë punësim, ka shumë furnitor të materialeve të cilët po ashtu dëshirojnë me punu edhe me ni mënyrë i rigjenerojnë këto procese të ndërtimit. Por, në anën tjetër nuk sheh shumë zhvillim në sektorin publik, për shembull deri vonë s’kemi pasë… ose tash ka fillu njifarë iniciative për ndërtimin e shkollave edhe çerdheve në Prishtinë. Domethanë, masë e kualitetit t’jetesës osht’ arsimi prej parafillor ose parashkollor me thanë, shkollimi i mesëm edhe universitetit. Mandej osht’ shëndetësia, sa ka shërbim shëndetësor t’shpërndamë, jo i koncentrum i gjithë shërbimi në Qendrën Klinike Universitare. Edhe sa ka sport edhe rekreacion edhe kulturë, si funksione që janë në lidhje me kohën e lirë, domethanë, n’këtë drejtim ka mjaft çalim.

Ne nuk kemi mundësi… nuk kemi mundësi me ndërtu ni sallë t’koncerteve me gjithë përpjekjen qe sa ose tentohet me u ndërtu salla e operës, para se me u ndërtu ni sallë ma modeste sallë t’koncerteve. Stadioni pastaj ose fushat e sportit. Fushat e sportit vetëm n’kohë t’fundit kanë fillu pak me u ngjallë, po osht’ problem i tokës, domethanë osht’ zanë toka edhe tash vështirë osht’ me gjetë atë.

Për kualitetin  e arkitekturës nuk po foli se osht’… shembull, në ndërtimin e  banesave kualiteti po vjen t’u u rritë se osht’ edhe n’lidhje me konkurencën edhe me mësimin normalisht. Por, kur i shikon objektet publike osht’ situatë e cila nuk mund t’krenohem edhe osht’ kryesisht për shkak t’asaj që e thashë, se politika tenton me vendos interesin e vet përmbi interesin publik. Domethanë, çfarëdo konkursi që ka pasë këtu ka qenë kryesisht me anim, t’u fillu prej këtij flamurit që e kemi t’tillë sot e të poshtë, domethanë deri te ndërtesat e shkollave, çerdheve… çkado që kemi ndërtu publike, domethanë konkurenca ka qenë e neglizhume, dikush që ka pasë lidhje e ka marrë punën edhe rezultati osht’ i tillë çfare e shohim. Jo veç në Prishtinë, por n’krejt qytetet.

[Kjo pjesë e intervistës u realizua më 27 nëntor, 2018]

Pjesa e Tretë

Aurela Kadriu: Herën e kalume m’keni tregu që jeni ardhë në Prishtinë për studime, por gjatë studimeve keni nejt n’konvikt. Mandej, aty osht’ ni moment mas studimeve kur keni vendos me qëndru në Prishtinë. Po m’intereson n’këtë pjesë të ditës me fillu me qit’ tregim, domethanë, pse vendosët me qëndru në Prishtinë edhe cila ka qenë lagjja e parë në të cilën keni, jeni vendosë në Prishtinë përpos konvikteve?

Ilir Gjinolli: Po pas studimeve kam vendosë me mbetë në Prishtinë se kam qenë pak i orientun me punu në universitet, e para. Mas rezultateve atëherë si ni prej studentave ma t’mirë. Normalisht kjo puna në universitet n’atë kohë t’ka mundësu edhe ni përparim ma t’shpejtë n’profesion sa i përket shkollimit t’matutjeshëm. Për shembull, në atë kohë në qoftëse ke punu në universitet dhe je regjistru dikund jashtë Kosovës në studime të magjistraturës ose doktoraturës  e ke pasë automatikisht bursën e ndame prej Sekretariatit Krahinor të Arsimit. Ka qenë ni zyre për bashkëpunim ndërkombëtar.

Po n’fakt une kam punu nja dy vjet në ni ndërmarrje projektuse, byro projektuse, “UnKos Projekt” ku kam marrë ni përvojë pune të projektimit me disa projekte të cilat kanë qenë të shkallve të ndryshme, prej atyne ma t’vogla deri te projekte mjaft t’mëdha për atë kohë. Por, çka kom mësu në zyren e projektimit ka qenë kryesisht lidhja me praktikën, domethanë me e mësu procesin prej kontraktimit deri te dorëzimi, komunikimi me bashkëpunëtorë tjerë në projekt, në faza tjera siç kanë qenë projektimi i strukturës, i instalimeve elektrike, të ujit, të kanalizimit. Domethanë, diçka që nuk e kemi mësu në fakultet, por diçka që osht’ dashtë me e mësu patjetër për me mujt me koordinu projektin se zakonisht arkitekti e koordinon ni projekt, ai osht’ ai që i lidh të gjitha fazat me ni tërësi.

Në vitin e parë në Prishtinë, une kam banu te gjyshja n’fakt. Ka qenë shpija e dajës po për shkak se daja me familje ka qenë me punë në Turqi me vëllaun kemi banu te gjyshja. Kurse prej vitit 1987 edhe prindërit janë shpërngul se janë penzionu te dytë, e janë shpërngul në Prishtinë. Mandej kemi jetu te axha në Taslixhe, Taslixhe tre. Aty axha e ka pasë ni hymje të ndarë edhe kemi jetu deri në vitin 1993 kur e kemi ndërtu shpinë tonë, praktikisht kur e kemi aftësu me banu se nuk kemi mujt me e kry shumë shpejt shpijën. Domethanë, kjo osht’ periudha se si e kemi ndrru vendbanimin prej Gjilanit në Prishtinë.

Shkëputja e tërësishme me Gjilan osht’ kur e kemi shit banesën e prindërve në vitin 1996, domethanë kur ma nuk ka pasë, si me thanë, ni strehe ku ke mujt pa hezitim me shku, shembull m’u taku me shoqni e me pasë shpinë tande. Në vitet e ‘90-ta ka qenë pak vështirë me mendu me zgjidh problemin e banimit, osht’ dashtë me punu edhe privat edhe e kemi pasë edhe universitetin nëpër shpija kështu që osht’ dashtë me e kombinu për me mujt me mbijetu ose me rregullu shpijën ka qenë ma shumë me e aftësu për me mujt me banu.

Aurela Kadriu: Çfarë lagje ka qenë Taslixhja qatëherë kur keni ardhë ju?

Ilir Gjinolli: Po aty ku kam banu te axha, ajo ka qenë ni lagje e planifikume n’vitet e ‘60-ta. Ajo shpija e axhës ka qenë e ndërtume dikun ndoshta ‘65-‘70, nuk jam i sigurt. Mandej ka qenë e adaptume, kështu edhe ni hymje, jo shumë praktike për me banu po ka qenë, si me thanë, ni nismë në Prishtinë. E mandej e kemi ble trollin, pak ma naltë, në Taslixhe katër edhe aty kemi fillu me ndërtu shtëpinë me vëllaun. Në ‘90-tshin e kemi mbulu kurse në ‘91-shin na kanë përjashtu prej punës edhe kemi ndërtu aq sa na kanë mbetë para. Domethanë, ka qenë ngusht puna për me mujt me u vendos meniherë.

Në vitin 1993 u aftësu për me mujt me banu me instalime, tri dhoma t’rregullune edhe normalisht orenditë e nevojshme. Në atë kohë s’bashku me vëllaun kemi punu edhe punë private, kryesisht ndërtim ma pak projektim se s’ka pasë edhe punë po kemi punu edhe n’fakultet te dytë. Une n’fakultet jam punësu në vitin 1988 si asistent, mandej prej vitit 1992 kam vazhdu edhe me ligjerata, si ligjerata t’besume, por ky statut ka mbetë deri mas luftës. Mas luftës në vitin 2002 jam punësu në ministri, atëherë osht’ kërku njifarë përkrahje për me themelu sistemin e planifikimit në qeveri, sektorin e planifikimit hapësinor edhe me disa, me këshillën e disa shokëve unë kam kalu me punu në ministri njo katër vjet e gjysë.

Në atë kohë e kam themelu edhe Inistituin për Planifikim Hapësinor, kam qenë njëri prej themeluesve të Inisitutit për Planifikimin Hapësinor i cili e ka hartu planin hapësinor të Kosovës për herë t’parë në Kosovën e pas luftës. Kurse në 2006-tën jom kthy ktu n’zyren private “Urban Plus”, por në fakultet kam nejt si me honorar. Domethanë, tonë këto vite prej 2004 deri në vitin, deri sot jam i jashtëm edhe pse e kam kry doktoratën e i kam t’gjitha kualifikimet po osht’ ni nen nën statutin e universitetit që nuk mundesh me u bo profesor në qoftëse i ke kalu 50 vite. Kjo osht’ ni problem me t’cilin duhet me u ballafaqu tash n’këtë periudhën e ardhshme për me mbrri t’drejtën time për me u bo i rregullt në fakultet.

Përndryshe, mas luftës ka pasë shumë mundësi edhe… me punu edhe në detyra t’ndryshme, në sektorin privat, në sektorin publik me organizata ndërkombëtare. I kom provu pak edhe organizatat ndërkombëtare, pak para luftës pak mas luftës, por e kom konsideru që për aftësitë e mia edhe për mundësitë e mia osht’ shumë sferë e ngushtë. Domethanë, n’kuptim të krijimtarisë ka qenë jo shumë e pranushme për mu.

Kështu që, shumë shkurt në vitin 1999, por mendoj n’vitin 1998 kam punu pak, mandej mas luftës edhe nja tre muj edhe ka përfundu me organizata ndërkombëtare. Çka muj me veçu, për shembull, për këtë periudhë t’shkurtë që kam punu osht’ se kom mujt me e pa luftën në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe si u zhvillu edhe pasojat. Domethanë, në ‘98-tën e kam pa shpesh edhe t’u u luftu n’situata afër me frontin edhe shkatërrimet. Kurse mas luftës shkatërrimet kanë qenë n’shkallë t’gjerë në qytetet si Gjakova e Peja deri diku Mitrovica. Për fshatra t’mos flasim, për fshatra veç nëse s’kanë mrri me shku se fshatrat krejt gati i kanë djeg. Ajo ka qenë si njifarë politikë për me e shpërngul fshatin prej Kosovës fare, domethanë me shkatërru bazën bujqësore të zhvillimit të një shoqërie.

Aurela Kadriu: E si çka punojshi në këto organizata?

Ilir Gjinolli: Na kemi punu në vlerësim të dameve edhe në përgaditjen e specifikimit për dhanjen e materialit edhe mbikqyrjen e punëve në disa vene të rikonstruktimit t’shpive. Kryesisht t’shpive. Ndonjëherë ka pasë edhe ndonjë ndërtesë ndihmëse si shtalla apo ndonjë depo e vogël që ka qenë e rëndësishme për ekonominë familjare, por kryesisht ka qenë shpi.

Aurela Kadriu: Qysh ju qiten prej fakultetit ‘90-tave?

Ilir Gjinolli: ‘91-shin (qeshë), ‘91-shin kjo osht’ ni storie interesante. ‘91-shin në qershor zakonisht ose fillimi i korrikut ka qenë gjithmonë provimi pranus edhe atëherë në… meqenëse në vitin 1990-‘91 Serbia ma e kishte marrë kuvendin edhe e kishte ndrru edhe prerogativin si Kosova dhe Metohija prej Kosovës, domethanë, Krahina Socialiste që ka qenë Krahina Socialiste e Kosovës dhe Metohisë në ‘89-tën edhe ‘90-tën patën fillu ato ndryshimet të cilat u bartën edhe në institucione edhe kur u diplomun maturantët në vitin 1991, praktikisht u pat’ kriju ni lloj qeverie e Kosovës. Ato ishin diplomat me Republika e Kosovës, nëse nuk gaboj, edhe në këtë mënyrë u kriju ai problemi në të cilin serbët nuk donin me leju me hy në provim pranus me diploma të cilat janë të nënshkrune prej Republikës së Kosovës ose… nuk jam i sigurtë nëse ka qenë Republikë apo Krahina Socialiste Autonome e Kosovës.

E mbajë në mend që në fakultet na u murrëm vesh që ka me pasë tendencë me pengu provimin, po u morëm vesh që t’gjithë duhet me ardhë edhe me mbajtë provimin deri në fund. Në fillim, dekani që ishte serb erdh me disa përfaqësus të policisë edhe deshtën me ndërpre, por ne nuk dolëm prej sallave me gjithë presionin. Ajo ka qenë interesant, nëse… atëherë kanë qenë fakultetet në gjuhë shqipe edhe në gjuhë serbe. Në gjuhë serbe na zakonisht i mbajshim provimet pranuse s’bashku edhe u krijojke ni komision i përbashkët serbo edhe shqiptar për me vlerësu.

Zakonisht ka qenë anëtar i komisionit profesori i vizatimit t’lirë e te serbët profesor ka qenë ni serb Goran Đorđević. Gorani e ka pasë nanën shqiptare, Didare Dukagjini, po Gorani ka qenë ni prej arsitëve avant-gardist atëherë në ish Jugosllavi edhe kur ka ardhë puna me u marrë vesh na për provim, domethanë me e pasë komisionin anëtarët shqiptar kanë dashtë me qenë t’sigurtë që kanë me i pasë tre anëtarë. Edhe e kanë paralajmëru Goranit që mujnë me na anulu edhe në qoftëse ta merr menja që s’munesh me qenë ose s’don me qenë shlirë lajmëroje dikond tjetër.

Jo thotë, ai pranon, “S’ka problem une e vlerësoj edhe e nënshkruj vlerësimin”, domethanë aq ka qenë i hapur edhe jo i, si me thanë, i ndikum prej politikës saqë n’fund t’provimit të gjitha janë vlerësu edhe janë nënshkru prej tij, e kjo ka qenë arsyeja pse edhe ata e kanë përjashtu prej fakultetit.  N’fakt në atë kohë, domethanë në korrik s’pari janë përjashtu ata që kanë qenë anëtarë të komisionit vlerësus edhe të organizimit të provimit kurse na të tjerët gradualisht deri në nentor. Une jam përjashtu me 11 nëntor 1991 edhe arsyeja, arsyeja kryesore osht’ se na… neve na kanë dorëzu ni kërkesë me mbajtë mësimin në gjuhën serbe edhe ajo…

Ata e kanë ditë që na nuk pranojmë me dhanë mësim në gjuhën serbe për shkak se mësimdhënës në gjuhën serbe kishte edhe na nuk e nijshim vetën të aftë, normal me marrë atë detyrë me ligjeru serbisht se gjithmonë ajo ka njifarë mrapavije tjetër. Kështu që, në fund largimi ka qenë kryesisht pse nuk kemi qëndru tanë ditën në fakultet edhe, domethanë e kanë gjetë ni kohë kur s’kemi qenë edhe tri herë edhe qaq ka mjaftu me na… po n’fakt na kanë përjashtu t’gjithëve, domethanë të gjithë arsimtarët shqiptar… atëherë ka mbetë vetëm njëri nëse nuk gaboj, tjerë s’ka pasë, i cili ka vazhdu me punu.

Po mandej meniherë në fillim të vitit 1992, universiteti ka vendosë me vazhdu edhe na jemi mbledhë edhe jemi organizu me e mbajtë mësimin në Arbëri këtu, tri shpija. Shpija edhe garazha. Shpija… mbajë n’mend që nja dy herë kemi shku edhe kemi punu bashkë me mjeshtër, me zdrukthar, për me përgadit bankat, për me përgadit hapsinat me mujt m’u shfrytëzu. Edhe me ni kohë… ajo ka qenë sa vjet? Prej ‘92 deri në ‘98-tën n’shtator, ka qenë njifarë marrëveshje kur serbët me shqiptar u morën vesh që një pjesë e ndërtesave me iu kthy universitetit shqiptar edhe na patëm shku në Fakultetin Teknik, ‘98-shin në shtator.

Por, këto vitet tjera, për shembull, kur i kalum ni ose dy vite, u fitu përshtypja që gjithmonë kemi me qenë aty pa marrë parasysh që na kemi shku praktikisht veç me majt mësim, domethanë, nuk ke pasë asnji zyre, asnji vend ku me pi ni kafe përveç qito kafe që kanë qenë ma poshtë prej “Amadeusit” e te poshtë në Qafë. Vendi ku ke mujt me u taku me kolegë ose me u kalu ni kohë të lirë n’mes orëve kur ka pasë asi situata. Kushtet kanë qenë shumë t’vështira, sidomos dimrit, ftoftë pa ndonjëfarë… domethanë, përgaditje paraprakë t’hapsinës. Për shembull, gjatë natës si pastrimi ose ngohja, ose n’mëngjes ngrohja po diqysh i kemi qëndru, i kemi tejkalu.

Aurela Kadriu: Ku keni qenë gjatë luftës?

Ilir Gjinolli: N’luftë kam qenë në Prishtinë. N’luftë kam qenë në Prishtinë në shtëpi me nanën, kurse bashkëshortja jeme me dy fëmijë ka qenë në Preshevë për shkak se grunë e kam prej Preshevës edhe ditën e bombardimeve ajo ka shku më fëmijë në Preshevë. Megjithëqë, kemi tentu me dalë jashtë Kosovës prej 31 marsi, nëse nuk gaboj, deri më 7 prill kemi qëndru n’kufi edhe pastaj përniherë na kanë detyru m’u kthy. Edhe prej që jam kthy ma nuk kemi lëvizë deri në fund t’luftës.

Aurela Kadriu: Pse vendosët me nejt?

Ilir Gjinolli: Po vendosëm me nejt se ishte majft vështirë me lëvizë. Taslixhja atje nuk ka pasë shumë, si me thanë… nuk ka pasë edhe njerëz, por edhe nuk kanë ardhë shumë as ushtria, as policia. Vetëm në raste t’caktume, shembull, une e kam pasë kojshi Avdyl Ramën, t’ndjerin, i cili ka qenë një prej bashkëpunëtorëve t’parë të Presidentit Rugova edhe te ai ka qenë presion i madh për shkak se policia vinte çdo mramje e merrte edhe shkonte në rezidencën e presidentit për me bind për me negociu me Serbinë. Ndërkohë, ne i kuptonim prej bisedave se çka po ngjanë atje. Por, n’fakt kështu represion ndaj njerëzve nuk ka pasë edhe nuk ka pasë shumë njerëz. Ka pasë ma shumë hajni që m’ka ndodhë edhe mu n’shpi, domethanë kur i kam gjetë praktikisht ushtarët duke vjedh, po ka qenë vështirë me e kundërshtu situatën. Mirëpo, kështu me pasë ndonjë represion nuk ka pasë.

Mbaj në mend vetëm ni herë kanë ardhë edhe ma shumë kanë ardhë kah fundi, ka qenë për me, për m’i shantazhu njerëzit për me dhanë pare, jo me ndonjë qëllim tjetër se ka qenë edhe fundi i luftës po nuk kom qëllu une në shpi. Gjatë luftës sa kam nejt në shpi gati çdo ditë kam dalë n’qytet. Prej atjehit kam ecë deri në qendër, n’fakt deri te posta ku e kam motrën, edhe rrugës jam ndalë te kolegu, Dukagjin Hasimja, i cili e ka pasë banesën në Ulpianë edhe për fat ai e ka pasë ni lidhje telefonike të hapun të cilën e kemi shfrytëzu për me fol, kryesisht me vëllaun në Amerikë ose me bashkëshorten në Preshevë. Po rrugën n’kamë e kam kalu gati çdo ditë, domethanë prej orës 10:00 deri kah ora 1:00, kur shumica e njerëzve kanë dalë me u furnizu për bukë ose për diçka tjetër për ushqim. Domethanë, ka qenë pak ma e shlirë situate se sa, për shembull n’mramje ose n’mëngjes ka qenë pak ma rrezik.

Prishtina pak ka shpëtu se nuk ka pasë njësi paramilitare si duket këtu në Prishtinë edhe ka pasë vetëm ushtri, edhe kjo ka qenë ndoshta arsyeja pse nuk ka pasë shume represion mas 7 prillit, 8 prillit, mas bombardit t’postës. Represion kështu ma t’madh n’shkallë t’gjerë nuk ka pasë. Ka pasë aty këtu po jo ashtu n’mënyrë masive si, për shembull, që ka qenë në Mitrovicë ose në Gjakovë, ose në Pejë, në Ferizaj besa.

Aurela Kadriu: Çka vazhdut me bo mas luftës? Kur keni shku në Grac?

Ilir Gjinolli: Në Grac kam shku relativisht vonë. Une në Grac kom shku s’pari ‘98-tën, domethanë n’shtator, fillimi shtatorit, fundi gushtit fillimi shtatorit edhe kam apliku për studime të doktoratës po atëherë nuk m’patën pranu edhe…. Mandej mas luftës pat’ shumë obligime, kështu që studimet e doktoratës pak i harrova ose i lash anash se ishte edhe problemi që fëmitë e vegjël edhe duhej me u kujdes pak edhe për të ardhuna edhe periudha e mas luftës ka qenë mjaft e vështirë edhe me situata me rrymë edhe shtëpine e pa kryne. Disa obligime me i kry para se me vendosë me shku n’doktoratë. Mandej në 2007 e kam regjistru praktikisht doktoratën edhe masi e kam regjistru m’ka marrë pak kohë për shkak se krejt ajo ka qenë me vetëfinancim, e vetëfinancimi gjithsesi kërkon me punu edhe me studiu. Kështu që, ka marrë pak kohë po sidoqoftë në 2016-tën e kam kry, n’fillim të 2016-tës e kam mbrojtë, në fakt në 2015-tën e kam kry…

Aurela Kadriu: Çfarë teme keni trajtu?

Ilir Gjinolli: Une e kam trajtu hapësirën publike në Kosovë, transformimin e saj prej zanafillës së qytetit otoman në Kosovë, domethanë kam shiku periudhën n’cilën i njofim këto qytete si janë sot, domethanë jo para periudhës otomane se janë kryesisht mbeturina që munet t’i qujm arkeologji. Për shembull, diçka ka ma shumë se… une kom fillu me Kosovën, mirëpo une kam bo analizë përtej në Ballkanin Perëndimor, domethanë Shqipni e Maqedoni. Për shembull, në Kosovë e keni vetëm kalanë e Prizrenit e cila ka qenë e banushme deri në fund të shekullit XIX, fillimi i shekullit XX, mirëpo thashë nuk ka mbeturina, mbeturina jo, po nuk ka jetë me t’cilën mund ta dokumentojmë se si osht’. Prandaj edhe  kom konsideru që osht’ arkeologji.

Megjithëse, për shembull, në Berat ende jetohet në kala ose në Gjirokastër, nuk jetohet. Por sidoqoftë osht’ shumë afër qytetit edhe mundet me u konsideru si pjesë e qytetit. Po ashtu edhe në Elbasan osht’ mrena qytetit ka disa përmbajtje, ka disa shpija po aty nuk dihet cila osht’ pjesë e kalasë e cila osht’ pjesë e qytetit se osht’ si fortesë mrena qytetit edhe osht’ e vetmja që osht’ prej Perandorisë Otomane në Elbasan. Këto tjerat janë krejt prej periudhës t’mesjetës.

Kështu që, kam trajtu hapësirën publike prej periudhave t’cilat kanë lanë ni gjurmë edhe ajo gjurmë mund të matet, mund të spjegohet përmes asaj që shohim si trashëgimi po edhe dokumenteve, si literaturë, si dokumente tjera. Domethanë, transformimi prej periudhës otomane në periudhën, me thanë, paramoderne që e qujmë, që e kam qujt pjesën prej 1912-tës deri te përfundimi i Luftës të Dytë Botnore. Mandej periudha e modernes ose periudha e socializmit prej ‘45 deri në vitin 1991, mandej periudha liberale prej ‘91 deri ne ‘99, domethanë, deri n’luftë. Edhe mas luftës, periudha ma e re, mas luftës, që osht’ kjo periudha që jetojmë prej prej ‘99 e knej. Qito transformime.

Po edhe kur i shikojmë transformimet normal e shohim edhe ni fazë zhvillimi historik t’qytetit edhe t’shoqnisë. N’kuptim edhe ekonomik edhe kulturor edhe social, ndryshimet që kanë ndodhë, ndryshimet mrena shoqnisë, domethanë ndryshimi prej Periudhës Otomane në periudhën para moderne osht’ i hatashëm n’kuptim social. Për shembull, strukturat e shoqërisë të cilat e kanë kriju njifarë sfondi prej ku buron jeta publike edhe rrjedhimisht hapësira ku zhvillohet ajo jetë publike, hapësira publike.

Ka qenë tjetër fare e bazume në konceptet e ni shoqërie islame, kurse kjo tjetra në tendencë në shoqërinë moderne evropiane që në Kosovë kryesisht osht’ manifestu me shkatërrim. Shkatërrim të ni indi edhe të shoqërisë, edhe indit të ndërtuar urban për shkak të shpërnguljes së shumë familjeve edhe për shkak të rrënimeve të cilat kanë ndodhë, për ndërtimet e të cilat i kanë bo ish shteti Jugosllav. Për shkolla, për ndërtesa koloniale e tjera, për m’i hapë rrugtë e tjera e tjera, domethanë,që e kanë shkatërru ni ind. Bile në Kosovë edhe në Maqedoni, kjo meqenëse osht’ vonu se n’krahasim me Serbinë, për shembull, shumica e qytetit osht’ shkatërru n’tërësi, ti s’mund me gjetë asnji gjurmë otomane në asni qytet të Serbisë përveç me ni fragment krejt t’vogël në Vranje. Qytetet tjera janë… praktikisht osht’ fshi komplet struktura otomane.

Pjesa e Katërt

Aurela Kadriu: Qysh ndodhë ky transformim i hapësinës publike, po menoj me dalë në hapësinë tash në Prishtinë taman?

Ilir Gjinolli: Hapësira publike në periudhën otomane osht’ kryesisht, osht’ zhvillu kryesisht në çarshi, në pazar që i thojnë në Shqipni. Çarshia osht’ nji produkt social i shoqërisë otomane, në shoqërinë otomane jonë t’njoftuna vakëfet si fondacione në të cilat kanë kontribu ata që kanë sundu, domethanë ata që kanë pasë mundësi me kontribou, si, si… pasanik kryesisht, domethanë ia nisë prej Sulltanit e te poshtë. Domethanë na po flasim për Kosovë, po flasim kryesisht për vakëfe të cilat i kanë kriju bejlerët ose pashallarët.  Edhe mandej ka pasë normal ndihmë edhe prej Sulltanit, por kryesisht o ditë kush o themelues.

Kur u themelu vakëfe, vakëfe ka pasë për qëllim me i ndërtu disa përmbajtje sociale në qytet, siç ka qenë për shembull hamami, medrezeja, xhamia, normal, xhamia ma s’pari se pa pasë xhami s’ke pasë as vakëf…

Aurela Kadriu: E këto jonë t’ndërtume në… ku p’i bjen? Në këtë pjesën…

Ilir Gjinolli: Po, kjo osht’ te, te pjesa e vjetër ose bërthama e vjetër e qytetit. Domethanë, xhamia e parë osht’ Çarshi Xhamia, qekjo osht’ te semaforat. Mandej osht’ xhamia e Sulltan Mehmetit, ajo Xhamia e Madhe që i thojnë. Se kjo xhamia n’mes osht’ ndërtu dikun n’vitet 1800 e diçka, xhamia e Jashar Pashës. Domethonë, vakëfi ka pasë për detyrë me ndërtu përmbajtje sociale, hamami, khani, ose Karavan Sarai, çarshia, imareti… Imareti ka qenë kuzhinë popullore ku jonë ushqy ata që kanë qenë t’varfun. Ka qenë edhe bibloteka pjesë e, e ndërtimeve sociale.

Edhe në çarshi, mandej çashinë ia ka dorëzu esnafeve. Esnafet kanë qenë shoqata të zejtarëve. Shoqatat e zejtarëve kanë qenë si me thonë një lloj kontrolluesi i punës edhe i kualitetit, edhe i shërbimeve edhe i çmimeve të anëtarëve të nji zanati. Për shembull, kovaqët, e keni kovaqët ose… Lëkurë punuesit kanë qenë t’njoftun, domethonë shumë zanate. Secila prej këtyne zanateve ka pasë ka një kah në çarshi, domethonë me dyqane. Edhe secili prej dyqaneve, i cili osht’ dhonë me qira, ka pagu qiranë vakëfit. Vakëfi me ato pare e ka mirëmbajtë, po edhe ka ndërtu edhe ka ndihmu.

Domethonë osht’ kriju nji zinxhirë i jetës publike sociale që ka qenë njifarë rregulli si me thonë që… Sikur sot, për shembull kur flasim për taksat që jonë për me ndërtu shkolla, infrastrukturë e tjera, e tjera… në shoqërinë otomane kjo ka qenë përmes vakëfit edhe përmes esnafit. Edhe kjo osht’ arsyeja pse çarshitë jonë… njo prej arsyeve pse çarshitë jonë shkatërru.

Mas vitit 1912 esnafet jonë shpartallu se nuk kanë qenë të institucionalizuara në, në shoqërinë e Mbretërisë ish Jugosllave, se s’i kanë pranu. Edhe vakëfet njejtë. Megjithëse, ato kanë operu kështu n’mënyrë jo legale, s’muj me thonë që i kanë pengu, por sidoqoftë kur s’osht’ e institucionalizuar domethonë nuk mundesh edhe me detyru dhanjën ose sjelljës sipas nji rregulle.

Mandej kanë qenë rregullat tjera, pra taksa e ku ta di unë. Domethanë, në këtë mënyrë esnafet e kanë hupë ndikimin, vakëfit e kanë hupë ndikimin, edhe kështu gradualisht për mos me hupë pronën vakëfet ose i kanë dhanë ose i kanë shitë pronat si… Domethonë, në shumë raste pronat i kanë ble ata që kanë qenë popullues, domethonë që kanë qenë qiraxhi. Ndonjeherë i kanë ble vet sërbët, masi kanë ardhe i kanë ble lirë prej atyne që kanë ikë, që kanë, që jonë shpërngulë për Turqi.

Por, çka ka qenë më e keqja për me rujtë si strukturë domethonë shpartallimi i vakëfit e ka pamundësu mirëmbajten, rinovimin e çarshisë edhe në këtë mënyrë ajo osht’ rrëzu. Edhe kur ka ardhë pushteti socialist pastaj i ka shkatërru për shkak se ka dashtë me tregu nji shoqëri t’re progresive në thojza. Edhe shkatërrimi për ta ka qenë mënyra qysh me e tregu fuqinë e ndërtimit të një shoqërie t’re. Domethonë, ka qenë nji, ma shumë nji… shpesh nuk mundet me u definu a ka qenë ma shumë mosdije, apo ka qenë diçka që ka pasë një qëllim t’caktum. Sidoqoftë, domethonë çarshia si e tillë, domethonë si t’tillë na mund ta shofin çarshinë në Gjakovë ose në Pejë, të cilat ende funksionojnë.

Por, çka qenë e mirë në Gjakovë edhe në Pejë, ata i kanë ble me kohë, edhe nuk jonë nënshtru shumë, si me thonë, presioneve për me ikë. Kështu që kanë shpëtu, e kanë shpëtu çarshinë edhe i kanë shpëtu edhe zanatet. Se për shembull me vdekjen e çarshisë kanë vdekë edhe zanatet. Kjo ka ndodhë për shembull në Prishtinë, ka ndodhë në Gjakovë…. Në Gjakovë jo në fakt, në Prizren ka ndodhë pak, se ata i kanë zavendësu mandej ndërtim të ri mas vitin 1912, ajo çarshia e terzive. Në Mitrovicë po, u shkatërru, në Mitrovicë nuk ka mbetë gati as nji gjurmë. Në Pejë u shkatërru një masë e madhe, po nji pjesë ka metë, ajo çarshia e vogël, që osht’ aktive edhe sot, ajo ka metë. Domethonë u rujtë në nji mënyrë.

Por krejt osht’ falë asaj që dikush ka qenë i mençëm e ka ble dyqanin edhe e ka majtë. Edhe kur e kanë ble ata edhe e kanë, e kanë rujtë, domethonë edhe e kanë mirëmbajtë, edhe…. Përveç që në Gjakovë për shembull shkatërrimi gjatë luftës u konë mjaft i madh edhe ka vyjt m’u bo nji konstruktim i madh. Në fakt çarshia e Gjakovës osht’ ristrukturu njihere në vitit e ‘80-ta. Domethonë, ka qenë shpi për shpi, ndërtesë për ndërtesë ka qenë e trajtume për rikonstruktim. Domethonë, deri vitin 1988, ‘89 ajo ka qenë e kryme si renovim.

Mas luftës, mas djegjës atëhere ka qenë nji rikonstruktim masiv, po për fat këta e kanë ndërtu si ka qenë. Domethonë kanë qenë, si me thonë, fanatik për ato që osht’ djegë edhe e kanë konsideru që duhet me rujt qashtu qysh osht’. Pra jeta publike në qytetin otoman u zhvillu në çarshi. Në çarshi ka pasë kafene, ka pasë mehane, restoran, ku jonë taku ata që kanë punu, antarët e një esnafi, familjet e tyre. Në literaturë përshkruhet se shpesh në kafene jonë majtë edhe qato mehanet, ose, ose kafehanet, ose çajtoret jonë majtë edhe shfaqje teatrale, ku kanë shku edhe fëmijët. Po tash nuk muj me ditë sa osht’ e vërtetë kjo për Kosovën, se nuk kemi gjetë ndonjë shënim. Por, domethonë prej shënimeve t’autorëve t’hujë thuhet se dikur vonë në shekullin e XVII, në shekullin e XIX këto aktivitete kanë qenë t’pame edhe në, në Perandorinë Otomane.

Si përmbajtje tjera publike kanë qenë panagjyret, ose… domethonë ka qenë një lloj, sikur këto panairet e sotit në një hapësinë fushë në periferi të qytetit ku jonë mbledhë tregtarët kryesisht të rajonit. Edhe përveç që kanë tregtu, ka pasë edhe një lloj jete sociale me kangë, e me biseda, me kalim t’kohës t’lirë. Ata jonë majtë nji herë n’vit, edhe kanë shëtit nëpër qytete. Përshembull osht’ i njoftun në Gilan, ka qenë, i njohur ka qenë në Ohër, në Elbasan.

Hapësirë tjetër publike kanë qenë mejdanet. Mejdanet kanë qenë hapësira të hapuna për falje. Domethonë përveç xhamisë kur ka pasë shumë xhemat edhe si ka nxonë xhamia, osht’ shfrytëzu nji hapësinë publike e rrafshët si lloj sheshi, e kanë qujtë mejdan. Sot në gjuhën turke “mejdan” osht’ shesh. Edhe normal ka pasë edhe hapësira ma t’vogla publike si për shembull te çeshmet publike, ose puset publike ku jonë furnizu me ujë kanë pasë gjithëmonë vende për me pushu, për mu ulë, për me nejtë kur njerëzit jonë taku. Shpesh edhe t’ritë jonë njoftu edhe aty zakonisht ka lindë dashuria kur s’u bo kështu me kontratë. Sidomos në qytete.

Aurela Kadriu: E qysh transformohet ma vonë? Sidomos me modernizmin në Prishtinë?

Ilir Gjinolli: Modernizmi ka një tjetër karakter në hapësina poblike për shkak se s’pari politikisht shteti tenton që përmes hapësirës publike me transmetu mesazhin e vet si shtet i cili ja kushton krejt domethonë punën e vet popullit, domethonë duhet me transmetu ata në popull. Edhe për këtë nevojitën gjithmonë sheshet pak ma t’mdhaja, sheshet ku mundet mu mbledhë ma shumë njerëz, naj meeting popullor edhe me agjitu praktikisht ate se çka bon.

Sheshet të cilat jonë ndërtu në socializëm ose në periudhën moderiste jonë kryesisht sheshe të cilat nuk rrethohen me ndërtesa, që osht’ për dallim domethonë në krejt botën. Aty ku osht’ ndërtu sipas rregullave të modernizimit në vitet, prej viteve ‘30-ta e deri në vitet te zomë të ‘90-ta dikun, çdo shesh që u ndërtu domethonë ka qenë kryesisht n’dy anët s’paku i lirë. Domethonë nuk ka qenë i rrethum me ndërtesa po ka qenë gjithmonë hapësinë që i ka shërby ndoshta nji ndërtese ma t’madhe, një ndërtese ma monumentale, por në të njejtën kohë ka qenë edhe shesh.

Mbledhja në shesh ka qenë kryesisht me një farë organizimi nga shteti, nuk ka qenë diçka që jonë mledhë njerëzit kështu në mënyrë spontane, për shkak të ndonjë përmbajtjes. Domethonë kur s’ka përmbajtje në një shesh praktikisht nuk nxitë daljen. E çdo herë aty ku vendoset një kafene, ose një hapësinë që komunikon me përdhesën atëhere krijtohet qajo mundësia që me u mledhë njerëzit, lidhur me atë çka ngjanë mrena, po ajo gradualisht del edhe jashtë, në hapësninë publike. Kështu që këto përmbajtje nuk i gjejmë në fillim në sheshet moderniste, ose në hapërsinat publike moderniste.

Disa hapësira që i ka sjellë modernizmi janë t’rëndësishme, si për shembull hapësirat e rekreacionit, sporti, domethonë osht’ mendu për shëndetin e njeriut; ose parqet, hapësirat e gjelbërta mrena zonave të banimit. Për shembull, shkon në Ulpianë, shkalla e ndërtimit në relacion me hapësirën e lirë osht’ mjaft, si me thonë, pozitive në kuptim të si relacionit me sipërfaqe të gjelbërta ose të gjelbërimit, por edhe sipërfaqës për lojë, për sport, rekreacion. Domethonë, i gjejmë fushat e mjaftueshme, lojat e mjaftueshme për ata banorë që jetojnë aty. Po ashtu edhe shkollat, domethonë në këtë kontekst socializmi ka menu për sferën publike, në kuptim të krijimit të kushteve për një jetë të shëndoshë. Gjithmonë po flasim për një jetë të shëndoshë publike të kontrollume, që praktikisht i ka tejkalu ato kufijtë e demokracisë edhe lirisë.

Tash në shtete të ndryshme ka qenë e ndryshme, por po flasim ma shumë për Kosovën, se me siguri nëse flasim në krahasim me Shqipëri ka qenë krejtëisht tjetër situatë. Po çka osht’ e randësishme për Kosovën, edhe për Prishtinën sidomos, kjo përiudhë osht’, e modernizmit, karakterizohet me, si me thonë, lindjen e arkitekturës dhe urbanizmit si profesione. Domethonë, kurrë ma përpara në Kosovë nuk ka pasë planifikim, edhe për shembull arkitekti i parë osht’ i diplomumë në vitin 1958, profesori i ndjerë, Bashkim Fehmiu. Mandej kanë ardhë disa tjerë, profesoresha Suada Mekuli, e disa tjerë me radhë, të cilët tek në vitin 1978 e kanë hapë Fakultetin e Arkitekturës, domethonë vendin ku shkollohen arkitektët edhe urbanistët.

Dhe kjo osht’ periudha kur krijohen edhe institucionet, kur Kosova merr autonominë në ’74-shin, edhe kur merr autonominë jonë edhe disa ndërtesa t’jashtëzakonshme në kuptim të përmbajtjes, por edhe të arkitekturës për shkak se në to kanë punu arkitektët ma t’njoftun të ish Jugosllavisë. Si bibioteka, si pallati i shtypit, i sporteve, fakulteti teknik, pallati i radios, kuvendi…

Aurela Kadriu: Çka përfaqësojnë, për juve po mendoj?

Ilir Gjinolli: Ato për, e kom shkru në libër që në ekspozitën të cilën e kemi bo na kemi dashtë më kallxu që ajo periudhë ka qenë nji… si me thonë, periudha e zanafillës së arkitekturës si profesion, po edhe e arkitekturës si shprehje e një shteti të ri që po lindë. Domethonë, secili shtet përveç me popullin që qeverisë, më mënyrën, me sistemin demokratik që e ka, ai entitet e tregon edhe me zhvillimin në kuptim të artit edhe kulturës, dhe sidomos arkitekturës, që osht’ nji lloj i artit i cili i dedikohet t’gjithëve. Domethonë, nuk ki nevojë si në muze me shku për me përjetu artin; ose me shku në kinema, ose me shku në sallë të koncerteve me përjetu muzikën, por arkitekturën e përjeton kudo që je. Edhe qytetin në të njejtën mënyrë.

Domethonë si rezultat i krijimit të një shteti, arkitektura dhe urbanizmi tregojnë sa osht’ zhvillu në kuptim kulturor. Edhe në qoftë se e krahasojmë për shembull sot, në 2018, fundi i 2018-tës, edhe e shikojmë çka kemi ndërtu për 19 vjet, në krahasim me ato çka kemi ndërtu në vitet, te marrim prej ‘60 deri në ‘90…. Megjithëse, kushtet edhe financat i kemi shumë ma t’mira ne nuk kem mbërri me përsëritë asnjenin prej objekteve të cilat jonë ndërtu atëhere. Edhe kjo osht’ pikërisht prej mungesës të dijes. Se nuk osht’ as mungesa e parave, nuk osht’ as mungesa e përkushtimit, por osht’ mungesa e dijes. Kur s’din, normal që bon gabime. Edhe sidomos kur s’din e mendon që din, osht’ domethonë momenti ma i rrezikshëm, se kur s’din edhe don me ditë atëhere e angazhon, ose je në gjendje me angazhu dikon që din. Domethonë ky osht’ rezultati sot që e shohim.

Domethonë periudha e viteve të ‘70-ta, ‘80-ta në kuptim të zhvillimit të arkitekturës ne relacion me shtetin e Kosovës osht’ ma produktive, dhe aty, aty mund ta lexojmë shtetin e Kosovës. Dhe jo vetëm në Prishtinë, por shumicën e qyteteve. Domethonë edhe industrializimi… para do dite ishte një shënim, në, në vitin ‘79 në Gilan kishe 17 mijë të punësumë në industri. Domethonë osht’… tash na mund ta kritikojmë ekonominë socialiste si ekonomi e planifikume, si jo efikase, por sidoqoftë ajo ka operu në tregun e ngushtë Jugosllav që kanë qenë 20 milion, domethonë me pas pasë një hapje ma t’madhe n’treg regjional e përtej nuk mendoj që ekonomia kish me ra aq shpejtë. Pa marrë parasyshë që ka pasë këto tensionet etnike kanë mujtë me qenë edhe shkaktar…

Por, sidoqoftë po flasim për një periudhë ku, mas asaj që shofim si ndërtim edhe si ndërtesa t’banimit, edhe si ndërtesa të sferës sociale, kulturore… a sot s’jemi në gjendje me ndërtu një sallë t’koncerteve edhe sot e keni kërkesën për 600 ulëse. A në fakt në Gjakovë e keni sallën në Shtëpinë e Kulturës e cila i ka, plotëson kushtet akustike, i ke të gjitha kërkesat, i keni 700 ulëse. Domethonë, osht’ ndërtu, osht’ hapë në vitin 1978 nëse nuk gaboj, u ndërtu nja tre vjet, prej ‘75 deri ‘78. Domethonë, në atë kohë ka mujtë mu ndërtu një ndërtesë e tillë, sot s’mundesh me ndërtu një sallë t’koncerteve në shekullin XXI. Mandej në kryeqytet, ku përkrahja prej donatorëve osht’ gjithmonë e hapur, veç a ki ti, edhe a din me e sjellë nji, nji përkrahje të tillë në vendin e duhur, në kohën e duhur. Sa i përket hapësirës publike gjatë të ‘90-tave s’ka shumë me thonë. Ajo hapësira publike kryesisht osht’, osht’ transferu prej hapësirës jashtë në hapësirën e mbrendshme në kafene. Kafeneja ka qenë vendi ku jonë mbledhë njerëzit kanë diskutu, kanë kalu kohën e lirë. Shumë rrallë nëpër parqe, ma s’shumti nëpër kafene. Kjo në Prishtinë për shembull osht’ pa se osht’ ndërru krejtësisht, osht’ transferu sfera publike prej qendrës këtu, prej Nanë Terezës, në nji pjesë në Kurriz, nji pjesë në Qafë. Edhe me qenë se kjo, ky drejtimi Qafë edhe Arbëri, Dragodan, ka qenë si me thonë, fakulteti, hapësira sociale, edhe banimi përreth, ka qenë nji, nji aks i ri i cili e ka gjallëru këtë pjesë.

Domethonë, për një kohë t’gjatë unë s’kom shku fare në atë drejtim atje, kom jetu në Taslixhe kom ardhë drejtë këtu, kur kom pasë nevojë m’u ndalë në Qafë, shumë rrallë ka Kurrizi. Edhe nuk ka qenë shumë e preferushme natën me dalë atëhere, ditën kryesisht. Ka qenë normalisht edhe “Elida” ka qenë nji, nji pikë në qendër te Pallati i rinisë që ka qenë e vetmja, s’ka pasë tjetër kafene. Edhe ajo ka qenë gjithmonë e mushme ose ka qenë njifarë pikë ku kanë frekuentu shumë njerëz.

Aurela Kadriu: Pse e keni pasë qet lidhje me “Elidën”? Çka përfaqëson ajo për gjeneratën e juj? Pse keni nejtë shumë në Elidë?

Ilir Gjinolli: Po. Pse kemi nejtë? Pallati i Rinisë e ka pasë atë pjesën e tregtisë që ka qenë në qendër të qytetit. Tregti në një vend s’ka pasë tjetër, ka qenë Shtëpia e Mallnave dhe Pallati i Rinisë, domethonë dy përmbajtje. Vitet e ‘90-ta tregtia në Shtëpi të Mallnave kishte ra fare, se transformohej prej shoqërore në private. Në Pallatin e Rinisë i ke pasë kryesisht private ose ndërkohë jonë shëndrru në private.

Ambëltorja “Elida” ka qenë prej viteve, prej kur u çelë Pallati i Rinisë edhe ajo ka qenë, si student e maj n’mend që ka qenë, edhe mas studimeve ka qenë një vend që kemi shku për kafe, kafe t’mirë edhe për ëmbëlsina. Ka qenë edhe interieri pak a shumë tërheqës, por edhe ka qenë pozita. Edhe tash e ka  të njëjtë, mirë osht’. Domethonë, osht’ i lidhur me një numër jo t’madh t’dyqaneve po me gjithë atë e plotëson. Tash aty ka ma shumë kafe normal po nami i ka metë. Edhe ata s’e kanë ndërru, e kanë majtë atë t’njejtin edhe akulloren, normal ishte edhe akullorja.

Aurela Kadriu: Qysh vazhdon me qenë jeta juj tash?

Ilir Gjinolli: (Qeshë) Jeta ime osht’, ende osht’ e shpërndame n’shumë aktivitete. Përveç zyrës këtu ku punojmë, me dy kolege të cilat i kom pasë studente ma herët, njëra prej t’cilave osht’ edhe asistente n’fakultet, edhe tre ma t’ri, arkitekt ma t’ri… Nji pjesë e kam në universitet publik si i jashtëm edhe si i rregullt punoj edhe në AAB, në universitetin AAB në shkallën master. Këta jonë praktikisht tri punë, por pjesën kryesore e boj këtu në…. Në fakt une mendoj që studentëve nuk kom çka me ju tregu nëse nuk punoj, nëse nuk krijoj.

Nuk muj me transmetu dijen prej leximit edhe prej, hajde t’themi, prej hulumtimeve t’cilat i bojnë, t’cilat jonë shpesh hulumtime teorike që për një profesion krijues siç osht’ arkitektura… Hulumtimi osht’ i randësishëm kuptohet, por hulumtimi osht’ i randësishëm kur je krijues si arkitekt, domethonë kur je i aftë me kriju, kur je i aftë me projektu ndërtesa ose me planifiku cilëndo shkallë, varësisht sa mëson. Domethonë, për veti nuk e konsideroj që osht’ e majftueshme vetëm teoria edhe hulumtimet teorike. Normalisht ato jonë t’randësishme edhe n’ë akt tash që nji kohë në arkitekturë edhe n’urbanizëm sidomos, nuk ka projekt i cili mund t’punohet pa hulumtim. Domethonë një hulumtim sa do i vogël osht’ i domosdoshëm. Edhe hulumtimi osht’ shumëdimensional, por gjithsesi e paraprinë një ide.

Por, në qoftë se nuk e transmeton përvojën si projektues, e kom fjalën përvojën e vlerësume se jo çfarëdo përvoje… osht’ vështirë me thonë që e ke përgaditë studentin për me qenë i aftë me kriju. Një send tjetër që e boj me shumë dëshirë osht’ bashkëpunimi, sidomos bashkëpunimi ndërkombëtar që e kemi një lloj tradite na në Universitetin e Prishtinës që nga pas lufta, domethonë gati çdo vjet kemi naj farë workshopi me naj universitet. Meqenëse, i kom pasë këto lidhje ma herët, domethonë m’njofin në universitete tjera, kështu që jam udhëheqës i programit të CEEPUS-it për Fakultetin e Arkitekturës dhe Ndërtimtarisë, që zhvillohet e departamentin e arkitekurës.

Kam udhëheqë një program të Erasmus+, njihere nji program i cili ka qenë i dizajnum praktikisht për 15 studentë me e kry masterin në Roterdam, në Holandë. Domethonë nuk ka qenë ashtu veç me konkuru edhe me shku me marrë nji semestër. Por ka qenë i dizajnum në kuadër të Universitetit të Roterdamit që studentët m’u përgaditë metodologjikisht edhe praktikisht në nji lokacion në Roterdam, me e trajtu nji temë që si rezultat ka qenë shumë i suksesëshëm. Edhe n’bazë fjalëve të profesorëve të institutit aty, ata e kanë pranu se rezultati osht’, rezultati nuk dallon kurgjo prej studentëve t’tyne, domethonë studentëve klasë europiane e kualitetit të studimeve.

Domethonë, ata çka bojnë në universitet e bojnë me dërshirë. Edhe osht’ fat i keq që nji, nji nen që osht’ n’fakt n’kundërshtim edhe me kushtetutë edhe me dy ligje tjera, ligjin e punës edhe ligjin për diskriminim e vë moshën n’vend t’parë para krejt kualiteteve tjera të cilat nji mësimdhanës duhet të i ketë. Përfshi përvojën, referencat, aftësitë dhe rezultatet të cilat jonë të dukshme, janë të matshme. Por, sidoqoftë kjo osht’ diçka që mundet me u rregullu.

Aurela Kadriu: Nëse nuk keni diçka me shtu unë veç ju kisha falenderu për kohën.

Ilir Gjinolli: Kur e shikoni në retrospektivë jetën osht’… e kupton që gjithmonë ka qenë mirë me, në një mënyrë me dokumentu diqysh ose me najfarë ditari ose…. Megjithëse, për shembull për shumë, për shumë gjana kam mundësi me shkru edhe…

Aurela Kadriu: Mundeni me shkrujtë hala, qaty metëm.

Ilir Gjinolli: Po, po them megjithëse për shumë gjana muj me u rikthy edhe n’bazë të fotografive edhe disa dokumenteve tjera që i kom me shkru shumë n’mënyrë t’saktë se si ka shku. Une e kom nji aftësi të mbamendjës për data, për histori për ngjarje, edhe i lidhi ato me shumë ngjarje të cilat jonë t’jashtme, jo lidhun direkt me mu. Por jonë si data të cilat shënohen edhe n’këtë mënyrë i maj n’mend gjanat edhe muj m’u rikthy me shkru. Por, sidoqoftë e maj n’mend gjatë luftës kur e kam pasë kojshi, e kam kojshi ende, profesor Halil Turkun, profesorin universitar në fakultetin e matematikës… edhe ai ishte duke shkru ditarin, edhe e mante ditarin çdo ditë çka ka ndodhë gjatë luftës. E ka ditarin e luftës. Në nji moment i thashë, “A mundesh me mshefë kompjuterin dikun se mujnë çdo moment me ardhë me ta marrë kompjuterin dhe pastaj krejt ajo çka ke shkru shkon poshtë”. Edhe ma respektoi mendimin, edhe e pat’ mshefë, kështu që i ka shpëtu… Por qe fatkeqësisht ende s’e ka botu. Domethonë, osht’ nji angazhim ndoshta 15 minuta gjatë ditës me marrë me shkru çka ka ndodhë gjatë ditës edhe ajo osht’ si me thonë një histori e gjallë. Kjo që po e bëjmë sot me kamerë domethonë një rikthim për dy orë, normal që kish pasë vlerë kur diçka ki t’shkrume edhe i referohesh me data, i referohesh me ngjarje.

Aurela Kadriu: Shumë faleminderit!

Ilir Gjinolli: Me nderë qofshi.

Aurela Kadriu: Shumë faleminderit.

Download PDF